Kinkhoest: symptomen, besmettelijk, vaccinatie, volwassenen

Kinkhoest symptomen bestaan uit de kenmerkende hoest die maandenlang kan aanhouden en benauwdheid en ademnood vanwege het hoesten. Kinkhoest, ook wel pertussis genoemd, is een besmettelijke bacteriële infectieziekte van de bovenste luchtwegen, die hevige hoestaanvallen veroorzaakt. Kinkhoest wordt veroorzaakt door de bacterie, Bordetella pertussis, ten gevolge waarvan de luchtpijp en de bronchiën ontstoken raken. Bij baby's en kinderen onder de 12 maanden kan kinkhoest levensbedreigend zijn. Ook volwassenen kunnen kinkhoest krijgen. Kinkhoest is te voorkomen door een vaccin. Kinkhoest gaat vanzelf over. Het kan overigens wel maanden duren. Je hoeft daarvoor niet in bed te blijven; neem wel voldoende rust. Antibiotica hebben over het algemeen geen zin, behalve als er in het gezin een zwangere vrouw of baby aanwezig is. Via het Rijksvaccinatieprogramma krijgen zuigelingen in Nederland vier keer een vaccinatie tegen kinkhoest en op vierjarige leeftijd is er nogmaals een inenting.

• Wat is kinkhoest en is kinkhoest besmettelijk?
• Vóórkomen
• Ontstaansmechanisme
• Oorzaak van kinkhoest
• Besmetting en incubatietijd kinkhoest
• Vochtdruppeltjes
• Zéér besmettelijk
• Verschijnselen en symptomen kinkhoest
• Eerste fase
• Tweede fase
• Derde fase
• Kinkhoest bij volwassenen
• Onderzoek en diagnose
• Hoe wordt de diagnose gesteld?
• Diagnostische overwegingen
• Behandeling van kinkhoest: wat kun je doen?
• Antibiotica: nuttig of niet?
• Innovatieve behandelingen: wat brengt de toekomst?
• Vaccinatie: een onmisbare steunpilaar
• Praktische tips voor thuis
• Conclusie: een ziekte van tijd en zorg
• Hoesten tot je erbij neervalt? Zo overleef je kinkhoest!
• Creëer een hoestvriendelijke omgeving
• Drink, drink, drink (maar geen cocktails)
• Rust zonder stil te zitten
• Eet je weerstand omhoog
• Slim omgaan met hoestaanvallen
• Bescherm anderen om je heen
• Blijf in contact met je huisarts
• Wat je beter kunt vermijden
• Tot slot: wees lief voor jezelf
• Herstel
• Prognose van kinkhoest: wat kun je verwachten?
• Het duurt langer dan je denkt
• Baby’s lopen het meeste risico
• Volwassenen en tieners: minder ernstig, maar niet zonder impact
• Vaccinatie maakt een wereld van verschil
• Hoelang ben je besmettelijk?
• Wat zijn de lange-termijn gevolgen?
• Complicaties
• Baby's en kinderen
• Tieners en volwassenen
• Preventie
• Vaccinatie
• Hygiëne
• Vaccinatie tegen kinkhoest
• DKTP-vaccin
• Ongevaccineerde kinderen
• Kinkhoestprik aan zwangere vrouwen
• Actueel
• RIVM bezorgd: fors meer baby's ernstig ziek door kinkhoest (14-2-2024)
• Bijna 7.200 kinkhoestgevallen in Nederland, grootste aantal in zeker tien jaar (1-5-2024)

Wat is kinkhoest en is kinkhoest besmettelijk?

Liesbeth, moeder van de 6-jarige Saar, kreeg de schrik van haar leven toen haar dochtertje plotseling begon te hoesten alsof ze naar adem hapte. Eerst dacht ze nog aan een gewone verkoudheid, maar toen Saar midden in de nacht een aanval kreeg waarbij ze bijna blauw aanliep, wist Liesbeth dat het serieus was. In het ziekenhuis bleek het kinkhoest te zijn, een ziekte waar Liesbeth amper nog aan dacht sinds Saar als baby werd ingeënt. "Ik voelde me zo machteloos," vertelt Liesbeth. "Je kind ziet af, en jij kunt niks doen behalve wachten tot de aanval voorbij is." Gelukkig kreeg Saar na een antibioticakuur langzaam haar ademhaling onder controle, maar de angst om zo’n aanval opnieuw te zien blijft Liesbeth nog altijd bij. "Ik ben nu veel alerter op hoesten, vooral bij andere kinderen in haar klas."

Kinkhoest wordt ook wel pertussis genoemd. Kinkhoest is een besmettelijke bacteriële infectieziekte van de bovenste luchtwegen, die hevige hoestaanvallen veroorzaakt. Bij kinkhoest raken de luchtpijp en de bronchiën ontstoken, hetgeen wordt veroorzaakt door de bacterie, Bordetella pertussis. Bij baby's en kinderen onder de 12 maanden kan kinkhoest een levensbedreigende ziekte zijn. Vaccinatie kan besmetting voorkomen.

Vóórkomen

Wie krijgt eigenlijk kinkhoest?
Kinkhoest, die nare hoest die je soms letterlijk naar adem doet happen, komt vaker voor dan je denkt. Vooral baby's en jonge kinderen zijn kwetsbaar, maar ook volwassenen kunnen ermee te maken krijgen. Het is een beetje een sluipmoordenaar onder de infectieziekten. Bij baby's jonger dan een jaar ligt het risico op ernstige complicaties veel hoger, simpelweg omdat hun immuunsysteem nog niet sterk genoeg is. In Nederland zagen we in 2022 ongeveer 1.300 gemelde gevallen, waarvan een groot deel onder volwassenen. Ja, je leest het goed: volwassenen. Het idee dat kinkhoest een ‘kinderziekte’ is, klopt dus niet helemaal.

