Nieraandoeningen: symptomen, oorzaken en behandeling

Onder het begrip nieraandoeningen of nierziekten vallen heel veel aandoeningen en ziektebeelden die de nieren aantasten. Nieren die geheel niet werken leiden tot de dood door uremie: bloedvergiftiging door onvoldoende werking van de nieren. Bij nieren die gedeeltelijk niet werken kunnen een groot aantal klachten en symptomen optreden. Er zijn veel verschillende soorten en oorzaken van nierstoornissen. Vaak wordt een onderscheid gemaakt tussen erfelijke, aangeboren en verworven nieraandoeningen. Naast erfelijke factoren kunnen nieraandoeningen ontstaan door leefstijl, zoals een hoge bloeddruk, diabetes of langdurig medicijngebruik. Infecties, zoals nierbekkenontsteking, kunnen de nieren eveneens ernstig aantasten en leiden tot blijvende schade. In sommige gevallen ontstaan nierproblemen door auto-immuunziekten, waarbij het lichaam de eigen niercellen aanvalt. Regelmatig medisch onderzoek is van essentieel belang om nierproblemen tijdig op te sporen en te behandelen.

• Nieraandoeningen - inleiding
• De functie van de nieren
• Soorten nieraandoeningen
• Erfelijke nieraandoeningen
• Aangeboren nierafwijkingen
• Verworven nieraandoeningen
• Oorzaken en risicofactoren van nierziekten
• Symptomen van nierziekten
• De diagnose van nierziekten
• Het gesprek: hoe voelen je nieren aan?
• Lichamelijk onderzoek: even voelen en kijken
• Urineonderzoek: wat zegt je plas?
• Bloedonderzoek: checken hoe goed je nieren werken
• Beeldvorming: een kijkje binnenin
• Nierbiopsie: als weefselonderzoek nodig is
• De behandeling van nierziekten
• Nieraandoeningen: nieuwe ontwikkelingen
• Nierpatiënten krijgen dagelijks te veel zout binnen
• Wetenschappers kweken 'mini-nieren'
• Calcium met vitamine D helpt tegen zwakke botten nierpatiëntjes

Nieraandoeningen - inleiding

Onder het begrip nierziekten valt een keur van aandoeningen en ziektebeelden die de nieren aantasten. Een mens heeft twee nieren. Eén nier is voldoende om een mens in leven te houden. Deze organen verwijderen afvalstoffen uit het bloed, ze produceren bepaalde hormonen en ze regelen de vocht- en zoutbalans in het lichaam. Door de bloedstroom te filteren, reinigen ze deze van afbraakproducten. Hierbij wordt de urine gevormd.

Bij nierziekten kan mogelijke sprake zijn van nierinsufficiëntie, hetgeen betekent dat de nieren in hun functie gestoord zijn. Nieren die geheel niet werken leiden tot de dood door uremie, oftewel bloedvergiftiging door onvoldoende werking van de nieren. Bij nieren die (gedeeltelijk) niet werken treedt een groot aantal klachten en symptomen op.

De functie van de nieren

Er zijn twee nieren, elk ongeveer ter grootte van een vuist, gelegen aan weerszijden van de wervelkolom, ter hoogte van het middel in de buikholte. De nieren zijn boonvormige organen. De nieren hebben drie belangrijke functies:

• Het verwijderen van afbraakproducten uit het bloed;
• Het regelen van de vocht- en zoutbalans; en
• Het produceren van hormonen (endocriene rol).

De nieren maken twee belangrijke hormonen aan:

• erytropoëtine; en
• renine.

Renine is een hormoon dat een rol speelt bij het reguleren van de bloeddruk. Erytropoëtine stimuleert de aanmaak van rode bloedcellen (erytrocyten) door het beenmerg. Tot slot maken de nieren een hormoon aan dat het lichaam helpt om vitamine D te activeren. Vitamine D verhoogt het vermogen van het spijsverteringskanaal om calcium op te nemen.

Soorten nieraandoeningen

Er zijn veel verschillende soorten en oorzaken van nierstoornissen. Vaak maakt het volgende onderscheid:

• erfelijke nieraandoeningen;
• aangeboren nierafwijkingen; en
• verworven nieraandoeningen.

