Medicatie-geïnduceerde overgevoeligheidssyndroom

Het medicatie-geïnduceerde overgevoeligheidssyndroom is een ernstige en levensbedreigende vertraagde allergische reactie op verschillende soorten medicatie. De symptomen treden doorgaans op één tot enkele weken na blootstelling aan de veroorzakende medicatie en omvatten huidklachten, koorts en ontsteking of schade aan meerdere organen. Het is van essentieel belang dat patiënten onmiddellijk stoppen met het gebruik van de verdachte medicatie en intensieve behandeling krijgen met alternatieve medicijnen. Ondanks deze maatregelen kan het medicatie-geïnduceerde overgevoeligheidssyndroom nog steeds leiden tot aanzienlijke morbiditeit en mortaliteit.

• Synoniemen medicatie-geïnduceerde overgevoeligheidssyndroom
• Epidemiologie van de aandoening
• Oorzaken: Medicatie-geïnduceerd
• Onbekende oorzaak
• Reactie op diverse soorten medicatie
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van medicatie-geïnduceerde overgevoeligheidssyndroom
• Prognose van medicatie-geïnduceerde overgevoeligheidssyndroom
• Complicaties van medicatie-geïnduceerde overgevoeligheidssyndroom
• Preventie van toekomstige overgevoeligheidsreacties

Synoniemen medicatie-geïnduceerde overgevoeligheidssyndroom

Het medicatie-geïnduceerde overgevoeligheidssyndroom is ook bekend onder de volgende benamingen:

• anticonvulsief hypersensitiviteitssyndroom
• geneesmiddelreactie met eosinofilie en systemische symptomen

Epidemiologie van de aandoening

Het medicatie-geïnduceerde overgevoeligheidssyndroom is relatief zeldzaam, maar exacte cijfers over de prevalentie ontbreken in de literatuur. De aandoening komt voornamelijk voor bij volwassenen en lijkt geen significante voorkeur te hebben voor mannen of vrouwen.

Oorzaken: Medicatie-geïnduceerd

Onbekende oorzaak

Dit syndroom is een ernstige systemische reactie op een geneesmiddel, waarbij het immuunsysteem wordt geactiveerd, wat leidt tot een ontstekingsreactie door de activering van macrofagen en T-lymfocyten. De precieze oorzaak van het syndroom is onbekend, maar het kan gedeeltelijk worden toegeschreven aan genetische factoren, heractivatie van herpesvirussen (zoals HHV-6, HHV-7, CMV, en EBV), of defecten in het levermetabolisme. Andere omgevingsfactoren kunnen ook een rol spelen.

Reactie op diverse soorten medicatie

Het medicatie-geïnduceerde overgevoeligheidssyndroom kan optreden bij vrijwel elk geneesmiddel, maar aromatische anticonvulsiva, zoals carbamazepine, fenytoïne, fenobarbital, primidon, en clonazepam, zijn vaak betrokken. Geneesmiddelen voor de behandeling van epilepsie zijn veel voorkomende triggers; ongeveer 1 op de 10.000 patiënten die deze medicijnen gebruikt, ontwikkelt een overgevoeligheidsreactie. Het gebruik van deze medicijnen kan ook leiden tot kruisreacties, waardoor het noodzakelijk is om toekomstige blootstelling aan deze medicijnen te vermijden. Natriumvalproaat kan een alternatief zijn. Er kunnen ook kruisreacties optreden met nieuwere anticonvulsiva zoals vigabatrine en lamotrigine. Bij ongeveer 10% van de patiënten kan de arts de oorzaak van de overgevoeligheidsreactie niet identificeren.

Symptomen

De symptomen van het medicatie-geïnduceerde overgevoeligheidssyndroom ontwikkelen zich gewoonlijk één tot acht weken na de blootstelling aan het veroorzakende medicijn. De aandoening wordt gekenmerkt door:

Mucocutane uitslag: Huiduitslag die zowel de huid als de slijmvliezen aantast.
Hoge koorts: Temperaturen variërend van 38-40°C.
Gezwollen gezicht en lymfadenopathie: Gezwollen lymfeklieren.
Artralgie: Gewrichtspijn.
Faryngitis: Keelontsteking.
Periorbitaal oedeem: Zwelling rondom de ogen.
Puistvorming en conjunctivitis: Oogbindvliesontsteking.
Verder kunnen er ontstekingen optreden in verschillende organen, waaronder:

