Panniculitis: Ontsteking onderhuidse vetweefsel met bultjes

Panniculitis is een huidaandoening waarbij een ontsteking van het onderhuidse vetweefsel (panniculus) ontstaat. Deze huidlaag reguleert de kerntemperatuur van het lichaam omdat het een bron van isolatie is. Panniculitis is soms te wijten aan een bestaande reeds bekende of nog niet gekende bindweefselaandoening, een ontstekingsziekte of een infectie. Ook medicatiegebruik leidt mogelijk tot de huidaandoening. De patiënt ervaart bij de huidziekte kleine pijnlijke bultjes die uitsteken boven het huidoppervlak van de benen en andere lichaamsdelen. De behandeling van panniculitis hangt af van de oorzaak.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van ontsteking van onderhuidse vetweefsel
• Alfa-1 antitrypsine-deficiëntie
• Infecties
• Kanker van de bloedcellen
• Koude temperaturen
• Medicijnen
• Ontstekingsziekten
• Schade aan huid
• Soorten
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Risicogroepen voor paniculitis
• Symptomen: Verdikte bultjes op huid
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Panniculitis is een ontstekingsreactie van het onderhuidse vetweefsel (panniculus). De prevalentie van panniculitis varieert afhankelijk van het type en de onderliggende oorzaak. Het komt vaak voor bij zowel mannen als vrouwen, maar bepaalde vormen van panniculitis vertonen een hoger voorkomen bij vrouwen, vooral in de vruchtbare leeftijd. Er zijn verschillende vormen van panniculitis, waaronder septische panniculitis, traumatische panniculitis en de zeldzamere vormen zoals erythema nodosum. De prevalentie van panniculitis kan variëren afhankelijk van de regio, de sociaaleconomische status en de beschikbare medische zorg.

Leeftijd en geslacht
Panniculitis komt vaak voor bij volwassenen, maar kan ook bij kinderen en ouderen optreden. Sommige vormen van panniculitis, zoals erythema nodosum, komen vaker voor bij vrouwen, vooral in de vruchtbare leeftijd. Andere vormen kunnen een gelijkmatige verdeling tussen mannen en vrouwen vertonen.

Geografische variaties
De prevalentie van panniculitis kan geografisch variëren, afhankelijk van de lokale incidentie van de onderliggende oorzaken zoals infecties, auto-immuunziekten of medicijngebruik. In sommige regio's, bijvoorbeeld waar tuberculose endemisch is, komt septische panniculitis vaker voor, terwijl in andere gebieden, zoals de westerse landen, auto-immuunvormen vaker worden gediagnosticeerd.

Mechanisme

Panniculitis ontstaat door een ontstekingsreactie in het subcutane vetweefsel, wat kan worden veroorzaakt door een verscheidenheid aan factoren, van infecties tot auto-immuunziekten. Het mechanisme van panniculitis varieert afhankelijk van het type, maar de kern van de aandoening is altijd een ontsteking van de vetcellen in de huid.

Immunologische mechanismen
In veel gevallen van panniculitis speelt het immuunsysteem een belangrijke rol. Bij auto-immuunvormen, zoals lupus erythematosus, valt het immuunsysteem de vetcellen aan, wat leidt tot ontsteking en schade. Dit kan ook het geval zijn bij infectieuze panniculitis, waarbij het immuunsysteem reageert op infecties van de huid of het onderhuidse vetweefsel.

Infectieuze oorzaken
Infecties kunnen leiden tot septische panniculitis, waarbij bacteriën of schimmels de onderhuidse vetcellen infecteren. Dit veroorzaakt een ontsteking in de huid, vaak gepaard met pijn, roodheid en zwelling. Streptokokken- of stafylokokkeninfecties zijn veel voorkomende oorzaken van septische panniculitis.

Oorzaken van ontsteking van onderhuidse vetweefsel

Diverse aandoeningen en omgevingsfactoren veroorzaken panniculitis, maar soms is de oorzaak niet bekend.

