Leverkanker: symptomen, behandeling en levensverwachting

Leverkanker symptomen zijn vooral pijn rechtsboven in de buik en vermoeidheid. Andere symptomen van leverkanker zijn onverklaarbaar gewichtsverlies, verlies van eetlust, misselijkheid en overgeven, zwelling van de buik, gele verkleuring van de huid en het wit van je ogen (geelzucht) en witte, krijtachtige ontlasting. Leverkanker is kanker in de lever. Primaire leverkanker komt relatief weinig voor. Leverkanker kan in de lever ontstaan zijn (primaire leverkanker), maar kan ook een uitzaaiing van een andere vorm van kanker. De meeste voorkomende kanker aan de lever is secundaire leverkanker. Levertumoren ontstaan ofwel in de lever zelf, primaire levertumor genaamd, of als gevolg van een uitzaaiing van een tumor elders in het lichaam, secundaire tumor genaamd. Behandeling van leverkanker kan bestaan uit gedeeltelijke verwijdering van de lever of totale verwijdering, met daarna levertransplantatie. De prognose en levensverwachting varieert.

• Leverkanker
• Verschil tussen goedaardige en kwaadaardige tumoren
• Benigne en (pre)maligne
• Doorgroei en uitzaaiingen
• Goedaardige tumoren in de lever
• Kwaadaardige tumoren in de lever
• Primaire levertumoren (kanker begint in de lever)
• Secundaire levertumoren (uitzaaiingen in de lever)
• Hoe vaak komt het voor?
• Oorzaken van leverkanker
• Risicofactoren
• Algemeen
• Lichaam
• Leefstijl
• Omgevingsfactoren
• Andere aandoeningen
• Leverkanker symptomen
• Diagnose en behandeling
• Anamnese en lichamelijk onderzoek
• Vervolgonderzoek
• Stadiëring leverkanker
• Leverkanker behandeling
• Levensverwachting van leverkanker
• Zeer ruime marges
• Gunstige factoren
• Preventieve maatregelen
• Het vermijden van en het behandelen van hepatitisinfecties
• Het beperken van alcohol- en tabaksgebruik
• Streven naar een gezond gewicht
• Het beperken van de blootstelling aan kankerverwekkende chemische stoffen
• Het behandelen van leverziekten die de kans op leverkanker verhogen

Leverkanker

De lever is één van de belangrijkste organen in het lichaam: het vervult veel vitale functies, zoals het neutraliseren van allerlei afvalstoffen en giftige stoffen in het bloed. Ook maakt de lever allerlei stoffen die nodig zijn voor een optimaal functioneren van het lichaam. Bij een kwaadaardige tumor in de lever spreekt men ook wel van leverkanker. Bij voorkeur wordt echter de term 'kanker in de lever' gebruikt in plaats van 'leverkanker', aangezien kanker zelden in de lever ontstaat. Kanker in de lever is dikwijls het gevolg van een uitzaaiing van kanker, die op een andere plek in het lichaam is ontstaan.

Verschil tussen goedaardige en kwaadaardige tumoren

Benigne en (pre)maligne

Er wordt een onderscheidt gemaakt tussen goedaardige en kwaadaardige tumoren. Deze worden benigne respectievelijk maligne tumoren genoemd. Alleen bij kwaadaardige tumoren spreekt men van kanker. Sommige benigne gezwellen hebben een grote kans om uit te groeien tot een maligne tumor. Daarom worden ze ook wel aangeduid met premaligne.

Doorgroei en uitzaaiingen

Niet alle vormen van kanker doen zich voor als een tastbaar gezwel, denk bij voorbeeld aan leukemie. Tussen kwaadaardige en goedaardige gezwellen bestaan duidelijk van elkaar te onderscheiden verschillen. De groeiwijze van een kwaadaardig gezwel is infiltratief, dat wil zeggen dat deze celen buiten het weefselgebied waarin ze zijn ontstaan binnendringen. Met andere woorden: ze penetreren in andere weefsels en organen en gaan daar ook groeien. Kankercellen kunnen ook via de bloedbaan of lymfeklieren naar andere plaatsen in het lichaam verplaatst worden en op een andere plek verder groeien. Dit heet 'uitzaaiing', of in medisch jargon 'metastase'. De groeisnelheid van een kwaadaardig gezwel is vrij hoog ten opzichte van een goedaardig gezwel. Een goedaardig gezwel is niet infiltratief en penetreert geen ander weefsel, maar het groeit wel en kan daardoor omringend weefsels of organen verdrukken. Een goedaardig gezwel verspreidt zich niet door het lichaam. Een bekend voorbeeld van een goedaardig gezwel is een wrat.

