Erytropoëtische protoporfyrie: Symptomen aan huid en lever

Erytropoëtische protoporfyrie (EPP) is een zeldzame erfelijke stofwisselingsziekte die resulteert uit een tekort aan het enzym ferrochelatase, wat leidt tot een abnormaal hoge protoporfyrine in de rode bloedcellen (erytrocyten), het plasma en het beenmerg. Het meest voorkomende symptoom van erytropoëtische protoporfyrie is hevige pijn bij blootstelling aan de zon en bepaalde soorten kunstlicht. Soms komen ook problemen met de lever en galblaas tot stand. De behandeling bestaat uit het vermijden van zon- en kunstlicht, bijvoorbeeld met beschermende kledij of raamfolies. Tot slot komen soms complicaties voor bij patiënten met deze levenslange stofwisselingsaandoening.

• Synoniemen van erytropoëtische protoporfyrie
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Pathologie
• Genetica
• Risicofactoren
• Genetische aanleg
• Erfelijkheid
• Symptomen
• Huid
• Galblaas en lever
• Alarmsymptomen
• Acute pijn bij blootstelling aan licht
• Ongewone huidreacties
• Symptomen van lever- of galblaasaandoeningen
• Diagnose en onderzoeken
• Beeldvorming
• Behandeling
• Vermijden van blootstelling aan licht
• Medicamenteuze behandeling
• Behandeling van leveraandoeningen
• Prognose
• Complicaties
• Huidcomplicaties
• Galblaasproblemen
• Levercomplicaties
• Preventie
• Bescherming tegen licht
• Regelmatige medische controles
• Educatie en bewustwording

Synoniemen van erytropoëtische protoporfyrie

‘Erythrohepatische protoporfyrie’ en ‘protoporfyrie’ zijn twee synoniemen voor erytropoëtische protoporfyrie (EPP).

Epidemiologie

Erytropoëtische protoporfyrie komt wereldwijd voor. De prevalentie bedraagt naar schatting tussen 1 op 75.000 en 1 op 200.000, maar de prevalentie van erytropoëtische protoporfyrie neemt anno september 2024 toe als gevolg van een beter begrip van de ziekte en een verbeterde diagnose. Naar schatting hebben 5.000-10.000 patiënten wereldwijd erytropoëtische protoporfyrie. Erytropoëtische protoporfyrie wordt beschouwd als de meest voorkomende vorm van porfyrie bij kinderen. Erytropoëtische protoporfyrie treft mannen en vrouwen in gelijke aantallen.

Oorzaken

Pathologie

Erytropoëtische protoporfyrie is een zeldzame erfelijke stofwisselingsstoornis die zich kenmerkt door een tekort aan het enzym ferrochelatase (FECH). Vanwege abnormaal lage concentraties van dit enzym hopen zich overmatige hoeveelheden protoporfyrine op in het beenmerg, het bloedplasma en de rode bloedcellen. Protoporfyrine wordt door de lever uitgescheiden in de gal, waarna het de darm binnendringt en wordt uitgescheiden in de ontlasting. Het is niet oplosbaar in water en wordt niet uitgescheiden in de urine. Door de stofwisselingsziekte ontstaat zogenaamde fototoxiciteit (ernstige anafylactoïde reacties op licht = zonlicht en kunstlicht) en in 5% van de gevallen ook levertoxiciteit (symptomen aan de lever en galblaas).

Genetica

De stofwisselingsziekte is meestal het gevolg van mutaties (wijzigingen) van het ferrochelatasegen (FECH) of minder vaak van het delta-aminolevulinezuursynthase-2-gen (ALAS2). Wanneer het resultaat van een ALAS2-mutatie, staat de aandoening bekend als ‘X-gebonden protoporfyrie (XLP)’, omdat dat gen op het X-chromosoom aanwezig is. Erytropoëtische protoporfyrie vertoont zowel recessieve als dominante overervingspatronen.

Risicofactoren

Er zijn enkele risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van erytropoëtische protoporfyrie kunnen verhogen:

Genetische aanleg

Individuen met een familiegeschiedenis van erytropoëtische protoporfyrie hebben een verhoogd risico om zelf de aandoening te ontwikkelen. De erfelijke aard van de ziekte betekent dat genetische factoren een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling ervan.

Erfelijkheid

De overervingspatronen van erytropoëtische protoporfyrie kunnen zowel autosomaal recessief als X-gebonden zijn, wat betekent dat de genetische aanleg kan worden doorgegeven via beide ouders.

Symptomen

Ernstigere symptomen van erytropoëtische protoporfyrie presenteren zich meestal in de kindertijd. Als de erytropoëtische protoporfyrie niet zo ernstig is, vertonen de meeste patiënten symptomen bij het begin van de puberteit wanneer de mannelijke en vrouwelijke hormoonspiegels stijgen tijdens de seksuele ontwikkeling.

