Bruxisme: Onbewust tandenknarsen met pijn aan tanden en kaak

Bruxisme, de medische term voor tandenknarsen, is een aandoening waarbij de patiënt de tanden slijpt en de kaak dichtklemt. Bij meer dan 80% van de patiënten gebeurt dit onbewust, en dan vooral ’s nachts. De ziekte leidt dan niet alleen tot kaak- en tandproblemen, maar ook tot slaapproblemen en andere symptomen. Bij mild bruxisme is niet altijd een behandeling nodig; de patiënt is dan gebaat bij enkele zelfzorgmaatregelen. Bij sommige patiënten komt tandenknarsen frequent voor en is dit ernstig genoeg om kaakstoornissen, hoofdpijn, beschadigde tanden en andere problemen te veroorzaken, waardoor een orthodontische behandeling vereist is.

• Oorzaken en risicofactoren bruxisme
• Symptomen: Pijn en schade aan kaak en tanden
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van 's nachts onbewust tandenknarsen
• Complicaties aandoening

Oorzaken en risicofactoren bruxisme

De oorzaak van bruxisme is niet bekend, maar enkele uitlokkende factoren van tandenknarsen zijn wel gekend zoals:

• andere slaapproblemen, zoals slaapapneu (slaapstoornis met tijdelijk gestopte ademhaling)
• een abnormale uitlijning van de bovenste en onderste tanden (malocclusie)
• een agressief, competitief of hyperactief persoonlijkheidstype
• een bijwerking van sommige psychiatrische medicijnen, zoals fenothiazines of bepaalde antidepressiva
• een complicatie als gevolg van een aandoening zoals de ziekte van Huntington (progressieve neurologische aandoening met symptomen rond gedrag, beweging en geheugen) of de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met verlies van beweging, coördinatieproblemen en bevingen)
• een coping-strategie (omgaan met een situatie) of een gewoonte
• een reactie op pijn als gevolg van oorpijn of kinderziekten
• emoties (angst, stress, woede, frustratie of spanning)
• het gebruik van stimulerende middelen zoals het roken van tabak, het drinken van cafeïne houdende dranken of alcohol, of het nemen van illegale drugs
• leeftijd: kinderen zijn het vaakst getroffen; dit verdwijnt dan meestal voor tienjarige leeftijd
• maagzuurreflux in de slokdarm

Symptomen: Pijn en schade aan kaak en tanden

Sommige patiënten doen aan onbewust tandenknarsen en ervaren nooit symptomen. Bij anderen treden voornamelijk problemen op aan de kaak en tanden maar ook andere klachten zijn mogelijk bij bruxisme. De pijn en andere symptomen die gepaard gaan met bruxisme zijn afhankelijk van een aantal mogelijke factoren zoals:

• de hoeveelheid stress
• de houding
• de slaapgewoonten
• de tijdsduur van het tandenknarsen
• de uitlijning van de tanden
• het vermogen om te ontspannen
• het voedingspatroon

Kaak

Bij bruxisme ontstaan ritmische samentrekkingen van de kaakspieren. Hierdoor ontstaat druk op de spieren, weefsels en andere structuren rond de kaak. De symptomen veroorzaken bijgevolg mogelijk kaakgewrichtsproblemen met een pijnlijke kaak, vermoeide en pijnlijke kaakspieren, schade door het kauwen aan de binnenkant van de wang, pijn in het gezicht en eetstoornissen als gevolg.

Tanden

De tanden lopen tevens schade op want ze zijn door het tandenknarsen afgevlakt, gebroken, beschadigd of staan los. Het tandglazuur is bovendien beschadigd en de tanden zelf zijn ook meer gevoelig voor hitte, koude en zelfs zoetigheid. Daarnaast is het mogelijk het tandenknarsen de tanden doet slijpen, wat lawaaierig is. Dit is storend voor de partner. Als het tandenknarsen ’s nachts optreedt, dan heeft de patiënt zelf ook meer kans op andere slaapstoornissen, zoals slapeloosheid, snurken en pauzes in de ademhaling (slaapapneu).

