Alcoholische cardiomyopathie: Hartfalen door alcoholmisbruik

Alcoholische cardiomyopathie is een hartspieraandoening waarbij een patiënt lijdt aan hartfalen als gevolg van chronisch (langdurig) alcoholmisbruik. Bij ernstig hartfalen kunnen ook andere lichaamsdelen getroffen zijn. Zo kampen patiënten mogelijk ook met zwelling van de enkels, voeten en benen en vermoeidheid. Het is belangrijk dat een patiënt stopt met het drinken van alcohol, en daarnaast zijn ook andere veranderingen in de levensstijl en medicijnen nodig voor het behandelen van deze ziekte. Dankzij het goed opvolgen van de behandeling is de prognose meestal goed.

• Epidemiologie van hartfalen door alcoholmisbruik
• Prevalentie in verschillende populaties
• Regionale verschillen
• Mechanisme
• Directe toxiciteit van alcohol
• Oxidatieve stress en ontsteking
• Verstoringen in calciumhomeostase
• Oorzaken: Schade aan hartspier door langdurig misbruik van alcohol
• Pathofysiologie van hartspieraandoening
• Risicofactoren van alcoholische cardiomyopathie
• Risicogroepen
• Mannen en middelbare leeftijd
• Zware drinkers
• Patiënten met een familiegeschiedenis van hart- en vaatziekten
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Vermoeidheid en zwakte
• Dyspneu (kortademigheid)
• Oedeem (zwelling)
• Hartritmestoornissen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van hartaandoening
• Prognose
• Herstel bij alcoholstop
• Langdurige hartschade
• Complicaties
• Preventie
• Beperken van alcoholgebruik
• Vroege screening van risicogroepen
• Behandeling van alcoholverslaving
• Praktische tips voor het omgaan met alcoholische cardiomyopathie
• Stop met alcoholgebruik
• Raadpleeg je arts voor medische begeleiding
• Volg een gezond en evenwichtig voedingspatroon
• Beheer je bloeddruk en cholesterolgehalte
• Beperk lichamelijke inspanning en werk aan een aangepast beweegprogramma
• Controleer je gewicht en streef naar een gezond gewicht
• Behandel hartritmestoornissen met medische hulp
• Zoek psychologische ondersteuning indien nodig
• Wees alert op symptomen van hartfalen
• Overweeg medicamenteuze behandeling indien voorgeschreven

Epidemiologie van hartfalen door alcoholmisbruik

Alcoholische cardiomyopathie (ACM) is een belangrijke oorzaak van hartfalen, vooral in landen met een hoge alcoholconsumptie. De prevalentie varieert sterk afhankelijk van alcoholgebruik, genetische factoren en andere risicofactoren. Wereldwijd wordt alcoholische cardiomyopathie vaak gezien bij chronische alcoholisten, waarbij langdurige en overmatige inname van alcohol de hartspier beschadigt en leidt tot een verminderde hartfunctie.
In de VS en Europa is het geschat dat 5 tot 10% van de gevallen van hartfalen te wijten is aan alcoholische cardiomyopathie. De aandoening komt vaker voor bij mannen, vooral diegenen die meer dan 10 tot 12 jaar zware hoeveelheden alcohol drinken. In sommige populaties is ACM verantwoordelijk voor 10-20% van de hartfalengevallen, terwijl het in landen met een lage alcoholconsumptie minder vaak wordt gezien.

Prevalentie in verschillende populaties

Alcoholische cardiomyopathie komt vaker voor in bepaalde risicogroepen, zoals zware drinkers en mensen die genetisch predisponeren voor hartziekten. Studies tonen aan dat de prevalentie van ACM hoger is in mannen tussen de 30 en 60 jaar die regelmatig meer dan 50 gram alcohol per dag consumeren. De aandoening is ook geassocieerd met een verhoogd risico op plotselinge hartdood in deze groepen.

