Marasmus: Vorm van ondervoeding, vaak bij kinderen

Bij ondervoeding ontstaat er een tekort aan voedingsstoffen in het lichaam. Deze aandoening, meestal het gevolg van een zeer inadequate voeding met een tekort aan vitaminen, mineralen en calorieën, leidt tot diverse gezondheidsproblemen. Het lichaam heeft onvoldoende energie om te groeien, zich te ontwikkelen of ziekten te bestrijden, wat resulteert in verdere complicaties. Marasmus, samen met Kwashiorkor en Marantische Kwashiorkor, is een ernstige vorm van ondervoeding die veroorzaakt wordt door een tekort aan basisvoeding, eiwitten, vitaminen en calorieën.

• Epidemiologie: Meestal bij kinderen
• Mechanisme
• Oorzaken: Vaak door gebrek aan voedingsstoffen
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van ondervoeding
• Prognose
• Complicaties van marasmus
• Preventie van marasmus
• Praktische tips voor het omgaan met marasmus
• Houd de inname van voedingsstoffen nauwkeurig bij
• Eet kleine, frequente maaltijden
• Bereid energierijke, zachte gerechten
• Overweeg het gebruik van voedingssupplementen
• Hydrateer voldoende, maar verstandig
• Zorg voor een rustige eetomgeving
• Werk samen met een diëtist
• Voorkom infecties en ziektecomplicaties
• Zorg voor voldoende rust en herstel
• Vraag om emotionele en praktische steun
• Volg medische instructies nauwkeurig op
• Zorg voor een positieve maaltijdbeleving
• Houd rekening met je mentale welzijn
• Misvattingen rond marasmus
• Marasmus en kwashiorkor zijn hetzelfde
• Alleen kinderen in ontwikkelingslanden krijgen marasmus
• Marasmus wordt uitsluitend veroorzaakt door voedseltekort
• Gewichtsverlies is het enige symptoom
• Marasmus kan snel worden opgelost met meer eten
• Alleen medische hulp is nodig voor herstel
• Na herstel is er geen blijvende schade

Epidemiologie: Meestal bij kinderen

Wereldwijd zijn ongeveer twintig miljoen kinderen onder de vijf jaar getroffen door een ernstige vorm van ondervoeding. Zowel volwassenen als kinderen kunnen marasmus ontwikkelen, maar de aandoening komt het vaakst voor bij jonge kinderen, vooral in ontwikkelingslanden zoals Afrika, Latijns-Amerika en Zuid-Azië. Volgens UNICEF sterven jaarlijks tussen de vijfhonderdduizend en twee miljoen kinderen aan de gevolgen van ondervoeding. Marasmus kent geen voorkeur voor geslacht.

Prevalentie en incidentie wereldwijd
Marasmus wordt vooral gezien in gebieden met hoge armoede en beperkte toegang tot gezondheidszorg en voedzame voeding, zoals Sub-Saharisch Afrika, Zuid-Azië en Latijns-Amerika. De prevalentie varieert sterk per regio, afhankelijk van de beschikbaarheid van voedsel, de gezondheidssystemen en de prevalentie van infecties die bijdragen aan ondervoeding.

Effecten van marasmus op ontwikkelingslanden
In ontwikkelingslanden heeft marasmus een aanzienlijke invloed op de volksgezondheid. Het wordt vaak geassocieerd met een verhoogde kindersterfte, vooral in combinatie met andere infecties zoals diarree of luchtweginfecties. De lange termijn gevolgen kunnen ook cognitieve en fysieke ontwikkelingsproblemen zijn.

Mechanisme

Marasmus ontstaat door een chronisch tekort aan energie, vooral als gevolg van een onvoldoende inname van calorieën en eiwitten. Het lichaam begint vet en spierweefsel af te breken om energie te verkrijgen, wat leidt tot de karakteristieke uitputting en gewichtsverlies.

Energie- en eiwittekort
Het belangrijkste mechanisme van marasmus is een langdurig energie- en eiwittekort, wat resulteert in ernstige afbraak van lichaamsweefsel. Omdat het lichaam niet genoeg calorieën uit voedsel haalt, begint het vet- en spierweefsel af te breken om in de energiebehoeften te voorzien.

