Monnikspeper: gezondheidsvoordelen en inhoudsstoffen

Monnikspeper (Vitex agnus-castus) is een plant uit de lipbloemenfamilie (Lamiaceae). Het staat ook bekend als kuisheidsboom. Monnikspeper is een medicinale plant die er al lang om bekend staat dat het hormonale onevenwichtigheden in het lichaam kan compenseren, niet alleen bij vrouwen maar ook bij mannen. De plant komt vooral voor in het Middellandse Zeegebied en West-Azië. Daar groeit het bij voorkeur aan oevers en kusten. De heester groeit tot 5 meter hoog. In de bloeiperiode van juni tot september onthult het zijn kleine roze, blauwachtige of violette bloemen, die als aren zijn gerangschikt. De monnikspeper vormt kleine, donkerbruine vruchten die verworden tot vierzadige steenbessen.

• Wat is monnikspeper?
• Bladeren en bloemen
• Groei en bloei
• Voorkomen en teelt
• Inhoudsstoffen
• Toepassing en effect
• Indicaties en contra-indicaties van de monnikspeper
• Indicaties
• Contra-indicaties
• Gezondheidsvoordelen van monnikspeper
• Bij PMS, onregelmatige menstruatie en menstruatiepijn
• Overgangsklachten: opvliegers, stemmingswisselingen, slaapstoornissen
• Als antidepressivum voor hormonale depressie
• Vruchtbaarheid vergroten
• Tegen acne, eczeem en jeuk
• Gebruik en dosering van monnikspeper
• Monnikspeper in de keuken
• Bijwerkingen

Wat is monnikspeper?

Bladeren en bloemen

Monnikspeper is een wintervaste struik uit de lipbloemenfamilie. In Nederland kan het een hoogte van drie tot vier meter bereiken, maar in wat warmere streken kan de plant tot 5 meter hoog worden. Aan de lichtbruine takken zitten grijsgroene bladeren die handvormig zijn samengesteld en vijf tot zeven bladeren bevatten. De bloemen van de kuisheidsboom hebben een paarse of witte tint. Ze zien er relatief klein uit en doen denken aan hennep. Ze worden nogal eens met elkaar verward.

Groei en bloei

De monnikspeper bloeit in de zomermaanden tussen juli en augustus. De plant geeft de voorkeur aan vochtige gebieden zoals een rivieroever. De zaaitijd van de monnikspeper hangt af van de omgeving. Monnikspeper kun je in het voorjaar zaaien.

Voorkomen en teelt

De monnikspeper komt oorspronkelijk uit de Middellandse Zee. Ondertussen is de plant echter verspreid naar andere landen, waaronder Nederland. De plant kan gedijen in alle regio's met vochtige grond en een warm klimaat. Hoewel de monnikspeper vooral in Spanje, Portugal en Italië voorkomt, overleeft hij meestal ook de Nederlandse winter. Over het algemeen kan de monnikspeper worden omschreven als weinig veeleisend. Het groeit het beste in een goed doorlatende, bemeste grond die regelmatig wordt bewaterd. De locatie moet beschut en, indien mogelijk, zonnig zijn.

Inhoudsstoffen

De gedroogde vruchten van de monnikspeper zijn van medicinaal belang. De ingrediënten met helende eigenschappen zijn onder meer de etherische olie van de monnikspeper, die de stoffen sabine, cineol en alfa-pineen bevat. Het bevat ook iridoïde glycosiden, zoals aucubine en agnuside. Maar er zijn ook gezondheidsbevorderende diterpenen, flavonoïden en tannines in de medicinale plant aanwezig.

Toepassing en effect

De kuisheidsboom werd in de middeleeuwen door de monniken en nonnen gebruikt om hun natuurlijke libido in bedwang te houden en om niet toe te geven aan vleselijke verlangens. Het staat thans bekend als een medicinale plant. De vruchten van de monnikspeper worden verwerkt voor medicinaal gebruik. Verschillende ingrediënten zijn bepalend voor de genezende eigenschappen van de monnikspeper. Deze omvatten bijvoorbeeld hydrofiele flavonoïden, etherische olie, iridoïde glycosiden en bicyclische diterpenen.

