Echt duizendguldenkruid: gezondheidsvoordelen van het kruid

Echt duizendguldenkruid (Centaurium erythraea) is een tweejarige plantensoort van de gentiaanfamilie (Gentianaceae), een familie van tweezaadlobbige planten. De kruidachtige plant wordt ongeveer 30 cm hoog en na de kieming vormt zich eerst een rozet met 1-2 cm brede bladeren. Dit rozet is elliptisch tot spatelvormig. In het tweede jaar loopt de vertakte bloemsteel uit met kleinere, rechtopstaande (bloei)stengels. Aan het stengel is een schermvormige tros van kleine, lichtrode of roze bloemen met een buisvormige kroon die aan de randen in vijven is gespleten. De vruchten zijn langwerpige, tweelobbige doosvruchten met veel zeer kleine zaadjes. De bloeitijd is juli tot oktober.

• Profiel echt duizendguldenkruid
• Wat is echt duizendguldenkruid?
• Herkennen van echt duizendguldenkruid
• Zaaien
• Gezondheidsvoordelen van echt duizendguldenkruid
• Medicinaal gebruik
• Toepassingsgebieden
• Inhoudsstoffen van het kruid
• Gebruikte plantendelen
• Toepassingen van echt duizendguldenkruid
• Thee
• Tinctuur
• Bijwerkingen
• Dosering van echt duizendguldenkruid – hoeveel is nou wijsheid?
• Ja leuk, maar hoe lang dan?
• En kan ik het mixen met andere dingen?
• De moraal van dit verhaal?
• Jacob van Maerlant

Profiel echt duizendguldenkruid

Echt duizendguldenkruid heeft de volgende kenmerken:

• Botanische naam: Centaurium erythraea
• Plantenfamilie: gentiaanfamilie (Gentianaceae)
• Andere namen: Centaurium minus, Erythraea centaurium
• Zaaitijd/planttijd: april - mei
• Bloeiperiode: juli - oktober
• Oogsttijd: augustus - oktober
• Locatie/standplaats: zonnig en beschut tegen de wind; leemachtige, kalkrijke en voedselrijke bodems
• Gebruik als medicinaal kruid: onder meer verlies van eetlust, diarree, hepatitis (leverontsteking) en galproblemen
• Gebruik (als kruid) in de keuken: in koolgerechten, in hartige soepen en likeuren

Wat is echt duizendguldenkruid?

Echt duizendguldenkruid is een kruidachtige plant die voorkomt vanaf het Marokkaanse Atlasgebergte tot aan de kusten van de Oostzee en zowel op droge hellingen als op weilanden en open plekken in het bos. Terwijl de benedictijnse abdis Hildegard van Bingen het kruid gebruikte om gebroken botten te genezen, waardeerde de priester en een van de grondleggers van de natuurgeneeskunde, Sebastian Kneipp, zijn maagsapvormende eigenschappen en wist hij hoe hij het kruid moest gebruiken voor spijsverteringsklachten zoals winderigheid of brandend maagzuur. Dit effect is te danken aan de bitterstoffen in de plant. Hoewel het kruid vooral bekend staat om het verlichten van spijsverteringsklachten en maagaandoeningen, heeft het een algehele positieve werking op het lichaam en helpt het bijvoorbeeld ook tegen bloedarmoede, overgewicht, slechte bloedsomloop, verkoudheid en nog veel meer. Daarom werd het kruid in vroegere tijden reeds zeer gewaardeerd, iets wat gemakkelijk te herkennen is aan de naam. Volgens de overlevering komt de naam van een rijke man die duizend gulden beloofde aan iemand die hem een ​​geneesmiddel voor zijn ziekte gaf. Toen dit gebeurde, werd het 'duizendguldenkruid' genoemd. Helaas is het kruid zo zeldzaam geworden dat het ten onzent een beschermde status heeft. De plant staat vanwege de zeldzaamheid op de Rode Lijst voor planten. Hierop komen plantensoorten voor die in Nederland met uitsterving bedreigd worden en/of beschermd zijn.

Herkennen van echt duizendguldenkruid

Echt duizendguldenkruid is een bladverliezende tweejarige kruidachtige plant met een hoogte van 20 tot 50, soms tot 60 centimeter. De plant groeit op droog grasland, natte weilanden en open plekken in het bos. De plant heeft een vierkante, holle stengel van twee millimeter dik. Echt duizendguldenkruid heeft tegenoverstaande stengelbladeren. De bladeren zijn tot tien centimeter lang en vijf centimeter breed. De lichtroze tot paars gekleurde bloemen bestaan ​​uit vijf bloembladen. Hoewel ze geen nectar leveren, trekt het stuifmeel toch veel insecten aan. De bloemen gaan alleen open in de zon. De bloeiperiode is van juli tot oktober. Doosvruchten met talrijke zaden ontwikkelen zich uit de bloemen. De plant heeft een zwak kruidige geur en een sterk bittere smaak.

