Acne medicamentosa: Huidletsels door gebruik van medicijnen

Alle medicijnen veroorzaken mogelijk bijwerkingen. Zo ervaart een patiënt mogelijk acne, een huidaandoening waarbij allerlei huidletsels tot stand komen. In de meeste gevallen ontstaat echter een acneïforme geneesmiddelenreactie, wat wil zeggen dat de patiënt niet kampt met echte acne. De letsels zijn bij echte acne verschillend van kleur, vorm en maat, terwijl deze vrijwel hetzelfde zijn wanneer de acneletsels ontstaan zijn door medicatiegebruik. Wanneer patiënten kampen met acne of acneachtige letsels op de huid, is sprake van de huidziekte ‘acne medicamentosa’. Het stopzetten van het medicijn dat de uitbarstingen van acne veroorzaakt, lost de problemen op maar is niet altijd mogelijk. De arts zoekt dan naar een andere behandeling om de huidletsels veroorzaakt door de medicijnen te verminderen.

• Epidemiologie
• Oorzaken acne
• Risicofactoren van acneletsels door medicijnen
• Symptomen
• Geen echte acne
• Wel echte acne
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van huidletsels door medicatie
• Prognose van huidproblemen door gebruik van geneesmiddelen
• Complicaties van acne medicamentosa
• Preventie

Epidemiologie

Acne medicamentosa is een vorm van acne die wordt veroorzaakt door het gebruik van bepaalde medicijnen. Hoewel het niet zo algemeen wordt gerapporteerd als andere vormen van acne, kan het een aanzienlijke impact hebben op de huid en de levenskwaliteit van de betrokkenen. Het komt vooral voor bij mensen die langdurig bepaalde geneesmiddelen gebruiken, zoals corticosteroïden.

Oorzaken acne

Artsen kennen anno oktober 2020 de precieze oorzaak van acne niet, maar de huidaandoening waarbij de talgklieren ontstoken zijn, is wellicht gekoppeld aan een toename van mannelijke geslachtshormonen (androgenen). Zowel mannen als vrouwen hebben deze hormonen.

Risicofactoren van acneletsels door medicijnen

Een aantal geneesmiddelen veroorzaken bij sommige patiënten echte acne of acneachtige uitbarstingen zoals:

• anabole steroïden
• anticonvulsiva
• antidepressiva: medicijnen voor de behandeling van een depressie
• anti-epileptica: medicijnen voor de behandeling epilepsie
• barbituraten: onderdrukken het zenuwstelsel
• bromiden of jodiden: Deze stoffen bevinden zich in sedativa of hoestmiddelen.
• DHEA: sommige patiënten nemen DHEA-supplementen als een antiverouderingshormoon.
• immunosuppressiva: immuunonderdrukkende medicijnen zoals ciclosporine
• isoniazide
• lithium: Lithium schrijft de arts voor voor de behandeling van een bipolaire stoornis.
• medicatie voor de behandeling van tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen)
• medicijnen die halogenen, biologische agentia, enzovoort bevatten
• medicijnen die orale (via de mond ingenomen) corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) en androgenen bevatten
• medicijnen voor de behandeling van kankers zoals EGFR-remmers
• orale anticonceptiva (zoals de anticonceptiepil), injecties en progesteronimplantaten
• testosteron hormoon
• vitaminen waaronder B6 en B12

Symptomen

Geen echte acne

Een acneachtige uitbarsting als gevolg van medicatie ziet er anders uit dan gewone acne. De meeste patiënten met echte acne hebben kleine en grote en mee-eters en witkopjes. Hierbij ervaart de patiënt een combinatie van alle verschillende soorten letsels die acne kan veroorzaken. Als acne medicamentosa echter aanwezig is, lijken de huidletsels allemaal hetzelfde te zijn. Het zijn allemaal kleine, rode papels of allemaal kleine puistjes, en ze hebben allemaal dezelfde vorm en maat. Dat is van een typerend kenmerk van de medicatiereactie die de huid treft. De symptomen ontstaan tevens vaker op de borst en rug dan op het gezicht, al is het gezicht soms ook wel getroffen. Uitbarstingen van acneïforme (acneachtige) geneesmiddelenreacties verschijnen soms ook bij patiënten zonder voorgeschiedenis van echte acne.

Wel echte acne

Vrouwen
Niet alle medicatiegerelateerde puistjes zijn acneachtig van aard. Sommige geneesmiddelen die inwerken op de hormoonspiegels, veroorzaken mogelijk echte acne. Vrouwen die hormoonvervangende therapie nemen voor het bestrijden van symptomen van de menopauze, ervaren mogelijk echte acne als het medicijn testosteron bevat. Dit is dan geen bijwerking van een medicijn, maar wel echte acne. Vaak hebben deze vrouwen in het verleden acne gehad.