Goedaardige tumoren in de lever

Goedaardige tumoren in de lever zijn te onderscheiden in:

• hemangiomen: bloedvatgezwellen (een soort kluwen van bloedvaatjes);
• focale nodulaire hyperplasie: gezwellen (abnomale groei van cellen) die uitgaan van levercellen en galwegen;
• adenomen: bij een leveradenoom is er sprake van een abnormale groei van normale levercellen[1];
• cysten: een levercyste is een blaas in de lever gevuld met vocht.

Kwaadaardige tumoren in de lever

Primaire levertumoren (kanker begint in de lever)

De kwaadaardige primaire levertumoren zijn onder te verdelen in:

• hepatocellulair carcinoom (HCC): vaak het gevolg van virale infecties met hepatitis B en C (chronische ontstekingen) of de leverkanker ontwikkelt zich vanuit een levercirrose - hetgeen vaak veroorzaakt wordt door hepatitis of door overmatig alcoholgebruik;
• cholangiocarcinoom: galwegkanker, een bijzonder zeldzame afwijking.

Secundaire levertumoren berusten op uitzaaiingen (metastasen), vaak vanuit het maag-darmkanaal.

Secundaire levertumoren (uitzaaiingen in de lever)

In de westerse wereld zijn de secundaire tumoren, de meest voorkomende kwaadaardige tumoren. In Zuidoost-Azië en Afrika komt HCC veel meer voor.[2] Van alle primaire levertumoren is de overgrote meerderheid, zo'n 90-95%, een HCC. Het ontstaat meestal in een cirrotische lever of bij chronische hepatitis.

Hoe vaak komt het voor?

Incidentie is het aantal nieuwe gevallen per jaar jaar uitgedrukt per 100.000 inwoners. De incidentie van HCC is het grootst in Mozambique (9,8). Verder is de incidentie hoog in Nigeria (6) en Japan (4,6) en laag in Engeland en Amerika (1-3). Deze grote geografische verschillen zijn hoofdzakelijk te verklaren door het veel voorkomen van hepatitis B en C in bepaalde delen van de wereld. Het komt het meest voor bij mensen tussen de 60 en 70 jaar. Er zijn meer mannen die getroffen worden door HCC dan vrouwen.

Oorzaken van leverkanker

Het is in de meeste gevallen niet duidelijk wat de oorzaak is van leverkanker. Maar in sommige gevallen is de oorzaak bekend. Zo kan een chronische infectie met bepaalde hepatitisvirussen leverkanker veroorzaken. Leverkanker ontstaat wanneer defecten in het DNA ontstaan door mutaties, met als gevolg dat de cellen ongecontroleerd beginnen te groeien en uiteindelijk een tumor, een massa van kankercellen, vormen.

Risicofactoren

Er worden meerdere risicofactoren onderscheiden voor het krijgen van leverkanker.

Algemeen

• Leeftijd: de gemiddelde leeftijd bij het begin van leverkanker is 63 jaar.
• Geslacht: mannen hebben meer kans op leverkanker dan vrouwen, met een verhouding van 2:1.

Lichaam

• Obesitas: fors overgewicht verhoogt de kans op het ontwikkelen van leverkanker, waarschijnlijk door de ontwikkeling van niet-alcoholische steatohepatitis (NASH) en uiteindelijk levercirrose.

Leefstijl

• Excessief alcoholgebruik: alcoholmisbruik is een veel voorkomende oorzaak van levercirrose, wat de kans op leverkanker verhoogt. Grofweg 8 op de 10 mensen met leverkanker heeft levercirrose.
• Roken: het gebruik van tabak kan het risico op het ontwikkelen van leverkanker verhogen.
• Anabole steroïden: langdurig gebruik van anabole steroïden (prestatieverhogende middelen) kan een lichte stijging van het risico op het ontwikkelen van leverkanker geven.

