Panniculitis: Ontsteking onderhuidse vetweefsel met bultjes

Panniculitis is een huidaandoening waarbij een ontsteking van het onderhuidse vetweefsel (panniculus) ontstaat. Deze huidlaag reguleert de kerntemperatuur van het lichaam omdat het een bron van isolatie is. Panniculitis is soms te wijten aan een bestaande reeds bekende of nog niet gekende bindweefselaandoening, een ontstekingsziekte of een infectie. Ook medicatiegebruik leidt mogelijk tot de huidaandoening. De patiënt ervaart bij de huidziekte kleine pijnlijke bultjes die uitsteken boven het huidoppervlak van de benen en andere lichaamsdelen. De behandeling van panniculitis hangt af van de oorzaak.

• Oorzaken van ontsteking van onderhuidse vetweefsel
• Alfa-1 antitrypsine-deficiëntie
• Infecties
• Kanker van de bloedcellen
• Koude temperaturen
• Medicijnen
• Ontstekingsziekten
• Schade aan huid
• Soorten
• Symptomen: Verdikte bultjes op huid
• Locatie
• Presentatievorm
• Bijkomende tekenen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van panniculitis
• Prognose van huidaandoening

Oorzaken van ontsteking van onderhuidse vetweefsel

Diverse aandoeningen en omgevingsfactoren veroorzaken panniculitis, maar soms is de oorzaak niet bekend.

Alfa-1 antitrypsine-deficiëntie

Panniculitis is soms te wijten aan alfa-1 antitrypsine-deficiëntie, een genetische aandoening. Het alfa 1-antitrypsine-eiwit, geproduceerd door de lever, is essentieel voor de bescherming van de longen. Door een ontsteking van cellen is de eiwitvorming verstoord, wat leidt tot lever- en longproblemen.

Infecties

De ontsteking van het onderhuidse vetweefsel komt het vaakst tot stand door een infectie. Schimmels, bacteriën, parasieten of virussen veroorzaken infecties aan de huidcellen, waardoor panniculitis verschijnt.

Kanker van de bloedcellen

Wanneer kwaadaardige bloedcellen in de lymfeknopen en andere weefselcellen ontstoken raken, is sprake van een lymfoom. Hierdoor ontstaan mogelijk de verhoogde rode bultjes.

Koude temperaturen

Bij extreme koude temperaturen ontstaat ernstige schade aan het huidoppervlak en de onderliggende weefsellagen. Deze aan koude blootgestelde gebieden veroorzaken een knobbelige ontsteking van de huidcellen, wat bekend staat als ‘koude panniculitis’.

Medicijnen

Het gebruik van bepaalde medicijnen veroorzaakt een ontsteking van het onderhuidse vetweefsel. Dit gebeurt vooral bij de sulfonamidenklasse van antibiotica of orale (via de mond ingenomen) anticonceptiva.

Ontstekingsziekten

Elke ontstekingsaandoening veroorzaakt mogelijk panniculitis. Enkele voorbeelden hiervan zijn colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree) of de ziekte van Crohn (aandoening met diarree en buikpijn). Het vetweefsel bevindt zich op de beschermende laag van organen of onder het huidoppervlak. Pancreatitis (alvleesklierontsteking met buikpijn) en alvleesklierkanker (kanker in het pancreas met geelzucht) leiden eveneens tot panniculitis doordat de pancreascellen ontstoken zijn. Ook de auto-immuunaandoening sarcoïdose (symptomen aan huid, ogen, longen en zenuwstelsel) veroorzaakt mogelijk de roodheid en zwelling van het vetweefsel.

Schade aan huid

Wanneer een huidtrauma optreedt (bijvoorbeeld door een naaldinjectie of een ongeluk) raken de huidcellen ontstoken, hetgeen panniculitis met zich meebrengt. Ook langdurige wrijving tegen de huid leidt mogelijk tot beschadiging aan de huid, met panniculitis als gevolg.

Soorten

Panniculitis kent vele soorten. De ontsteking van het onderhuidse vetweefsel ontstaat namelijk ofwel in de lobuli (tussen de vetcellen) of anders septaal (voornamelijk in de fibreuze septa tussen de vetlobuli). Soms treedt de huidziekte op met vasculitis maar dit is niet altijd aanwezig. Vaak kent de ziekte zowel septale als lobulaire eigenschappen. Erythema nodosum (huidinfectie met pijnlijke huidknobbeltjes) is één van de vormen van panniculitis. Huidziekten.nl geeft een samenvatting van alle soorten panniculitis.

