Hantavirus: Virale infectie door besmetting met knaagdieren

Het hantavirus is een virale infectie die bij de mens wordt veroorzaakt door contact met uitwerpselen, urine en speeksel van knaagdieren. Veel symptomen van deze infectieziekte lijken op griep, zoals koorts en spierpijn. Afhankelijk van het virustype kunnen in een later stadium long- of niergerelateerde symptomen optreden. Meestal is de ziekte in Europese landen relatief onschuldig, al kan een ziekenhuisopname soms noodzakelijk zijn. In zeldzame gevallen kan een patiënt overlijden door het hantavirus; een snelle diagnose en behandeling zijn dus cruciaal. Enkele preventieve maatregelen kunnen helpen bij het voorkomen van besmetting met het hantavirus. De vrouw van acteur Gene Hackman overleed in februari 2025 aan de gevolgen van het hantavirus.

• Epidemiologie
• Verspreiding in de populatie
• Seizoensgebondenheid
• Mechanisme
• Infectie via knaagdierenuitwerpselen
• Virale replicatie en schade
• Oorzaken: Speeksel, urine of uitwerpselen van knaagdieren
• Symptomen: Griep en long- of niergerelateerde klachten
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling virale infectie
• Prognose hantavirus
• Complicaties
• Preventie van besmetting door knaagdieren
• Praktische tips voor het leven met hantavirus
• Bescherm jezelf tegen besmetting
• Zorg voor een goede hygiëne
• Raadpleeg een arts bij symptomen
• Let op je ademhaling
• Zorg voor je algehele gezondheid
• Misvattingen rond hantavirus
• Hantavirus wordt alleen overgedragen door directe aanraking met knaagdieren
• Hantavirusinfectie geeft altijd milde symptomen
• Hantavirusinfecties komen alleen voor in afgelegen natuurgebieden
• Hantavirus kan eenvoudig worden gediagnosticeerd met een standaardtest
• Hantavirusinfectie leidt altijd tot ernstige longaandoeningen
• Hantavirusinfectie is niet ernstig als je jong en gezond bent
• Er bestaat een vaccin of specifieke behandeling tegen hantavirus

Epidemiologie

Hantavirus is een virus dat voornamelijk door knaagdieren wordt overgedragen aan mensen via inademing van besmette deeltjes uit urine, uitwerpselen of speeksel van geïnfecteerde knaagdieren. Het komt vooral voor in landelijke gebieden waar knaagdieren, zoals de Peromyscus en Rattus soorten, veel voorkomen. Het virus is wereldwijd verspreid, met uitbraken die vaker voorkomen in Noord- en Zuid-Amerika, Azië en Europa. De epidemiologie van hantavirus wordt beïnvloed door de aanwezigheid van knaagdierenpopulaties en de blootstelling aan deze dieren.

Verspreiding in de populatie

De ziekte komt vaak voor in gebieden met grote populaties van wilde knaagdieren, en de incidentie kan stijgen tijdens perioden van overvloed aan voedsel voor deze dieren, zoals in jaren met rijke gewassen. Dit verhoogt het aantal besmette knaagdieren en, bijgevolg, de overdracht naar mensen.

Seizoensgebondenheid

Hantavirusinfecties komen het vaakst voor in de herfst en het voorjaar, wanneer knaagdieren actiever zijn. Dit wordt verklaard door de toename van het contact tussen mensen en besmette knaagdieren tijdens de oogst- en bouwseizoenen, wanneer mensen in de natuur werken.

Mechanisme

Hantavirus wordt meestal overgedragen wanneer mensen besmette knaagdierurine of -uitwerpselen inademen. Het virus verspreidt zich via de lucht naar de longen en kan ernstige longproblemen veroorzaken. Bij ernstige gevallen leidt de infectie tot het hantavirus-longsyndroom (HPS), dat kan leiden tot acuut respiratoir falen en shock.

