Zika-virus: Milde virale infectie door besmette muggenbeet

Een infectie met het Zika-virus veroorzaakt zowel voor de patiënt zelf als mogelijk bij het ongeboren kind problemen. Het Zika-virus verspreidt zich door o.a. een besmette muggenbeet. Weinig mensen met een Zika-virusinfectie (Zikakoorts) vertonen lichamelijke symptomen van de ziekte, maar ze zijn wel mogelijk. Bij baby’s van aangetaste moeders komen echter vaak visuele en neurologische problemen voor. Enkel een ondersteunende behandeling is mogelijk bij dit virus. Het vermijden van muggenbeten is een belangrijk aspect van het voorkomen van Zika-virus. Het Zika-virus werd voor het eerst ontdekt in 1947 bij apen die in het Zika-bos in Oeganda leven. In 1952 werd het virus bij mensen gedetecteerd. De eerste grote uitbraak van het Zika-virus vond plaats in 2007 in de Yap Main Islands, een deel van de Caroline-eilanden in de westelijke Stille Oceaan.

• Epidemiologie virale infectieziekte
• Oorzaken: Door besmette muggenbeet
• Geassocieerd met Guillain-Barré-syndroom
• Symptomen: Koorts en andere milde klachten
• Symptomen bij besmette baby’s
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Praktische omgangstips bij Zika-virus
• Symptomen beheersen en herstel bevorderen
• Preventie van verdere verspreiding en bescherming tegen muggen
• Misvattingen rond zika-virus
• Zika wordt alleen overgedragen door muggen
• Een infectie met het zika-virus veroorzaakt altijd symptomen
• Zika is alleen gevaarlijk voor zwangere vrouwen
• Zwangere vrouwen kunnen niets doen om een infectie te voorkomen
• Het zika-virus veroorzaakt geen blijvende schade bij volwassenen
• Het zika-virus is geen probleem meer sinds de grote uitbraken voorbij zijn

Epidemiologie virale infectieziekte

De wereldwijde prevalentie van het Zika-virus is moeilijk vast te stellen omdat veel patiënten asymptomatisch zijn of slechts milde klachten ervaren, en ook omdat de symptomen vaak doen denken aan andere infecties. De virale infectie komt vaak voor in tropische klimaten. Het Zika-virus is te vinden in grote delen van Afrika, Azië, het Caribisch gebied en Amerika. Een steeds geüpdatete lijst van gebieden waar dit virus voorkomt, is te vinden via CDC (Centers for Disease Control and Prevention). De muggen die Zika veroorzaken, komen niet voor in Nederland. Wel kunnen Nederlandse reizigers besmet raken in Zika-gebieden.

Oorzaken: Door besmette muggenbeet

Het Zika-virus (ZIKV) is een enkelstrengs RNA-virus van de familie Flaviviridae en het genus flavivirus. De overdracht van het Zika-virus vindt plaats door een beet van een besmette Aedes Aegypti-mug, die vooral overdag actief is, maar soms ook ’s nachts bijt. Dit virus verspreidt eveneens de virussen die verantwoordelijk zijn voor dengue en chikungunya. De overdracht van de Zika-infectie kan echter ook plaatsvinden via onbeschermde geslachtsgemeenschap, laboratoriumblootstelling, een bloedtransfusie, in de baarmoeder, of rond de geboorte. Borstvoeding draagt het virus niet over.

Geassocieerd met Guillain-Barré-syndroom

Een Zika-virusinfectie is geassocieerd met het Guillain-Barré-syndroom. Ongeveer 1 op de 4.000 patiënten ontwikkelt later deze neurologische aandoening. Symptomen zijn onder meer gevoelloosheid, tintelingen (paresthesieën), spierzwakte, verminderde reflexen of tijdelijke verlamming. In ernstige gevallen kunnen de ademhalingsspieren worden aangetast.

Symptomen: Koorts en andere milde klachten

Vaak milde tekenen
Ongeveer 20% van de geïnfecteerde patiënten ontwikkelt symptomen, die meestal mild zijn. Deze verschijnen doorgaans binnen drie tot veertien dagen na de besmetting. Symptomen zijn onder andere: koorts, huiduitslag, hoofdpijn, spierpijn, gewrichtspijn, en soms buikpijn en diarree.