Verlies van lichaamsvet en spiermassa
Marasmus wordt gekarakteriseerd door een extreem laag lichaamsgewicht en een afname van zowel vet- als spiermassa. De spieren worden afgebroken voor energie, wat leidt tot zwakte en fysieke vertraging. Er ontstaat een dunne, mager ogende verschijning, met een significante afname van lichaamsvet.

Oorzaken: Vaak door gebrek aan voedingsstoffen

Marasmus ontstaat meestal door een ernstig tekort aan essentiële voedingsstoffen, maar het kan ook voortkomen uit andere oorzaken. Soms is er sprake van een onjuiste voeding of een verminderde opname van voedingsstoffen door een onderliggende infectie zoals syfilis, tuberculose, kinkhoest (bacteriële infectie met hoesten en ademnood), mazelen (virale infectie gekenmerkt door symptomen zoals oogbindvliesontsteking en huiduitslag), en hiv. Daarnaast kunnen aangeboren hartafwijkingen die leiden tot zwakte ook bijdragen aan de ontwikkeling van marasmus. Slechte sanitaire omstandigheden en vervuild water kunnen eveneens de verspreiding van de ziekte bevorderen.

Risicofactoren

Marasmus wordt meestal veroorzaakt door een combinatie van factoren, zoals onvoldoende toegang tot voedsel, infecties en slechte hygiënische omstandigheden. Het risico wordt vergroot door andere gezondheidsproblemen, zoals diarree of malaria, die de opname van voedingsstoffen verder kunnen verstoren.

Onvoldoende voeding
De meest directe risicofactor voor het ontwikkelen van marasmus is een onvoldoende voedingsinname. Dit kan komen door onvoldoende voedselbronnen, slechte landbouwpraktijken of voedselonzekerheid, vooral in arme regio's. In sommige gevallen kunnen ouders zich geen voedzame maaltijden veroorloven, waardoor kinderen afhankelijk worden van een onvolledig dieet.

Infecties en ziekten
Infecties, zoals diarree, malaria of luchtweginfecties, kunnen het risico op marasmus verhogen. Ziekten verergeren de ondervoeding doordat ze de voedselopname en het gebruik van voedingsstoffen belemmeren, wat leidt tot een verergering van de bestaande tekorten.

Risicogroepen

Marasmus komt vooral voor bij jonge kinderen, maar ook volwassenen die langdurig onvoldoende voedsel krijgen, kunnen risico lopen. Het komt vaker voor in bepaalde bevolkingsgroepen, waaronder diegenen die in armoede leven, vluchtelingen of in conflictgebieden.

Kinderen in ontwikkelingslanden
Kinderen die in ontwikkelingslanden wonen, lopen het grootste risico om marasmus te ontwikkelen, vooral in situaties van hongersnood of voedselonzekerheid. Dit risico is het hoogst bij kinderen jonger dan 5 jaar, die het meest kwetsbaar zijn voor ondervoeding.

Vluchtelingen en mensen in conflictgebieden
Vluchtelingen en mensen die in conflictgebieden wonen, lopen ook een verhoogd risico op marasmus. Verlies van toegang tot voedsel en een slechte gezondheidszorg kunnen leiden tot massale ondervoeding bij zowel kinderen als volwassenen in deze gebieden.

Symptomen

Een patiënt met marasmus vertoont een kenmerkend uiterlijk, vaak omschreven als "vel over been". Het lichaam verliest zowel vet- als spierweefsel, wat resulteert in een dun skelet en een "verouderd" uiterlijk. Het gezicht is smal, en de ribben en schouders zijn door de huid heen zichtbaar. De huid is los, vaak in plooien hangend op de bovenarmen, dijen en billen. De ogen liggen diep in de oogkassen. Andere symptomen zijn persistente duizeligheid, vermoeidheid, (chronische) diarree, groeiachterstand en frequente uitdroging (dehydratie). Patiënten kunnen ook regelmatig last hebben van (luchtweg)infecties zonder koorts of letsels. Het haar is vaak extreem breekbaar en droog. De patiënt kan actief, alert, opvliegend of prikkelbaar zijn. Soms is er ook sprake van een verstandelijke beperking.