Symptomen: Verdikte bultjes op huid

Locatie

Meestal zijn de benen, de binnenkant van de dijen of de billen aangetast door de huidziekte, maar panniculitis verschijnt mogelijk overal op het lichaam waar druk wordt uitgeoefend of waarbij een trauma ontstaat aan de huid. Dit gebeurt bij bijvoorbeeld een krachtige fysieke inspanning, bij een intraveneuze (via een ader) injectie, of cryotherapie (behandeling via bevriezing) van de huid.

Presentatievorm

Door panniculitis ontstaat een ontsteking en zwelling van de laag fibreus weefsel. Hierdoor presenteert de patiënt zich met kleine, verdikte en soms pijnlijke huidknobbeltjes die rood of donkerder zijn dan het normale huidoppervlak. Af en toe lekt een olieachtige substantie uit de knobbeltjes, hetgeen duidt op een ernstiger stadium van panniculitis. Pijn komt tot stand wanneer diepe weefsellagen ontstoken zijn, en de huidcellen gaan afsterven (necrotiserende panniculitis). Hierbij ontstaan meerlagige huidletsels.

Bijkomende tekenen

Andere symptomen van panniculitis hangen af van de oorzaak. Deze omvatten bijvoorbeeld:

• braken
• buikpijn
• diarree
• een algemeen ziek gevoel (malaise)
• een gewrichtsontsteking
• een longembolie (afsluiting van een slagader in de longen)
• een longvliesontsteking
• gewrichtspijn
• hoesten
• hoofdpijn
• koorts
• misselijkheid
• onverklaarbaar gewichtsverlies
• spierpijn
• uitpuilende ogen (exoftalmie)
• vermoeidheid

Diagnose en onderzoeken

De arts doorloopt de medische geschiedenis van de patiënt en onderzoekt de knobbeltjes. Hij bevraagt tevens de patiënt over de mogelijk aanwezige pijn die gepaard gaan met de bultjes. Meestal voert de arts een huidbiopsie uit om tekenen van cel- en weefselsterfte op te sporen. In sommige gevallen maakt de arts een röntgenfoto en/of CT-scan om een beter zicht te krijgen op eventueel inwendige problemen. Verder is een bloedonderzoek nodig bij alfa-1 antitrypsine-deficiëntie. Een keeluitstrijkje onthult tot slot de aanwezigheid van een bacteriële infectie.

Behandeling van panniculitis

De arts behandelt eerst de oorzaak of aandoening die leidt tot panniculitis. Enkele behandelingen zijn vervolgens beschikbaar voor het verhelpen van de verdikte bultjes op de huid.

• benen verhogen (of het getroffen lichaamsdeel indien mogelijk verhogen)
• bescherming huidletsels: compressiekousen of beschermende kousen dragen wanneer de knobbeltjes zich op de benen bevinden
• chirurgische verwijdering van de knobbeltjes en het eventueel dode huidweefsel
• medicijnen: vrij verkrijgbare en op voorschrift verkrijgbare pijnstillers en ontstekingsremmende medicijnen, evenals antibiotica en corticosteroïden bij infecties zijn inzetbaar. Wanneer medicijnen panniculitis veroorzaken, schrijft de arts andere medicijnen voor of is een lagere dosis vereist. Speciale medicinale drukverbanden verlichten tot slot de pijn en ontsteking bij sarcoïdose.
• rust

Prognose van huidaandoening

Het is moeilijk om voorspellingen te doen over de prognose van panniculitis, daar deze afhangt van de oorzaak. Sommige aandoeningen zijn namelijk moeilijk te behandelen. Panniculitis heeft de neiging om in episodes te verschijnen waarbij de bultjes tijdelijk verschijnen om dan enkele weken later weer te vervangen. Soms komen ze dan terug op en later moment. Bij sommige vormen van panniculitis zijn permanente littekens zichtbaar op de huid.

Lees verder

• Erythema nodosum: Huidinfectie met pijnlijke knobbeltjes