Tramadol – een krachtige pijnstiller met veel bijwerkingen

Tramadol is een opioïde analgeticum, lijkend op morfine. Deze relatief zware pijnstiller is tevens een effectieve hoestprikkelonderdrukker, zoals codeïne. Tramadol wordt onder andere voorgeschreven na een hartinfarct of een chirurgische ingreep, maar ook als effectieve pijnbestrijder bij bijvoorbeeld kanker en artrose. De inzet is bij matige tot hevige pijn. De bijwerkingen van tramadol zijn niet gering, variërend van overmatig transpireren tot misselijkheid, obstipatie, jeuk en duizeligheid. Ook zijn psychische nevenverschijnselen beschreven. Verder zijn er wisselwerkingen met andere medicijnen bekend. Tramadol is onder meer verkrijgbaar onder de merknamen Zaldiar, Tramal en Tramagetic. Het middel kan gevaarlijk zijn bij gebruik in het verkeer en in combinatie met alcohol. Ook is er sprake van afhankelijkheid bij onoordeelkundig gebruik.

Inhoud

• Wat is tramadol?
• Wanneer mag ik tramadol gebruiken?
• Dosering
• Kinderen
• Volwassen
• Ouderen
• Verkeer en dosering
• Gebruik geen tramadol bij de volgende aandoeningen
• Contra-indicaties
• Gevaren van tramadol
• Bijwerkingen
• Wisselwerking met andere medicijnen
• Zwangerschap en borstvoeding

Wat is tramadol?

Tramadoi is sinds 1977 verkrijgbaar. Dit opioïde analgeticum, lijkend op morfine, telt veel merknamen waaronder Tramagetic en Tramal. Hoewel tramadol tot de opioïden wordt gerekend, valt het middel niet onder de Opiumwet, in tegenstelling tot het veel zwaardere morfine. Opioïden werken in op de hersenen. Ze veranderen de waarneming van pijn. In zekere zin lijken de werkzame stoffen van opioïden op de eigen lichaamsstoffen die bij pijn worden aangemaakt, zoals de pijnstillende endorfinen, geproduceerd in de hypofyse.

Pijnprikkels
Het middel is zeer geschikt voor neuropathische pijnklachten, aangezien het de heropname van onder andere serotonine remt. Bij pijn worden pijnprikkels via de zenuwbanen doorgegeven aan de hersenen. De werking van tramadol, zoals bij alle opioïde analgetica, bestaat er kortgezegd uit dat het de overdracht van pijnsignalen in de hersenen blokkeert, waardoor de pijn deels of zelfs helemaal verdwijnt. Tramadol wordt afgebroken in de lever.

Wanneer mag ik tramadol gebruiken?

Tramadol is alleen op recept verkrijgbaar. Naast het pijndempende effect is de hoestprikkeldemping eveneens zeer effectief, zoals bij codeïne het geval is. De arts schrijft tramadol voor bij acute, heftige pijn, zoals bij een myocardinfarct (hartinfarct), na een operatieve ingreep, bij een trauma, zenuwpijn, artrose, bij de behandeling van pijn bij kanker, soms bij seksuele stoornissen en als hoestprikkelonderdrukker. Vaak schrijft de arts als eerste keus-middel paracetamol voor in combinatie met codeïne (zwak opioïde), of een NSAID.

