Teelbalkanker: Kanker in teelballen (zaadballen, testikels)

De testes (zaadballen, teelballen) zijn de twee mannelijke geslachtsorganen die zich in het scrotum (balzak) bevinden. Ze zijn verantwoordelijk voor de productie van sperma (zaadvorming) en maken de mannelijke hormonen (zoals testosteron) aan. Sommige mannen ontwikkelen om onbekende redenen teelbalkanker, ook gekend als 'zaadbalkanker' of 'testikelkanker'. Een knobbel, zwelling of pijn in de lies of de balzak en pijn in de onderrug zijn enkele symptomen van deze zeldzame ziekte die vooral jonge mannen treft. Deze aandoening is zeer goed te genezen, vooral wanneer de arts dit tijdig diagnosticeert. De behandeling bestaat uit chirurgie met nadien nog radiotherapie en/of chemotherapie. Veelal zijn de vooruitzichten goed na de operatie, al is de prognose slechter wanneer het kankerstadium gevorderd is of wanneer reeds uitzaaiingen naar andere lichaamsgebieden aanwezig zijn. Preventief voeren mannen best een zelfonderzoek van de teelballen uit.

• Epidemiologie zaadbalkanker
• Vormen: Seminoom en non-seminoom
• Oorzaken teelbalkanker
• Risicofactoren kanker in teelballen
• Symptomen kanker in testikels
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van aandoening bij mannen
• Complicaties van kanker in zaadballen
• Contactgroep

Epidemiologie zaadbalkanker

Teelbalkanker treft jaarlijks enkele honderden patiënten in Nederland en België. Deze zeldzame aandoening komt vooral voor bij jonge mannen. Maar ook oudere mannen en af en toe kinderen zijn aangetast door teelbalkanker. Mannen met een blanke huidskleur zijn vaker aangetast dan mannen met een zwarte huidskleur of mannen van Aziatische afkomst.

Vormen: Seminoom en non-seminoom

De meeste vormen van teelbalkanker starten in de kiemcellen die sperma produceren. De twee belangrijkste soorten van kiemcelkanker zijn een seminoom en een non-seminoom. Daarnaast is ook nog een stromale testikeltumor bekend.

Seminoom

Een seminooom groeit en verspreidt zich langzaam naar de lymfeklieren (lymfekliermetastasen). Seminomen reageren over het algemeen uitstekend op radiotherapie.

Non-seminoom

Non-seminomen komen vaker voor dan seminomen. Ze groeien en verspreiden zich doorgaans sneller. Non-seminomen bestaan vaak uit meer dan één type cellen. Voorbeelden hiervan zijn een choriocarcinoom (zeldzaam), een dooierzaktumor, een embryonaal carcinoom (kanker op huid, in slijmvliezen en in organen) en een teratoom.

Stromale tumor

Daarnaast is een stromale tumor bekend die vooral optreedt in de kindertijd. De twee belangrijkste goedaardige soorten stromale tumoren zijn Leydig-celtumoren en Sertoli-celtumoren.

Oorzaken teelbalkanker

Teelbalkanker ontstaat wanneer abnormale cellen ongecontroleerd gaan groeien en zich gaan verspreiden in de testikels (zaadballen).

Risicofactoren kanker in teelballen

De oorzaak van teelbalkanker is onduidelijk, al zijn wel enkele risicofactoren bekend zoals:

• blootstelling aan bepaalde chemicaliën
• bof orchitis (een zeldzame complicatie van bof waardoor één of beide testikels ontstoken zijn)
• cryptorchisme (niet-ingedaalde testikels)
• een abnormale ontwikkeling van de testikels of testisatrofie waardoor de teelbal afsterft (aangeboren of verworven)
• een familiegeschiedenis van zaadbalkanker
• een geschiedenis van teelbalkanker
• een hiv-infectie
• het McCune-Albright syndroom (aandoening met symptomen aan bot, hormonen en huid)
• het Peutz-Jeghers syndroom (aandoening met symptomen in dunne darm en aan huid gecombineerd met een verhoogd risico op diverse soorten kanker)
• het syndroom van Klinefelter (aandoening met kleine testikels en mannelijke onvruchtbaarheid)

Bij deze meeste mannen ontstaat deze aandoening zonder bekende risicofactoren.

Symptomen kanker in testikels

Niet uitgezaaid

Niet altijd heeft een man met teelbalkanker symptomen; soms heeft hij namelijk enkel een pijnloze zwelling in een testikel. Indien de patiënt symptomen ervaart, voelt hij een doffe pijn of een gevoel van druk in de onderrug of de onderbuik. Daarnaast is een knobbeltje of gezwollen scrotum aanwezig dat al dan niet testikelpijn en een gezwollen testikel veroorzaakt. Het scrotum voelt voorts zwaar aan. Af en toe heeft de man een overmatige borstontwikkeling, wat gekend is als gynaecomastie, al wijst dit symptoom zeker niet altijd op zaadbalkanker. Sommige jongens hebben tekenen van een vroege puberteit omdat sommige vormen van zaadbalkanker mannelijke geslachtshormonen produceren. Een diepere stem en de groei van gezichts- en lichaamsbeharing op jonge leeftijd zijn hierdoor mogelijk. De patiënt is tot slot vaak moe.