Zaaien

Zaden van echt duizendguldenkruid zijn online goed verkrijgbaar. Deze worden tussen februari en mei ter plaatse gezaaid. De plant heeft voedselarme grond nodig die meer droog dan te vochtig is. Hij houdt van halfschaduw tot zonnige locaties. Echt duizendguldenkruid gedijt niet in elke tuin, zelfs niet op de best mogelijke locatie. Als het echter aanslaat op één locatie, heeft het niet veel verzorging nodig.

Gezondheidsvoordelen van echt duizendguldenkruid

Medicinaal gebruik

Het medicinale gebruik van duizendguldenkruid kan worden teruggevoerd tot de 5e eeuw voor Christus. De Griekse arts, farmacoloog en botanicus Pedanius Dioscorides (circa 40-90 na Christus) raadde het kruid aan als een remedie voor zuivering, als emmenagoog (dit zijn kruiden die de bloedstroom in het bekkengebied en de baarmoeder stimuleren), ter stimulering van de menstruatie, voor de ogen en voor wonden. In de volksgeneeskunde werd het eerder gebruikt voor aandoeningen van de lever en galblaas en voor koorts. In de traditionele Chinese geneeskunde is het een remedie tegen veel aandoeningen van het spijsverteringskanaal.

Echt duizendguldenkruid wordt vaak als thee gegeven. Deze thee heeft een bittere smaak. De bitterstoffen in de plant versterken de maag doordat ze de aanmaak van speeksel en maagsap stimuleren. Ze werken ook tegen brandend maagzuur, stoelgangproblemen en winderigheid. In een thee samen met alsem kan duizendguldenkruid de alvleesklier versterken en wordt het gebruikt tegen milde vormen van diabetes en prediabetes. De inhoudsstoffen swertiamarin en swerosid hebben een antibacteriële werking tegen bepaalde bacteriën zoals Bacillus cereus (een bacterie die voedselvergiftiging kan veroorzaken) en Bacillus subtilis (een bodem- en darmbacterie).

Toepassingsgebieden

De toepassingsgebieden van echt duizendguldenkruid binnen de natuurgeneeskunde zijn:

• slechte weerstand
• abcessen
• bloedarmoede
• verlies van eetlust
• buikgriep
• (pre)diabetes
• eczeem
• vermoeidheid / uitputting
• koorts
• leverstuwing of levercongestie
• galstenen
• gastritis of maagslijmvliesontsteking
• geelzucht
• reumatoïde artritis
• jicht
• zwakte van de bloedsomloop
• menstruatiekrampen
• vergrote milt
• obstipatie
• slecht genezende wonden
• zwaarlijvigheid
• indigestie / dyspepsie

Inhoudsstoffen van het kruid

Echt duizendguldenkruid is rijk aan bitterstoffen en glycosiden (erytaurine, erythrocentaurine, erythramine, gentianine). Als belangrijkste iridoïde bevat het secoiridoid glucoside swertiamarine (75% van de totale hoeveelheid iridoïde), evenals kleinere hoeveelheden gentiopicrine en sveroside. Centapicrine en diacetylcentapicrine, die in kleine hoeveelheden voorkomen, zijn enkele van de bitterste van nature voorkomende stoffen. De plant bevat ook hars, etherische olie, suiker, magnesiumlactaat, vetzuren, flavonoïden, xanthonen en fenolcarbonzuren (protocatechu, koffiezuur en ferulazuur) en triterpenen zoals 0,7% oleanolzuur, β-sitosterol, oleanolzuurlacton, maslininezuur, erythrodiol, β -Amyrine, α-amyrine, erythrodiol-3-palmitaat, stigmasterol, campesterol, brassicasterol en δ-7-stigmasterol (delta-7 stigmasterol).

Gebruikte plantendelen

De bovengrondse delen van de bloeiende plant worden gebruikt, bestaande uit stengels, bladeren en bloemen en enkele doosvruchten (Centaurii herba).

Toepassingen van echt duizendguldenkruid

Thee

De thee wordt gemaakt als een koud extract. Om dit te doen, laat je ½ tot 1 theelepel van het kruid zes tot acht uur trekken in 1 kopje water. Vervolgens giet je de thee door een zeef of filter en verwarm je deze voorzichtig tot drinktemperatuur.

Tinctuur

Echt duizendguldenkruid kan ook als tinctuur worden gebruikt. Neem voor de maaltijd 10 tot 20 druppels hiervan in met een beetje water (of zoveel als staat aangegeven op de bijsluiter). Je kan zelf ook tinctuur maken. Gebruik een pot met schroefdop of een weckpot om de tinctuur te maken. Vul deze met verse of gedroogde stukjes van het kruid. Giet hier dubbele graanjenever over tot de kruidendelen volledig bedekt zijn. Vervolgens laat je deze substantie twee tot zes weken trekken, waarna je het zeeft en de vloeistof in een donkere fles bewaart. Deze tinctuur is, mits koel bewaard, minimaal een jaar houdbaar.