Mannen
Mannen die androgene steroïden gebruiken om hun spiermassa op te bouwen (zoals bodybuilders), kampen soms ook met echte acne krijgen door het gebruik van bepaalde medicatie. Androgene steroïden leiden mogelijk tot ernstige cystische acne (huidziekte met pijnlijke, rode knobbeltjes).

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen bij acne medicamentosa omvatten de plotselinge ontwikkeling van acne op ongebruikelijke plaatsen zoals de rug, schouders of armen, vooral na het starten van een nieuw medicijn. Ernstige gevallen kunnen leiden tot pijnlijke cysten of knobbels. Bij dergelijke symptomen is het belangrijk om medisch advies in te winnen.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van acne medicamentosa stelt de arts aan de hand van een gedetailleerde medische geschiedenis met een overzicht van het begin van het geneesmiddel, het doseringsschema en de therapieduur, de afwezigheid van aanvullende activerende factoren en de klinische relatie tussen de introductie van het medicijn en het begin van een acneachtige uitbarsting. In alle gevallen moet het stoppen van het medicijn gevolgd worden door een vermindering van de acneletsels.

Behandeling van huidletsels door medicatie

Indien mogelijk stopt de patiënt op advies van de arts met het medicijn dat de acneletsels veroorzaakt. Patiënten mogen zeker niet zelf stoppen met medicijnen of experimenteren met andere dosissen. Patiënten die bijvoorbeeld een lagere dosis medicijnen voor de behandeling van epilepsie nemen voor het behandelen van acne, ervaren mogelijk rampzalige gevolgen. Bovendien is het niet altijd mogelijk om medicatie stop te zetten, bijvoorbeeld wanneer een patiënt geneesmiddelen gebruikt die ernstige aandoeningen behandelen, zoals toevallen of een bipolaire stoornis. Het gebeurt wel zeer zelden dat deze patiënten acne of een acneïforme huiduitslag krijgt. De overgrote meerderheid van de patiënten heeft namelijk deze huidaandoening niet. Maar wanneer toch dergelijke huidproblemen opduiken en patiënten hun medicijnen moeten blijven gebruiken, behandelt de arts de resulterende acne, al is dat wel veel moeilijker.

De arts zet dan mogelijk andere (combinaties van) behandelingen in en/of geeft volgende adviezen aan de patiënt:

• antibiotica (matige acneletsels)
• antiseptische, antibiotische topische (op de huid toegepaste) toepassingen, ontstekingsremmende gels, lotions en crèmes gebruiken (milde huidletsels)
• cosmetische procedures, zoals chemische peeling, kleine huidoperaties) en microdermabrasie (dode huidcellen van gezicht verwijderen)
• dermabrasie (afslijpen van donkere huidplekken)
• fototherapie (gecontroleerde blootstelling aan licht gedurende een bepaalde tijdsduur) (helpt niet bij langdurige acne)
• goede zelfzorg hanteren: zorgen voor een goede hygiëne, niet krabben aan letsels, de blaren niet aanraken, vette make-ups en crèmes vermijden, veel water drinken, …
• isotretinoïne (ernstige acne) (een nauwgezette opvolging is nodig omdat dit medicijn mogelijk ernstige bijwerkingen veroorzaakt)
• lasertherapie (ook om puistjes te voorkomen)
• voeding: zuivelproducten, suikerrijk voedsel, chips vermijden (deze zaken verergeren de huidproblemen)

Prognose van huidproblemen door gebruik van geneesmiddelen

Wanneer de arts besluit om medicatie stop te zetten die acne of acneachtige uitbarstingen veroorzaken, stopt de huiduitslag ook. Deze verdwijnt altijd, maar soms gebeurt dit proces wel heel langzaam. Bij sommige patiënten duurt het wel enige tijd voordat de symptomen verminderen.

Complicaties van acne medicamentosa

Acne medicamentosa leidt mogelijk tot meer psychologische problemen, permanente putjes en littekens op de huid (soms is hiervoor een cosmetische ingreep nodig) en een herhaling van de aandoening met ernstiger tekenen. Ook treden soms complicaties op van de onderliggende aandoening.

Preventie

Preventie van acne medicamentosa kan worden bereikt door het vermijden van het gebruik van medicijnen die bekend staan om hun acne-inducerende bijwerkingen, indien mogelijk. Het regelmatig monitoren van huidveranderingen bij het starten van nieuwe medicaties en tijdige communicatie met een arts kan ook helpen om vroegtijdige symptomen te herkennen en aan te pakken.

Lees verder

• Medicatie: Bijwerkingen aan huid (huidreacties)
• Acne (puistjes) op borsten: Oorzaken & behandeling borstacne
• Acne agminata: Huidziekte met bultjes rond oogleden
• Acne: Huidaandoening met ontsteking van talgklieren
• Steroïde acne: Puistjes door gebruik van corticosteroïden