Infectie via knaagdierenuitwerpselen

Wanneer mensen in contact komen met urine, uitwerpselen of speeksel van besmette knaagdieren, kunnen ze het virus inademen. Dit kan gebeuren wanneer de deeltjes in de lucht komen, bijvoorbeeld bij het schoonmaken van besmette schuren of huizen.

Virale replicatie en schade

Na inademing komt het virus in de longen terecht en veroorzaakt het een acute longontsteking en vochtophoping, die kan leiden tot zuurstofgebrek. De virale replicatie kan ook de bloedvaten beïnvloeden, wat resulteert in lekkage en beschadiging van de bloedvaten in de longen en andere organen.

Oorzaken: Speeksel, urine of uitwerpselen van knaagdieren

Knaagdieren zijn de primaire overdragers van het hantavirus, met name woelmuizen, hertmuizen en ratten. Het virus bevindt zich in de urine, ontlasting en speeksel van deze dieren, hoewel het dier zelf meestal niet ziek is. De overdracht van het virus gebeurt wanneer mensen verontreinigde stof van muizennesten of uitwerpselen van knaagdieren inademen. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren bij het schoonmaken van woningen, loodsen of andere gesloten gebieden die langere tijd leeg zijn geweest. Het hantavirus verspreidt zich niet van mens op mens.

Anno augustus 2024 zijn er enkele nieuwe inzichten en trends met betrekking tot het hantavirus en zijn impact op de volksgezondheid. Onderzoek heeft aangetoond dat klimaatverandering mogelijk invloed heeft op de verspreiding van knaagdieren en dus het risico op hantavirusbesmettingen. De veranderingen in temperatuur en neerslag kunnen de leefomstandigheden voor knaagdieren verbeteren, wat leidt tot een verhoogd risico op infecties bij mensen. Wetenschappers adviseren daarom extra voorzorgsmaatregelen te nemen bij het werken in gebieden met een verhoogd risico op knaagdierbesmettingen.

Symptomen: Griep en long- of niergerelateerde klachten

De symptomen ontstaan doorgaans tussen één en acht weken na blootstelling aan verse urine, uitwerpselen of speeksel van geïnfecteerde knaagdieren. De vroege symptomen van de hantavirusinfectie zijn vergelijkbaar met die van griep en omvatten koorts, rillingen, vermoeidheid, spierpijn, buikpijn en diarree. Er zijn verschillende typen hantavirus. In Amerika komen in een latere fase voornamelijk longgerelateerde symptomen voor (Hantavirus Cardiopulmonaal/Pulmonary Syndroom). In Europese landen komen vaker niergerelateerde problemen voor.

Longen
De patiënten voelen zich meestal reeds na zeer korte tijd beter. Echter, één à twee dagen later kunnen longgerelateerde symptomen optreden, waaronder:

• ademhalingsproblemen
• een algemeen ziek gevoel (malaise)
• een droge hoest
• hoofdpijn
• kortademigheid
• misselijkheid en braken
• tijdelijke problemen met het gezichtsvermogen en oogpijn

Nieren
Het hantavirus (variant: Puumalavirus) kent in Europa meestal mildere vormen, waarbij de nieren (licht) ontstoken zijn (nefropathie). Rosse woelmuizen zijn meestal de overbrengers van deze variant.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts voert een lichamelijk onderzoek uit waarbij hij onder andere kijkt naar het acute respiratory distress syndrome (ARDS), nierfalen, een lage bloeddruk (hypotensie) en een laag zuurstofgehalte in het bloed, wat kan leiden tot een blauwverkleuring van de huid (cyanose).