Alarmsymptomen

Marasmus kan worden herkend aan verschillende symptomen die wijzen op ernstige ondervoeding. Deze symptomen kunnen variëren, afhankelijk van de ernst van de aandoening, maar meestal omvatten ze drastisch gewichtsverlies, spierzwakte en een verzwakt immuunsysteem.

Extreme gewichtsverlies en spierafbraak
Het meest opvallende symptoom van marasmus is ernstig gewichtsverlies, waarbij het lichaam zowel vet- als spierweefsel verliest. De huid kan loshangen en het skelet kan zichtbaar worden, met name de ribben en andere botten die door de dunne huid heen zichtbaar zijn.

Verhoogde kwetsbaarheid voor infecties
Door het verzwakte immuunsysteem bij marasmus-patiënten is er een verhoogd risico op infecties. Kinderen met marasmus kunnen vaker ziek worden, met symptomen zoals koorts, diarree en verminderde eetlust. Infecties kunnen de aandoening verergeren en het herstel bemoeilijken.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van marasmus wordt meestal gesteld op basis van een lichamelijk onderzoek. De arts meet de lengte en het gewicht van de patiënt. Vaak hebben patiënten met marasmus weinig energie en bewegen ze minder. Verdere diagnostische onderzoeken zoals bloed- of urineanalyses zijn doorgaans niet nodig voor de diagnose marasmus.

Behandeling van ondervoeding

Marasmus is een levensbedreigende medische noodsituatie die onmiddellijke behandeling vereist bij het eerste teken van symptomen. In tegenstelling tot Kwashiorkor, is marasmus bijzonder ernstig en vereist snelle interventie. Snel gewichtsverlies, infecties en plotselinge veranderingen in gedrag of eetlust wijzen vaak op een ernstig probleem. Hoe langer de behandeling wordt uitgesteld, hoe groter het risico op ernstige, levensbedreigende complicaties.

De initiële behandeling bestaat vaak uit het geven van gedroogd melkpoeder, opgelost in gekookt water. Het is ook essentieel om voldoende vocht in te nemen, vooral bij uitdroging. De behandeling richt zich voornamelijk op het bieden van adequate voeding die rijk is aan voedingsstoffen, koolhydraten en calorieën. Herstel kan enkele maanden duren. Bovendien behandelt de arts eventuele complicaties zoals infecties en uitdroging.

Prognose

Kinderen hebben vaak een minder gunstige prognose dan volwassenen. De vooruitzichten zijn minder goed wanneer het lichaamsgewicht aanzienlijk verloren is gegaan. Ongeveer 20-30% van de kinderen met marasmus sterft als gevolg van complicaties zoals infecties, circulatieproblemen of uitdroging. Deze infecties ontstaan vaak door besmet water met schadelijke bacteriën.

Complicaties van marasmus

Marasmus kan leiden tot verschillende complicaties, waaronder:

• Taalafwijkingen
• Verminderde productie van rode bloedcellen
• Gewichtsverlies
• Hypopigmentatie (witte vlekken op de huid of lichtere huidskleur)
• Immuundeficiëntie
• Spieratrofie (spierverlies), spierzwakte en een kort gestalte

Preventie van marasmus

Om marasmus te voorkomen, is een gezonde en evenwichtige voeding cruciaal. Voedingsmiddelen rijk aan eiwitten, zoals magere melk, vis, eieren en noten, zijn belangrijk voor voldoende energie en groei. Het is eveneens belangrijk om groenten en fruit te consumeren voor benodigde vitaminen en mineralen. Het voorkomen van complicaties zoals uitdroging en diarree is essentieel. Goede sanitaire voorzieningen en hygiëne spelen een belangrijke rol bij het voorkomen van infecties. Voedsel moet grondig worden gekookt om bacteriën te doden. Tot slot wordt aangeraden om moeders zoveel mogelijk borstvoeding te geven aan hun pasgeborenen om een gezonde start te waarborgen.

Praktische tips voor het omgaan met marasmus

Marasmus is een ernstige vorm van ondervoeding waarbij het lichaam te weinig calorieën en voedingsstoffen binnenkrijgt, wat leidt tot gewichtsverlies, spierafbraak en een verzwakte algehele conditie. Het omgaan met marasmus vereist intensieve aandacht voor voeding, medische zorg en dagelijkse ondersteuning. Hieronder vind je uitgebreide, praktische tips om het leven met marasmus te ondersteunen, zowel voor jezelf als voor jouw omgeving.