Hart
Soms ontwikkelen patiënten hartproblemen, zoals hartritmestoornissen en hartfalen. Deze symptomen verminderen meestal na behandeling.

Ogen
Oogklachten zijn frequent, zoals oogpijn, rode ogen en conjunctivitis. Soms leidt Zika tot uveïtis, wat kan resulteren in cataract of fotopsie.

Oren
Sommige patiënten ervaren tijdelijk gehoorverlies.

Symptomen bij besmette baby’s

Dood
Een Zika-infectie kan leiden tot een miskraam of doodgeboorte.

Hersenen
Baby's kunnen hersenafwijkingen ontwikkelen, zoals microcefalie, epilepsie of ataxie.

Ogen
Ongeveer 40% van de foetussen van besmette vrouwen ontwikkelt oogafwijkingen. Dit leidt tot visuele problemen zoals scotomen, verminderd perifeer zicht, en strabisme.

• Andere visuele problemen omvatten:
• maculalittekens
• onderontwikkeling van de oogzenuw
• nystagmus

Oren
Baby's kunnen ook gehoorverlies hebben.

Spieren en gewrichten
Congenitale contracturen en arthrogryposis zijn gemeld, evenals hypertonie en slikproblemen.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek
De arts voert een uitgebreid bloedonderzoek uit om Zika-koorts op te sporen. Hiervoor gebruiken laboranten een speciale techniek, namelijk RT-PCR (reverse transcription polymerase chain reaction). Dit onderzoek detecteert de aanwezigheid van het virus in het bloed tijdens de eerste week van de infectie. De RT-PCR-test kan ook worden uitgevoerd op urine- of speekselmonsters. In sommige gevallen kan serologisch onderzoek worden gebruikt om antilichamen tegen het Zika-virus op te sporen, maar deze methode is minder betrouwbaar vanwege de kruisreacties met andere virussen zoals dengue en chikungunya.

Differentiële diagnose
De meestal milde tekenen van het Zika-virus doen soms denken aan volgende ziekten:

• chikungunya (virale infectie met koorts en gewrichtspijn)
• dengue (knokkelkoorts, ook veroorzaakt door een flavivirus)
• leptospirose (bacteriële infectie, overgedragen door dieren)
• West-Nijlvirus (ook een flavivirusinfectie, verspreid door muggen)

Behandeling

Een specifieke antivirale behandeling voor het Zika-virus bestaat niet. De behandeling is daarom vooral ondersteunend en gericht op het verlichten van de symptomen. Dit omvat het toedienen van pijnstillers zoals paracetamol en ontstekingsremmers zoals ibuprofen om koorts en pijn te verlichten. Het is echter belangrijk om niet meteen NSAID’s (niet-steroïdale ontstekingsremmers) te gebruiken bij de eerste symptomen van de ziekte totdat dengue is uitgesloten, omdat dit het risico op bloedingen kan verhogen bij deze ziekte. Voldoende hydratatie en rust worden sterk aanbevolen.

Prognose

De meeste mensen herstellen volledig van een Zika-virusinfectie zonder blijvende complicaties. De symptomen zijn doorgaans mild en verdwijnen vanzelf binnen een week. In zeldzame gevallen kunnen complicaties optreden, zoals het ontwikkelen van het Guillain-Barré-syndroom, een ernstige neurologische aandoening die tijdelijke verlamming kan veroorzaken. Voor zwangere vrouwen is de prognose ingewikkelder, aangezien het Zika-virus ernstige geboorteafwijkingen kan veroorzaken bij de baby, zoals microcefalie en andere neurologische aandoeningen.

Complicaties

Naast het Guillain-Barré-syndroom, zijn er enkele andere potentiële complicaties van een Zika-virusinfectie:

• Microcefalie en andere aangeboren afwijkingen bij de foetus van een besmette moeder
• Neurologische complicaties zoals meningoencefalitis en myelitis
• Zeldzaam voorkomende complicaties zoals trombocytopenie (laag aantal bloedplaatjes), wat bloedingen kan veroorzaken
• Hartcomplicaties zoals myocarditis en hartritmestoornissen

Preventie

De preventie van het Zika-virus richt zich voornamelijk op het vermijden van muggenbeten, vooral in gebieden waar het virus actief is. Enkele effectieve preventieve maatregelen zijn:

