Nikkelallergie: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose

Een nikkelallergie is een contactallergie en manifesteert zich meestal als een jeukende uitslag die optreedt op de delen van het lichaam na contact met nikkelhoudende materialen. In tegenstelling tot de onmiddellijke type I-allergische reactie (waaronder bijvoorbeeld pollen en de meeste voedselallergieën) is de reactie bij dit zogenaamde late type (type IV) vertraagd. Een type IV reactie wordt daarom ook wel vertraagd type allergie genoemd. De diagnose 'nikkelallergie' wordt gesteld op basis van de symptomen en met behulp van een allergietest (plakproefonderzoek, patch-test). Als er een nikkelallergie is vastgesteld, dien je contact met dit materiaal indien mogelijk te vermijden. In overleg met de arts kan een nikkelarmdieet nuttig zijn. Nikkel kan namelijk ook aanwezig zijn in voedingsmiddelen.

• Wat is een nikkelallergie?
• Type IV reactie
• Contactallergie
• Nikkel
• Epidemiologie van nikkelallergie
• Oorzaken van een nikkelallergie
• Risicofactoren van een nikkelallergie
• Waar komt nikkel in voor?
• Symptomen van een nikkelallergie
• Huid
• Mond
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van een nikkelallergie
• Voeding bij nikkelallergie
• Voedingsadviezen
• Het proces van overschakelen naar een nikkelarm dieet
• Verloop en prognose

Wat is een nikkelallergie?

Sanne, een jonge fotograaf, kreeg ineens een rode, jeukende uitslag rondom haar pols. "Vast gewoon droge huid," dacht ze, terwijl ze wat crème opsmeerde en haar favoriete horloge weer omdeed. Maar na een paar dagen werd de huid steeds erger: schilferig, pijnlijk, en de jeuk hield haar 's nachts wakker. Bij de huisarts kwam de oorzaak aan het licht: een nikkelallergie, veroorzaakt door het metaal in haar horlogebandje. "Ik had nooit gedacht dat zoiets simpels zoveel problemen kon veroorzaken," zei Sanne later. Nu draagt ze alleen nog nikkelvrije sieraden en haar huid is weer helemaal hersteld.

Type IV reactie

Bij een nikkelallergie reageert het afweersysteem of immuunsysteem van het lichaam op nikkel, nadat het in contact is gekomen met voorwerpen die nikkel bevatten. De afweer van het lichaam identificeert nikkel ten onrechte als een gevaarlijke indringer die moet worden bestreden. Een type IV reactie voor nikkel is de meest voorkomende allergie voor contactallergenen in Nederland en vrouwen lopen meer kans op de aandoening dan mannen.

Contactallergie

Nikkelallergie is een van de zogenaamde contactallergieën: bij contact met voorwerpen die nikkel bevatten, kan het licht zure zweet van de huid nikkelionen uit het metaal oplossen. Deze dringen vervolgens door de hoornlaag van de huid, de huidbarrière. Bij mensen met een nikkelallergie richten bepaalde cellen van het afweersysteem zich specifiek tegen deze nikkelionen en veroorzaken een ontsteking. Aan een nikkelallergie gaat een fase van zogenaamde sensibilisatie vooraf, waarin de immuuncellen nikkel leren herkennen als schadelijk en erop reageren. Wanneer de huid weer in contact komt met de stof, volgt een afweerreactie met de karakteristieke lokale en in zeer zeldzame gevallen gegeneraliseerde huiduitslag.

Nikkel

Nikkel is een metaal dat essentieel is voor het lichaam als sporenelement omdat het nodig is om bepaalde enzymen te laten functioneren. Nikkel is echter schadelijk in grotere hoeveelheden. Door de voeding opgenomen nikkel komt in het bloed, wordt aan bepaalde eiwitten gebonden, deels opgeslagen en deels uitgescheiden via de urine. Nikkel irriteert de huid van bijna iedereen als het in hoge concentraties wordt aangebracht. In het geval van een nikkelallergie is een kleine hoeveelheid nikkel echter voldoende om een ​​eczeemreactie (huidontsteking) op te wekken.