Houd de inname van voedingsstoffen nauwkeurig bij

Het is belangrijk om je dagelijkse voedingsinname bij te houden om te verzekeren dat je voldoende calorieën, eiwitten, vitamines en mineralen binnenkrijgt. Gebruik een voedingsdagboek of een app om alles wat je eet en drinkt te registreren. Dit helpt niet alleen om tekorten te identificeren, maar geeft ook je arts of diëtist inzicht in jouw situatie.

Eet kleine, frequente maaltijden

Bij marasmus kan het lastig zijn om grote maaltijden te eten. Kies daarom voor kleinere porties die je verspreidt over de dag. Probeer elke twee tot drie uur iets te eten, ook als je geen trek hebt. Maak gebruik van energierijke voedingsmiddelen zoals avocado, pindakaas, volle yoghurt en noten om de calorie-inname te verhogen.

Bereid energierijke, zachte gerechten

Zorg ervoor dat je maaltijden gemakkelijk te eten en te verteren zijn. Kies voor gepureerde soepen, smoothies en pap. Voeg extra ingrediënten toe om de energiewaarde te verhogen, zoals volle melk in plaats van water of een schep proteïnepoeder in je smoothie. Vermijd harde of droge voedingsmiddelen die moeilijk door te slikken zijn.

Overweeg het gebruik van voedingssupplementen

Als je niet voldoende voedingsstoffen via reguliere maaltijden binnenkrijgt, kunnen voedingssupplementen helpen. Raadpleeg je arts of diëtist over de juiste supplementen, zoals multivitaminen, calcium of ijzertabletten. Drink ook calorierijke medische voeding als dit door je zorgverlener wordt aanbevolen.

Hydrateer voldoende, maar verstandig

Bij marasmus is het essentieel om gehydrateerd te blijven, maar vermijd grote hoeveelheden vloeistoffen vlak voor of tijdens maaltijden, omdat dit je een vol gevoel kan geven en je minder eet. Kies voor caloriehoudende dranken zoals melk of vruchtensap in plaats van water om extra energie binnen te krijgen.

Zorg voor een rustige eetomgeving

Een rustige en comfortabele eetomgeving kan stress verminderen en je eetlust bevorderen. Eet op een plek waar je je op je gemak voelt, zonder afleiding zoals televisie of harde geluiden. Neem de tijd om te eten, ook als je maar kleine hoeveelheden kunt verdragen.

Werk samen met een diëtist

Een diëtist kan je helpen om een persoonlijk voedingsplan op te stellen dat aansluit bij jouw behoeften. Dit plan houdt rekening met je energiebehoefte, smaakvoorkeuren en eventuele andere medische aandoeningen. Plan regelmatige opvolgingen om je voortgang te evalueren en het plan aan te passen.

Voorkom infecties en ziektecomplicaties

Omdat je immuunsysteem verzwakt kan zijn bij marasmus, is het belangrijk om infecties te voorkomen. Was regelmatig je handen, vooral voor het eten en na toiletbezoek. Zorg ervoor dat al het voedsel dat je eet vers en goed bereid is. Vermijd rauwe of onveilige voedingsmiddelen zoals ongepasteuriseerde zuivel.

Zorg voor voldoende rust en herstel

Je lichaam heeft extra energie nodig om te herstellen, dus zorg voor voldoende rust. Probeer minimaal acht uur per nacht te slapen en luister naar je lichaam als je je vermoeid voelt. Plan ook momenten van ontspanning in je dag om stress te verminderen, wat positief bijdraagt aan je algehele herstel.

Vraag om emotionele en praktische steun

Het omgaan met marasmus kan emotioneel zwaar zijn. Praat met vrienden of familie over je gevoelens en vraag om hulp als dat nodig is. Bijvoorbeeld bij het bereiden van maaltijden, het doen van boodschappen of het bijwonen van medische afspraken. Overweeg ook om contact op te nemen met een psychotherapeut om je emotioneel welzijn te ondersteunen.