Omgevingsfactoren

• Arsenicum: chronische blootstelling aan natuurlijk voorkomende arseen via drinkwater (verontreiniging via sommige waterbronnen) verhoogt het risico op bepaalde vormen van leverkanker.
• Aflatoxinen: dit zijn kankerverwekkende stoffen door een schimmel die tarwe, maïs, soja, rijst, en sommige soorten noten vervuilen. Besmetting gebeurt meestal als gevolg van de opslag van het voedsel in een vochtige, warme omgeving, en komt vaker voor in warmere en tropische landen. Langdurige blootstelling aan aflatoxines is een belangrijke risicofactor voor het ontwikkelen van leverkanker, vooral bij mensen met een hepatitis B- en C-infectie.
• Blootstelling aan bepaalde chemische stoffen: blootstelling aan bijvoorbeeld vinylchloride (een chemische stof die gebruikt wordt bij het maken van sommige kunststoffen), vergroot het risico op leverkanker.

Andere aandoeningen

• Levercirrose: cirrose treedt op wanneer levercellen beschadigd raken en worden vervangen door littekenweefsel. Mensen met cirrose hebben een verhoogd risico op leverkanker. In de meeste gevallen (tot 90%), ontwikkelt HCC zich uit een onderliggende cirrose.
• Stofwisselingsziekten: bepaalde soorten erfelijke stofwisselingsziekten kunnen cirrose veroorzaken en verhogen de kans op het ontwikkelen van leverkanker. Genetische hemochromatose (ijzerstapelingsziekte), tyrosinemie (verhoogde niveaus van het aminozuur tyrosine), alfa-1-antitrypsine-deficiëntie (een erfelijke aandoening, waarbij de lever te weinig van het eiwit alfa-1-antitrypsine aanmaakt), porfyria cutanea tarda (PCT), glycogeen opslagziekten, en de ziekte van Wilson (verhoogde niveaus van koper in de lever) zijn zeldzame ziekten die de lever kunnen beschadigen en daarmee de kans op leverkanker vergroten.
• Diabetes: het hebben van diabetes kan ook het risico op het ontwikkelen van leverkanker verhogen.

Leverkanker symptomen

In het begin hebben mensen met leverkanker slechts weinig klachten. Bij het groter worden van de tumor kan de persoon pijn krijgen (buikpijn, vooral rechtsboven in de buik) en er kan een vol gevoel ontstaan. Andere ziekteverschijnselen, signalen, tekenen, klachten en kenmerken zijn:

• algehele malaise en vermoeidheid;
• verminderde eetlust, (sterke) vermagering;
  Vochtophoping in de buik (ascites) / Bron: James Heilman, MD, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
• misselijkheid en braken;
• gewichtsverlies;
• buikpijn of gevoeligheid in de buik (vooral in de rechterbovenhoek van de buik, met soms uitstralingspijn naar de schouder);
• nagelafwijking: trommelstokvingers;
• donkere urine;
• een jeukende huid over het hele lichaam;
• een vergrote buik (door een vergroting van de lever);
• een vol gevoel na het eten, ook bij een kleine maaltijd;
• gemakkelijk blauwe plekken of bloedingen;
• witte, krijtachtige ontlasting of poep;
• koorts;
• rugpijn;
• geelzucht (gele verkleuring van de huid); en
• ascites (een vochtophoping in de buikholte, waardoor je een opgezwollen buik krijgt).

Diagnose en behandeling

Anamnese en lichamelijk onderzoek

De huisarts stelt vragen over de aard, ernst en beloop van je klachten, en wanneer ze zijn begonnen. Hij zal daarbij je medische voorgeschiedenis in ogenschouw nemen en lichamelijk onderzoek verrichten. Hij let daarbij op tekenen van vochtophoping in de buik, een vergrote lever en andere klachten. Als de huisarts vermoedt dat er sprake is van een leverkwaal, zul je worden doorverwezen naar een specialist in het ziekenhuis.