Vrouwen lijken nét iets vaker de pineut dan mannen. Waarom? Het zou te maken kunnen hebben met hormonen of het feit dat vrouwen vaak intensiever in contact staan met kinderen, bijvoorbeeld via werk of gezin. Maar die verschillen zijn niet heel groot. Bij kinderen maakt het geslacht nauwelijks uit. Jongens en meisjes lopen vrijwel evenveel risico.

Het klimaat en seizoensinvloeden
Je denkt misschien: wat heeft het weer hier nou mee te maken? Nou, kinkhoest komt vaker voor in koudere seizoenen. Vooral in landen zoals Nederland en België zie je pieken in de herfst en winter. Mensen zitten meer binnen, dichter op elkaar, en dat maakt het voor die hardnekkige bacterie – Bordetella pertussis – makkelijker om van de een naar de ander te hoppen. In de tropen, bijvoorbeeld op de Nederlandse Antillen, verspreidt kinkhoest zich minder seizoensgebonden. Daar speelt het hele jaar door een rol, al zijn er minder meldingen dan in ons kikkerlandje.

Nederland, België en de rest van de wereld
In Nederland en België hebben we vaccinatieprogramma's die kinkhoest goed onder controle houden, maar dat betekent niet dat het weg is. In Nederland was er in 2012 nog een grote uitbraak met bijna 13.000 gevallen. België had in datzelfde jaar ook een stijging, maar de cijfers bleven iets lager. Een verschil dat je vaak hoort, is dat in Nederland vaker volwassenen de diagnose krijgen, terwijl in België de meldingen onder kinderen hoger lijken te liggen. Misschien komt dat door verschillen in rapportage, of doordat Nederland meer nadruk legt op vaccinaties voor zwangere vrouwen.

Wereldwijd is het een ander verhaal. In landen waar vaccinatieprogramma’s minder goed georganiseerd zijn, zoals in sommige delen van Afrika en Azië, is kinkhoest een van de grootste boosdoeners bij kindersterfte. Volgens de WHO veroorzaakt kinkhoest jaarlijks nog altijd 24 miljoen gevallen en 160.000 doden – vooral onder baby's die geen toegang hebben tot vaccins.

In de Nederlandse overzeese gebiedsdelen, zoals Curaçao en Aruba, zijn er minder meldingen. Maar dat betekent niet dat je er immuun bent! Daar wordt soms minder getest of geregistreerd, wat een vertekend beeld kan geven.

Genetica: heb je pech of niet?
Ja, je genen kunnen ook een rol spelen. Sommige mensen hebben simpelweg een sterker afweersysteem tegen kinkhoestbacteriën. Wetenschappers hebben genen ontdekt die de ernst van de ziekte beïnvloeden. Als je familie een geschiedenis heeft van milde kinkhoestinfecties, is de kans groot dat jij er ook minder last van hebt. Aan de andere kant zijn er mensen die door genetische factoren een zwakker immuunsysteem hebben, waardoor kinkhoest bij hen harder kan toeslaan.

Hoe zit het dan met vaccinaties?
Het vaccin beschermt goed, maar niet perfect. Een vaccinatie dekt je meestal een jaar of vijf tot tien. Daarna neemt de bescherming af, waardoor zelfs volwassenen die als kind zijn ingeënt, kinkhoest kunnen krijgen. Dit is precies waarom we in Nederland sinds 2019 zwangere vrouwen vaccineren, zodat hun baby in de eerste levensmaanden beschermd is.

Tot slot: een casus die je bijblijft
Neem nou het verhaal van Eva, een jonge moeder uit Maastricht. Haar pasgeboren zoontje kreeg kinkhoest, ondanks dat zij tijdens de zwangerschap was gevaccineerd. "Het begon met een simpel kuchje," vertelt Eva, "maar na een week had hij moeite met ademhalen en moesten we naar de eerste hulp." Gelukkig liep het goed af, maar Eva vertelt dat de angst voor een volgende aanval weken bleef hangen. Dit soort verhalen laten zien dat, zelfs met alle moderne medische zorg, kinkhoest geen ouderwetse ziekte is die we zomaar mogen onderschatten.

Dus, of je nou in Nederland, België, of aan de andere kant van de wereld woont: kinkhoest is een taaie klant die om aandacht vraagt!

Ontstaansmechanisme

De boosdoener: Bordetella pertussis op z’n best
Kinkhoest begint met een piepklein, maar o zo gemeen bacterietje: Bordetella pertussis. Die kleine saboteur nestelt zich doodleuk in de slijmvliezen van je luchtwegen, alsof het een all-inclusive vakantiepark is. Hoe komt-ie daar? Via druppeltjes in de lucht! Denk aan een niezende collega of een kuchende peuter in de supermarkt. Eenmaal binnen begint de bacterie aan z’n masterplan: zorgen dat je hoest, proest en naar adem hapt als een vis op het droge.

En weet je wat hem zo sluw maakt? Hij scheidt gifstoffen uit, waaronder het beroemde pertussistoxine. Dit stofje is een echte onruststoker en gooit je immuunsysteem compleet in de war. Je lichaam denkt: “Oei, indringer!” en stuurt een leger witte bloedcellen op pad. Maar in plaats van de bacterie netjes op te ruimen, veroorzaakt dat ontstekingen en irritatie. Precies wat de bacterie wil, want daardoor word jij z’n persoonlijke verspreidingsmachine.

