Radiatiepneumonitis (bestralingslongontsteking)

Radiatiepneumonitis (bestralingslongontsteking) is een ontsteking van het longweefsel. De longaandoening verschijnt vaak enkele weken tot maanden nadat een patiënt een radiotherapiebehandeling heeft, meestal voor de behandeling van longkanker. Kortademigheid, hoesten en spierpijn zijn enkele mogelijke symptomen van de complicatie van radiotherapie. Diverse laboratorium- en beeldvormende testen zijn nodig om de diagnose van een longontsteking door radiotherapie te stellen. Meestal zet de arts medicijnen in en/of wijzigt hij de huidige medicatie om de bestralingslongontsteking onder controle te krijgen. Een snelle behandeling verhoogt de kansen op een volledig herstel en vermindert de kans op blijvende longschade.

• Oorzaken van ontsteking van longweefsel
• Risicofactoren van radiatiepneumonitis
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van een bestralingslongontsteking
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Prognose van longschade door radiotherapie
• Complicaties van aandoening aan longen
• Preventie

Oorzaken van ontsteking van longweefsel

Lucht stroomt door de luchtwegen in alveoli (longblaasjes: luchtzakjes van de longen). De longblaasjes hebben verschillende bloedvaten die zorgen voor de gasuitwisseling tussen de longen en het bloed. Zuurstof gaat van de longen naar het bloed en koolstofdioxide gaat van het bloed naar de longen. Radiatiepneumonitis veroorzaakt een ontsteking in deze longblaasjes. De ontsteking vermindert de hoeveelheid zuurstof die het lichaam binnenkomt.

In de meeste gevallen is bestralingslongontsteking het gevolg van radiotherapie van de longen. Longweefsel is gevoelig voor irriterende stoffen zoals straling. Soms gaat het weefsel na blootstelling aan hoge doses straling ontsteken. Ontstoken weefsel zwelt op en produceert extra vloeistof die de gasuitwisseling tussen de longen en de bloedbaan blokkeert. Het lichaam heeft minder zuurstof in het bloed beschikbaar. Bovendien hoopt koolstofdioxide (een afvalproduct) zich op in het bloed omdat het moeilijker voor het gas is om van het bloed naar de longen te gaan.

Risicofactoren van radiatiepneumonitis

Radiatiepneumonitis komt het meest voor bij patiënten die radiotherapie krijgen voor de behandeling van longkanker.

Factoren die het risico op bestralingslongontsteking verhogen omvatten:

• andere longaandoeningen die de gasuitwisseling remmen, zoals een chronische obstructieve longziekte (COPD)
• andere recente of huidige behandelingen, zoals chemotherapie
• een grotere hoeveelheid longweefsel dat is blootgesteld aan straling
• een hoge dosering of behandelingsduur
• een toenemende leeftijd, vooral 65-plussers
• een vorige radiotherapie of een vorig longletsel

Symptomen

Sommige patiënten met een bestralingslongontsteking hebben geen duidelijke symptomen. Bij andere patiënten komen wel tekenen voor. De tekenen starten meestal tussen vier weken tot zes maanden nadat een radiotherapiebehandeling is afgelopen, meestal voor de behandeling van longkanker. Het meest voorkomende symptoom is dan kortademigheid bij activiteit of rust, wat verergert in de loop van de tijd.

Radiatiepneumonitis veroorzaakt soms ook andere klachten:

• hoesten: een milde tot ernstige chronische, droge hoest
• koorts
• pijn op de borst
• spierpijn
• toenemende hoeveelheden sputum (slijm ophoesten), die al dan niet bloed bevat
• toenemende zwakte

Diagnose en onderzoeken

De arts heeft informatie nodig over de symptomen, de medische geschiedenis en de recente medische behandelingen. Daarna voert de arts een lichamelijk onderzoek uit waarbij hij ook een auscultatie uitvoert. Bij dit medisch onderzoek gebruikt hij een stethoscoop om te luisteren naar de longgeluiden. De tekenen van een bestralingslongontsteking zijn vergelijkbaar met veel andere longaandoeningen. De arts stelt de diagnose in de meeste gevallen door andere oorzaken van de symptomen te elimineren. Hiervoor voert hij nog diverse testen uit:

• een bloedonderzoek onthult tekenen van infectie of een onbalans in bloed
• een CT-scan visualiseert de longen en/of omliggende structuren
• een keelcultuur zoekt tekenen naar een infecties
• een longfunctietest beoordeelt de functie van de longen
• een röntgenfoto van de borstkas visualiseert de longen en/of omliggende structuren
• een sputumcultuur spoort infecties op

Behandeling van een bestralingslongontsteking

Zelfzorg

Een patiënt met een longontsteking als gevolg van radiotherapie moet voldoende rusten bij kortademigheid. Het is tevens belangrijk om meer vocht te drinken en een verdamper of luchtbevochtiger te gebruiken om de lucht vochtig te houden. Een extra kussen om het hoofd en bovenlichaam omhoog te brengen tijdens het rusten of slapen, is een ander nuttig advies. Verder vermijden patiënten met radiatiepneumonitis de buitenlucht op warme, vochtige dagen of zeer koude dagen (hierdoor ontstaat sneller longirritatie). Tot slot dragen patiënten lichte, ruimzittende hemden en vermijden ze alles wat strak zit rond de nek, zoals stropdassen of hemdkragen.

Professionele medische zorg

De arts wil de ontsteking behandelen voordat deze schade veroorzaakt. Het verloop van de behandeling hangt af van de ernst van de bestralingslongontsteking.

Medicatie toedienen
Radiatiepneumonitis behandelt de arts met:

• corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) om de longontsteking te verminderen
• decongestiva (zwelling van de slijmvliezen in de neus verminderen)
• hoestonderdrukkers om de hoest onder controle te krijgen
• luchtwegverwijders
• medicijnen om het immuunsysteem te onderdrukken (immunosuppressiva)
• zuurstoftherapie om de hoeveelheid beschikbare zuurstof te verhogen

Medicatie aanpassen
Sommige chemotherapiemedicijnen verergeren de longontsteking; daarom wijzigt de arts mogelijk het huidig medicatiegebruik. De arts controleert tot slot regelmatig de longfunctie om naar veranderingen te zoeken.

Prognose van longschade door radiotherapie

Hoe eerder de arts de symptomen herkent en behandelt, hoe beter de resultaten. Een snelle behandeling leidt bij de meeste patiënten tot een volledig herstel.

Complicaties van aandoening aan longen

Onbehandeld gaat het longweefsel door de ontsteking geleidelijk afsterven en vormen zich littekens. Deze littekens – die bekend staan als ‘longfibrose’ – zijn permanent en leiden mogelijk tot toekomstige long- of ademhalingscomplicaties.

Preventie

De arts meet de nodige bestraling zorgvuldig zodat de patiënt de minst nodige hoeveelheid straling krijgt om effectief te zijn. Het is daarnaast belangrijk dat de arts de patiënt op eventuele bijwerkingen van radiotherapie controleert.

Lees verder

• Radiotherapie (behandeling via bestraling): Tumor verkleinen
• Radiotherapie bij longtumor door oncoloog en radiotherapeut
• Longontsteking (pneumonie): Ontsteking onderste luchtwegen
• Longkanker (bronchuscarcinoom): Kanker in longen
• Longfibrose: Littekenvorming in longen met kortademigheid