Hypnische hoofdpijn: Ontwaken tijdens nacht door hoofdpijn

Ouderen die ’s nachts ontwaken van hoofdpijn aan beide kant van het hoofd, lijden mogelijk aan hypnische hoofdpijn (slaaphoofdpijn, wekkerhoofdpijn). Deze zeldzame vorm van hoofdpijn treedt meermaals per week op in aanvallen en houdt patiënten gedurende vijftien minuten tot maximaal vier uur uit hun slaap. Over de oorzaak en risicofactoren is anno oktober 2020 niets bekend. Het diagnosticeren van wekkerhoofdpijn is lastig omdat de arts eerst veel aandoeningen met vergelijkbare symptomen moet uitsluiten. Daarnaast is de hoofdpijnvorm zeldzaam. Patiënten met deze primaire vorm van hoofdpijn reageren doorgaans goed op cafeïne en andere medicijnen.

• Epidemiologie van hypnische hoofdpijn
• Oorzaken van ontwaken door hoofdpijnaanvallen tijdens de slaap
• Symptomen: Aanvallen van hoofdpijn tijdens de nacht
• Diagnose en onderzoeken
• Diagnostisch criterium
• Andere aandoeningen uitsluiten
• Behandeling van wekkerhoofdpijn
• Prognose bij primaire hoofdpijnvorm

Epidemiologie van hypnische hoofdpijn

Hypnische hoofdpijn is een zeer zeldzame aandoening die de arts meestal voor het eerst diagnosticeert bij vijftigers. Jongere patiënten zijn soms ook getroffen.

Oorzaken van ontwaken door hoofdpijnaanvallen tijdens de slaap

De oorzaak van hypnische hoofdpijn is niet bekend anno oktober 2020. Ook uitlokkende risicofactoren zijn niet bekend anno oktober 2020. Hypnische hoofdpijn is een vorm van primaire hoofdpijn. Primaire hoofdpijnstoornissen zijn aandoeningen die niet aan een andere aandoening toe te schrijven zijn. Hypnische hoofdpijn ontwikkelt zich tijdens de snelle oogbewegingsslaap (REM-slaap). De dysregulatie van serotonine en melatonine spelen een belangrijke rol in de pathofysiologie van hypnische hoofdpijn.

Symptomen: Aanvallen van hoofdpijn tijdens de nacht

De hoofdpijnaanvallen treden alleen op tijdens de nacht – meestal op hetzelfde tijdstip – en maken de patiënt ’s nachts wakker. Daarom staat de hoofdpijnvorm ook bekend als ‘wekkerhoofdpijn’ of ‘slaaphoofdpijn’. Patiënten met hypnische hoofdpijn ervaren elke week verschillende aanvallen.

Hypnische hoofdpijn bestaat uit een milde tot matige kloppende pijn die meestal aan beide kanten van het hoofd voelbaar is. Ongeveer twintig procent van de patiënten meldt ernstige pijn. De patiënt ervaart hierbij een zwaar hoofd. De hoofdpijn duurt vijftien minuten tot maximaal vier uur na het ontwaken. Andere symptomen zijn bijvoorbeeld misselijkheid en een overgevoeligheid voor licht (fotofobie) en een overgevoeligheid voor geluid (fonofobie). Braken komt niet tot uiting bij deze vorm van primaire hoofdpijn. Wel ervaren patiënten mogelijk angst om te gaan slapen omdat ze bang zijn dat ze ’s nachts weer een hoofdpijnaanval krijgen.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch criterium

Van hypnische hoofdpijn is sprake wanneer deze vorm van primaire hoofdpijn (niet het gevolg van een andere aandoening) meer dan tien dagen per maand verschijnt en dit alleen tijdens de slaap waardoor patiënten ontwaken. De aanvallen van wekkerhoofdpijn moeten tevens minstens vijftien minuten aanhouden na het ontwaken.

Andere aandoeningen uitsluiten

Hoewel hypnische hoofdpijn onschadelijk is, moet een oudere patiënt die voor de eerste keer een nieuw soort hoofdpijn ervaart, naar een arts gaan. De arts wil namelijk andere aandoeningen uitsluiten zoals:

• clusterhoofdpijn (plotse eenzijdige en pijnlijke hoofdpijn)
• een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen)
• een hersentumor
• een hoge intracraniale druk (hoge druk in de schedel)
• een infectie
• een nachtelijke hoge bloeddruk
• een nachtelijke lage bloedsuikerspiegel
• het overmatig gebruik van medicijnen
• inwendige bloedingen
• medicatieontwenning
• migraine (aanvallen van een aura en/of eenzijdige hoofdpijn)
• slaapapneu

De arts zet daarom diverse onderzoeken in voor het uitsluiten van bovenstaande aandoeningen:

• beeldvormende onderzoeken (CT-scan, MRI-scan)
• een bloeddrukmeting
• een bloedonderzoek
• een lichamelijk onderzoek
• een medische geschiedenis / vraaggesprek met de patiënt
• een neurologisch onderzoek
• een slaaponderzoek
• een carotisechografie (test met geluidsgolven om de binnenkant van de halsslagaders te bestuderen; deze leveren bloed aan het gezicht, de nek en de hersenen)

Behandeling van wekkerhoofdpijn

De belangrijkste behandeling van wekkerhoofdpijn bestaat uit cafeïne. De patiënt neemt dit in als tabletten of anders als kopjes koffie voor het slapen gaan. Melatonine, flunarizine en indomethacine zijn soms ook effectief. Lithiumcarbonaat is inzetbaar om hypnische hoofdpijn te stoppen, maar dit moet de arts met voorzichtigheid voorschrijven, vooral wanneer de patiënt lijdt aan een nieraandoening, een schildklieraandoening, uitdroging of het gebruik van diuretica (plaspillen). Verder is het dagelijks preventief gebruik van topiramaat ook effectief.

Prognose bij primaire hoofdpijnvorm

Hypnische hoofdpijn is zeldzaam maar frustrerend, omdat de patiënt een slaapgebrek ervaart. De diagnose is eveneens moeilijk omdat zoveel aandoeningen vergelijkbare symptomen veroorzaken. Een standaardbehandeling voor deze vorm van hoofdpijn bestaat niet, maar cafeïne vlak voor het slapengaan consumeren, is voor veel patiënten een effectieve oplossing.

Lees verder

• Nachtelijke hoofdpijn: Knallende hoofdpijn tijdens de slaap