• de hersenen (hersenontsteking, hersenvliesontsteking)
• de longen (longontsteking, pleuritis, acute respiratory distress syndrome)
• de maag en darmen (buikgriep, alvleesklierontsteking, bloedingen, uitdroging)
• de nieren (interstitiële nefritis)
• de ogen (uveïtis)
• de schildklier (thyroïditis)
• de spieren (myositis)
• het hart (myocarditis, pericarditis)

De ernst van de huiduitslag staat niet altijd in verhouding tot de ernst van de orgaanaantasting. Door de betrokkenheid van meerdere lichaamssystemen kan het klinische beeld zeer variabel en uitgebreid zijn.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van het medicatie-geïnduceerde overgevoeligheidssyndroom wordt gesteld door middel van een grondig lichamelijk onderzoek en door het identificeren van de symptomen. Tijdens het lichamelijk onderzoek kan de arts een gezwollen milt (splenomegalie) en een gezwollen lever (hepatomegalie) opmerken. Levernecrose en leverfalen kunnen ook worden geconstateerd. Het bloedonderzoek kan afwijkingen zoals perifere eosinofilie, lymfocytose met atypische lymfocyten, trombocytopenie, bloedarmoede, het hemofagocytisch syndroom, en een beeld van hepatitis aantonen. Het kan moeilijk zijn om het exacte veroorzakende medicijn te identificeren. Soms worden huidplaktesten gebruikt, vooral bij patiënten die anti-epileptica hebben gebruikt, met een succesratio van ongeveer 50%. Voor sommige medicijnen zijn deze tests echter niet betrouwbaar. Een huidbiopsie kan ook afwijkingen tonen. Afhankelijk van de symptomen kan de arts aanvullende beeldvormende onderzoeken uitvoeren, zoals een elektrocardiografie (hartfilmpje), een echocardiografie (echo van het hart), en een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto) bij betrokkenheid van het hart en de longen. Voor controle van lever, nieren en hersenen kunnen ook een CT-scan en/of MRI-scan worden uitgevoerd.

Behandeling van medicatie-geïnduceerde overgevoeligheidssyndroom

De eerste stap in de behandeling is het onmiddellijk stoppen met alle verdachte medicijnen. Vervolgens wordt een grondige controle van alle betrokken organen uitgevoerd, en wordt ondersteunende zorg geboden. Bij ernstige gevallen schrijft de arts systemische corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) voor. Bij effectieve behandeling wordt de medicatie langzaam afgebouwd om terugval te voorkomen. Aanvullende behandelingen kunnen intraveneuze immunoglobulinen, plasmaferese (verwijdering en vervanging van plasma in het bloed) en immunomodulerende geneesmiddelen (zoals cyclofosfamide, ciclosporine, mycofenolaat en rituximab) omvatten. De huiduitslag kan worden behandeld met verbanden, topische corticosteroïden, emoliënten en orale antihistaminica. Het is ook belangrijk dat de patiënt voldoende vocht, elektrolyten en calorieën binnenkrijgt. Bij een secundaire infectie kan een antibioticakuur noodzakelijk zijn.

Prognose van medicatie-geïnduceerde overgevoeligheidssyndroom

De prognose voor patiënten met het medicatie-geïnduceerde overgevoeligheidssyndroom is over het algemeen redelijk goed bij tijdige en effectieve behandeling. De meeste patiënten herstellen volledig binnen enkele weken tot maanden. Het is echter mogelijk dat er na verbetering van de symptomen een tijdelijke terugval optreedt. Patiënten die herstellen van deze aandoening lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van auto-immuunziekten op lange termijn.

Complicaties van medicatie-geïnduceerde overgevoeligheidssyndroom

Het medicatie-geïnduceerde overgevoeligheidssyndroom kan leiden tot ernstige complicaties, zoals multiorgaanfalen, waaronder acuut leverfalen met bloedstollingsproblemen, geelzucht en verminderd bewustzijn. Ongeveer 8% van de patiënten overlijdt aan de complicaties van deze aandoening.

Preventie van toekomstige overgevoeligheidsreacties

Om toekomstige overgevoeligheidsreacties te voorkomen, dient de patiënt altijd te melden dat hij allergisch is voor bepaalde medicijnen. Dit moet ook worden genoteerd in het medisch dossier van de patiënt. Het is raadzaam dat de patiënt toestemming geeft voor het uitwisselen van zijn medische dossier met andere zorgverleners om herhaalde overgevoeligheidsreacties te voorkomen. Het dragen van een medisch paspoort of SOS-hanger met informatie over medicatie-allergieën kan ook nuttig zijn.