Dosering

Tramadol is verkrijgbaar in de vorm van (bruis)tabletten, capsules (al dan niet met vertraagde afgifte), druppels. zetpillen en injecties. Ook in combinatie met paracetamol, waaronder Zaldiar. De halveringstijd van tramadol is ongeveer zes uur. Vandaar dat het belangrijk is de doses op het voorgeschreven tijdstip in te nemen omwille van de effectiviteit van het middel. Bij ouderen en patiënten met leveraandoeningen kan de halveringstijd langer zijn. In die gevallen zal de dosering indien nodig worden aangepast (verlaagd). Bij tabletten of capsules met gereguleerde afgifte is de werkingsduur 12 of 24 uur. Tramadol is niet geschikt voor kinderen onder de 12 jaar. Meld uw arts indien u zwanger bent, zwanger wilt worden, borstvoeding geeft of van plan bent dat te geven. De huisarts of specialist bepaalt dan of tramadol in uw situatie veilig is. De (start)dosering van tramadol ligt doorgaans tussen de 50-100 mg, afhankelijk van de pijnklachten en het lichaamsgewicht. Na enige tijd treedt tolerantie op en zal de dosis verhoogd worden. Bij het stoppen met tramadol treden ontwenningsverschijnselen op. Zeker bij langdurig gebruik is het zaak om tramadol langzaam af te bouwen.

Kinderen

Bij kinderen (<12 jaar) is het gebruik van tramadol gecontra-indiceerd.

Volwassen

Dosering volwassenen: 50-100 mg, tweemaal daags, eventueel opgehoogd tot 150-200 mg. Maximale dosis 400 mg/24 uur.

Ouderen

Senioren (>75 jaar): goede monitoring is belangrijk in verband met mogelijk verslechterende nier- en leverfuncties. Doorgaans aangepaste dosering.

Verkeer en dosering

De bijwerkingen van tramadol kunnen ernstige vormen aannemen naarmate de dosering verhoogd wordt. Voorbeelden daarvan zijn sufheid, verwardheid en zelfs wanen en hallucinaties. De algemene regel is dat u de eerste twee weken niet mag autorijden als u begint met het gebruik van tramadol. Die regel geldt ook als uw arts de dosering verhoogt. Daarna hangt autorijden af van de bijwerkingen, die veelal blijvend zijn. Vergeet niet dat de gele sticker op het medicijndoosje met tramadol ook betrekking heeft op het bedienen van machines op het werk. Maar ook als u bijvoorbeeld een fervente thuisklusser bent. Denk daarbij aan het gebruik van handgereedschap, zoals beitels, boortollen, enzovoorts.

Tolerantie
Er treedt tolerantie op van het middel. De beoogde pijnstillende werking kan dus mettertijd verminderen. De meeste bijwerkingen doen zich in de eerste week gevoelen, waarna ze afzwakken. De arts zal dan een balans moeten vinden tussen de effectiviteit van tramadol en de vele, soms ernstige bijwerkingen die dit opioïde analgeticum kent, maar die uiteraard niet bij iedereen hoeven op te treden. Overigens versterkt alcohol het loomheid opwekkende effect.

Gebruik geen tramadol bij de volgende aandoeningen

De arts zal bij het opnemen van de anamnese inventariseren aan welke aandoeningen u lijdt. Tramadol is namelijk beslist gecontra-indiceerd bij een aantal ziekten. U als gebruiker dient de bijsluiter van het middel goed door te nemen. Enkele contra-indicaties zijn lever- en nierproblemen. Tramadol wordt immers afgebroken in de lever en uitgescheiden door de nieren. Een verminderde of gebrekkige werking ervan heeft gevolgen voor de halveringstijd van tramadol. Bij de volgende aandoeningen mag u tramadol niet gebruiken:

Contra-indicaties

Om te beginnen dient u zich ervan te vergewissen dat u niet allergisch bent voor een van de stoffen waaruit tramadol bestaat. Zie hiervoor de bijsluiter van het middel. Andere belangrijke contra-indicaties zijn:

• Bewustzijnsstoornissen, zoals flauwvallen.
• Het is beter geen alcohol te drinken bij tramadolgebruik.
• Onstabiele epilepsie, ondanks de behandeling. Het risico bestaat op een toename van insulten.
• Lever- en nieraandoeningen.
• Astma en andere longaandoeningen.
• Verslavingsproblematiek (morfine, alcohol).
• Depressies en bipolaire aandoeningen.
• COPD, waaronder longemfyseem.
• Hersenletsel of hersenaandoeningen (of doorgemaakt).
• Recentelijk doorgemaakte ernstige hoofdverwondingen.
• Bij algehele anesthesie (chirurgische ingreep).
• Extra voorzichtigheid bij gebruik van anticoagulantia. Tramadol kan immers invloed hebben op de bloedstolling. Denk daarbij aan aspirine en edoxaban (Lixiana).