Erfelijke nieraandoeningen

De meest voorkomende erfelijke nieraandoeningen zijn onder meer:

• Polycystische nierziekte. Als gevolg van meervoudige cysten wordt geleidelijk het normale nierweefsel verdrongen. De nieren zetten allengs op, gaan steeds slechter functioneren en uiteindelijk treedt nierfalen op.
• Syndroom van Alport. Dit betreft een erfelijke ziekte van het bindweefsel. Bindweefsel geeft steun aan de organen. Als gevolg van deze ziekte kunnen de nieren het bloed niet meer goed filteren, waardoor bloed en eiwitten in de urine terecht kunnen komen. Dit kan onder meer leiden tot hoge bloeddruk.
• Primaire Hyperoxalurie (PH). Dit is een zeer zeldzame stofwisselingsziekte van de lever, waarbij nierstenen en nierverkalking kunnen ontstaan. De nieren kunnen op een gegeven ogenblik ernstig beschadigd raken waardoor nierdialyse nodig kan zijn. In Nederland zijn er slechts ongeveer 60 patiënten met PH bekend.
• Cystinurie. Cystinurie is een zeldzame erfelijke stofwisselingsziekte, waarbij er een defect in een transporteiwit optreedt. Als gevolg hiervan komen grote hoeveelheden cystine in de urine terecht, hetgeen cystinestenen in de nieren en urinewegen veroorzaakt. Dit gaat vaak gepaard met hevige pijnen.

Aangeboren nierafwijkingen

Er zijn een aantal aangeboren afwijkingen bekend welke mogelijk kunnen leiden tot een abnormale ontwikkeling van de nieren. Voorbeelden hiervan zijn:

• Ectopie: aangeboren afwijkende ligging van organen. Hierbij kunnen de nieren op de verkeerde plaats aanwezig zijn.
• Malrotatie: een aangeboren afwijking waarbij de nieren in een verkeerde stand staan.
• Hoefijzernier: de nieren zijn samengegroeid.
• Eenzijdige nieragenesie: afwezigheid van één nier.
• Dubbelzijdige nieragenesie,: afwezigheid van beide nieren.
• Syndroom van Potter: hierbij functioneren onder meer de nieren niet goed of zijn de nieren zelfs helemaal niet aanwezig. Dit syndroom leidt tot de dood van de boreling, vaak al binnen 24 uur.

Veel aangeboren nierafwijkingen veroorzaken geen symptomen en worden daarom nooit ontdekt. Er zijn ook afwijkingen die mogelijk de nierfunctie verstoren, met nierinsufficiëntie als gevolg. Hierdoor kan dialyse of niertransplantatie noodzakelijk zijn.

Verworven nieraandoeningen

Mogelijke verworven nieraandoeningen zijn onder meer:

• Nierontsteking (nefritis): ontsteking van de nieren met bacteriën of virussen. Er worden vooral de volgende drie vormen onderscheiden:
• Chronische interstitiële nefritis: ontsteking van (één van) beide nieren met onbekende oorzaak, hetgeen tot een schrompel-nier kan leiden.
• Glomerulonefritis: een ontsteking van de glomeruli, de filtereenheden van de nieren.
• Pyelonefritis (nierbekkenontsteking): is een bacteriële infectie van één of beide nierbekkens, de ruimte in de nier waar de gevormde urine wordt verzamelt voordat deze de urineleiders in stroomt.
• Waternier (hydronefrose): het opzetten van de nier door een verstopping in de urinewegen als gevolg van druk van buiten de urineleider, bijvoorbeeld door een vergrote baarmoeder tijdens de zwangerschap of door een tumor.
• Nefrotisch syndroom: een stoornis waarbij de nieren het bloed niet goed filteren. Hierdoor komen er te veel eiwitten in de urine.
• Nierkanker: kanker die ontstaat in de nieren.
• Verworven niercysten: eenvoudige cysten, die onderscheiden moeten worden van de meer ernstige oorzaken van polycystische nieren (zie boven bij 'erfelijke nieraandoeningen').
• Nierstenen: wanneer de urine verzadigd is van afvalstoffen, dan kunnen deze kristalliseren waardoor nierstenen ontstaan.
• Niervervetting, ook wel renale steatose genoemd,: Dit is een aandoening waarbij zich vet ophoopt in de nieren, wat kan leiden tot verminderde nierfunctie en mogelijk nierbeschadiging.

