Serumziekte: Aandoening met koorts, uitslag en gewrichtspijn

Serumziekte (overgevoeligheidsreactie type III) is een zelfbeperkte allergische reactie na blootstelling aan vreemde eiwitten van niet-menselijke bronnen in antiserums. Het lichaam ziet deze stoffen aan als ‘indringers’ en gaat deze ten onrechte aanvallen. Vervolgens ontstaan combinaties van antigeen en antilichaam (immuuncomplexen) die zich in kleine bloedvaten nestelen, hetgeen leidt tot de symptomen van serumziekte. De patiënt presenteert zich met koorts, gewrichtsproblemen en een huiduitslag. Het medicijn stopzetten is de belangrijkste pijler in de behandeling van serumziekte, maar nog andere medicijnen zijn beschikbaar voor het verlichten van de klachten. Meestal is de prognose zeer goed, maar af en toe ontstaan wel complicaties.

• Oorzaken: Niet-dierlijk eiwit in antiserum
• Symptomen: Koorts, gewrichtspijn en huiduitslag
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Milde klachten
• Ernstige klachten
• Prognose van serumziekte
• Complicaties van aandoening

Oorzaken: Niet-dierlijk eiwit in antiserum

Plasma is het heldere, vloeibare gedeelte van het bloed. Het bevat geen bloedcellen, maar wel veel eiwitten, waaronder antilichamen. Antilichamen vormen zich als onderdeel van de immuunrespons zodat het lichaam beschermd wordt tegen infecties. Antiserum wordt geproduceerd uit het plasma van een persoon of dier dat immuniteit heeft tegen een infectie of giftige stof. Een patiënt krijgt bijvoorbeeld in volgende gevallen een bepaald type antiserum-injectie:

• Als de patiënt gebeten is door een slang die een gevaarlijke gifstof produceert.
• Als de patiënt is blootgesteld aan tetanus of hondsdolheid en nog nooit is gevaccineerd tegen deze ziektekiemen. Dit staat bekend als ‘passieve immunisatie’

Serumziekte is een aandoening die doet denken aan een allergie. Het immuunsysteem reageert op geneesmiddelen die eiwitten bevatten die worden gebruikt voor de behandeling van immuunziekten. Het immuunsysteem reageert mogelijk ook op antiserum, het vloeibare deel van bloed dat antilichamen bevat dat aan een patiënt wordt gegeven voor de bescherming tegen ziektekiemen of giftige stoffen. Het immuunsysteem identificeert ten onrechte een niet-menselijk eiwit in het antiserum als een schadelijke stof (antigeen). Het immuunsysteem valt hierdoor het antiserum aan. Immuunsysteemelementen en het antiserum vormen samen immuuncomplexen die zich nestelen in kleine bloedvaten. Hierdoor ontstaan de symptomen van serumziekte.

Symptomen: Koorts, gewrichtspijn en huiduitslag

De typische symptomen van serumziekte ontwikkelen zich enkele uren tot drie weken na de blootstelling aan het antiserum. De patiënt heeft aanhoudende (hoge) koorts, een huiduitslag en aanhoudende gewrichtspijn of een aanhoudende zwelling van de gewrichten (artritis of artralgie). Vaak kampt de patiënt ook met een zwelling van het gezicht en een opgezwollen lymfeklieren. De patiënt kan soms de mond niet goed openen. De nierenzijn vaak aangetast wat zich uit in nierfalen. De klassieke huiduitslag is vergelijkbaar met netelroos (urticaria), maar soms is deze afwezig of anders enkel maar kort aanwezig.

Andere mogelijke symptomen omvatten

• diarree
• een rode huid
• een wazig gezichtsvermogen
• hoofdpijn
• jeuk
• kortademigheid
• maagkrampen
• misselijkheid
• spierpijn
• spierzwakte

Diagnose en onderzoeken

Een medische geschiedenis en lichamelijk onderzoek zijn nodig. Vervolgens zijn een bloedonderzoek en urineonderzoek vereist. Verder voert de arts ook een huidbiopsie uit wanneer de patiënt lijdt aan een huiduitslag.

Behandeling

Milde klachten

Milde symptomen behandelt de patiënt met niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s) om de koorts, gewrichtspijn en ontsteking te verminderen. De jeuk en huiduitslag zijn te behandelen met antihistaminica.

Ernstige klachten

De arts dient bij een ernstige allergische reactie een hoge dosis intraveneuze (via een ader) corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers die het immuunsysteem onderdrukken) toe gedurende drie dagen. Treedt er een klinische respons op, dan zet de arts daarna een dosis van orale (via de mond ingenomen) steroïden in. Als er geen respons is geweest, gebruikt de arts een plasmaferese (verwijdering en vervanging van plasma in het bloed) om de immuuncomplexen, antilichamen en eiwitten te verwijderen.

Prognose van serumziekte

Serumziekte verdwijnt meestal zonder complicaties. De meeste symptomen zijn binnen de week tot zes weken na het stopzetten van de uitlokkende antiserums.

Complicaties van aandoening

Sporadisch ontstaan complicaties bij serumziekte, zoals neurologische stoornissen en anafylaxie, een levensbedreigende allergische reactie. Patiënten met serumziekte zoeken bijgevolg steeds de arts op met symptomen van de aandoening.