Epidemiologie van nikkelallergie

Nikkelallergie is één van de meest voorkomende contactallergieën ter wereld, maar hoe vaak het voorkomt, hangt sterk af van wie je bent, waar je woont, en zelfs wat je eet. Laten we eens duiken in de cijfers en invloeden, want het is fascinerend hoe iets zo kleins als een stukje metaal zoveel impact kan hebben.

Vrouwen versus mannen: een oneerlijke verdeling
Vrouwen lopen opvallend meer risico op nikkelallergie dan mannen. In Europa heeft naar schatting 10-15% van de vrouwen last van nikkelallergie, terwijl dat bij mannen rond de 2-5% ligt. Waarom dat verschil? Het zit 'm grotendeels in sieraden – denk aan oorbellen, ringen, armbanden en kettingen die vaak nikkel bevatten. Voor vrouwen begint het probleem vaak al in de tienerjaren, wanneer ze voor het eerst sieraden dragen of hun oren laten piercen. Bij mannen is het risico kleiner, hoewel sommige beroepen (zoals metaalbewerkers of elektriciens) wel een verhoogde blootstelling aan nikkel met zich meebrengen.

Kinderen en volwassenen: wie heeft er het meeste last?
Nikkelallergie komt bij volwassenen veel vaker voor dan bij kinderen, maar dat betekent niet dat kinderen vrijuit gaan. Bij kinderen zien we de allergie meestal ontstaan na directe blootstelling aan nikkelhoudende producten, zoals gespen, knopen of speelgoed. Vooral bij tieners stijgt de kans, mede door sieraden en piercings. Volwassenen krijgen de allergie vaker door langdurige blootstelling, zoals het dragen van sieraden, werkgerelateerde blootstelling of zelfs door dieetkeuzes. In Nederland wordt geschat dat ongeveer 10% van de volwassenen nikkelallergie heeft. Bij kinderen ligt dat cijfer lager, rond de 2-5%, maar het neemt wereldwijd toe door vroegere blootstelling aan nikkel.

Klimaat en geografie: hoe je locatie invloed heeft
Waar je woont, kan een grote rol spelen bij het ontwikkelen van nikkelallergie. In Nederland en België komt nikkelallergie relatief vaak voor, deels door de populariteit van sieraden en het veelvuldige gebruik van nikkelhoudende materialen. In de Nederlandse overzeese gebieden, zoals Aruba of Curaçao, zijn er minder meldingen van nikkelallergie. Dit kan komen door een andere leefstijl: minder mensen dragen daar metalen sieraden vanwege het warme klimaat, waar stoffen of houten accessoires populairder zijn.

In tropische gebieden wereldwijd is er nog een andere factor: zweet. Zweten versnelt de afgifte van nikkel uit metalen, wat het risico op allergische reacties verhoogt. In warmere klimaten kan nikkelallergie dus ernstiger zijn bij mensen die er al gevoelig voor zijn.

Voeding en leefstijl: nikkel zit niet alleen in sieraden
Wat je eet, kan verrassend genoeg ook bijdragen aan nikkelallergie. Nikkel zit in veel voedingsmiddelen, zoals noten, cacao, haver, linzen, en zelfs groene groenten zoals spinazie. Mensen die gevoelig zijn voor nikkel kunnen allergische reacties krijgen van het eten van deze producten, vooral bij een dieet dat veel plantaardige voeding bevat. Vegetariërs en veganisten lopen daardoor mogelijk een hoger risico op klachten door nikkel, hoewel ze niet vaker allergisch lijken te zijn dan vleeseters.

Roken kan ook een duit in het zakje doen. Tabaksplanten nemen nikkel op uit de bodem, wat betekent dat rokers een extra bron van nikkel binnenkrijgen. Hoewel roken op zich niet direct allergieën veroorzaakt, kan het wel de reactie verergeren bij mensen die al gevoelig zijn.

Genetica: speelt aanleg een rol?
Ja, genetica speelt zeker een rol bij nikkelallergie. Als één van je ouders allergisch is voor nikkel of andere metalen, loop je zelf een verhoogd risico. Hoewel er geen specifiek "nikkelallergie-gen" is ontdekt, wijzen studies erop dat bepaalde genetische variaties invloed kunnen hebben op hoe je immuunsysteem reageert op nikkel. Mensen met een genetische aanleg voor atopie – een verhoogde gevoeligheid voor allergieën – hebben mogelijk ook een grotere kans op nikkelallergie.