Oorzaken en risicofactoren van nierziekten

Er zijn veel oorzaken aan te wijzen die kunnen leiden tot nierziekten, waaronder:

• infecties;
• medicijnen;
• giftige stoffen;
• belemmering van de urinelozing door bijvoorbeeld nierstenen, wandelende nier, vergroting van de prostaat, ruggenmergletsel, vernauwing van de urineleider of de urinebuis of gezwellen in de nieren;
• tumoren;
• misvormingen en aangeboren afwijkingen van de nieren;
• degeneratieve veranderingen;
• vaatverkalking of aderverkalking (atherosclerose).

Nieraandoeningen kunnen de bloeddruk verhogen en omgekeerd kan hoge bloeddruk weer afwijkingen aan de nieren veroorzaken waardoor een neerwaartse spiraal ontstaat die uiteindelijk leidt tot chronische nierinsufficiëntie. Daarnaast kan diabetes mellitus (suikerziekte) schade aan de nieren veroorzaken. Door hoge bloeddruk en diabetes onder controle te krijgen, kan het risico op veel nierziekten worden verminderd. Voorts moet gezegd dat roken niet alleen schadelijk is voor de bloedvaten; het veroorzaakt overal in het lichaam vaatvernauwingen. Ook de bloedvoorziening van de nieren kan hierdoor in het gedrang komen.

Symptomen van nierziekten

Veel nierziekten geven aanvankelijk geen symptomen, maar pas in een later stadium. Dit komt doordat de reservecapaciteit van de nieren zeer groot is. Het is zelfs goed mogelijk voor een mens om met maar één nier te leven. Er zijn een aantal signalen die kunnen wijzen op een nierziekte:

• Bij bijna alle nierziekten veranderen op de een of andere manier de samenstelling van de urine:
• Een afwijkende kleur van de urine, bloed in de urine.
• Bij urineanalyse kunnen naast bloed, ook albumine, etter (pus) of andere stoffen worden aangetroffen.
• Stinkende urine of naar ammoniak ruikende urine.
• Moeilijkheden bij het urineren:
• Het urineren kan pijnlijk zijn of een branderig gevoel geven;
• De frequentie kan zijn toegenomen (vaker moeten plassen;
• Teveel of te weinig urine lozen.
Vermoeidheid door niet goedwerkende nieren / Bron: Istock.com/BartekSzewczyk
• Zwellingen van lichaamsweefsel, ophoping van vocht in het weefsel (oedeem).
• Rugpijn in de nierstreek;
• Verwardheid.

Niet goed functionerende nieren verliezen hun filterfunctie, waardoor er op een gegeven ogenblik minder afvalstoffen uitgescheiden worden. In dat geval treedt er een te hoge concentratie op in de bloedbaan. Deze cumulatie van afvalstoffen in de bloedbaan, kan leiden tot de volgende klachten:

• Ernstige vermoeidheid, zwakte gevoel en verlies aan energie;
• Geen tot weinig urineproductie;
• Jeuk;
• Botontkalking; en
• Bloedarmoede.

Al deze verschijnselen zijn aanleiding een huisarts te bezoeken.

De diagnose van nierziekten

De exacte diagnose van een nierziekte gebeurt aan de hand van uiteenlopende onderzoeken, zoals onder meer:

• urineonderzoek;
• röntgenonderzoek van de nieren;
• echografisch onderzoek;
• cystoscopie (onderzoek met een blaasspiegel);
• catheterisering van de urineleider of van het nierbekken.

Je nieren zijn als de stille werkers van je lichaam, elke dag hard bezig om afvalstoffen te filteren en je vochtbalans op peil te houden. Maar soms geven ze signalen dat er iets niet helemaal goed gaat, en dan is het tijd om naar je lichaam te luisteren. Nierziekten kunnen zich stil ontwikkelen, maar het is belangrijk om op tijd de juiste diagnose te krijgen. Hoe gaat dat in zijn werk?