Alfa-1 antitrypsine-deficiëntie

Panniculitis is soms te wijten aan alfa-1 antitrypsine-deficiëntie, een genetische aandoening. Het alfa 1-antitrypsine-eiwit, geproduceerd door de lever, is essentieel voor de bescherming van de longen. Door een ontsteking van cellen is de eiwitvorming verstoord, wat leidt tot lever- en longproblemen.

Infecties

De ontsteking van het onderhuidse vetweefsel komt het vaakst tot stand door een infectie. Schimmels, bacteriën, parasieten of virussen veroorzaken infecties aan de huidcellen, waardoor panniculitis verschijnt.

Kanker van de bloedcellen

Wanneer kwaadaardige bloedcellen in de lymfeknopen en andere weefselcellen ontstoken raken, is sprake van een lymfoom. Hierdoor ontstaan mogelijk de verhoogde rode bultjes.

Koude temperaturen

Bij extreme koude temperaturen ontstaat ernstige schade aan het huidoppervlak en de onderliggende weefsellagen. Deze aan koude blootgestelde gebieden veroorzaken een knobbelige ontsteking van de huidcellen, wat bekend staat als ‘koude panniculitis’.

Medicijnen

Het gebruik van bepaalde medicijnen veroorzaakt een ontsteking van het onderhuidse vetweefsel. Dit gebeurt vooral bij de sulfonamidenklasse van antibiotica of orale (via de mond ingenomen) anticonceptiva.

Ontstekingsziekten

Elke ontstekingsaandoening veroorzaakt mogelijk panniculitis. Enkele voorbeelden hiervan zijn colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree) of de ziekte van Crohn (aandoening met diarree en buikpijn). Het vetweefsel bevindt zich op de beschermende laag van organen of onder het huidoppervlak. Pancreatitis (alvleesklierontsteking met buikpijn) en alvleesklierkanker (kanker in het pancreas met geelzucht) leiden eveneens tot panniculitis doordat de pancreascellen ontstoken zijn. Ook de auto-immuunaandoening sarcoïdose (symptomen aan huid, ogen, longen en zenuwstelsel) veroorzaakt mogelijk de roodheid en zwelling van het vetweefsel.

Schade aan huid

Wanneer een huidtrauma optreedt (bijvoorbeeld door een naaldinjectie of een ongeluk) raken de huidcellen ontstoken, hetgeen panniculitis met zich meebrengt. Ook langdurige wrijving tegen de huid leidt mogelijk tot beschadiging aan de huid, met panniculitis als gevolg.

Soorten

Panniculitis kent vele soorten. De ontsteking van het onderhuidse vetweefsel ontstaat namelijk ofwel in de lobuli (tussen de vetcellen) of anders septaal (voornamelijk in de fibreuze septa tussen de vetlobuli). Soms treedt de huidziekte op met vasculitis maar dit is niet altijd aanwezig. Vaak kent de ziekte zowel septale als lobulaire eigenschappen. Erythema nodosum (huidinfectie met pijnlijke huidknobbeltjes) is één van de vormen van panniculitis. Huidziekten.nl geeft een samenvatting van alle soorten panniculitis.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die het risico op het ontwikkelen van panniculitis verhogen. Deze factoren kunnen variëren afhankelijk van de onderliggende oorzaak van de aandoening, maar sommige zijn algemeen voor veel vormen van panniculitis.

Infecties
Patiënten die een infectie van de huid of onderhuidse weefsels hebben, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van panniculitis, vooral wanneer de infectie niet goed behandeld wordt. Chronische infecties zoals tuberculose of schimmelinfecties kunnen bijdragen aan het ontstaan van panniculitis.

Auto-immuunziekten
Patiënten met auto-immuunziekten, zoals lupus of sarcoïdose, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van panniculitis. In deze gevallen valt het immuunsysteem de vetcellen aan, wat leidt tot ontsteking en de karakteristieke laesies van panniculitis.

Risicogroepen

Er zijn bepaalde groepen patiënten die meer kans hebben om panniculitis te ontwikkelen. Dit kan te maken hebben met onderliggende aandoeningen, levensstijl of genetische factoren die de vatbaarheid voor de aandoening verhogen.