Bijwerkingen

Bijwerkingen worden anno 2025 niet verwacht en zijn niet bekend. Echt duizendguldenkruid kun je beter niet gebruiken tijdens zwangerschap en het geven van borstvoeding. Bij onduidelijkheden dient een arts of apotheker te worden geraadpleegd.

Dosering van echt duizendguldenkruid – hoeveel is nou wijsheid?

Oké, stel je voor: Lijsbeth (ja, prachtige naam, vonden wij ook) besluit na een avondje scrollen door een kruidenforum dat het tijd is om haar spijsvertering “een flinke schop onder de derrière” te geven. Dus hop, de volgende ochtend staat ze in de keuken driftig theelepels af te meten alsof ze meedoet aan Heel Holland Bakt. Tien gram gedroogd duizendguldenkruid voor een kop thee, want, ach, meer is vast beter, toch? Nou, laat ik het zo zeggen: Lijsbeth bracht die middag meer tijd door op het kleinste kamertje dan haar telefoon voor elkaar kreeg met een gemiddelde screen time van acht uur per dag.

Dat brengt ons meteen bij het punt: meer is niet beter. Echt niet. Met dit bitterkruid mag je heus wel spelen, maar met mate, mon ami. Voor thee wordt vaak geadviseerd om ergens tussen de 1 en 4 gram gedroogd kruid te gebruiken per kopje kokend water. Laat dat zo’n vijf tot tien minuutjes trekken. Niet meteen het hele theeservies vullen voor een high tea, want dan vraag je erom. En voor tinctuur? Dan praat je over zo’n 10 tot 30 druppels, drie keer per dag, verdund in een glas water. Of in wat sap, als je niet van die bittere twist houdt waar zelfs een oude citroen nog van opkijkt.

Ja leuk, maar hoe lang dan?

Nou, dat hangt er dus een beetje van af. Duizendguldenkruid is typisch zo’n type dat je een handje helpt bij een opstartprobleempje van je maag of darmen. Denk aan een paar weken ondersteuning, maximaal zes weken achtereen is meestal wel de grens. Daarna mag het best weer even vakantie vieren in het keukenkastje. Lijsbeth? Die hield het na vier weken voor gezien, want "zelfs m’n man zei dat ik bitter rook". Enfin, wil je langer aan de slag? Dan kun je beter overleggen met iemand die er echt kijk op heeft, zoals een fytotherapeut of een klassiek geschoolde kruidendokter.

En kan ik het mixen met andere dingen?

Bien sûr, maar met beleid. Kijk, als jij denkt: “Wat als ik nu duizendguldenkruid, sint-janskruid, valeriaan én een scheutje wodka door elkaar gooi?” dan raad ik aan om eerst even diep adem te halen en daar nog een nachtje over te slapen. Bitterkruiden onderling combineren kan soms heel goed, maar zodra er medicijnen in het spel zijn – denk aan maagzuurremmers, antidepressiva of bloedverdunners – wordt het tricky. Je wilt niet dat je zelf een soort levend laboratorium wordt.

De moraal van dit verhaal?

Begin klein, luister naar je lijf (echt waar, dat geeft heus wel signalen af als het er klaar mee is), en ga niet op eigen houtje lopen experimenteren alsof je bij een alchemistische vereniging hoort. Duizendguldenkruid kan fantastisch zijn bij een trage spijsvertering of als je maag na de lunch altijd moppert als een oude brombeer, maar ga niet denken dat meer automatisch beter werkt.

En als Lijsbeth dan nog één tip mag meegeven? "Meet af. Echt. Met een weegschaal. Die dingen zijn er niet voor niets."

Tja, daar valt weinig tegenin te brengen.

Jacob van Maerlant

Rond 1270 schreef de Vlaamse dichter Jacob van Maerlant (ca. 1230-1235 – ca. 1288-1300) 'Der naturen bloeme', waarin hij ook dicht over het duizendguldenkruid:

Centaurea es droghe ende heet,
tbitterste cruud dat men weet,
dies hetent bi na de meesters alle
bi namen der erden galle.
Men salse sieden met wine
ende suker der toe, jeghen die pine.
Van sire groter bitterheden
so eist medicine mede
jeghen stoppinghe, die men hort
die levere ende milte versmort.

Jeghen haerthede die wee doet
milten ende leveren est oec goet.
Nem dese wortel die ic telle,
apie, venkel, pederselle,
ende dit salmen sieden der na
int sap van centaurea,
ende dit duen dor .i. cleet,
ende ghevent hem dien dat doet leet.

Lees verder

• Duizendblad: gezondheidsvoordelen en inhoudsstoffen
• Geneeskrachtige planten en kruiden: soorten en toepassingen
• Gezegende distel: gezondheidsvoordelen van benedictuskruid
• Korenbloem: gezondheidsvoordelen & inhoudsstoffen korenbloem
• Valeriaan: gezondheidsvoordelen, bijwerkingen en dosering