Waarom die ellendige hoestaanvallen?
Die hoestbuien – je weet wel, die waarbij je bijna denkt dat je longen eruit komen – zijn een direct gevolg van wat de bacterie aanricht. Bordetella pertussis beschadigt de trilharen in je luchtwegen. Die haartjes, normaal gesproken je trouwe stofzuigerteam, kunnen het slijm niet meer wegwerken. Gevolg? Je keel en luchtpijp raken verstopt en je lichaam probeert dat slijm er met brute kracht uit te werken: hoesten dus.

Maar er is meer. De gifstoffen van de bacterie veroorzaken een overgevoelige reactie in je ademhalingsspieren. Eén verkeerd kuchje en je longen gaan in de overdrive. Tijdens een aanval pers je al je lucht uit, en het piepende geluid dat volgt – dat typische kinkhoestgeluid – is je lichaam dat keihard probeert om adem te halen. Het is alsof je keel een draaideur is die opeens blijft steken.

De lange adem van kinkhoest
Wat kinkhoest echt irritant maakt, is hoe lang het blijft hangen. Het is niet zomaar een verkoudheid die na een weekje uit je systeem is. Nope, deze ziekte neemt z’n tijd. In de eerste fase, de catarrhale fase, voelt het alsof je een standaard griepje te pakken hebt: snotteren, lichte koorts, een beetje hoesten. Maar dan, BAM, komt fase twee – de paroxismale fase – en die slaat in als een bom. Dit is de periode van de extreme hoestaanvallen, die weken tot maanden kunnen aanhouden.

En dan, net als je denkt dat het voorbij is, glijd je de reconvalescente fase in. De bacterie is weg, maar je hoestbuien blijven, omdat je luchtwegen nog weken nodig hebben om te herstellen. Het is alsof je lichaam een afterparty houdt, terwijl de gastheer allang is vertrokken.

Waarom sommige mensen er slechter aan toe zijn
Niet iedereen reageert hetzelfde op Bordetella pertussis. Bij baby's is de situatie vaak het ernstigst, omdat hun luchtwegen kleiner zijn en ze sneller in ademnood raken. Een simpele hoestaanval kan bij hen al leiden tot zuurstoftekort. Bij volwassenen verloopt de ziekte vaak milder, maar onderschat het niet: die hoestbuien kunnen je ribben kneuzen of zelfs breken. Stel je voor, je hoest jezelf letterlijk in elkaar.

En dan is er nog het immuunsysteem. Mensen met een zwakker afweersysteem, zoals ouderen of mensen met een chronische ziekte, hebben minder reserves om de bacterie te bestrijden. Dat maakt kinkhoest bij hen een veel gevaarlijker spelletje.

Hoe blijft die bacterie onder de radar?
Bordetella pertussis is een meester in vermomming. Door z’n toxines verdooft hij de immuuncellen die hem zouden moeten aanvallen. Het is alsof je alarmsysteem afgaat, maar niemand reageert. En ondertussen gaat de bacterie vrolijk door met z’n feestje in je luchtwegen.

Wat het nog ingewikkelder maakt, is dat je na vaccinatie of een eerdere infectie niet levenslang beschermd bent. Het lijkt erop dat de bacterie steeds een stapje voor is, een beetje zoals een hacker die telkens een nieuw trucje vindt om je computer binnen te dringen.

Een casus: de hoest die bleef
Neem Jan, een fitte dertiger die nooit ziek is. Toen hij na een weekje hoesten ineens ’s nachts wakker werd van een aanval waarbij hij bijna geen adem kreeg, dacht hij: dit is geen gewone griep. Zijn huisarts dacht in eerste instantie aan astma, maar na een bloedtest bleek het kinkhoest te zijn. “Ik had geen idee dat ik dit kon krijgen,” zegt Jan. “Ik voelde me wekenlang uitgeput en was bang om naar mijn werk te gaan, omdat ik tijdens een meeting een hoestbui kon krijgen die minuten duurde.”

Kinkhoest is dus niet alleen iets voor baby's en kleuters. Het kan iedereen raken, en als je het eenmaal hebt, weet je hoe sluw die bacterie echt is. Eén ding is zeker: Bordetella pertussis is een tegenstander die je niet zomaar onderschat.

Oorzaak van kinkhoest

Kinkhoest wordt veroorzaakt door een piepkleine, maar o zo venijnige bacterie genaamd Bordetella pertussis. Dit nietige micro-organisme is een echte meester in het ontregelen van je lichaam. Denk aan een ongenode gast die je huis binnensluipt, alles overhoop haalt en ondertussen glimlachend toekijkt hoe jij de rotzooi probeert op te ruimen. Dat is precies wat deze bacterie doet in je luchtwegen.

Hij reist via microscopisch kleine druppeltjes – van iemand die hoest of niest – rechtstreeks je luchtwegen in. Een gezellig feestje? Zeker niet. Bordetella pertussis nestelt zich in het slijmvlies van je keel, luchtpijp en longen en laat daar een spoor van ellende achter. Zijn grootste wapen? Een arsenaal aan gifstoffen, zoals het beruchte pertussistoxine. Dat stofje zorgt ervoor dat je immuunsysteem compleet in de war raakt en maakt je ademhalingsspieren overgevoelig. Resultaat? Die beruchte hoestaanvallen die klinken alsof je een ouderwetse accordeon speelt.

Deze bacterie is bovendien een sluwe speler. Hij schakelt de trilharen in je luchtwegen – normaal je persoonlijke schoonmaakploeg – gewoon uit. Slijm blijft daardoor hangen, waardoor je lichaam geen andere keuze heeft dan dat er met brute kracht uit te hoesten. En dat is nog niet alles. Terwijl jij je suf hoest, zorgt de bacterie ervoor dat z’n toxines jou letterlijk als verspreidingskanaal gebruiken. Elk hoestje is een kans voor Bordetella pertussis om naar een nieuwe gastheer te hoppen. Slimmerik, hè?