Vrouwen in de vruchtbare leeftijd
Panniculitis, met name erythema nodosum, komt vaker voor bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd. Hormonale factoren kunnen mogelijk bijdragen aan het hogere risico bij deze groep.

Patiënten met chronische infecties
Patiënten die lijden aan chronische infecties, zoals tuberculose, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van infectieuze panniculitis. Het risico is vooral verhoogd bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem.

Risicogroepen voor paniculitis

Paniculitis is een ontsteking van het onderhuidse vetweefsel, die kan leiden tot pijn, zwelling en de vorming van knobbels. Er zijn verschillende risicogroepen die meer kans hebben om paniculitis te ontwikkelen. Het identificeren van deze risicofactoren is cruciaal voor vroegtijdige diagnose en behandeling.

Auto-immuunziekten
Mensen met auto-immuunziekten hebben een verhoogd risico op paniculitis.

Ziekten zoals lupus erythematodes, sclerodermie en dermatomyositis kunnen de immuunrespons van het lichaam beïnvloeden en leiden tot ontstekingen in de vetweefsels. Bij patiënten met deze aandoeningen is het belangrijk om alert te zijn op symptomen van paniculitis, aangezien de ontsteking een onderdeel kan zijn van de onderliggende ziekte.

Infecties
Patiënten met een voorgeschiedenis van infecties lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van paniculitis.

Bepaalde bacteriële, schimmel- of virale infecties kunnen de vetweefsels aantasten en een ontstekingsreactie veroorzaken. Bijvoorbeeld, infecties zoals erysipelas en cellulitis kunnen leiden tot secundaire paniculitis. Het is belangrijk voor deze patiënten om aandacht te besteden aan symptomen van huidontstekingen en tijdig medische hulp te zoeken.

Vrouwen
Vrouwen lijken vaker paniculitis te ontwikkelen dan mannen, vooral in de reproductieve leeftijd.

Hormonale schommelingen kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van ontstekingen in vetweefsel. Vrouwen met een geschiedenis van hormonale aandoeningen of endometriose moeten extra voorzichtig zijn en alert zijn op symptomen van paniculitis.

Overgewicht en obesitas
Overgewicht en obesitas zijn ook risicofactoren voor paniculitis.

Het vetweefsel van obese patiënten is vaak ontstoken, wat kan leiden tot een verhoogd risico op paniculitis. Het handhaven van een gezond gewicht door middel van voeding en lichaamsbeweging kan helpen om dit risico te verminderen.

Medicamenteuze therapie
Bepaalde medicatie kan het risico op paniculitis verhogen.

Bijvoorbeeld, gebruik van immunosuppressiva of chemotherapeutica kan de vatbaarheid voor ontstekingen verhogen. Patiënten die deze medicijnen gebruiken, moeten regelmatig worden gecontroleerd op symptomen van paniculitis en hun arts raadplegen als ze veranderingen in de huid opmerken.

Genetische aanleg
Sommige mensen kunnen een genetische predispositie hebben voor het ontwikkelen van paniculitis.

Familiegeschiedenis van huidontstekingen of auto-immuunziekten kan wijzen op een verhoogd risico. Het is belangrijk voor patiënten met een familiegeschiedenis om zich bewust te zijn van de symptomen en om tijdig medische hulp te zoeken als ze veranderingen in hun huid opmerken.

Ouderen
Ouderen kunnen ook een verhoogd risico lopen op paniculitis.

De huid en het onderhuidse vetweefsel ondergaan veranderingen met de leeftijd, waardoor ze kwetsbaarder worden voor ontstekingen. Vroegtijdige identificatie en behandeling van symptomen zijn cruciaal voor deze groep om complicaties te voorkomen.

Het is van groot belang voor mensen in deze risicogroepen om alert te zijn op de symptomen van paniculitis en om regelmatig medische controles te ondergaan. Een tijdige diagnose en passende behandeling kunnen de uitkomst verbeteren en verdere complicaties voorkomen.