Diagnostisch onderzoek
De arts kan verschillende onderzoeken uitvoeren om de aanwezigheid van het hantavirus te bevestigen, waaronder:

• een CT-scan van de borstkas
• een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto)
• een volledig bloedonderzoek

Behandeling virale infectie

Voor een hantavirusinfectie is geen specifieke behandeling, genezing of vaccin beschikbaar. Pijnstillers zoals paracetamol kunnen worden gebruikt, maar andere pijnstillers zoals niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen dienen vermeden te worden. Een geïnfecteerde patiënt die snel een behandeling krijgt, heeft doorgaans een betere prognose. Patiënten met ernstige klachten door het hantavirus worden vaak opgenomen op de intensivecareafdeling van het ziekenhuis, waar ze zuurstof toegediend krijgen. Speciale machines kunnen buiten het lichaam zuurstof aan het bloed toevoegen. In ernstige gevallen kan een ademhalingsbuis of ademhalingsmachine nodig zijn. De arts zal ook de andere symptomen ondersteunend behandelen.

Prognose hantavirus

In Europese landen herstellen de meeste patiënten goed van een hantavirusinfectie. Sporadisch hebben patiënten (vooral degenen met een zwak immuunsysteem) een ziekenhuisopname nodig om te herstellen. Het hantavirus met longgerelateerde symptomen is echter een ernstige infectie die snel kan verergeren. In sommige gevallen kan longfalen optreden, wat kan leiden tot overlijden. Ondanks agressieve behandeling overleeft meer dan de helft van de patiënten met deze longziekte niet.

Complicaties

Complicaties van een hantavirusinfectie kunnen nierfalen en hart- en longfalen zijn. Deze complicaties kunnen mogelijk leiden tot de dood.

Preventie van besmetting door knaagdieren

Enkele preventieve maatregelen kunnen helpen om besmetting met het hantavirus te voorkomen:

Huis

• Alle kleine gaatjes in het huis of de garage dichten.
• Alle mogelijk besmette harde oppervlakken reinigen met een bleekmiddel of desinfecterende oplossing.
• Bij zware besmettingen van knaagdieren onmiddellijk een ongediertebestrijdingsbedrijf inschakelen; zij beschikken over speciale apparatuur en methoden.
• Bij het betreden van ongebruikte cabines, loodsen, schuren of andere gebouwen eerst alle deuren en ramen openen en het gebouw minimaal een halfuur verluchten voordat je begint met schoonmaken. Na het schoonmaken het gebouw nogmaals een halfuur verlaten.
• Regelmatig schoonmaken van het huis, vooral de potentiële nestplaatsen zoals de keuken.
• Hooi, houtstapels en vuilnisbakken hoger dan de grond plaatsen om te voorkomen dat knaagdieren bij deze plekken komen.
• Voorkomen dat je nestresten borstelt of stofzuigt voordat het gebied grondig ontsmet is. Het is aangeraden eerst te stofzuigen met voldoende ventilatie. Chirurgische maskers bieden enige bescherming.
• Vallen in en rond het huis plaatsen om besmetting door knaagdieren te verminderen.

Knaagdieren

• Blootstelling aan urine, uitwerpselen en speeksel van knaagdieren vermijden.
• Mogelijke broedplaatsen elimineren.
• Muizennesten en uitwerpselen besproeien met een 10% oplossing van chloor of een ander desinfectiemiddel (met een spray) en een halfuur laten inwerken. Verwijder deze daarna met plastic of rubberen handschoenen en plaats alles in plastic zakken. Sluit de zakken goed af en gooi ze weg in de prullenbak of een verbrandingsoven.

Voeding

• Al het gemakkelijk bereikbare eten opbergen in gesloten bakken.
• Gedesinfecteerd water drinken.

Varia
Slapen op een bodembedekker bij het kamperen.

Praktische tips voor het leven met hantavirus

Hantavirus is een zeldzame maar ernstige infectie die kan worden overgedragen via besmette knaagdieren, vooral hun urine, ontlasting of speeksel. Het virus kan leiden tot ernstige ziekten zoals hantavirus-longsyndroom (HPS) of hemorrhagische koorts met nierziekte (HFRS). Het is belangrijk om voorzorgsmaatregelen te nemen om infectie te voorkomen en goed voor je gezondheid te zorgen als je in een risicogebied woont of werkt.