Wereldwijde verschillen: wie heeft het meest te kampen met nikkelallergie?
In Europa en Noord-Amerika is nikkelallergie een van de meest gerapporteerde contactallergieën, met cijfers die variëren van 10-20% bij vrouwen en 2-5% bij mannen. In Azië is het iets minder vaak vastgesteld, mogelijk omdat traditionele sieraden daar minder vaak nikkel bevatten. In ontwikkelingslanden zijn er minder cijfers beschikbaar, maar het lijkt erop dat nikkelallergie minder voorkomt in regio’s waar mensen minder in contact komen met goedkope, nikkelhoudende sieraden of producten.

Interessant genoeg hebben sommige bevolkingsgroepen een aangeboren hogere weerstand tegen nikkel. Inheemse gemeenschappen die voornamelijk natuurlijke materialen gebruiken, zoals hout of steen, hebben vaak minder last van nikkelallergie. Tegelijkertijd kan de industrialisatie in deze gebieden het probleem snel doen toenemen.

Nikkelallergie in Nederland en België: de cijfers
In Nederland wordt geschat dat ongeveer 10% van de bevolking last heeft van nikkelallergie, met een hoger percentage bij vrouwen. De wetgeving helpt: sinds 2000 gelden er EU-regels die de hoeveelheid nikkel in sieraden beperken. Dit heeft geleid tot een lichte daling van nieuwe gevallen, vooral bij jongeren. België volgt dezelfde regelgeving, en de cijfers liggen hier vergelijkbaar, al wordt in Vlaanderen soms een iets hoger percentage gemeld, mogelijk door meer uitgebreide rapportage.

Oorzaken van een nikkelallergie

Nikkelionen zijn eigenlijk te klein om door de immuuncellen in de huid te worden herkend. Maar nikkel heeft de eigenschap een binding aan te gaan met bepaalde eiwitten. Op deze manier kan de stof speciale afweercellen in de huid activeren. Ze geven boodschapperstoffen af die een ontstekingsreactie (een allergisch contacteczeem) veroorzaken op de delen van de huid die in contact zijn gekomen met nikkel. In principe kunnen zelfs kleine hoeveelheden nikkel voldoende zijn om allergisch contacteczeem te veroorzaken. De huidveranderingen zijn meestal slechts licht tot matig van aard en gaan vaak gepaard met lichte jeuk. Nikkelionen lossen op in zweet en dringen de huid binnen. Reeds bestaande huidbeschadiging verhoogt het risico op het ontwikkelen van een nikkelallergie.

Risicofactoren van een nikkelallergie

Een nikkelallergie kan bij iedereen optreden. Er zijn echter verschillende risicofactoren die het ontstaan ​​van een dergelijke contactallergie kunnen bevorderen, zoals:

• atopie: een aanleg om een allergische aandoening te krijgen.
• een vaak vochtige huid hebben door zweet of contact met water op het werk: het vocht veroorzaakt scheurtjes in de huid, waardoor meer nikkelionen de huid kunnen binnendringen

Waar komt nikkel in voor?

Nikkel komt voor als een chemisch element in legeringen of kan worden aangetroffen als een geladen deeltje (kation) in chemische verbindingen (zouten, complexen). Nikkel komt veel voor in de lucht, water en bodem en wordt grotendeels industrieel verwerkt. Het is te vinden in brilmonturen, munten, knopen, bevestigingsmiddelen, verf, prothesen, tandheelkundige materialen (zoals kronen, bruggen en beugels), batterijen en in verschillende voorwerpen en materialen. Nikkel komt ook voor in voedsel, planten en sigaretten. Grotere hoeveelheden zitten bijvoorbeeld in cacao, zwarte thee, koffie, mosselen, noten, peulvruchten en volkoren granen.

Symptomen van een nikkelallergie

Een nikkelallergie kan de volgende symptomen veroorzaken:

Huid

Een nikkelallergie is een contactallergie. Slechts een paar uur tot dagen na contact met een voorwerp dat nikkel bevat, begint dat delen van de huid rood te worden of te jeuken. Typisch zijn de kleine bultjes en blaasjes. Het eczeem ontwikkelt zich normaal gesproken alleen in de gebieden die aan het allergeen zijn blootgesteld. De huid bij de navel is bijvoorbeeld ontstoken als een riemgesp daar de allergie veroorzaakt. Daarnaast kunnen er ook huidveranderingen optreden op het gezicht, bijvoorbeeld door verspreiding met de handen of aldaar aangebrachte cosmetica met nikkel erin. De huidveranderingen genezen later vanzelf, mits de huid niet verder in contact komt met nikkel.