Gevaren van tramadol

Opioïden staan bekend om de vele bijwerkingen. In de regel treden deze nevenverschijnselen in de eerste dagen tot weken het meest op de voorgrond, waarna na verloop van tijd gewenning optreedt van de effecten. De bijwerkingen variëren van hinderlijke klachten, zoals overmatige transpiratie, obstipatie en jeuk, tot sufheid, moeheid, slaperigheid, maar ook ernstige psychische klachten, waaronder wanen en hallucinaties.

Bijwerkingen

Een kleine greep uit de vele bijwerkingen van tramadol, waarbij aangetekend dat deze verschijnselen niet bij iedereen hoeven op te treden, maar dat het risico wel bestaat:

• Misselijkheid.
• Hoofdpijn.
• Duizeligheid.
• Sufheid.
• Vermoeidheid.
• Slaperigheid.
• Obstipatie.
• Droge mond.
• Overmatige transpiratie.
• Hartproblemen, zoals een snelle pols (tachycardie), flauwvallen.
• Braken, maagklachten, opgeblazen gevoel.
• Jeuk.
• Epileptische aanvallen (bij hoge doses).
• Wanen.
• Hallucinaties.
• Stemmingswisselingen.
• Moeilijk kunnen plassen.
• Ademhalingsproblemen, zoals apneu, dyspneu.
• Verhoogde leverfunctiewaarden.
• Visusstoornissen, zoals dubbelzien.
• Minder en soms meer eetlust.
• Afhankelijkheid, ontwenningsverschijnselen na het stoppen met tramadol.

Wisselwerking met andere medicijnen

Bepaalde medicijnen verhogen het risico op bijwerkingen in combinatie met tramadol. Ook sedativa (o.a. valium en seresta) verdragen zich slecht met tramadol in die zin dat er bij gecombineerd gebruik sprake kan zijn van euforie en overmoedigheid. Dat kan hinderlijk zijn, maar bovenal gevaarlijk in veel sociale situaties. Geef altijd aan de arts die u tramadol voorschrijft door welke medicijnen u gebruikt, wat ook geldt voor de zelfzorgmedicatie. Belangrijke medicatie die een negatieve invloed heeft op tramadol zijn onder andere:

• Anticoagulantia.
• Medicijnen tegen epilepsie.
• Antidepressiva.
• Kalmerings- en slaapmiddelen.
• Andere (opioïde) pijnstillers, zoals oxycodon en codeïne, maar ook NSAID's, waaronder diclofenac, indocid, ibuprofen en etoricoxib.

Zwangerschap en borstvoeding

Geef voordat de arts tramadol voorschrijft te kennen dat u zwanger bent, zwanger wilt worden of borstvoeding geeft. Aangezien feitelijk nog onvoldoende bekend is over tramadol in combinatie met zwangerschap is het beter voor een ander medicijn te kiezen of de risico’s af te wegen tegen de risico’s voor de foetus. In elk geval mag u geen tramadol vlak voor de bevalling nemen omdat anders de baby na de geboorte ademhalingsproblemen kan krijgen. Ook kunnen er bij de baby ontwenningsverschjnselen optreden, met name indien u in de laatste maanden van de zwangerschap tramadol hebt gebruikt. Tramadol komt in zeer kleine hoeveelheden in de moedermelk voor, wat aanleiding kan geven tot ademhalingsproblemen bij de zuigeling.

Lees verder

• Pas op met diclofenac
• Oxycodon bij chronische, postoperatieve en oncologische pijn
• Codeïne bij pijn, hoest en kriebelhoest
• Indocid (indometacine) – een zware pijnstiller
• Ibuprofen gevaarlijk in combinatie met andere medicijnen