Volg medische instructies nauwkeurig op

Als je medische behandelingen of medicatie hebt gekregen, zorg er dan voor dat je deze nauwgezet opvolgt. Volg de adviezen van je arts, inclusief controles en eventuele aanvullende onderzoeken. Bespreek eventuele bijwerkingen of zorgen die je hebt, zodat er tijdig aanpassingen gedaan kunnen worden.

Zorg voor een positieve maaltijdbeleving

Maak eten een positieve ervaring door gerechten aantrekkelijk te maken. Gebruik kleurrijke ingrediënten, voeg kruiden toe voor smaak en varieer in texturen. Als je weinig trek hebt, kan een mooi gepresenteerde maaltijd je stimuleren om toch iets te eten.

Houd rekening met je mentale welzijn

Marasmus kan niet alleen lichamelijk, maar ook geestelijk zwaar zijn. Het is normaal om je soms ontmoedigd te voelen. Praat openlijk over je zorgen en overweeg ontspanningstechnieken zoals meditatie of ademhalingsoefeningen om stress te verminderen.

Misvattingen rond marasmus

Marasmus is een ernstige vorm van ondervoeding die vooral voorkomt bij kinderen en ouderen met langdurig tekort aan energie en voedingsstoffen. Het wordt vaak verward met andere vormen van ondervoeding en misverstanden over de oorzaken, gevolgen en behandeling zijn wijdverbreid.

Marasmus en kwashiorkor zijn hetzelfde

Hoewel beide aandoeningen vormen van ernstige ondervoeding zijn, verschillen ze fundamenteel. Marasmus wordt veroorzaakt door een algemeen tekort aan calorieën en leidt tot extreme vermagering, terwijl kwashiorkor voornamelijk wordt veroorzaakt door een eiwittekort en vaak gepaard gaat met oedeem. Correcte diagnose is cruciaal voor een effectieve behandeling van ondervoeding.

Alleen kinderen in ontwikkelingslanden krijgen marasmus

Hoewel marasmus vaak wordt geassocieerd met extreme armoede en hongersnood, kan het ook voorkomen in geïndustrialiseerde landen. Chronische ziekten, eetstoornissen en ouderdom kunnen eveneens leiden tot marasmus, vooral wanneer er onvoldoende aandacht is voor gezonde voeding en calorie-inname.

Marasmus wordt uitsluitend veroorzaakt door voedseltekort

Een tekort aan voedsel is een belangrijke oorzaak, maar niet de enige. Malabsorptie, chronische infecties en aandoeningen zoals problemen met de darmen of stofwisselingsziekten kunnen ervoor zorgen dat het lichaam onvoldoende voedingsstoffen opneemt, zelfs bij voldoende voedselinname.

Gewichtsverlies is het enige symptoom

Naast extreme vermagering kunnen patiënten ook last hebben van spierafbraak, zwakke spieren, een verzwakt immuunsysteem en een verhoogde vatbaarheid voor infecties. In ernstige gevallen kunnen hartfalen en orgaanschade optreden.

Marasmus kan snel worden opgelost met meer eten

Plotselinge herintroductie van voedsel kan gevaarlijk zijn en leiden tot het refeeding-syndroom, waarbij verstoringen in elektrolyten ernstige complicaties veroorzaken. De behandeling vereist een zorgvuldige, geleidelijke opbouw van voedingsstoffen onder medische begeleiding.

Alleen medische hulp is nodig voor herstel

Naast medische behandeling spelen psychosociale ondersteuning en educatie een cruciale rol bij preventie en herstel. Patiënten moeten niet alleen fysiek herstellen, maar ook geholpen worden om een stabiel en evenwichtig voedingspatroon te ontwikkelen en mogelijke onderliggende oorzaken, zoals psychologische of sociale problemen, aan te pakken.

Na herstel is er geen blijvende schade

Afhankelijk van de ernst en duur van de ondervoeding kunnen er blijvende gevolgen optreden, zoals groeiachterstand bij kinderen, cognitieve achteruitgang en een verhoogd risico op chronische ziekten. Daarom is vroege herkenning en preventie essentieel.

Lees verder

• Ondervoeding: Onvoldoende of onevenwichtige voedingsstoffen