Het gesprek: hoe voelen je nieren aan?

Alles begint met een gesprek met je arts. Heb je last van vermoeidheid, gezwollen enkels, vaak moeten plassen of juist moeite om je urine kwijt te raken? De arts wil alles weten over je symptomen en levensstijl. Heb je een hoge bloeddruk, diabetes of nierproblemen in de familie? Al deze details helpen om de eerste puzzelstukjes op hun plek te leggen.

Lichamelijk onderzoek: even voelen en kijken

Vervolgens doet de arts een lichamelijk onderzoek. Soms kan de arts je nieren aan de zijkant van je rug voorzichtig palperen om te voelen of er sprake is van gevoeligheid of zwelling. Daarnaast wordt je bloeddruk gecontroleerd, omdat een hoge bloeddruk vaak samenhangt met nierproblemen. Zwelling in je benen, handen of gezicht kan ook een teken zijn dat je nieren hun werk niet goed doen.

Urineonderzoek: wat zegt je plas?

Een van de belangrijkste onderzoeken bij nierproblemen is een urineonderzoek. Hiermee kan de arts controleren op eiwitten, bloed of andere afwijkingen in je urine. Eiwitten in je urine kunnen een vroeg teken zijn dat je nieren schade hebben opgelopen, terwijl bloed in de urine kan wijzen op infecties, nierstenen of ernstigere nierproblemen.

Bloedonderzoek: checken hoe goed je nieren werken

Bloedonderzoek is de volgende stap. Dit geeft inzicht in hoe goed je nieren afvalstoffen zoals creatinine en ureum uit je bloed filteren. Een verhoogd creatininegehalte kan betekenen dat je nieren niet optimaal functioneren. Ook wordt gekeken naar de glomerulaire filtratiesnelheid (GFR), wat aangeeft hoe goed je nieren hun filterfunctie nog uitoefenen.

Beeldvorming: een kijkje binnenin

Als er reden is om aan te nemen dat er iets fysieks aan de hand is, zoals nierstenen, cysten of een blokkade, kan de arts kiezen voor beeldvormend onderzoek zoals een echografie, CT-scan of MRI. Hiermee kan je arts een duidelijk beeld krijgen van de vorm en grootte van je nieren en eventuele afwijkingen in het weefsel opsporen.

Nierbiopsie: als weefselonderzoek nodig is

In zeldzamere gevallen, wanneer er verdenking is van ernstige nierziekte of onbekende schade aan het nierweefsel, kan een nierbiopsie nodig zijn. Hierbij wordt een klein stukje nierweefsel onder de microscoop onderzocht om precies te achterhalen wat er aan de hand is. Dit helpt bij het stellen van een definitieve diagnose en het bepalen van de juiste behandeling.

De behandeling van nierziekten

Nierziekten kunnen operatief of conservatief behandeld worden. De in te zetten behandeling is afhankelijk van de diagnose en de toestand en gezondheid van de patiënt. In eerste instantie zal men trachten de oorzaken of beschadigingen, die ten grondslag liggen aan de ziekte, weg te nemen of te remmen. Tegelijkertijd zal het zieke orgaan zo veel mogelijk ontzien worden door algemene maatregelen zoals dieet, bedrust, enzovoort. In tweede instantie zal men trachten het herstel van de beschadiging of het functieverlies te bevorderen. In ieder geval zal de behandeling erop gericht zijn om ten minste het achtergebleven gezonde weefsel te behouden, teneinde uremie (bloedvergiftiging door onvoldoende werking van de nieren) te voorkomen. Als ondanks alle interventies de nieren niet meer in staat zijn hun normale functie te vervullen, dan kan een niertransplantatie overwogen worden. In de tussentijd kan de nierfunctie kunstmatig overgenomen worden door nierdialyse.

Lees verder

• Nierfalen: symptomen en oorzaken van nierinsufficiëntie
• Nierkanker: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose
• Nierstenen: symptomen, oorzaken, behandeling en verwijderen
• Buikpijn onderbuik: links/rechts, oorzaken bij man en vrouw
• Nieren: functie, ligging, anatomie en werking van de nieren