Vervolgonderzoek

Vervolgonderzoek kan bestaan uit:

• Bloedonderzoek: bloed wordt getest op de stof alfa1-foetoproteïne, welke bij 60% van de hepatocellulaire carcinomen is verhoogd.
• Echografie: hoogfrequente geluidsgolven worden gebruikt om een ​​beeld van je lever te maken, dat eventuele afwijkingen kan markeren.
• Gecomputeriseerde tomografie (CT) scans: een reeks van röntgenfoto's van de lever wordt genomen om een ​​meer gedetailleerd driedimensionaal beeld te geven.
• Magnetic resonance imaging (MRI) scans: deze maakt gebruik van een sterk magnetisch veld en radiogolven voor het opbouwen van een beeld van de binnenkant van je lever.
• Biopsie: een naald wordt ingebracht in je buik om een klein beetjes leverweefsel weg te nemen, wat vervolgens in een laboratorium wordt onderzocht op de aanwezigheid van kankercellen.
• Laparoscopie: een kleine incisie wordt gemaakt in de buik onder algemene verdoving, waarna een flexibele camera (een endoscoop) wordt gebruik om te kijken naar je lever en darmen om te bepalen of er (verder) geen uitzaaiingen zijn.

Stadiëring leverkanker

De stadiumindeling van leverkanker is als volgt:

Leverkanker behandeling

Er is slechts één curatieve (op genezing gerichte) behandeling mogelijk: partiële (gedeeltelijke) leverresectie (operatieve uitsnijding c.q. verwijdering van het orgaan) of totale excisie van de lever en levertransplantatie. Een behandelingsalternatief voor patiënten die niet in aanmerking komen voor een partiële leverresectie is radiofrequente ablatie (RFA). Bij deze techniek wordt door hoogfrequente wisselstroom de tumor verbrand. Andere behandelmogelijkheden zijn alcoholinjecties (percutane echogeleide ethanolinjectie: PEI), cryoablatie (de tumor wordt door middel van bevriezing bestreden) en Transarteriele chemo-embolisatie (TACE). TACE is een behandeling waarbij chemotherapeutica en lipiodol worden toegediend in een slagader die een tumor van bloed voorziet. Tegelijkertijd vindt embolisatie plaats: de slagadertjes die richting de tumor leiden raken verstopt. Hierdoor ontstaat enerzijds een verminderde aanvoer van zuurstof en voeding voor de tumor waardoor de tumorcellen beschadigd raken. Anderzijds vindt er een grotere opname plaats van het chemotherapeuticum door de vertraagde bloedstroom en de hogere directe concentratie. Het effect van de chemotherapie neemt hierdoor toe.[4]

'Goudzaadjes' traceren locatie levertumor
Patiënten met leverkanker kunnen baat hebben bij een behandeling die bestraling combineert met piepkleine stukjes goud, zogeheten 'goudzaadjes', die de exacte plek van de tumor kunnen verraden waardoor deze zeer precies bestraald kan worden. Dat blijkt uit twee onderzoeken van het Erasmus MC, die aantonen dat precisiebestraling bij sommige patiënten met leverkanker goed kan werken, terwijl bestralen bij deze ziekte nu nog niet gebruikelijk is. Er moet namelijk een zo klein mogelijk gebied worden bestraald om te voorkomen dat de lever afsterft. Bij deze nieuwe behandelmethode worden maximaal drie gouden staafjes van vijf bij één millimeter dicht bij de tumor geïnjecteerd. De radiotherapeuten kijken op het moment dat de patiënt op het bestralingsapparaat ligt met röntgenapparatuur waar de zaadjes zitten, waarna het gezwel bestraald kan worden met een zeer hoge dosis precisiebestraling.

Een operatie geeft de beste vooruitzichten, maar is voor het merendeel van de patiënten geen optie omdat de tumor op een lastige plek zit. Een deel hunner krijgt nu chemotherapie, hetgeen bijwerkingen geeft. Deze nieuwe behandeling bestraling gecombineerd met de goudzaadjes geeft daarentegen minimale bijwerkingen. De resultaten zijn veelbelovend: gemiddeld leefden de met goudzaadjes behandelde patiënten 34 maanden, in plaats van de gebruikelijk 24 maanden bij chemotherapie. Bij onbehandelde patiënten is de overlevingskans slechts enkele maanden.[5])

Levensverwachting van leverkanker

Zeer ruime marges

De prognose van HCC ia afhankelijk van de uitgebreidheid van de tumor en wordt mede bepaald door de aard en de ernst van de onderliggende cirrose. De wetenschappelijke literatuur geeft geen eenduidig beeld wat betreft de vijfjaarsoverleving na verwijdering van de lever, de marges zijn zeer ruim: 11-76%.[6]