Huid

De tekenen van erytropoëtische protoporfyrie ontstaan door blootstelling aan de zon (ook al zit de patiënt achter glas) alsook bepaalde soorten kunstlicht zoals fluorescentielampen (fototoxiciteit). Een patiënt ervaart acute lichtgevoeligheid van de huid. Vooral de aan de zon blootgestelde gebieden zijn getroffen zoals het gezicht, de bovenste oppervlakken van de armen, de handen, de voeten en de blootgestelde beengebieden. Een paar minuten blootstelling aan de zon veroorzaakt tintelingen, jeuk, roodheid, zwelling en (brandende) pijn. Langdurige blootstelling aan de zon leidt tot tweedegraads brandwonden, oedeem (zwelling) van handen, het gezicht en de voeten, zelden met blaarvorming en petechiën (kleine, rode, vlakke puntbloedingen op de huid). Een huidverdikking verschijnt soms na verloop van tijd. Na herhaalde blootstelling ontstaat korstvorming, hypopigmentatie (lichtere huidverkleuring), hyperpigmentatie (donkerdere huidverkleuring) en littekens op de huid.

Galblaas en lever

Bij sommige patiënten is de galstroom door de galblaas en galwegen onderbroken (cholestase), waardoor galstenen (cholelithiasis) ontstaan. Deze stenen leiden op hun beurt tot een obstructie (verstopping) en/of ontsteking van de galblaas (cholecystitis). In zeldzame gevallen ontwikkelen patiënten leverschade die in zeer ernstige gevallen resulteert in leverfalen waarvoor een levertransplantatie nodig is.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van erytropoëtische protoporfyrie kunnen onder andere zijn:

Acute pijn bij blootstelling aan licht

Patiënten kunnen ernstige pijn ervaren na zelfs korte blootstelling aan zonlicht of kunstlicht, wat kan wijzen op een acute verergering van de aandoening.

Ongewone huidreacties

Verschijning van ernstige huiduitslag, blaren of langdurige huidveranderingen na blootstelling aan licht kan een teken zijn van ernstige fototoxiciteit.

Symptomen van lever- of galblaasaandoeningen

Bij patiënten met symptomen van galblaas- of leverproblemen, zoals pijn in de bovenbuik, jeuk, of verkleurde urine en ontlasting, is verdere evaluatie nodig.

Diagnose en onderzoeken

De arts luistert naar de symptomen van de patiënt die acuut lichtgevoelig is aan de huid. Een ontlastingsonderzoek onthult verhoogde niveaus van protoporfyrine. Verder bevestigt een bloedonderzoek een overmaat aan vrij protoporfyrine in erytrocyten (rode bloedcellen). Een genetisch onderzoek bevestigt de diagnose van de stofwisselingsaandoening. Een leverbiopsie onthult tot slot een mogelijke leveraandoening in de meest ernstige gevallen van de aandoening.

Beeldvorming

Beeldvorming kan worden uitgevoerd om eventuele galstenen of tekenen van galblaas- of leverontsteking te identificeren. Dit kan onder andere een echografie van de buik of een CT-scan omvatten.

Behandeling

De behandeling van erytropoëtische protoporfyrie richt zich op het verminderen van symptomen en het voorkomen van complicaties:

Vermijden van blootstelling aan licht

Patiënten moeten de blootstelling aan direct zonlicht en kunstlicht vermijden. Dit kan door het dragen van beschermende kleding, zonnebrandcrème, en door het gebruik van speciale raamfolies die UV-licht blokkeren.

Medicamenteuze behandeling

In sommige gevallen kunnen medicamenteuze behandelingen zoals bloedtransfusies of andere ondersteunende therapieën worden overwogen om symptomen te verlichten of complicaties te beheersen.

Behandeling van leveraandoeningen

Bij patiënten met ernstige leveraandoeningen kan een levertransplantatie noodzakelijk zijn. Dit is echter zeldzaam en wordt alleen overwogen bij ernstige gevallen van leverfalen.

Prognose

De prognose van erytropoëtische protoporfyrie varieert afhankelijk van de ernst van de symptomen en de effectiviteit van de behandelingen. Patiënten die de blootstelling aan licht goed kunnen vermijden en de ziekte goed kunnen beheren, hebben vaak een redelijk goede kwaliteit van leven. Het risico op levercomplicaties kan variëren, maar is zeldzaam in vergelijking met de huidcomplicaties.

Complicaties

Complicaties van erytropoëtische protoporfyrie kunnen onder andere zijn:

Huidcomplicaties

Herhaaldelijke huidblessures door blootstelling aan licht kunnen leiden tot blijvende huidveranderingen zoals littekens en pigmentatieproblemen.

Galblaasproblemen

Galstenen en galblaasontstekingen kunnen optreden bij patiënten met ernstige vormen van de aandoening en kunnen een operatie vereisen.

Levercomplicaties

In zeer zeldzame gevallen kan erytropoëtische protoporfyrie leiden tot ernstige leverproblemen die een levertransplantatie vereisen.

Preventie

Preventieve maatregelen voor erytropoëtische protoporfyrie omvatten:

Bescherming tegen licht

Het dragen van beschermende kleding en het gebruiken van UV-werende raamfolies kan helpen bij het voorkomen van symptomen en het verminderen van het risico op huidcomplicaties.

Regelmatige medische controles

Patiënten moeten regelmatig medische controles ondergaan om mogelijke complicaties tijdig te identificeren en te behandelen.

Educatie en bewustwording

Educatie over de aandoening en bewustwording van de risico’s van blootstelling aan licht kunnen patiënten helpen bij het effectief beheren van hun aandoening.

Lees verder

• Porfyrie: Aandoening met symptomen aan huid of zenuwstelsel