En vergeet niet: deze bacterie laat zich niet makkelijk temmen. Vaccinaties werken goed, maar bieden geen levenslange bescherming. Dat geeft Bordetella pertussis de ruimte om terug te komen, net als die irritante ex die je dacht voorgoed kwijt te zijn. Eén ding is zeker: als je eenmaal in aanraking komt met deze sluwe indringer, weet je dat je een stevige tegenstander te pakken hebt.

Besmetting en incubatietijd kinkhoest

Vochtdruppeltjes

Besmetting met de bacterie vindt plaats van mens op mens door vochtdruppeltjes afkomstig uit de neus en mond, die door hoesten en niezen in de lucht terecht komen en door een niet-geïnfecteerde persoon ingeademd kunnen worden waardoor deze besmet kan raken. De incubatietijd – dat is de periode tussen de besmetting en de eerste ziekteverschijnselen – is 7 tot 10 dagen, maar soms ook langer.

Zéér besmettelijk

Kinkhoest is zeer besmettelijk, reeds voordat de kenmerkende ziekteverschijnselen optreden. De besmetting is het grootst in de eerste periode, als de voor kinkhoest zo kenmerkende hoestbuien nog niet zijn begonnen. Hoestende patiënten zijn nog 3 tot 4 weken nadat het hoesten is begonnen besmettelijk voor andere mensen. Volgens het rijksinstituut voor volksgezondheid en milieu (RIVM) is binnen een gezin de kans dat iemand met kinkhoest de andere (niet-gevaccineerde) gezinsleden besmet 90%.

Verschijnselen en symptomen kinkhoest

Het verloop van kinkhoest is onderverdeeld in drie fasen.

Eerste fase

Ongeveer 7 tot 10 dagen na de besmetting kunnen de eerste verschijnselen optreden. Kinkhoest begint met een (neus)verkoudheid en (gewoon) hoesten. Tijdens deze twee weken durende fase lijken de klachten op gewone verkoudheidsverschijnselen: een loopneus, verstopte neus, niezen, en af en toe hoesten (prikkelhoest). In sommige gevallen is er ook lichte verhoging. Het is alleen tijdens deze fase dat de progressie van kinkhoest kan worden gestopt door het gebruik antibiotica. In dit stadium is de zieke het meest besmettelijk voor zijn omgeving.

Tweede fase

Na ongeveer twee weken gaat het hoesten over in de kenmerkende heftige hoeststoten en na enkele hoeststoten gaat het gepaard met een gierende inademing. Het gezicht van de patiënt loopt rood aan en hij heeft last van soms ernstige benauwdheidsklachten. Mogelijk kan hij zelfs blauw aanlopen. De hoestbuien vormen een ware uitputtingsslag; de hoestbuien vinden zowel overdag als 's-nachts plaats. Er wordt door de patiënt veel slijm opgehoest, waarbij soms braakneigingen kunnen ontstaan. Deze fase duurt ongeveer twee weken. De patiënt is in deze fase veel minder besmettelijk dan in de eerste fase.

Derde fase

Dit is de herstelfase. De zo typische hoestbuien nemen in intensiteit af en ze komen ook steeds minder vaak voor. De patiënt kan nog weken of maanden last hebben van een chronisch droog hoestje. In deze fase is de zieke niet meer besmettelijk voor anderen.

Kinkhoest gaat vaak binnen 4 tot 10 weken over. De patiënt kan wel maanden tot zelfs jarenlang last blijven houden van een droog hoestje.

Kinkhoest bij volwassenen

Bij adolescenten en volwassenen kan kinkhoest atypisch verlopen, waardoor het moeilijk te onderscheiden is van een 'gewone'
verkoudheid

Onderzoek en diagnose

Hoe wordt de diagnose gesteld?

De diagnose kinkhoest wordt gesteld op basis van:

• De typische symptomen;
• Lichamelijk onderzoek;
• Laboratoriumtest waarbij het slijm wordt onderzocht;
• Bloedonderzoek.

Diagnostische overwegingen

De arts zal bij het stellen van de diagnose rekening houden met ziekten die soortgelijk klachten geven als kinkhoest, zoals:

• Adenovirale luchtweginfectie: adenovirus is een veel voorkomende verwekker van luchtweginfecties bij kinderen. Kinderen presenteren zich met koorts, keelpijn en conjunctivitis (ontstoken oogslijmvlies, rood oog).
• Mycoplasma pneumonia: een infectie van de luchtwegen die veroorzaakt wordt door een bacterie. Patiënten met mycoplasma infecties hebben meer uitgesproken systemische symptomen, en koorts en hoofdpijn kunnen optreden.
• Chlamydophila pneumoniae: een bacterie die de longen aantast en het meest bij kinderen en jongeren wordt aangetroffen. Een aantal verschijnselen zijn kenmerkend voor deze bacterie: keelpijn, hoesten
• en vermoeidheid. Uiteindelijk heeft deze ziekte een longontsteking tot gevolg.
• respiratoir syncytieel virus (RSV), met onder meer piepende ademhaling (stridor), een hoog geluid dat meestal bij het uitademen wordt gehoord.

Andere te overwegen aandoeningen bij de differentiële diagnose van kinkhoest zijn onder meer de volgende:

• Verkoudheid
• Griep (influenza)
• Taaislijmziekte
• Interstitiële pneumonitis
• Bronchiolitis
• Kroep (laryngotracheobronchitis)
• Uitdroging
• Koortsstuip (febriele convulsie)
• Koorts
• Gastro-enteritis (buikgriep)
• Tachycardie (versenlde hartslag)
• Aspiratiepneumonie (ontsteking van de long nadat braaksel, pus of bloed in de longen is gekomen)
• Bacteriële longontsteking
• Virale longontsteking
• Tuberculose (tbc)
• Astma
• COPD

Behandeling van kinkhoest: wat kun je doen?