Gunstige factoren

Prognostisch gunstige factoren na verwijdering van een HCC-tumor zijn:

• wanneer de diameter van de tumor kleiner is dan 5 cm;
• wanneer er sprake is van één tumor in plaats van meerdere tumoren;
• wanneer er aanwijzingen zijn voor kapselformatie om de tumor; en
• wanneer er geen tumortrombus in de vena portae (leverpoortader) of leverslagader, de arteria hepatica, aanwezig is.[7]

Preventieve maatregelen

Leverkanker kan veelal voorkomen worden door het verminderen van blootstelling aan bekende risicofactoren voor deze ziekte.

Het vermijden van en het behandelen van hepatitisinfecties

Wereldwijd is de belangrijkste risicofactor voor leverkanker een chronische infectie met het hepatitis B-virus (HBV) en het hepatitis C-virus (HCV). Deze virussen kunnen zich verspreiden van persoon tot persoon door het delen van besmette naalden (zoals bij intraveneus drugsgebruik) en via onbeschermde seks, zodat een aantal van deze vormen van kanker kunnen worden voorkomen door geen naalden te delen (het is beter om in het geheel geen drugs te gebruiken) en door veilige seks (het is evenwel veiliger om seksualiteit alleen een plek te geven binnen een duurzame, wederzijds monogame relatie met iemand van wie het zeker is dat hij of zij geen soa heeft).

Het beperken van alcohol- en tabaksgebruik

Het overmatig drinken van alcohol gedurende langere tijd kan tot levercirrose leiden, wat de kans op leverkanker vergroot. Abstinentie van alcohol of matig drinken kan leverkanker helpen voorkomen. Omdat roken ook het risico van leverkanker (en vele andere kankers en ziekten) verhoogt, wordt aanbevolen om niet te roken.

Streven naar een gezond gewicht

Het vermijden van obesitas door het handhaven van een gezond gewicht, is een andere manier om je te beschermen tegen leverkanker. Mensen die lijden aan obesitas lijden vaker aan NASH en diabetes, welke beide worden geassocieerd met leverkanker.

Het beperken van de blootstelling aan kankerverwekkende chemische stoffen

Voorkom blootstelling aan kankerverwekkende stoffen zoals aflatoxinen.

Het behandelen van leverziekten die de kans op leverkanker verhogen

Bepaalde erfelijke ziekten kunnen levercirrose veroorzaken. Adequate en vroegtijdige behandeling van deze ziekten kan dit risico verminderen. Zo moeten alle kinderen in gezinnen met hemochromatose worden gescreend op de ziekte en worden behandeld als ze het hebben.

Noten:

1. Men vermoedt dat bij het ontstaan van deze tumor de orale anticonceptie pil een belangrijke rol speelt. Overigens wordt ook bij de focale nodulaire hyperplasiek een relatie met het het gebruik van de anticonceptiepil vermoed. Bron: http://www.leverpatientenvereniging.nl (Levertumoren).
2. C.J.H. van de Velde et al (red.): Oncologie; achtste herziene druk, Bohn Stafleu van Loghum, 2011, p.362.
3. TACE Transarteriele chemo-embolisatie: http://www.tegenkanker.nl
4. Erasmus MC Persbericht: 'Goudzaadjes' verraden plek levertumor - Patiënten kunnen langer leven en zonder bijwerkingen, 28 februari 2011
5. Gezondheidsnet. regelmatig drinker heeft veel meer kans op leverkanker. http://gezondheidsnet.rnews.be/medisch/nieuws/3128/regelmatige-drinker-heeft-veel-meer-kans-op-kanker (voor de laatste keer geraadpleegd op 10 augustus 2009)
6. C.J.H. van de Velde et al (red.): Oncologie; achtste herziene druk, Bohn Stafleu van Loghum, 2011, p.363.
7. Ibid.

Lees verder

• Uitzaaiingen in de lever: behandeling van levermetastasen
• Leveraandoeningen: symptomen, oorzaken en behandeling
• Leverwaarden: symptomen normale en verhoogde leverwaarden
• Levercirrose: symptomen, leverklachten, oorzaken en alcohol
• Vlekken op de lever: oorzaken van vlekken op de lever