Andere symptomen

Andere symptomen van bruxisme zijn onder meer:

• (doffe) hoofdpijn
• angst, stress en spanning
• een depressie
• inkepingen op de tong
• mondbranden (aandoening met pijn aan tong en mond)
• ochtendvermoeidheid
• oorpijn (doordat de structuur van het kaakgewricht zich zeer dicht bij het oor bevindt, en ook door uitstralingspijn van het tandenknarsen)
• pijn achter het oor
• pijn in de schouders
• spierzwakte (vooral in de ochtend)

Diagnose en onderzoeken

Een grondig tandheelkundig onderzoek is nodig om enerzijds bruxisme op te sporen alsook om andere aandoeningen uit te sluiten die soortgelijke kaakpijn of oorpijn veroorzaken. Meestal moet de patiënt meermaals terugkomen als de tandarts afwijkingen in de mond ontdekt die wijzen in de richting van bruxisme. Hij bekijkt dan of de ziekte progressief is en bepaalt aan de hand van de ernst en uitgebreid van de symptomen of een behandeling vereist is. Hij bekijkt de gevoeligheid in de kaakspieren, identificeert tandheelkundige afwijkingen, zoals gebroken of ontbrekende tanden of een slechte tanduitlijning en evalueert tevens de schade aan de tanden en de binnenkant van de wangen, meestal met behulp van röntgenfoto's.

Behandeling

Zelfzorg

De pijn verminderen en permanente schade aan de tanden voorkomen is nodig bij bruxisme. Deze zelfzorgtips verlichten de pijn:

• dagelijks veel water drinken
• de spieren van de nek, de schouders en het gezicht masseren; kleine, pijnlijke knobbeltjes leiden mogelijk tot pijn in het hoofd en gezicht
• fysiotherapie volgen om de spieren en gewrichten aan elke kant van het hoofd weer normaal te krijgen
• harde of calorierijke voedingsmiddelen vermijden zoals noten, snoep en biefstuk
• het gezicht en de kaakspieren ontspannen gedurende de dag
• ijs of vochtige hitte aanbrengen op de pijnlijke kaakspieren
• niet op kauwgom kauwen
• stress verminderen en ontspanningstechnieken aanleren (voldoende ontspanning overdag vermindert bij een aantal patiënten het tandenknarsen ’s nachts)
• voldoende slapen

Professionele medische zorg

Een therapie waarbij een patiënt met bruxisme geneest, is anno oktober 2020 niet voorhanden. De behandeling is gericht op het beschermen van de tanden, het verminderen van het tandenknarsen en pijnbestrijding.

Gebitsbeschermer
Om schade aan de tanden door het tandenknarsen te voorkomen, is een gebitsbeschermer (mondkapje, mondbeschermer) of spalk (stabilisatiesplint) nodig. Een goede en passende spalk vermindert het klemmen. De symptomen verdwijnen vaak door het gebruik hiervan maar bij sommige patiënten keren de symptomen terug wanneer ze de spalk niet meer gebruiken. Na verloop van tijd werkt de spalk bovendien vaak minder goed. Vele soorten spalken zijn beschikbaar. Sommigen passen over de bovenste tanden, sommigen enkel voor de onderste tanden. De kaak krijgt hierdoor een meer ontspannen positie. Soms is het nodig een ander type spalk te gebruiken als een bepaald type niet effectief is.

Medicatie en tandheelkundige behandeling
Na spalktherapie is een orthodontische aanpassing van het bijtpatroon effectief bij sommige patiënten. Chirurgie is een laatste redmiddel bij bruxisme. Ook medicijnen (spierverslappers en botoxinjecties) zijn inzetbaar bij bruxisme.

Prognose van 's nachts onbewust tandenknarsen

Bruxisme is geen gevaarlijke aandoening. Dit veroorzaakt echter onherstelbare schade aan de tanden en veroorzaakt tevens kaakpijn, hoofdpijn of oorpijn.

Complicaties aandoening

Onbehandelde bruxisme resulteert mogelijk in volgende complicaties:

• aangezichtspijn
• een depressie
• een dode tand (tandpijn en veranderde tandkleur)
• een terugtrekkend tandvlees
• eetstoornissen
• gebroken tanden
• ochtendhoofdpijn
• problemen met partner door het ’s nachts slijpen van de tanden
• slapeloosheid
• spanningshoofdpijn (hoofdpijn en ernstige vermoeidheid)
• verhoogde tandheelkundige afwijkingen of kaakgewrichtsproblemen

Lees verder

• Kaakpijn: Oorzaken en symptomen van pijnlijke kaak of kaken
• Tandpijn (kiespijn): Oorzaken van pijnlijke tand of tanden
• Stijve kaak: Oorzaken van kaakstijfheid (strakke kaken)
• Gezwollen kaak/wang: Oorzaken van zwelling kaken of wangen
• Temporomandibulaire dysfunctie: Pijn aan kaak en gezicht