Occipitalis neuralgie: Achterhoofdpijn door schade aan zenuw

Occiput is de medische term voor het achterhoofd. Bij occipitalis neuralgie (occipitale neuralgie) ervaart de patiënt aanvallen van ernstige achterhoofdpijn als gevolg van irritatie of druk aan de nervus occipitalis (achterhoofdzenuw). Dit is de zenuw die vanaf de nekspieren naar het achterhoofd loopt. Heel wat aandoeningen leiden mogelijk tot schade aan de achterhoofdzenuw zoals bijvoorbeeld een letsel of diabetes mellitus (suikerziekte). Aanvallen van schietende zenuwpijnen aan de nek, de schedel en achter de ogen zijn kenmerkend, maar ook andere symptomen zijn mogelijk. Deze pijnklachten behandelt de arts met rust, fysiotherapie, medicatie, een zenuwwortelbehandeling en/of chirurgie. De vooruitzichten van behandelde patiënten zijn zeer goed.

• Epidemiologie van occipitalis neuralgie
• Oorzaken: Door schade aan zenuw (achterhoofdzenuw)
• Risicofactoren
• Symptomen: Aanvallen van achterhoofdpijn
• Pijn
• Andere symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van zenuwpijn
• Zelfzorg
• Fysiotherapie
• Medicatie
• Zenuwwortelbehandeling
• Chirurgie
• Prognose

Epidemiologie van occipitalis neuralgie

De jaarlijkse incidentie van occipitalis neuralgie bedraagt 3.2 per 100,000 personen, al lijden mogelijk meer mensen aan de pijnaandoening. Meer epidemiologische informatie over occiptalis neuralgie is niet gevonden in de geraadpleegde literatuur in oktober 2020.

Oorzaken: Door schade aan zenuw (achterhoofdzenuw)

De nervus occipitalis (achterhoofdzenuw) is een zenuw die tussen de nekspieren doorloopt naar de achterkant van de schedel (achterhoofd). De zenuw loopt langs zowel de nervus occipitalis major (grote achterhoofdzenuw) als de nervus occipitalis minor (kleine achterhoofdzenuw). Deze zenuwen bevinden zich bij de tweede (C2) en derde (C3) nekwervel. Wanneer deze zenuwen geïrriteerd of ontstoken zijn of wanneer hierop druk ontstaat (beknelde zenuwen), gaan pijnsignalen via de zenuwbanen naar de hersenen. Dit resulteert in pijn in de nek, pijn over de schedel en soms ook pijn achter de ogen.

Risicofactoren

De schade aan de achterhoofdzenuw ontstaat als gevolg van:

• aangeboren afwijkingen
• artrose (reumatische aandoening van gewrichtskraakbeen), reuma, spondylose of een andere gewrichtsontsteking van de nekwervels (deze aandoeningen leiden namelijk tot een hogere druk op de zenuwwortels in de nek)
• cervicale discopathie (een degeneratieve schijfziekte van de nek)
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• een letsel of trauma (aan de achterkant van het hoofd)
• een nektumor
• een ontsteking of een systemische infectie
• herhaalde druk op de bovenste nekwervels, bijvoorbeeld door een verkeerde houding
• jicht (ziekte met pijn en zwelling aan grote teen en andere gewrichten)
• spanningshoofdpijn
• spierpijn van de nekspieren / nekspanning
• vasculitis (een bloedvatontsteking)

Wel zijn vaak geen risicofactoren bekend voor deze pijnaandoening.

Symptomen: Aanvallen van achterhoofdpijn

Pijn

De symptomen van occipitalis neuralgie starten plotseling en zijn ernstig. De pijnklachten die hiermee gepaard gaan, treden op in episodes (uitbarstingen) die een paar seconden tot minuten duren, maar sommige patiënten hebben constante pijn tussen extreme pijnaanvallen. Kleine bewegingen veroorzaken een uitbarsting van pijn door occipitalis neuralgie zoals het haar borstelen of wassen, het hoofd naar de zijkant draaien of het hoofd op een kussen leggen. De patiënt ervaart stekende, scherpe, doordringende, prikkelende, schietende of drukkende pijn die start aan de bovenkant van de nek (nekpijn) en zich verspreidt naar de schedel (achterkant van het hoofd). De zeer intense hoofdpijn is voelbaar aan één zijde van het hoofd of aan beide zijden. Door uitstralingspijn ontstaat tevens pijn achter de ogen (oogpijn), pijn aan het voorhoofd en ook pijn aan de hoofdhuid.