De plant wordt voornamelijk tegen vrouwenkwalen gebruikt. Deze zijn vaak het gevolg van een hormonale disbalans. Zo wordt de hele cyclus gereguleerd en gecontroleerd door het hormoon prolactine, een hormoon dat aangemaakt wordt in de voorkwab van de hypofyse, de adenohypofyse. Als dit hormoon te veel wordt aangemaakt, zorgt het dat je minder vaak of geen menstruatie krijgt. Tijdens de zwangerschap en borstvoedingsperiode bevordert het hormoon voornamelijk de productie van moedermelk. Andere hormonen zijn betrokken bij de aanmaak van prolactine en spelen daarom ook een belangrijke rol: oestrogeen en dopamine. De monnikspeper kan een verhoogd prolactinegehalte verlagen. Het gebruik van monnikspeper moet echter worden stopgezet tijdens zwangerschap en borstvoeding.

Monnikspeper werkt dopamine-stimulerend. Dit kan interacties bij het gebruik van dopamine-antagonisten niet uitsluiten. Gebruik derhalve geen monnikspeper in combinatie met dopamine-antagonisten.

Indicaties en contra-indicaties van de monnikspeper

Indicaties

Binnen de natuurgeneeskunde kent de monnikspeper de volgende indicaties:

• premenstrueel syndroom (PMS) en premenstruele dysfore stoornis
• menstruatiestoornissen, zoals:
  Acne vulgaris op het voorhoofd / Bron: Roshu Bangal, Wikimedia Commons (CC BY-SA-4.0)
• onregelmatige menstruatie
• korte of lange cyclus
• afwezigheid van menstruatie
• overmatig bloedverlies
• menstruatiepijn (primaire dysmenorroe)
• overmatig bloedverlies bij gebruik van een spiraaltje
• ondersteuning van de hormonale balans na stoppen anticonceptiepil
• verminderde vruchtbaarheid bij vrouwen
• acne vulgaris
• menopauzale klachten / overgangsklachten
• PCOS (polycysteus ovariumsyndroom)
• vleesboom (myoom)
• endometriose (weefsel dat op baarmoederslijmvlies lijkt maar op plekken buiten de baarmoeder zit)

Contra-indicaties

Gebruik in de volgende situaties geen monnikspeper:

• tijdens zwangerschap en het geven van borstvoeding
• bij hormoongevoelige kanker (borstkanker, baarmoederkanker en eierstokanker)

Gezondheidsvoordelen van monnikspeper

Welke geneeskrachtige toepassingen kent deze plant? Monnikskruid kent de volgende voordelen voor de gezondheid.

Bij PMS, onregelmatige menstruatie en menstruatiepijn

Vanwege het harmoniserende effect op de hormonale balans van vrouwen, kent monninkskruid de volgende toepassingen met betrekking tot de menstruatiecyclus:

• te zwakke menstruatie
• overmatige menstruatiebloedingen (hypermenorroe)
• onregelmatige cyclus
• geen menstruatie (geen ovulatie)
• premenstrueel syndroom (PMS)
• gevoelige borsten
• hoofdpijn
• menstruatiepijn

Deze symptomen zijn ten minste gedeeltelijk te wijten aan een onevenwichtige vrouwelijke hormoonbalans. Bij het premenstrueel syndroom is bijvoorbeeld het prolactinegehalte vaak verhoogd en is het progesterongehalte te laag. Monnikspeper kan hierbij een gunstig effect hebben op hormomen, zoals het verminderen van prolactine en daarmee PMS-gerelateerde symptomen verlichten zoals pijnlijke of gevoelige borsten, buikkrampen en stemmingswisselingen.

Zelfs met een onregelmatige menstruatie of het volledig ontbreken van een menstruatie als gevolg van hormoonaandoeningen, kan monnikspeper helpen om het hormonale evenwicht weer in balans te brengen. Met de medicinale plant kan bijvoorbeeld een regelmatige ovulatie en cyclus worden bereikt. Het is daarbij belangrijk dat de monnikspeperbereidingen zoals thee, capsules of tabletten enkele weken worden ingenomen, omdat het effect meestal niet onmiddellijk optreedt. Vanwege de krampstillende en pijnstillende eigenschappen van de monnikspeper, wordt de plant ook gebruikt bij menstruatiepijn.

Overgangsklachten: opvliegers, stemmingswisselingen, slaapstoornissen

Monnikspeper kan typische overgangsklachten kunnen verlichten of er een einde aan maken. Vrouwen die in de overgang zijn kunnen het gebruiken als ze last hebben van opvliegers, stemmingswisselingen (prikkelbaarheid, milde depressie), gewichtstoename, nachtelijk zweten of slaapstoornissen. Het heeft minder bijwerkingen dan de chemische medicijnen die vaak worden voorgeschreven. De hormoonachtige plantensubstanties in monnikspeper zorgen er onder meer voor dat er meer progesteron wordt aangemaakt, een geslachtshormoon dat tijdens de overgang steeds minder wordt aangemaakt, waardoor de nare symptomen kunnen worden verlicht of kunnen worden verholpen.