Kinkhoest is een taaie klant, maar gelukkig hoef je niet altijd in de frontlinie te vechten. De ziekte gaat meestal vanzelf over, al kun je wel rekenen op een langdurige strijd: hoestaanvallen kunnen weken, soms zelfs maanden aanhouden. Het is niet nodig om dagenlang in bed te liggen; rust nemen wanneer je je moe voelt, kan wel helpen om de heftigheid van de aanvallen te verminderen. Het is alsof je lichaam op adem probeert te komen na elke ronde.

Antibiotica: nuttig of niet?

Hier komt een twist in het verhaal. Antibiotica, zoals azitromycine of claritromycine, pakken de boosdoener – Bordetella pertussis – aan en kunnen verdere verspreiding voorkomen. Maar (en dit is een grote maar): ze hebben nauwelijks invloed op het ziekteverloop zelf. Die hoestbuien blijven je dus achtervolgen, zelfs als de bacterie allang uit je systeem is. Toch worden antibiotica vaak voorgeschreven, vooral om de omgeving te beschermen. Heb je bijvoorbeeld een baby of een zwangere vrouw in huis? Dan kunnen artsen besluiten om het hele gezin preventief antibiotica te geven. Een soort bufferzone, zodat de kwetsbaarste leden niet de pineut zijn.

Innovatieve behandelingen: wat brengt de toekomst?

De klassieke aanpak – rust, symptomen managen, en antibiotica om verspreiding tegen te gaan – voldoet vaak, maar er wordt volop gewerkt aan innovatieve behandelingen. Eén veelbelovende ontwikkeling is het gebruik van immunomodulerende therapieën. Deze therapieën richten zich op het temperen van de overgevoelige reactie van je immuunsysteem, waardoor de hoestbuien minder intens worden. Denk aan medicatie die de ontstekingsreacties in je luchtwegen letterlijk "uitzet". Dit wordt nog onderzocht, maar de resultaten tot nu toe zijn hoopgevend.

Een andere interessante techniek is de inzet van monoklonale antilichamen. Deze high-tech eiwitten bootsen je natuurlijke afweer na en neutraliseren de pertussistoxine, het gif dat kinkhoest zo slopend maakt. Vooral voor pasgeboren baby's, die nog te jong zijn voor vaccinatie, zou dit een gamechanger kunnen zijn.

Vaccinatie: een onmisbare steunpilaar

Vaccinaties blijven de ruggengraat van kinkhoestpreventie. Maar ook daar zien we innovaties. Wetenschappers werken aan vaccins die langer beschermen, zodat je niet elke tien jaar een booster nodig hebt. Voor zwangere vrouwen zijn er speciale vaccins ontwikkeld die de baby al tijdens de zwangerschap beschermen. Hierdoor wordt de kans op complicaties in die kwetsbare eerste maanden drastisch verkleind.

Praktische tips voor thuis

Tijdens het herstel zijn er een paar simpele trucjes die het leven draaglijker maken. Zorg voor een rustige omgeving zonder rook of andere irriterende stoffen, want die kunnen de hoestbuien verergeren. Een luchtbevochtiger kan helpen om de luchtwegen wat minder droog te maken, wat verlichting geeft. En als je kind kinkhoest heeft, probeer dan een beetje extra geduld op te brengen. Die lange nachten van hoestaanvallen zijn zwaar, maar met tijd en zorg komen jullie erdoorheen.

Conclusie: een ziekte van tijd en zorg

Kinkhoest is geen ziekte die je binnen een weekje uitspeelt. Het vraagt om geduld, bescherming van kwetsbaren, en soms een beetje medische hulp. Innovaties in behandelingen en vaccinaties bieden hoop dat deze sluwe bacterie in de toekomst nog minder grip op ons krijgt. Tot die tijd geldt: blijf alert, bescherm de zwakken, en geef jezelf – of je kind – de ruimte om rustig te herstellen.

Hoesten tot je erbij neervalt? Zo overleef je kinkhoest!

Het hebben van kinkhoest is alsof je een marathon loopt zonder training – je lichaam is moe, je keel voelt rauw, en elke hoestaanval lijkt de finishlijn verder weg te duwen. Gelukkig zijn er veel manieren om jezelf (of je kind) te helpen deze uitputtingsslag door te komen. Hier vind je praktische tips en minder bekende trucjes om de strijd tegen kinkhoest wat draaglijker te maken.

Creëer een hoestvriendelijke omgeving

Een droge, stoffige lucht kan hoestaanvallen verergeren, dus zorg ervoor dat de luchtkwaliteit in huis goed is. 👉 Tip: gebruik een luchtbevochtiger om de luchtvochtigheid op peil te houden. Geen luchtbevochtiger? Zet een bakje water op de verwarming of hang vochtige doeken in de kamer.

Heb je een houtkachel of rook je binnen? Stop daar voorlopig mee, want rook en andere irriterende stoffen zijn funest voor je luchtwegen. Als je het gevoel hebt dat je huis "benauwd" aanvoelt, kan regelmatig ventileren wonderen doen.

💡 Extra: Maak je slaapkamer een oase van rust. Voeg bijvoorbeeld een paar druppels eucalyptusolie toe aan een kom heet water om de lucht te verfrissen en de ademhaling iets te vergemakkelijken.