Permanente huidveranderingen of chronisch allergisch contacteczeem treden alleen op bij frequent of constant contact met nikkel. De huid schilfert af, scheurt en is op sommige plaatsen ontstoken. In sommige gebieden wordt de huid ruw. Als grotere hoeveelheden nikkel worden ingenomen met voedsel, kan huideczeem in individuele gevallen verergeren bij een nikkelallergie.

Mond

Als bijvoorbeeld een kunstgebit de oorzaak is van een nikkelallergie, treden er veranderingen in het slijmvlies in de mond op.

Onderzoek en diagnose

Het eerste aanspreekpunt is vaak de huisarts. Hij kan verwijzen naar een specialist in huidziekten, een zogeheten 'dermatoloog'. Om vast te stellen of er sprake is van een ​​nikkelallergie, zal de arts allereerst informeren naar je klachten. Bovendien zal hij je medische geschiedenis in ogenschouw nemen. De arts zal informeren hoe lang de huidveranderingen bestaan, waar en wanneer ze optreden. Je merkt dan misschien al dat bepaalde sieraden of andere voorwerpen bijvoorbeeld de aanleiding kunnen zijn voor de klachten. De arts onderzoekt vervolgens de aangetaste huidgebieden. De diagnose wordt bevestigd met behulp van een allergietest (plakproefonderzoek, patch-test).

Behandeling van een nikkelallergie

Er is geen remedie voor een nikkelallergie. Iedereen die allergisch is voor nikkel, moet proberen de huid zoveel mogelijk tegen nikkel te beschermen, dat wil zeggen dat je zo min mogelijk je huid in contact moet brengen met nikkelafgevende voorwerpen. Dit omvat bijvoorbeeld het vermijden van sieraden of riemgespen die nikkel bevatten, of het dragen van handschoenen als je handen in contact komen met nikkel. Zelfs oudere gouden en zilveren sieraden kunnen met nikkel zijn gelegeerd. In sommige gevallen, als je allergisch bent voor nikkel, helpt het bijvoorbeeld om een ​​beschermende lak op riemgespen aan te brengen. Er zijn ook riemen verkrijgbaar met een nikkelvrije gesp. Iedereen die werkt met materialen die nikkel vrijgeven (bijvoorbeeld bij galvaniseren), moet huidbeschermingsmaatregelen in acht nemen om klachten te voorkomen.

Huidbeschadiging bevordert de penetratie van nikkelionen en dus een allergische reactie. Een geschikte huidverzorging helpt kleine scheurtjes in de huid te voorkomen en versterkt zo de natuurlijke huidbarrière tegen nikkel.

Als de huid al ontstoken is door de allergie, kunnen ontstekingsremmende middelen helpen. In de meeste gevallen zal de huisarts of dermatoloog een zalf of crème voorschrijven die corticosteroïden bevatten. Herstellende verzorgingsproducten zijn vaak gunstig voor de vervolgbehandeling van allergisch contacteczeem. De arts zal je adviseren welke preparaten hiervoor geschikt zijn.

In ernstige gevallen kan de arts adviseren om corticosteroïden in tabletvorm in te nemen. Als de huid bij allergisch contacteczeem ook geïnfecteerd is met bacteriën, wat een secundaire bacteriële infectie wordt genoemd, worden meestal antibiotica gebruikt voor lokale behandeling.

Voeding bij nikkelallergie

Voedingsadviezen

Mensen met een nikkelallergie kunnen vaak normaal eten. Als je echter ernstig allergisch bent voor nikkel en als de symptomen van de allergie verergeren na het eten van bepaalde voedingsmiddelen, kun je met je huisarts overleggen of een nikkelarm dieet de symptomen vermindert. Niet alleen de keuze van het eten, maar ook de bereiding van de gerechten speelt een rol. Allereerst moet erop worden gelet dat nikkel tijdens de bereiding wordt verminderd. Getroffenen mogen ook niet roken, aangezien tabak nikkel bevat. Als deze maatregelen niet voldoende zijn, kan bekeken worden of een nikkelarm dieet de symptomen verlicht.