Uitgezaaid
Buikpijn komt voor als gevolg van vergrote lymfeklieren, of omdat de kanker is uitgezaaid naar de lever (levermetastasen). Is de tumor uitgezaaid naar de hersenen, dan zijn verwardheid en hoofdpijn belangrijke symptomen. Longmetastasen komen ook voor, wat zich kenmerkt door kortademigheid, pijn op de borst en (bloed) ophoesten. Lage rugpijn is een kenmerk van teelbalkanker die is uitgezaaid naar de lymfeklieren in de achterkant van de buik.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De diagnose van teelbalkanker gebeurt meestal per toeval door mannen zelf, aangezien ze bij een zelfonderzoek een knobbeltje vinden. Bij een standaard lichamelijk onderzoek bij de arts spoort de arts dit ook vaak per toeval op. Als hij dit voelt, voert hij een transilluminatie uit. Hij verdonkert namelijk de ruimte en bekijkt vervolgens met een zaklamp het scrotum. Wanneer een tumor aanwezig is, schijnt het licht hier niet door.

Diagnostisch onderzoek

De symptomen die gepaard gaan met teelbalkanker zijn soms onderdeel van een andere ziekte en daarom moet de arts deze eerst uitsluiten door het uitvoeren van een bloedonderzoek en het maken van een thoraxfoto (röntgenfoto van de borstkas), een echografie of CT-scan van de buik en de teelballen. Wanneer kanker aanwezig is, vindt de arts in het bloed tumormarkers alfafoetoproteïne (AFP), humaan choriongonadotrofine (HCG beta) en lactaatdehydrogenase (LDH). De diagnose valt enkel te bevestigen door een chirurgische ingreep waarbij de arts het aangetaste testikel verwijdert (orchidectomie) en dit vervolgens laat onderzoeken op tekenen van kanker. Hierdoor weet hij eveneens welke behandeling hij moet inzetten.

Differentiële diagnose

De zwelling van het scrotum is mogelijk het gevolg van andere aandoeningen zoals:

• een epididymale cyste / spermatocele
• een hydrocele
• een infectie zoals epididymitis (een ontsteking van de bijbal) of orchitis (ontsteking van de bijbal)
• een letsel
• een liesbreuk (uitstulping of zwelling in lies of balzak)
• een torsie (draaiing) van de teelbal (testikeltorsie)
• een varicocèle (zakaderbreuk: verwijde vaten in scrotum)
• nierstenen

Behandeling

Soms is de chirurgische verwijdering van een testikel voldoende en is geen andere behandeling vereist. Dit hangt wel af van het type en het stadium van de kanker. Een afwachtend beleid, chemotherapie en/of radiotherapie zijn nog mogelijk na de operatie. De arts zet bij uitzaaiingen (metastasen) meestal chemotherapie in.

Prognose van aandoening bij mannen

Voor de meeste mannen is de prognose van zaadbalkanker uitstekend. Het verwijderen van een testikel vormt bovendien meestal geen problemen met de geslachtsgemeenschap, en hij is eveneens nog vruchtbaar. Wel geldt dit niet voor alle mannen, want de behandelingen zorgen soms wel voor onvruchtbaarheid en seksuele problemen. Sommige jongen mannen nemen daardoor hun voorzorgen door sperma te laten bewaren in een spermabank. Sommige mannen opteren voorts voor een testikelprothese, waardoor de natuurlijke uitstraling van de genitaliën behouden blijft.

Complicaties van kanker in zaadballen

Af en toe verspreidt teelbalkanker zich naar andere lichaamsdelen zoals: de buik, de longen, de retroperitoneale ruimte (het gebied in de buurt van de nieren achter de andere organen in de buikholte) en de wervelkolom. Complicaties van de chirurgische ingreep omvatten bloedingen en een infectie na de operatie en onvruchtbaarheid (als beide testikels verwijderd zijn). De mortaliteit is laag; slechts 1 op de 5.000 patiënten met teelbalkanker komt hieraan te overlijden.

Contactgroep

De Stichting Zaadbalkanker in Nederland biedt informatie aan patiënten en zorgt voor lotgenotencontact. Daarnaast zijn partners, familieleden en/of vrienden welkom bij de stichting.

Lees verder

• Testikelpijn: Pijn in één of beide zaadballen (teelballen)
• Gezwollen testikels: Oorzaken van zwelling van teelballen
• Kankerpijn: Oorzaken & types pijn en soorten pijnmedicatie
• Leydig-celtumor in testikels bij jongens & mannen: Symptomen
• Testikelbiopsie: Wegname van stukje weefsel van zaadbal