Als antidepressivum voor hormonale depressie

Monnikspeper kan ook worden gebruikt als een natuurlijk antidepressivum bij milde depressie als het wordt veroorzaakt door een hormoonstoornis. Het kruidenmiddel kan daarom helpen om de hormonen weer in balans te brengen.

Vruchtbaarheid vergroten

Monnikspeper staat bekend om het vergroten van de vruchtbaarheid. Als het verlangen om kinderen te krijgen niet wordt vervuld vanwege hormonale onevenwichtigheden in het lichaam van de vrouw, kan monnikspeper uitkomst bieden. De hormonale balans wordt verstoord wanneer een vrouw te veel prolactine aanmaakt, te veel van het mannelijke hormoon testosteron in het lichaam heeft of lijdt aan een zwakte in het gele lichaam, wat op zijn beurt leidt tot een gebrek aan progesteron.

Tegen acne, eczeem en jeuk

De monnikpeper heeft – of die nu als thee, zalf of tablet wordt gebruikt – een positief effect op de huid. Volgens de natuurgeneeskunde helpen zalven of crèmes gemaakt van de monnikspeper acne te verbeteren als gevolg van hormonale onevenwichtigheden, om jeuk te verlichten of om eczeem te genezen.

Gebruik en dosering van monnikspeper

Je kunt monnikspeper kopen in de vorm van gedroogde bessen, thee of als extract in de vorm van kant-en-klare preparaten zoals tabletten, capsules of druppels. Je kunt monnikspeper kopen bij drogisterij, natuurvoedingswinkel of online winkel. Daar kun je ook monnikspeperzalf of -crème krijgen voor toepassing op de huid in het geval van acne of eczeem. Regelmatig drinken van een theemelange van monnikspeper, vrouwenmantel en sint-janskruid kan helpen bij het in evenwicht brengen van cyclusstoornissen (als de menstruatie onregelmatig is of helemaal niet optreedt).

Bij onregelmatigheden in de menstruatiecyclus, premenstrueel syndroom, menstruatiepijn of overgangsklachten is het voldoende om 20 milligram monnikspeperextract te nemen. De bereiding wordt eenmaal per dag, bij voorkeur 's ochtends, met een beetje water ingenomen. In sommige gevallen wordt 30 tot 40 milligram aangeraden. Volg de aanwijzingen op de bijsluiter van het product. Het gewenste effect – zoals een normale cyclus of zwangerschap – treedt meestal niet direct op, dus je moet het product elke dag gedurende minimaal 6 tot 7 maanden innemen.

Monnikspeper in de keuken

In de Middeleeuwen voegden monniken de gemalen bessen toe aan hun eten. Monnikspeper kan, zoals gewone peper, als specerij aan gerechten worden toegevoegd. Het is wat milder van smaak dan echte peper. Anno 2024 wordt monnikspeper echter nog zelden als keukenkruid gebruikt.

Bijwerkingen

Tijdens zwangerschap en borstvoeding mag monnikspeper niet worden ingenomen vanwege het effect op de hormoonbalans. Monnikspeper veroorzaakt zelden bijwerkingen. Het risico op allergie voor monniskpeper en bijwerkingen kan echter niet worden uitgesloten. Heel soms treden jeukende huiduitslag, hoofdpijn, buikpijn of misselijkheid op. Als je intolerantiereacties bij jezelf waarneemt, moet je stoppen met het gebruik ervan en een alternatief overwegen, zoals vrouwenmantel.

Aangezien er interacties kunnen zijn met andere medicijnen, vooral als deze de hormonale balans van je lichaam verstoren, dien je de inname van monnikspeperbereidingen vooraf met je huisarts te bespreken.

Lees verder

• Geneeskrachtige planten en kruiden: soorten en toepassingen
• Citroenmelisse: gezondheidsvoordelen, bijwerkingen, recepten
• Peterselie: gezondheidsvoordelen, voedingswaarde en teelt
• Pepermunt: gezondheidsvoordelen en voedingswaarde pepermunt
• Kurkuma: gezondheidsvoordelen en bijwerkingen kurkuma