Tips voor het bereiden van voedsel voor mensen met een nikkelallergie:

• Zet koffie met de hand in plaats van koffie- of espressomachines te gebruiken.
• Gebruik geen waterkokers met een open verwarmingselement, zeker niet als ze recentelijk zijn ontkalkt.
• Als het water in de kraan heeft gestaan, laat dan ongeveer een halve liter weglopen voordat je het water gebruikt.
• Gebruik nikkelvrij kookgerei, bijvoorbeeld van emaille, nikkelvrij roestvrij staal, glas en porselein.
• Vermijd ingeblikt zuur voedsel, en bereid zure gerechten bij voorkeur in porseleinen of glazen schalen.
• Fruit en groenten schillen, want dit kan het nikkelgehalte verminderen.

Het proces van overschakelen naar een nikkelarm dieet

Je moet in eerste instantie gedurende twee tot zes weken relatief weinig nikkel binnenkrijgen, afhankelijk van de instructies van de behandelend arts. De arts test vervolgens met een enkele dosis nikkel om te zien hoe gemakkelijk de symptomen verschijnen. Dit wordt een provocatietest genoemd. Vervolgens komen individuele voedingsmiddelen met een hoger nikkelgehalte geleidelijk terug op het menu. Je dient daarbij altijd op te letten welk voedsel en in welke hoeveelheid, de symptomen veroorzaakt of versterkt.

Voorbeelden van voedingsmiddelen met weinig nikkel:

• eieren
• vetten en oliën (boter, margarine, olijfolie, etc.)
• pure zuivelproducten
• vlees
• vers fruit, behalve kersen
• aardappelen
• verse groenten behalve peulvruchten, spinazie, broccoli en savooiekool
• verse of bevroren vis, behalve sardines, snoek, haring, zeelt (louw)
• garnalen, krabben
• honing
• ijs
• pudding

Voorbeelden van nikkelrijk voedsel dat moet worden vermeden bij een nikkelarm dieet:

• noten (amandelen en hazelnoten) en pinda's
• groenten als prei, spinazie, broccoli, kool (savooiekool, boerenkool), sla en taugé (spruiten van mungbonen)
• havermout
• boekweit
• gierst
• roggezemelen
• sesamzaad
• zonnebloempitten
• volkoren granen en volkoren brood
• peulvruchten, zoals bonen en linzen
• sardines
• schaal- en schelpdieren
• ingeblikte groenten
• tomatenpuree
• sojaproducten
• rooibosthee
• cacao en chocolade
• marsepein en nougat
• fruit, zoals ananas, frambozen, dadels, vijgen en pruimen
• kokosnoten
• lijnzaad en lijnzaadolie
• zuiveringszout of bakpoeder (grote hoeveelheden)
• vitaminen die nikkel bevatten

Verloop en prognose

Een nikkelallergie duurt meestal een leven lang vanaf het moment dat deze de kop opsteekt. Als je voorwerpen vermijdt die nikkel bevatten, kun je meestal symptoomvrij leven. Symptomen die optreden, verdwijnen meestal binnen twee tot drie weken vanzelf als nikkel wordt vermeden.

Als de symptomen van een nikkelallergie lange tijd aanhouden, zijn de aangetaste delen van de huid gevoeliger voor schimmel- of bacteriële infecties. De huid wordt warm, rood of gezwollen en pijnlijk. Een infectie wordt behandeld met antimycotica of antibiotica, afhankelijk van de ziekteverwekker.

In sommige gevallen kunnen patiënten met een nikkelallergie afstotingsreacties ervaren wanneer vreemd materiaal wordt gebruikt. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij het behandelen van botbreuken met schroeven, platen of pinnen.

Een nikkelallergie kan problematisch zijn op het werk, vooral als de huid vaak in contact komt met water (kappers etc.) of wordt blootgesteld aan een verhoogd risico (beroepen in de gezondheidszorg etc.). Een nikkelallergie kan zich dan verspreiden, de huidveranderingen kunnen chronisch worden en er kunnen andere contactallergieën ontstaan.