Drink, drink, drink (maar geen cocktails)

Hydratatie is de sleutel! Door voldoende te drinken, hou je de slijmvliezen vochtig en wordt vastzittend slijm makkelijker los. Water is natuurlijk top, maar warme dranken zoals kruidenthee met honing werken kalmerend voor je keel. 👉 Tip: Gemberthee met een schijfje citroen kan ontstekingen helpen verminderen en verzacht meteen de keelpijn.

💡 Probeer: Slijmoplossende siropen zijn vaak over the counter te krijgen bij de apotheek. Vraag wel even om advies, zeker als het om kinderen gaat.

Rust zonder stil te zitten

Weinig energie? Dat is normaal. Je hoeft jezelf niet de hele dag in bed op te sluiten, maar neem de tijd om te rusten wanneer je lichaam daarom vraagt. Liever een beetje bewegen? Een korte wandeling in de frisse lucht kan je luchtwegen openen en het hoofd leegmaken, zonder dat je je lichaam uitput.

💡 Praktische tip voor kinderen: Laat kinderen spelen met rustige activiteiten, zoals kleuren of puzzelen. Het houdt ze bezig zonder hun energie te veel te belasten.

Eet je weerstand omhoog

Gezond eten kan je lichaam een extra boost geven tijdens het herstel. Zorg voor een gevarieerd dieet met veel fruit, groenten en eiwitten. Vitamine C-rijke voedingsmiddelen zoals sinaasappels, kiwi’s en paprika’s zijn echte aanraders.

👉 Tip: Als je last hebt van keelpijn door het hoesten, kies dan voor zachte, makkelijk te slikken maaltijden zoals soep, yoghurt of havermout.

💡 Innovatief: Sommige mensen zweren bij manukahoning. Het is prijzig, maar het heeft antibacteriële eigenschappen en kan je keel net dat beetje extra verlichting geven.

Slim omgaan met hoestaanvallen

Krijg je weer zo’n aanval waarbij je denkt dat je longen eruit komen? Probeer kalm te blijven. Ademhalingstechnieken kunnen helpen, zoals langzaam door je neus inademen en je lippen tuiten bij het uitademen. Dit kan de intensiteit van de hoest verminderen.

👉 Tip: Een warme douche of stoombad kan je luchtwegen helpen openen. Sluit de badkamerdeur, zet de douche heet aan en adem de stoom rustig in.

💡 Handige hack: Houd een glas water naast je bed om nachtelijke hoestbuien sneller te kalmeren.

Bescherm anderen om je heen

Heb je kinkhoest? Dan ben je vooral in de beginfase nog besmettelijk. Zorg ervoor dat je hoest in een zakdoek of in je elleboog en was je handen regelmatig om de verspreiding te beperken.

👉 Tip: Als er een baby of zwangere vrouw in huis is, meld dit direct aan je huisarts. Antibiotica kan dan worden ingezet om hen te beschermen.

💡 Praktisch voor gezinnen: Maak gebruik van wegwerpzakdoekjes in plaats van stoffen, om verspreiding van bacteriën te voorkomen. Gooi ze na gebruik meteen weg.

Blijf in contact met je huisarts

Kinkhoest verloopt meestal zonder ernstige complicaties, maar blijf alert op alarmsignalen. Hoge koorts, ademnood of blauwe lippen? Wacht niet en bel direct een arts.

💡 Voor jonge ouders: Als je baby kinkhoest heeft, is medisch toezicht cruciaal. Baby’s lopen meer risico op complicaties, dus aarzel niet om snel hulp te zoeken.

Wat je beter kunt vermijden

Er zijn ook dingen die je beter niet kunt doen. Mentholachtige snoepjes of sprays kunnen je keel verder uitdrogen. Ook hoestonderdrukkers, zoals codeïne, hebben vaak geen effect bij kinkhoest en worden afgeraden, vooral voor kinderen.

Tot slot: wees lief voor jezelf

Herstellen van kinkhoest kost tijd – en dat kan frustrerend zijn. Maar geef je lichaam de ruimte om te helen. Laat taken los die niet dringend zijn, vraag hulp aan vrienden of familie als dat nodig is, en wees niet te streng voor jezelf.

💡 Een glimlach waard: Zelfs al voelt het nu zwaar, die hoestaanvallen worden echt minder. En over een paar maanden? Dan vertel je er waarschijnlijk met een knipoog over, al dan niet met wat overdrijving. 😉

Herstel

Herstel van kinkhoest gaat vaak langzaam. De hoest wordt steeds milder en komt minder vaak voord. Hoestbuien kunnen echter maandenlang terugkeren met andere infecties van de luchtwegen. Kinkhoest is vooral gevaarlijk voor jonge baby’s, die door het hevige hoesten heel benauwd worden en uitgeput raken. In Nederland overlijden volgens het RIVM bijna ieder jaar één of twee baby’s aan kinkhoest. Vóór de invoering van een vaccinatie tegen kinkhoest stierven jaarlijks maar liefst ongeveer 200 kinderen aan de ziekte.

Prognose van kinkhoest: wat kun je verwachten?

Kinkhoest staat bekend om zijn lange adem – letterlijk en figuurlijk. Het verloop van de ziekte is meestal niet levensbedreigend, maar het kan behoorlijk slopend zijn, zeker bij kwetsbare groepen zoals baby's, ouderen en mensen met een zwakke weerstand. Laten we de prognose eens van dichtbij bekijken.

Het duurt langer dan je denkt

Kinkhoest is geen ziekte die je in een weekje uitspeelt. Gemiddeld duurt het 6 tot 10 weken, en soms zelfs langer. De ziekte kent drie fases:

• De eerste fase (catarrhale fase) lijkt op een gewone verkoudheid en duurt ongeveer 1 tot 2 weken.
• Daarna volgt de paroxismale fase, met die heftige hoestaanvallen, die 2 tot 6 weken of langer kunnen aanhouden.
• In de herstelfase (reconvalescente fase) nemen de klachten geleidelijk af, maar hoesten kan nog weken blijven hangen.

