Radiatiepneumonitis (bestralingslongontsteking)

Radiatiepneumonitis (bestralingslongontsteking) is een ontsteking van het longweefsel die vaak enkele weken tot maanden na een radiotherapiebehandeling optreedt, meestal voor de behandeling van longkanker. Symptomen zoals kortademigheid, hoesten en pijn op de borst kunnen wijzen op deze complicatie. Diverse laboratorium- en beeldvormende onderzoeken zijn nodig om de diagnose te stellen. Behandeling omvat vaak medicatie en aanpassingen in de huidige behandeling om de ontsteking onder controle te krijgen. Vroegtijdige interventie vergroot de kans op volledig herstel en vermindert het risico op blijvende longschade.

• Oorzaken van ontsteking van longweefsel
• Risicofactoren van radiatiepneumonitis
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van radiatiepneumonitis
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Prognose van longschade door radiotherapie
• Complicaties van radiatiepneumonitis
• Preventie van radiatiepneumonitis

Oorzaken van ontsteking van longweefsel

Lucht stroomt door de luchtwegen naar de alveoli (longblaasjes), die essentieel zijn voor de gasuitwisseling tussen de longen en het bloed. Zuurstof wordt van de longen naar het bloed getransporteerd, terwijl koolstofdioxide van het bloed naar de longen verplaatst wordt. Radiatiepneumonitis veroorzaakt een ontsteking in deze longblaasjes, wat de gasuitwisseling verstoort en resulteert in verminderde zuurstofopname door het lichaam.

In de meeste gevallen is radiatiepneumonitis het gevolg van radiotherapie van de longen. Longweefsel is gevoelig voor straling, en na blootstelling aan hoge doses straling kan het weefsel ontstoken raken. Deze ontsteking leidt tot zwelling en overmatige productie van vloeistof, wat de gasuitwisseling belemmert. Dit resulteert in een verminderde zuurstofopname en een ophoping van koolstofdioxide in het bloed.

Risicofactoren van radiatiepneumonitis

Radiatiepneumonitis komt vooral voor bij patiënten die radiotherapie ondergaan voor de behandeling van longkanker. Risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van bestralingslongontsteking verhogen zijn onder andere:

• Bestaande longaandoeningen: zoals chronische obstructieve longziekte (COPD) die de gasuitwisseling kan belemmeren.
• Andere behandelingen: zoals chemotherapie, die de longen verder kunnen belasten.
• Stralingsdosis en -omvang: grotere hoeveelheden blootgesteld longweefsel en hogere doseringen of langere behandelingsduur verhogen het risico.
• Leeftijd: Vooral bij patiënten van 65 jaar en ouder is het risico hoger.
• Vorige radiotherapie: een eerdere radiotherapie of eerdere longschade kan het risico verhogen.

Symptomen

Sommige patiënten met radiatiepneumonitis ervaren geen duidelijke symptomen, terwijl anderen verschillende tekenen vertonen. Deze symptomen beginnen meestal tussen vier weken en zes maanden na de voltooiing van de radiotherapie. Het meest voorkomende symptoom is kortademigheid, die kan optreden bij zowel activiteit als rust en in de loop van de tijd verergert.

Andere mogelijke symptomen van radiatiepneumonitis zijn:

• Hoesten: een milde tot ernstige droge hoest
• Koorts
• Pijn op de borst
• Spierpijn
• Sputum (slijm) dat al dan niet bloed bevat
• Toenemende zwakte

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van radiatiepneumonitis wordt gesteld op basis van symptomen, medische geschiedenis en recente behandelingen. Het lichamelijk onderzoek omvat een auscultatie met een stethoscoop om naar de longgeluiden te luisteren. Omdat de symptomen van radiatiepneumonitis vergelijkbaar kunnen zijn met andere longaandoeningen, zijn aanvullende onderzoeken nodig om de diagnose te bevestigen:

• Bloedonderzoek: om tekenen van infectie of onbalans in het bloed te detecteren.
• CT-scan: om de longen en omliggende structuren te visualiseren.
• Röntgenfoto van de borstkas: om de longen en omliggende structuren te beoordelen.
• Sputumcultuur: om eventuele infecties op te sporen.
• Keelcultuur: om te zoeken naar infecties.
• Longfunctietest: om de longfunctie te beoordelen.

Behandeling van radiatiepneumonitis

Zelfzorg

Patiënten met radiatiepneumonitis moeten voldoende rust nemen bij kortademigheid en extra vocht drinken. Het gebruik van een luchtbevochtiger kan helpen om de luchtvochtigheid te verhogen. Het is ook nuttig om het hoofd en bovenlichaam op te verhogen met een extra kussen tijdens het rusten of slapen. Vermijd blootstelling aan extreme weersomstandigheden en draag losse, comfortabele kleding om verdere irritatie van de luchtwegen te voorkomen.

Professionele medische zorg

De behandeling van radiatiepneumonitis is gericht op het verminderen van ontsteking en het verlichten van symptomen. De arts kan de volgende behandelingen voorschrijven:

• Corticosteroïden: krachtige ontstekingsremmers om de ontsteking te verminderen.
• Decongestiva: om de zwelling van de slijmvliezen te verminderen.
• Hoestonderdrukkers: om de hoest te verminderen.
• Luchtwegverwijders: om de luchtwegen te openen.
• Immunosuppressiva: medicijnen om het immuunsysteem te onderdrukken indien nodig.
• Zuurstoftherapie: om de hoeveelheid beschikbare zuurstof te verhogen.

Medicatie aanpassen
Sommige chemotherapiemedicijnen kunnen de longontsteking verergeren, dus de arts kan het huidig medicatiegebruik aanpassen. Regelmatige controle van de longfunctie is noodzakelijk om veranderingen tijdig op te sporen.

Prognose van longschade door radiotherapie

Hoe eerder de symptomen van radiatiepneumonitis worden herkend en behandeld, hoe beter de prognose. Een tijdige behandeling kan leiden tot volledig herstel bij de meeste patiënten.

Complicaties van radiatiepneumonitis

Als radiatiepneumonitis niet adequaat behandeld wordt, kan het longweefsel geleidelijk afsterven en littekens vormen, wat bekend staat als longfibrose. Longfibrose is permanent en kan leiden tot verdere ademhalingsproblemen en beperkingen.

Preventie van radiatiepneumonitis

Om radiatiepneumonitis te voorkomen, wordt de dosis straling zorgvuldig afgestemd op de behandeling om het risico te minimaliseren. Het is tevens belangrijk dat patiënten regelmatig worden gecontroleerd op mogelijke bijwerkingen van de radiotherapie. Het volgen van deze voorzorgsmaatregelen kan helpen bij het verminderen van het risico op het ontwikkelen van bestralingslongontsteking.

Lees verder

• Radiotherapie (behandeling via bestraling): Tumor verkleinen
• Radiotherapie bij longtumor door oncoloog en radiotherapeut
• Longontsteking (pneumonie): Ontsteking onderste luchtwegen
• Longkanker (bronchuscarcinoom): Kanker in longen
• Longfibrose: Littekenvorming in longen met kortademigheid