• Gebruik van insectenwerende middelen die DEET bevatten op de huid en kleding
• Draag lange mouwen, lange broeken en sokken om blootstelling aan muggen te minimaliseren
• Slaap onder een muskietennet, vooral in gebieden met een hoge muggenpopulatie
• Elimineer stilstaand water in en rondom het huis, waar muggen kunnen broeden
• Gebruik airconditioning en sluit ramen om muggen buiten te houden
• Voor vrouwen die zwanger zijn of zwanger willen worden, wordt geadviseerd reizen naar Zika-gebieden te vermijden

Het is ook belangrijk om seksuele overdracht van het virus te voorkomen door condooms te gebruiken of af te zien van onbeschermde seks met iemand die mogelijk is blootgesteld aan het Zika-virus, vooral wanneer een van beide partners zwanger is of zwanger wil worden.

Er is anno september 2024 nog geen vaccin beschikbaar voor het Zika-virus, maar er worden onderzoeken gedaan naar de ontwikkeling van een effectief vaccin.

Praktische omgangstips bij Zika-virus

Symptomen beheersen en herstel bevorderen

Zika-virus wordt overgedragen door de steek van een besmette mug en kan milde symptomen veroorzaken, zoals koorts, huiduitslag en gewrichtspijn. Het is belangrijk om tijdens de acute fase voldoende rust te nemen en veel vloeistoffen te drinken om gehydrateerd te blijven. Over-the-counter pijnstillers zoals paracetamol kunnen helpen bij het verlichten van pijn en koorts, maar medicijnen zoals aspirine moeten vermeden worden, omdat ze de kans op complicaties kunnen vergroten.

Als symptomen aanhouden of verergeren, zoals ernstige hoofdpijn of neurologische symptomen, moet onmiddellijk medische hulp ingeschakeld worden. Dit kan wijzen op ernstigere complicaties, zoals Guillain-Barré-syndroom.

Preventie van verdere verspreiding en bescherming tegen muggen

Aangezien Zika wordt overgedragen door muggen, is het belangrijk om beschermende maatregelen te nemen om nieuwe infecties te voorkomen. Het dragen van lange, lichtgekleurde kleding en het gebruik van insectenwerende middelen met DEET kan helpen om muggenbeten te vermijden. Het vermijden van gebieden met een hoog risico op Zika-infectie, zoals tropische en subtropische gebieden, is eveneens een voorzorgsmaatregel.

Muggenwerende netten en het vermijden van buitenactiviteiten tijdens de vroege ochtend- en avonduren, wanneer muggen het meest actief zijn, kunnen verdere besmetting voorkomen. Het is ook essentieel om te zorgen voor een mugvrije omgeving door stilstaand water rond het huis te elimineren, aangezien muggen zich daar vaak voortplanten.

Misvattingen rond zika-virus

Het zika-virus is een door muggen overgedragen virus dat wereldwijd bekendheid kreeg vanwege de uitbraken in Latijns-Amerika en de mogelijke gevolgen voor de zwangerschap. Hoewel het virus al decennia bestaat, werd het pas in recente jaren in verband gebracht met ernstige neurologische complicaties en aangeboren afwijkingen bij pasgeborenen. Dit heeft geleid tot veel misvattingen over de verspreiding, symptomen en risico’s van de ziekte. Hieronder worden enkele veelvoorkomende misverstanden besproken en rechtgezet.

Zika wordt alleen overgedragen door muggen

Hoewel de primaire overdracht van het zika-virus plaatsvindt via muggen van het geslacht Aedes, is dit niet de enige manier waarop het virus zich verspreidt. Het zika-virus kan ook via seksueel contact worden overgedragen, waarbij het virus in sperma en andere lichaamsvloeistoffen aanwezig blijft, soms zelfs weken tot maanden na het verdwijnen van de symptomen. Daarnaast zijn er gevallen bekend waarbij het virus via een bloedonderzoek werd ontdekt bij donoren, wat erop wijst dat bloedtransfusies een mogelijke, zij het zeldzame, bron van overdracht kunnen zijn. Dit maakt preventieve maatregelen zoals het gebruik van condooms en screenings van bloeddonoren belangrijk in gebieden waar het virus actief is.