👉 Voorbeeld: Stel je voor dat je drie maanden later nog steeds last hebt van een hoestbui als je een trap oploopt. Dat is geen uitzondering bij kinkhoest.

De reconvalescente fase is de laatste fase van kinkhoest, en het klinkt misschien als een luxe kuur in een spa, maar dat is het zeker niet. Het is de herstelfase waarin je lichaam langzaam weer op adem komt na de uitputtingsslag die kinkhoest heeft veroorzaakt. In deze periode, die 2 tot 6 weken (of langer) kan duren, neemt de frequentie en intensiteit van de hoestaanvallen geleidelijk af.

👉 Wat gebeurt er in deze fase?

• De bacterie Bordetella pertussis is inmiddels uit je systeem verdwenen, maar de schade aan je luchtwegen is nog niet volledig hersteld.
• Je trilharen, die slijm normaal gesproken netjes afvoeren, moeten zich opnieuw opbouwen en dat kost tijd.
• Je hoestreflex blijft overgevoelig, waardoor je soms blijft hoesten, ook al is de bacterie weg.

💡 Praktisch: Het is in deze fase belangrijk om geduldig te zijn. Je voelt je waarschijnlijk al beter, maar je lichaam heeft nog tijd nodig om volledig te herstellen. Vermijd irriterende stoffen zoals rook en zorg voor voldoende hydratatie en frisse lucht.

👉 Voorbeeld: Marieke (29) had tijdens de reconvalescente fase soms nog aanvallen als ze moest lachen of diep inademde. Ze zei: "Het voelde alsof mijn longen nog steeds niet helemaal op de juiste golflengte zaten." Dit is normaal en gaat meestal vanzelf over.

De reconvalescente fase is dus een soort nasleep waarin je lichaam langzaam de draad weer oppakt. Het goede nieuws? Het einde is eindelijk in zicht!

Baby’s lopen het meeste risico

Bij pasgeborenen en baby’s jonger dan zes maanden kan kinkhoest levensgevaarlijk zijn. Ongeveer 50% van de baby’s met kinkhoest moet worden opgenomen in het ziekenhuis. Complicaties zoals longontsteking, hersenbeschadiging door zuurstoftekort en zelfs overlijden komen helaas voor.

👉 Voorbeeld: In Nederland sterven gemiddeld 1 tot 2 baby’s per jaar aan kinkhoest, vaak omdat ze nog niet oud genoeg zijn om volledig gevaccineerd te zijn. Daarom is het vaccineren van zwangere vrouwen zo belangrijk: het beschermt de baby tijdens de eerste levensmaanden.

Volwassenen en tieners: minder ernstig, maar niet zonder impact

Voor gezonde volwassenen en oudere kinderen is kinkhoest meestal niet levensbedreigend, maar wel ontzettend vervelend. Tot 10% van de patiënten ontwikkelt complicaties zoals gebroken ribben door de heftige hoestbuien, neusbloedingen of zelfs een ingeklapte long.

👉 Voorbeeld: Mark (37) brak twee ribben tijdens een hoestaanval. Hij beschreef het als "een oorlog tussen mijn lichaam en de bacterie, en mijn lichaam verloor telkens."

Bij ouderen kan het immuunsysteem minder goed reageren, waardoor het herstel langer duurt en complicaties zoals longontsteking vaker voorkomen.

Vaccinatie maakt een wereld van verschil

Dankzij vaccinatie verloopt kinkhoest tegenwoordig bij de meeste mensen zonder ernstige complicaties. In landen met een goed vaccinatieprogramma, zoals Nederland en België, is de sterfte onder kinderen en volwassenen zeldzaam.

👉 Cijfers:

• Zonder vaccinaties sterft wereldwijd jaarlijks nog steeds 160.000 mensen aan kinkhoest, vooral in ontwikkelingslanden.
• In Nederland waren er in 2022 ongeveer 1.300 gevallen, bijna allemaal met een mild verloop.

Hoelang ben je besmettelijk?

De bacterie kun je verspreiden tot 3 weken na de eerste symptomen, of totdat je vijf dagen antibiotica hebt gebruikt. In de besmettelijke fase is het risico vooral groot voor mensen in je omgeving die niet gevaccineerd zijn of een zwakke weerstand hebben.

Wat zijn de lange-termijn gevolgen?

De meeste mensen herstellen volledig van kinkhoest, maar er zijn uitzonderingen. Bij een klein percentage blijven ademhalingsklachten of een chronische hoest hangen, vooral als er al sprake was van een onderliggende longziekte zoals astma.

👉 Voorbeeld: Anne (45) had kinkhoest toen ze 40 was. Sindsdien merkt ze dat haar longen sneller geïrriteerd raken bij koud weer of rook. Dit komt niet vaak voor, maar het is iets om rekening mee te houden.

