Teelbalkanker: Kanker in teelballen (zaadballen, testikels)

De testes (zaadballen, teelballen) zijn de twee mannelijke geslachtsorganen die zich in het scrotum (balzak) bevinden. Ze zijn verantwoordelijk voor de productie van sperma (zaadvorming) en maken de mannelijke hormonen (zoals testosteron) aan. Sommige mannen ontwikkelen om onbekende redenen teelbalkanker, ook gekend als 'zaadbalkanker' of 'testikelkanker'. Een knobbel, zwelling of pijn in de lies of de balzak en pijn in de onderrug zijn enkele symptomen van deze zeldzame ziekte die vooral jonge mannen treft. Deze aandoening is zeer goed te genezen, vooral wanneer de arts dit tijdig diagnosticeert. De behandeling bestaat uit chirurgie met nadien nog radiotherapie en/of chemotherapie. Veelal zijn de vooruitzichten goed na de operatie, al is de prognose slechter wanneer het kankerstadium gevorderd is of wanneer reeds uitzaaiingen naar andere lichaamsgebieden aanwezig zijn. Preventief voeren mannen best een zelfonderzoek van de teelballen uit.

• Epidemiologie zaadbalkanker
• Vormen: Seminoom en non-seminoom
• Oorzaken teelbalkanker
• Risicofactoren kanker in teelballen
• Symptomen kanker in testikels
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling teelbalkanker
• Prognose zaadbalkanker
• Complicaties teelbalkanker
• Preventie teelbalkanker

Epidemiologie zaadbalkanker

Teelbalkanker treft jaarlijks enkele honderden patiënten in Nederland en België. Deze zeldzame aandoening komt vooral voor bij jonge mannen. Maar ook oudere mannen en af en toe kinderen zijn aangetast door teelbalkanker. Mannen met een blanke huidskleur zijn vaker aangetast dan mannen met een zwarte huidskleur of mannen van Aziatische afkomst.

Vormen: Seminoom en non-seminoom

De meeste vormen van teelbalkanker starten in de kiemcellen die sperma produceren. De twee belangrijkste soorten van kiemcelkanker zijn een seminoom en een non-seminoom. Daarnaast is ook nog een stromale testikeltumor bekend.

Seminoom

Een seminooom groeit en verspreidt zich langzaam naar de lymfeklieren (lymfekliermetastasen). Seminomen reageren over het algemeen uitstekend op radiotherapie.

Non-seminoom

Non-seminomen komen vaker voor dan seminomen. Ze groeien en verspreiden zich doorgaans sneller. Non-seminomen bestaan vaak uit meer dan één type cellen. Voorbeelden hiervan zijn een choriocarcinoom (zeldzaam), een dooierzaktumor, een embryonaal carcinoom (kanker op huid, in slijmvliezen en in organen) en een teratoom.

Stromale tumor

Daarnaast is een stromale tumor bekend die vooral optreedt in de kindertijd. De twee belangrijkste goedaardige soorten stromale tumoren zijn Leydig-celtumoren en Sertoli-celtumoren.

Oorzaken teelbalkanker

Teelbalkanker ontstaat wanneer abnormale cellen ongecontroleerd gaan groeien en zich gaan verspreiden in de testikels (zaadballen).

Risicofactoren kanker in teelballen

De oorzaak van teelbalkanker is onduidelijk, al zijn wel enkele risicofactoren bekend zoals:

• blootstelling aan bepaalde chemicaliën
• bof orchitis (een zeldzame complicatie van bof waardoor één of beide testikels ontstoken zijn)
• cryptorchisme (niet-ingedaalde testikels)
• een abnormale ontwikkeling van de testikels of testisatrofie waardoor de teelbal afsterft (aangeboren of verworven)
• een familiegeschiedenis van zaadbalkanker
• een geschiedenis van teelbalkanker
• een hiv-infectie
• het McCune-Albright syndroom (aandoening met symptomen aan bot, hormonen en huid)
• het Peutz-Jeghers syndroom (aandoening met symptomen in dunne darm en aan huid gecombineerd met een verhoogd risico op diverse soorten kanker)
• het syndroom van Klinefelter (aandoening met kleine testikels en mannelijke onvruchtbaarheid)

Bij deze meeste mannen ontstaat deze aandoening zonder bekende risicofactoren.

Symptomen kanker in testikels

Niet uitgezaaid

Niet altijd heeft een man met teelbalkanker symptomen; soms heeft hij namelijk enkel een pijnloze zwelling in een testikel. Indien de patiënt symptomen ervaart, voelt hij een doffe pijn of een gevoel van druk in de onderrug of de onderbuik. Daarnaast is een knobbeltje of gezwollen scrotum aanwezig dat al dan niet testikelpijn en een gezwollen testikel veroorzaakt. Het scrotum voelt voorts zwaar aan. Af en toe heeft de man een overmatige borstontwikkeling, wat gekend is als gynaecomastie, al wijst dit symptoom zeker niet altijd op zaadbalkanker. Sommige jongens hebben tekenen van een vroege puberteit omdat sommige vormen van zaadbalkanker mannelijke geslachtshormonen produceren. Een diepere stem en de groei van gezichts- en lichaamsbeharing op jonge leeftijd zijn hierdoor mogelijk. De patiënt is tot slot vaak moe.