Bescherm jezelf tegen besmetting

De belangrijkste manier om besmetting met hantavirus te voorkomen, is door contact met besmette knaagdieren of hun uitwerpselen te vermijden. Zorg ervoor dat je je huis goed schoon houdt, vooral in gebieden waar knaagdieren kunnen komen. Als je een schuur, kelder of andere opbergplekken in je huis opruimt, draag dan beschermende kleding zoals handschoenen en een mondkapje om inademing van stof te voorkomen dat het virus kan bevatten. Houd voedsel in goed afgesloten containers en zorg ervoor dat je geen toegang geeft aan knaagdieren.

Zorg voor een goede hygiëne

Hygiëne speelt een cruciale rol in het voorkomen van hantavirus. Was regelmatig je handen met zeep en water, vooral nadat je met mogelijk besmette oppervlakken in contact bent gekomen. Reinig en desinfecteer oppervlakken die mogelijk in contact zijn gekomen met knaagdieren, zoals keukens, kelders, schuren en andere werkruimten. Zorg ervoor dat je geen eten of drinken in ongecontroleerde omgevingen laat staan, waar het door knaagdieren kan worden besmet. Als je in gebieden werkt waar hantavirus een risico vormt, neem dan altijd de juiste voorzorgsmaatregelen.

Raadpleeg een arts bij symptomen

De symptomen van hantavirus kunnen in de beginfase lijken op die van een griep of andere ademhalingsziekten. Ze omvatten koorts, spierpijn, hoofdpijn, duizeligheid, en later moeite met ademhalen. Als je symptomen ervaart die overeenkomen met hantavirus-infectie, vooral na contact met knaagdieren of hun uitwerpselen, raadpleeg dan onmiddellijk een arts. Hantavirus kan snel verergeren, dus vroegtijdige medische zorg is van groot belang. Je arts kan een medicatie voorschrijven om de symptomen te beheersen en complicaties te voorkomen.

Let op je ademhaling

Hantavirus kan ernstige ademhalingsproblemen veroorzaken, vooral bij het hantavirus-longsyndroom (HPS). Als je symptomen van ademhalingsmoeilijkheden ervaart, zoals kortademigheid of een gevoel van benauwdheid, zoek dan onmiddellijk medische hulp. In ernstige gevallen kan zuurstoftherapie of andere intensieve behandelingen nodig zijn. Bij langdurige blootstelling aan het virus kan er schade aan de longen optreden, wat verdere medische interventie vereist. Volg altijd de aanbevelingen van je arts en zorg voor regelmatige controleafspraken.

Zorg voor je algehele gezondheid

Het handhaven van een goed evenwichtig voedingspatroon en voldoende rust is cruciaal voor het behouden van een sterk immuunsysteem, vooral als je in een risicogebied woont of werkt. Vermijd stress en zorg voor een gezonde levensstijl. Het is ook belangrijk om voldoende hydratatie te behouden, vooral wanneer je ziek bent, om het herstel te ondersteunen. Gezonde gewoonten kunnen helpen om je lichaam te versterken en je weerstand tegen infecties te verbeteren.

Misvattingen rond hantavirus

Hantavirus is een zeldzame, maar potentieel ernstige virusinfectie die via knaagdieren op de mens kan worden overgedragen. Er bestaan veel misvattingen over hoe het virus zich verspreidt, welke symptomen optreden en hoe ernstig de ziekte werkelijk is. Dit leidt tot onnodige angst of juist onderschatting van de risico’s.

Hantavirus wordt alleen overgedragen door directe aanraking met knaagdieren

Veel mensen denken dat je alleen besmet kunt raken door direct contact met knaagdieren, maar dat is niet correct. Het virus verspreidt zich vooral via de urine, uitwerpselen en speeksel van geïnfecteerde knaagdieren. Wanneer deze uitscheidingen opdrogen, kunnen virusdeeltjes in stofdeeltjes terechtkomen en via de lucht worden ingeademd. Dit maakt besmetting mogelijk zonder direct contact met het dier. In sommige gevallen kan het virus ook via een tropische infectie worden overgedragen, afhankelijk van de regio en de specifieke hantavirusvariant.