Complicaties

Baby's en kinderen

Kinkhoest kan bij baby's en jonge kinderen ernstige en soms dodelijke complicaties veroorzaken, vooral bij degenen die niet alle aanbevolen kinkhoestvaccins hebben gekregen. Ongeveer de helft van de baby's jonger dan 1 jaar die kinkhoest krijgt, heeft verzorging nodig in het ziekenhuis. Hoe jonger de baby, hoe groter de kans dat ze in het ziekenhuis moeten worden behandeld. Bij die baby's die in het ziekenhuis worden behandeld met kinkhoest, treden de volgende complicaties op:

• 1 op de 4 (23%) krijgt longontsteking
• 1 op de 100 (1,1%) krijgt convulsies
• 3 van de 5 (61%) krijgt apneu (ademstop vanwege de slijmproductie die zo sterk zijn is dat zij dit niet kunnen weghoesten)
• 1 op de 300 (0,3%) krijgt encefalopathie (hersenziekte)
• 1 van de 100 (1%) komt eraan te overlijden

Tieners en volwassenen

Tieners en volwassenen kunnen ook complicaties krijgen van kinkhoest. Deze complicaties zijn meestal minder ernstig in deze oudere leeftijdsgroep, vooral bij degenen die zijn gevaccineerd met een kinkhoestvaccin. De hoest zelf veroorzaakt vaak complicaties bij tieners en volwassenen. Je kunt bijvoorbeeld flauwvallen of een rib breken (gebroken rib of ribfractuur) tijdens hevige hoestbuien. Daarnaast kan gewichtsverlies optreden, evenals verlies van blaascontrole door het hoesten.

Preventie

Vaccinatie

De beste manier om kinkhoest bij baby's, kinderen, tieners en volwassenen te voorkomen, is om gevaccineerd te worden. Houd ook baby's en andere mensen met een hoog risico op complicaties weg van geïnfecteerde mensen.

Hygiëne

Net als veel ademhalingsziekten verspreidt kinkhoest zich door hoesten en niezen via nauw contact met anderen, die vervolgens de bacteriën inademen. Er wordt daarom aanbevolen om goede hygiëne in acht te nemen om de verspreiding van aandoeningen van de luchtwegen te voorkomen. Om goede hygiëne te betrachten, moet je de volgende maatregelen nemen:

• Bedek je mond en neus met een tissue als je hoest of niest en daarna meteen de tissue weggooien, of hoes of nies in de plooi van je elleboog.
• Was je handen regelmatig gedurende minstens 20 seconden met water en zeep.
• Gebruik op alcohol gebaseerde desinfectiegel als zeep en water niet beschikbaar zijn.

Vaccinatie tegen kinkhoest

DKTP-vaccin

Kinderen en in het bijzonder zuigelingen zijn vatbaar voor kinkhoest, maar ook bij volwassenen komt deze ziekte voor. Kinkhoest is te voorkomen door een vaccin. Voordat vaccinatie halverwege de 20e eeuw in Nederland werd ingevoerd, stierven jaarlijks honderden kinderen aan kinkhoest. Het vaccin tegen kinkhoest maakt sinds 1957 onderdeel uit van het Rijksvaccinatieprogramma. Alle kinderen dienen dit vaccin te krijgen. De duur van de bescherming is niet bekend, maar zou in ieder geval enkele jaren moeten zijn. Door vaccinatie (DKTP-vaccin) komt kinkhoest lang zoveel niet meer voor als vroeger. Wanneer je gevaccineerd bent of kinkhoest hebt gehad, heb je afweer opgebouwd tegen de ziekte. Toch is het mogelijk dat je na jaren (5 tot 15 jaar) alsnog of opnieuw kinkhoest krijgt. Je krijgt het dan wel in een lichtere vorm.

Ongevaccineerde kinderen

Ongevaccineerde kinderen, zoals pasgeborenen, lopen het meeste risico als ze kinkhoest hebben. Gevaccineerde kinderen tot en met de leeftijd van 4 maanden lopen ook risico, aangezien zij door hun leeftijd nog niet in staat zijn om voldoende immuniteit op te bouwen. Voorts lopen kinderen van 6 maanden tot en met 4 jaar, die één of meer kinkhoestvaccinaties niet gehad hebben, risico.

Kinkhoestprik aan zwangere vrouwen

Een goede manier om pasgeboren baby's tegen kinkhoest te beschermen is om vrouwen tijdens de zwangerschap een kinkhoestprik te geven. Vanaf het jaar 2019 krijgen alle zwangere vrouwen deze prik aangeboden.

Actueel

RIVM bezorgd: fors meer baby's ernstig ziek door kinkhoest (14-2-2024)

Sinds juni is er een stijging van het aantal gevallen van kinkhoest. Elke week worden ongeveer 110 kinderen, waaronder twintig baby's, gemeld als besmet met de ziekte. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) vermoedt dat de werkelijke cijfers waarschijnlijk hoger liggen omdat niet iedereen wordt getest. In totaal zijn er wekelijks ongeveer 250 meldingen van kinkhoest. Ter vergelijking: in 2019 waren er wekelijks 120 gevallen, en in 2018 waren dat er 91.

Bijna 7.200 kinkhoestgevallen in Nederland, grootste aantal in zeker tien jaar (1-5-2024)

In de eerste vier maanden van 2024 zijn bijna 7.200 gevallen van kinkhoest gemeld in Nederland, het hoogste aantal in minstens tien jaar volgens het RIVM. De stijging sinds juni vorig jaar baart zorgen, vooral omdat 88% van de zieke baby's niet volledig gevaccineerd was en vier baby's in februari en maart aan kinkhoest overleden, een ongewoon hoog aantal. Deze toename van het anatal ziektegevallen wordt niet alleen toegeschreven aan een dalende vaccinatiegraad, maar ook aan veranderingen in de bacteriestructuur, waardoor zelfs gevaccineerde mensen gemakkelijker ziek kunnen worden.

Lees verder

• Infectieuze oorzaken van acute hoest: waardoor komt het?
• Slijm ophoesten: wit, geel, grijs, rood sputum ophoesten
• Geel of groen slijm ophoesten en bloed hoesten: oorzaken
• Chronisch hoesten: oorzaken aanhoudende hoest, kriebelhoest
• Kriebelhoest (prikkelhoest): oorzaak, verhelpen, wat te doen