Andere symptomen

Een beperkt bewegingsbereik door een pijnlijke nek, en een overgevoeligheid voor licht (fotofobie) zijn andere symptomen. Omdat de aangetaste zenuw vlakbij de craniale zenuwen (hersenzenuwen) liggen, krijgt de patiënt soms ook te maken met aangezichtspijn.

Diagnose en onderzoeken

Het is niet altijd gemakkelijk voor de arts om occipitalis neuralgie te diagnosticeren omdat het vergelijkbare kenmerken heeft met vele andere soorten hoofdpijn.

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
De arts bevraagt de patiënt over risicofactoren, zoals andere medische aandoeningen of een recent letsel. Vervolgens voert de arts een lichamelijk onderzoek uit, waarbij hij drukt op de achterkant van het hoofd. De patiënt heeft pijn wanneer de arts drukt op de plaats waar zich de achterhoofdzenuw bevindt. Verder onderzoekt de arts de nekbewegingen en de schouder omdat sommige patiënten gewrichtspijn en een beperkt bewegingsbereik ervaren. De arts drukt tevens op de nekwervels om de exacte pijnlocaties te bepalen. Voor het uitsluiten van andere oorzaken is een grondig neurologisch onderzoek vereist. Ook maakt de arts mogelijk een röntgenfoto van de nek om andere problemen uit te sluiten. Twijfelt de arts nog steeds over de oorzaak, dan voert hij soms een bloedonderzoek en een MRI-scan uit.

Differentiële diagnose
Voor de arts is occipitalis neuralgie niet altijd eenvoudig te diagnosticeren, daar de achterhoofdpijn soms doet denken aan migraine (aanvallen van een aura en/of eenzijdige hoofdpijn), clusterhoofdpijn (plotse, eenzijdige en pijnlijke hoofdpijn), spanningshoofdpijn en andere vormen van hoofdpijn.

Behandeling van zenuwpijn

De behandeling van occipitalis neuralgie verloopt via (een combinatie van) fysiotherapie, medicatie en/of een zenuwwortelbehandeling. Ook is het mogelijk om zelf de pijn te verlichten.

Zelfzorg

Rust, warmte op de nek aanbrengen, de nek masseren en vrij verkrijgbare ontstekingsremmers zoals naproxen of ibuprofen zijn enkele huismiddeltjes voor het verlichten van de pijnklachten.

Fysiotherapie

Dankzij een fysiotherapeut leert een patiënt om de spieren in de nek en de houding te verbeteren.

Medicatie

De medicamenteuze behandeling van de pijnaandoening bestaat uit zowel pijnstillers als mogelijk corticosteroïden. Bepaalde soorten antidepressiva, anti-epileptica, spierontspanners en andere geneesmiddelen behandelen zenuwpijnen. Het is ook mogelijk dat de arts de zenuw injecteert met anesthetica (verdovende geneesmiddelen) en corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers). De effecten van het inspuiten van corticosteroïden zijn slechts tijdelijk (gemiddeld drie maanden).

Zenuwwortelbehandeling

Patiënten met chronische achterhoofdpijn krijgen mogelijk een infiltratie van de nervus occipitalis. De arts plaatst een naald in de buurt van de getroffen zenuw. Deze procedure voert hij uit met behulp van radiografie zodat hij de nekstructuren in beeld krijgt en de naald juist kan positioneren. Vervolgens worden kleine schokjes (stroomstootjes) naar dit gebied gestuurd. Hierdoor vermindert de pijn gedurende maximaal zes maanden.

Chirurgie

Een operatie is zeldzaam, maar is voor sommige patiënten een optie als de pijn niet betert met andere behandelingen of steeds terugkomt. De operatietechniek is gekend als ‘microvasculaire decompressie’. Hierbij verwijdert de arts de druk op de zenuwen.

Prognose

Occipitalis neuralgie is geen levensbedreigende aandoening. Bij de meeste patiënten verdwijnt de pijn door rust en medicatie. Soms zijn meer invasieve behandelingstechnieken nodig maar ook dan is het vaak goed mogelijk om de pijn te verminderen.