Hantavirusinfectie geeft altijd milde symptomen

Er bestaat een hardnekkig idee dat een infectie met het hantavirus nauwelijks klachten veroorzaakt, maar dit hangt sterk af van de specifieke virusstam. Sommige varianten, zoals het hantavirus dat in Europa voorkomt, kunnen relatief milde griepachtige klachten geven. Andere, zoals de varianten in Noord- en Zuid-Amerika, kunnen ernstige longaandoeningen veroorzaken, waarbij longen ernstig ontstoken raken en ademhalingsproblemen optreden. In de ernstigste gevallen kan een infectie leiden tot orgaanfalen en zelfs overlijden.

Hantavirusinfecties komen alleen voor in afgelegen natuurgebieden

Hoewel het waar is dat knaagdieren die hantavirus dragen vaak in landelijke en bosrijke gebieden leven, betekent dit niet dat de ziekte daar uitsluitend voorkomt. Knaagdieren kunnen zich ook in schuren, opslagplaatsen en zelfs woningen vestigen, waardoor het virus ook in stedelijke of semi-stedelijke gebieden een risico kan vormen. Mensen die in aanraking komen met besmette oppervlakken of stofdeeltjes in slecht geventileerde ruimten kunnen zonder het te beseffen het virus inademen.

Hantavirus kan eenvoudig worden gediagnosticeerd met een standaardtest

Veel virale infecties, zoals griep of koorts door een bacteriële infectie, kunnen snel worden vastgesteld met gangbare tests, maar hantavirusinfecties zijn moeilijker te detecteren. Omdat de symptomen in het begin op een gewone virusinfectie lijken, wordt de diagnose vaak laat gesteld. Specifieke bloedonderzoeken kunnen het virus aantonen, maar deze worden meestal pas uitgevoerd als er een sterk vermoeden is van hantavirusinfectie.

Hantavirusinfectie leidt altijd tot ernstige longaandoeningen

Hoewel de bekendste vorm van hantavirusinfectie, het hantavirus pulmonair syndroom (HPS), ernstige longcomplicaties veroorzaakt, zijn er andere varianten die vooral nierschade veroorzaken. In Europa komt bijvoorbeeld de hantavirus-geassocieerde nierziekte voor, waarbij nieren aangetast worden. Dit kan leiden tot nierfalen en een verstoorde vocht- en elektrolytenbalans. De ernst van de ziekte hangt dus af van het specifieke virus en de reactie van het immuunsysteem.

Hantavirusinfectie is niet ernstig als je jong en gezond bent

Hoewel mensen met een zwakke gezondheid of onderliggende aandoeningen meer risico lopen op ernstige complicaties, betekent dit niet dat gezonde, jonge mensen geen gevaar lopen. Sommige hantavirusstammen kunnen zelfs bij fitte individuen levensbedreigende complicaties veroorzaken. De reactie van het lichaam op de infectie is onvoorspelbaar, en ernstige gevallen van ademhalingsfalen of nierproblemen kunnen zelfs jonge patiënten treffen. Daarom is preventie essentieel voor iedereen, ongeacht leeftijd of gezondheidstoestand.

Er bestaat een vaccin of specifieke behandeling tegen hantavirus

In tegenstelling tot andere virusinfecties zoals griep of hepatitis, bestaat er geen vaccin tegen hantavirus. De behandeling is vooral ondersteunend en richt zich op het verlichten van symptomen en het stabiliseren van de patiënt. In ernstige gevallen kan ziekenhuisopname nodig zijn om complicaties te behandelen, zoals kunstmatige beademing bij ernstige longproblemen of dialyse bij nierfalen. Omdat er geen specifieke antivirale therapie bestaat, ligt de nadruk vooral op preventie door contact met knaagdieruitwerpselen en besmet stof te vermijden.