Een infectie met het zika-virus veroorzaakt altijd symptomen

Veel mensen denken dat een infectie met het zika-virus altijd leidt tot merkbare symptomen, zoals koorts en huiduitslag. In werkelijkheid verloopt een groot deel van de infecties asymptomatisch. Slechts ongeveer één op de vijf besmette personen ontwikkelt symptomen, die doorgaans mild zijn en binnen een week vanzelf verdwijnen. Hierdoor kunnen veel mensen het virus bij zich dragen en doorgeven zonder dat ze zich ervan bewust zijn. Dit maakt het moeilijk om de verspreiding van het virus volledig in kaart te brengen en onder controle te houden.

Zika is alleen gevaarlijk voor zwangere vrouwen

Hoewel het zika-virus vooral berucht is vanwege de risico’s die het met zich meebrengt voor zwangere vrouwen en hun ongeboren kind, kan het virus ook bij andere mensen complicaties veroorzaken. Bij sommige volwassenen kan een infectie neurologische aandoeningen zoals het Guillain-Barré-syndroom uitlokken, waarbij het immuunsysteem het zenuwstelsel aanvalt en verlamming kan veroorzaken. Daarnaast kunnen mensen met een verzwakt immuunsysteem of onderliggende aandoeningen ernstiger getroffen worden door een infectie. Toch blijven de risico’s voor zwangeren het meest zorgwekkend, aangezien het virus microcefalie en andere ernstige hersenafwijkingen bij de foetus kan veroorzaken.

Zwangere vrouwen kunnen niets doen om een infectie te voorkomen

Hoewel er momenteel geen vaccin of specifieke behandeling tegen het zika-virus bestaat, kunnen zwangere vrouwen wél maatregelen nemen om de kans op infectie te verkleinen. Dit omvat het dragen van bedekkende kleding, het gebruik van muggenwerende middelen en het vermijden van gebieden waar het virus actief is. Omdat het virus ook seksueel overdraagbaar is, wordt geadviseerd om tijdens de zwangerschap condooms te gebruiken als de partner mogelijk blootgesteld is geweest aan het virus. Door deze voorzorgsmaatregelen te nemen, kan het risico op een besmetting aanzienlijk worden verminderd.

Het zika-virus veroorzaakt geen blijvende schade bij volwassenen

Hoewel de meeste gevallen van zika mild verlopen en zonder blijvende gevolgen verdwijnen, kan het virus bij sommige volwassenen ernstige complicaties veroorzaken. Naast het eerder genoemde Guillain-Barré-syndroom zijn er meldingen van andere neurologische en auto-immuunreacties na een infectie. Sommige mensen ervaren langdurige vermoeidheid, spierzwakte of andere restklachten, vergelijkbaar met wat soms wordt gezien bij andere virale infecties. Dit betekent dat een infectie niet altijd zonder gevolgen blijft, ook al wordt het virus vaak als ongevaarlijk beschouwd voor niet-zwangere personen.

Het zika-virus is geen probleem meer sinds de grote uitbraken voorbij zijn

Na de grote uitbraken van 2015 en 2016 lijkt het zika-virus minder vaak in het nieuws te komen, waardoor sommige mensen denken dat het probleem is verdwenen. In werkelijkheid blijft het virus aanwezig in verschillende tropische en subtropische gebieden, waar het nog steeds een risico vormt voor reizigers en inwoners. Omdat het virus door muggen wordt overgedragen, kan een nieuwe uitbraak snel ontstaan als de omstandigheden gunstig zijn. Daarnaast blijft het risico voor zwangere vrouwen bestaan zolang het virus circuleert. Het blijft daarom belangrijk om waakzaam te zijn en de nodige voorzorgsmaatregelen te nemen, vooral bij reizen naar risicogebieden.

Het zika-virus blijft een relevante bedreiging, vooral voor zwangeren en kwetsbare groepen. Door correcte informatie te verspreiden en preventieve maatregelen te nemen, kan de impact van het virus worden beperkt en kunnen nieuwe uitbraken beter onder controle worden gehouden.

Lees verder

• Muggenbeet: Oorzaken muggenbeten & ziekten door beet van mug
• Skeeter-syndroom: Ernstige allergische reactie op muggenbeet
• Door muggen overgedragen ziekten: Infectie door muggenbeet