Symptomen: Verdikte bultjes op huid

Locatie
Meestal zijn de benen, de binnenkant van de dijen of de billen aangetast door de huidziekte, maar panniculitis verschijnt mogelijk overal op het lichaam waar druk wordt uitgeoefend of waarbij een trauma ontstaat aan de huid. Dit gebeurt bij bijvoorbeeld een krachtige fysieke inspanning, bij een intraveneuze (via een ader) injectie, of cryotherapie (behandeling via bevriezing) van de huid.

Presentatievorm
Door panniculitis ontstaat een ontsteking en zwelling van de laag fibreus weefsel. Hierdoor presenteert de patiënt zich met kleine, verdikte en soms pijnlijke huidknobbeltjes die rood of donkerder zijn dan het normale huidoppervlak. Af en toe lekt een olieachtige substantie uit de knobbeltjes, hetgeen duidt op een ernstiger stadium van panniculitis. Pijn komt tot stand wanneer diepe weefsellagen ontstoken zijn, en de huidcellen gaan afsterven (necrotiserende panniculitis). Hierbij ontstaan meerlagige huidletsels.

Bijkomende tekenen
Andere symptomen van panniculitis hangen af van de oorzaak. Deze omvatten bijvoorbeeld:

• braken buikpijn diarree een algemeen ziek gevoel (malaise) een gewrichtsontsteking een longembolie (afsluiting van een slagader in de longen) een longvliesontsteking gewrichtspijn hoesten hoofdpijn koorts misselijkheid onverklaarbaar gewichtsverlies spierpijn uitpuilende ogen (exoftalmie) vermoeidheid

Alarmsymptomen

Het is belangrijk om onmiddellijk medische hulp te zoeken wanneer de volgende alarmsymptomen optreden bij een patiënt met panniculitis:

• Ernstige pijn in de onderliggende weefsels die wijst op necrotiserende panniculitis.
• Aanhoudende koorts, wat kan wijzen op een systemische infectie.
• Onverklaarbaar gewichtsverlies en uitpuilende ogen, mogelijk een teken van een onderliggende systemische ziekte zoals sarcoïdose.
• Huidbultjes die olieachtige substanties afscheiden, wat kan duiden op ernstige inflammatoire schade.
• Tekenen van longproblemen, zoals kortademigheid of hoesten, wat kan wijzen op een verband met alfa-1 antitrypsine-deficiëntie.
• Gele huid of ogen (geelzucht), wat kan wijzen op pancreatitis of pancreaskanker.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van panniculitis begint meestal met een grondige medische geschiedenis en lichamelijk onderzoek. De arts zal letten op de aanwezigheid en kenmerken van de knobbeltjes en de algehele toestand van de patiënt. Belangrijke stappen in het diagnostische proces zijn:

Medische geschiedenis en klinisch onderzoek
De arts zal vragen naar de medische geschiedenis van de patiënt, inclusief eerdere ziekten, medicijnen, en recente blootstellingen aan mogelijke triggers zoals koude of trauma. Het klinisch onderzoek omvat het inspecteren van de huid om de aard, grootte, en verspreiding van de knobbeltjes te beoordelen.

Huidbiopsie
Een huidbiopsie is vaak noodzakelijk om de diagnose te bevestigen. Hierbij wordt een klein stuk huidweefsel verwijderd en onder een microscoop onderzocht. Dit helpt bij het identificeren van de ontstekingscellen en het onderscheid maken tussen de verschillende vormen van panniculitis, zoals lobulaire of septale panniculitis.

Beeldvorming
In sommige gevallen kan beeldvorming nuttig zijn om de omvang van de ontsteking en eventuele betrokkenheid van andere weefsels te beoordelen. Röntgenfoto’s en CT-scans kunnen worden gebruikt om te controleren op diepere weefsel- of orgaanbetrokkenheid.

Bloedonderzoek
Bloedonderzoek kan nuttig zijn om onderliggende systemische aandoeningen te identificeren en om eventuele ontstekingsmarkers of infecties op te sporen. Dit kan vooral belangrijk zijn als een aandoening zoals alfa-1 antitrypsine-deficiëntie wordt vermoed.