Uitgezaaid

Buikpijn komt voor als gevolg van vergrote lymfeklieren, of omdat de kanker is uitgezaaid naar de lever (levermetastasen). Is de tumor uitgezaaid naar de hersenen, dan zijn verwardheid en hoofdpijn belangrijke symptomen. Longmetastasen komen ook voor, wat zich kenmerkt door kortademigheid, pijn op de borst en ARTIKEL=189831 ophoesten[/ARTIKEL]. Lage rugpijn is een kenmerk van teelbalkanker die is uitgezaaid naar de lymfeklieren in de achterkant van de buik.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De diagnose van teelbalkanker gebeurt meestal per toeval door mannen zelf, aangezien ze bij een zelfonderzoek een knobbeltje vinden. Bij een standaard lichamelijk onderzoek bij de arts spoort de arts dit ook vaak per toeval op. Als hij dit voelt, voert hij een transilluminatie uit. Hij verdonkert namelijk de ruimte en bekijkt vervolgens met een zaklamp het scrotum. Wanneer een tumor aanwezig is, schijnt het licht hier niet door.

Diagnostisch onderzoek

De symptomen die gepaard gaan met teelbalkanker zijn soms onderdeel van een andere ziekte en daarom moet de arts deze eerst uitsluiten door het uitvoeren van een bloedonderzoek en het maken van een thoraxfoto (röntgenfoto van de borstkas), een echografie of CT-scan van de buik en de teelballen. Wanneer kanker aanwezig is, vindt de arts in het bloed tumormarkers alfafoetoproteïne (AFP), humaan choriongonadotrofine (HCG beta) en lactaatdehydrogenase (LDH). De diagnose valt enkel te bevestigen door een chirurgische ingreep waarbij de arts het aangetaste testikel verwijdert (orchidectomie) en dit vervolgens laat onderzoeken in het laboratorium. In geval van vergevorderd stadium moet een PET-scan en een MRI-scan van de hersenen worden uitgevoerd om uitzaaiingen op te sporen.

Tumorstadiëring

Teelbalkanker is ingedeeld in stadia. Dit helpt de arts om de behandeling te bepalen. De stadia zijn:

• Stadium I: De kanker zit enkel in de testikel en niet in de omliggende weefsels of in andere organen. De tumor heeft nog niet uitgezaaid naar andere delen van het lichaam.
• Stadium II: De kanker heeft zich verspreid naar de lymfeklieren in de buik.
• Stadium III: De kanker heeft zich verspreid naar andere delen van het lichaam zoals de lever, de longen of de hersenen.

Behandeling teelbalkanker

De behandelingsopties van teelbalkanker zijn afhankelijk van het stadium van de kanker. De behandeling kan bestaan uit:

• Chirurgie: Bijna alle gevallen van teelbalkanker worden behandeld door het verwijderen van de aangetaste testikel (orchidectomie).
• Chemotherapie: Dit wordt toegepast indien de kanker zich verspreid heeft naar andere delen van het lichaam.
• Radiotherapie: Dit wordt meestal alleen toegepast bij het seminoom of als aanvullende therapie na een operatie.
• Immunotherapie: Dit kan worden overwogen in klinische studies voor patiënten met vergevorderde teelbalkanker.

Prognose zaadbalkanker

De prognose is afhankelijk van het stadium van de kanker en de algehele gezondheid van de patiënt. Teelbalkanker heeft over het algemeen een goede prognose, vooral als het vroeg wordt ontdekt.

• Stadium I: De vijfjaarsoverleving is meer dan 95%.
• Stadium II: De vijfjaarsoverleving bedraagt ongeveer 85% tot 90%.
• Stadium III: De vijfjaarsoverleving kan variëren van 50% tot 60%, afhankelijk van de mate van uitzaaiingen en de respons op de behandeling.

Complicaties teelbalkanker

Mogelijke complicaties van teelbalkanker en de behandeling zijn:

• Onvruchtbaarheid: Na verwijdering van een testikel kunnen mannen problemen met vruchtbaarheid ondervinden, hoewel het mogelijk is om nog steeds kinderen te krijgen met behulp van de andere testikel.
• Lymfoedeem: Dit kan optreden na de verwijdering van lymfeklieren in de buik.
• Bijwerkingen van chemotherapie: Deze kunnen misselijkheid, vermoeidheid, haarverlies en een verhoogd risico op infecties omvatten.

Preventie teelbalkanker

Er is geen gegarandeerde manier om teelbalkanker te voorkomen, maar enkele maatregelen kunnen het risico verminderen:

• Zelfonderzoek: Regelmatig zelfonderzoek van de testikels kan helpen om veranderingen vroegtijdig op te merken.
• Medische controle: Jaarlijkse controles bij de arts zijn belangrijk, vooral voor mannen met een verhoogd risico.
• Gezonde levensstijl: Een gezonde levensstijl met een evenwichtig voedingspatroon en regelmatige lichaamsbeweging kan bijdragen aan een betere algehele gezondheid.

Lees verder

• Testikelpijn: Pijn in één of beide zaadballen (teelballen)
• Gezwollen testikels: Oorzaken van zwelling van teelballen
• Kankerpijn: Oorzaken & types pijn en soorten pijnmedicatie
• Leydig-celtumor in testikels bij jongens & mannen: Symptomen
• Testikelbiopsie: Wegname van stukje weefsel van zaadbal