Microbiologisch onderzoek
Bij vermoeden van een infectieuze oorzaak kan een microbiologisch onderzoek, zoals een keeluitstrijkje of culturen, nodig zijn om de aanwezigheid van bacteriën, schimmels of andere pathogenen te bevestigen.

Behandeling

De behandeling van panniculitis is afhankelijk van de onderliggende oorzaak en de ernst van de aandoening. De belangrijkste behandelingsopties omvatten:

Medicatie

• Niet-steroïde ontstekingsremmers (NSAID's): Deze medicijnen, zoals ibuprofen, worden vaak voorgeschreven om de ontsteking en pijn te verlichten.
• Corticosteroïden: In ernstige gevallen kunnen corticosteroïden, zoals prednison, nodig zijn om de ontsteking te verminderen.
• Antimicrobiële middelen: Als de panniculitis wordt veroorzaakt door een infectie, kunnen antibiotica of antivirale middelen nodig zijn.

Levensstijl en omgevingsaanpassingen

• Vermijding van triggers: Het vermijden van blootstelling aan koude temperaturen of andere bekende triggers kan helpen om de symptomen te verminderen.
• Aanpassing van medicatie: Als een bepaald medicijn de oorzaak van de panniculitis is, kan een arts alternatieve behandelingen overwegen.

Chirurgische behandeling
In gevallen van ernstige huidbeschadiging of necrotiserende panniculitis kan een chirurgische ingreep noodzakelijk zijn om necrotisch weefsel te verwijderen en de huid te herstellen.

Prognose

De prognose van panniculitis hangt af van de oorzaak en de ernst van de aandoening. In veel gevallen, vooral bij de meer goedaardige vormen zoals erythema nodosum, is de prognose goed, en kunnen patiënten herstellen met minimale behandelingen.

Herstel bij goedaardige vormen
In gevallen van erythema nodosum of andere goedaardige vormen van panniculitis, is de prognose vaak gunstig. De laesies kunnen vanzelf genezen, vooral wanneer de onderliggende oorzaak, zoals een infectie, effectief wordt behandeld.

Uitdagende gevallen
Bij ernstigere vormen van panniculitis, zoals septische panniculitis of bij patiënten met een auto-immuunziekte, kan de prognose minder goed zijn. Deze vormen kunnen leiden tot langdurige schade aan de huid of onderliggende weefsels, wat de behandeling bemoeilijkt.

Complicaties

Mogelijke complicaties van panniculitis kunnen zijn:

Huidinfecties
Open wonden of abcessen die ontstaan door panniculitis kunnen leiden tot secundaire huidinfecties.

Littekens
Ernstige gevallen van panniculitis kunnen leiden tot blijvende huidveranderingen of littekens.

Systemische complicaties
Bij patiënten met onderliggende ziekten kunnen systemische complicaties optreden, zoals exacerbaties van de primaire ziekte of nieuwe gezondheidsproblemen als gevolg van langdurige ontsteking.

Preventie

Hoewel niet alle oorzaken van panniculitis te voorkomen zijn, kunnen de volgende maatregelen helpen om het risico te verlagen:

Vroegtijdige behandeling
Vroegtijdige en adequate behandeling van infecties en onderliggende aandoeningen kan het risico op panniculitis verminderen.

Voorkomen van koude blootstelling
Het vermijden van blootstelling aan extreme kou kan helpen bij het voorkomen van koude panniculitis.

Medicamenteuze zorg
Het zorgvuldig gebruik van medicijnen en overleg met een arts bij het starten van nieuwe medicaties kan helpen bij het voorkomen van medicatie-geïnduceerde panniculitis.

Goede huidverzorging
Een goede huidverzorging en het vermijden van onnodige huidtrauma’s kunnen helpen om het risico op panniculitis te verminderen.

Lees verder

• Erythema nodosum: Huidinfectie met pijnlijke knobbeltjes