Regionale verschillen

De prevalentie van alcoholische cardiomyopathie vertoont regionale variaties, waarbij het vaker voorkomt in landen met een cultuur van zwaar alcoholgebruik, zoals in sommige delen van Oost-Europa, de VS en Zuid-Amerika. In Aziatische landen is het minder gebruikelijk, mogelijk vanwege lagere alcoholconsumptie en genetische factoren die het effect van alcohol op de hartspier beïnvloeden.

Mechanisme

Alcoholische cardiomyopathie wordt veroorzaakt door chronische alcoholmisbruik, wat leidt tot toxische effecten op de hartspier. Ethanol, het actieve bestanddeel in alcohol, heeft direct schadelijke effecten op cardiomyocyten (hartspiercellen) en veroorzaakt ontsteking, oxidatieve stress en een verstoring van het calciumhomeostase in de hartspiercellen.

Directe toxiciteit van alcohol

Ethanol in hoge hoeveelheden heeft een directe toxische invloed op de hartspiercellen, wat leidt tot celbeschadiging en uiteindelijk celsterfte. Alcohol beïnvloedt de mitochondriën van hartcellen, die essentieel zijn voor energieproductie, wat resulteert in verminderde energievoorziening en een verzwakte hartfunctie.

Oxidatieve stress en ontsteking

Chronisch alcoholmisbruik verhoogt de productie van reactieve zuurstofsoorten (ROS), die oxidatieve stress veroorzaken. Deze stress beschadigt de hartspiercellen en bevordert ontstekingen die bijdragen aan de progressie van de hartspierziekte. Langdurige ontstekingsreacties kunnen leiden tot fibrose en veranderingen in de hartstructuur, wat de functie van het hart verder verslechtert.

Verstoringen in calciumhomeostase

Alcohol beïnvloedt ook de calciumhuishouding in de hartspier, wat van cruciaal belang is voor de contractie van het hart. De verstoring van de calciumcirculatie kan leiden tot een verminderde hartcontractiliteit en een afname van de hartfunctie, wat uiteindelijk kan leiden tot hartfalen.

Oorzaken: Schade aan hartspier door langdurig misbruik van alcohol

Alcoholische cardiomyopathie is een type verworven gedilateerde cardiomyopathie (hartspier verbreedt en vergroot waardoor bloed minder goed door het lichaam gepompt kan worden). De hartaandoening komt tot stand door langdurig overmatig alcoholgebruik gedurende minstens tien jaar. Alcohol heeft toxische (giftige) effecten op de hartspier door ethanol en zijn metabolieten. De hartspier vergroot, verstijft en verdikt, waardoor het hart niet meer het bloed efficiënt kan rondpompen.

Pathofysiologie van hartspieraandoening

De ziekte begint vaak in de linkerhartkamer. Wanneer de hartspier verwijdt, verdunt deze en rekt deze zich uit, waardoor de hartkamer vergroot. Het linkerventrikel is de hoofdpompkamer van het hart, dus wanneer hier schade ontstaat, wordt het moeilijker om samen te trekken en effectief bloed te pompen. De problemen kunnen zich vervolgens verspreiden naar de rechterhartkamer en naar de boezems. Alcohol verzwakt de hartspier en kan bijdragen aan het ontstaan van gedilateerde cardiomyopathie, wat zich kan ontwikkelen tot hartfalen.

Risicofactoren van alcoholische cardiomyopathie

Genetische factoren en andere medische aandoeningen spelen mogelijk ook een rol bij het ontstaan van gedilateerde cardiomyopathie en alcoholische cardiomyopathie. De manier waarop het lichaam alcohol metaboliseert (vaak genetisch en biologisch bepaald) beïnvloedt de impact van alcohol op het hart. Levensstijlkeuzes, zoals het consumeren van een gezonde en evenwichtig voedingspatroon en het krijgen van regelmatige lichaamsbeweging, houden ook verband met de hartgezondheid en spelen mogelijk een rol in het ontstaan van de hartspieraandoening.

Risicogroepen

De risicogroepen voor alcoholische cardiomyopathie zijn vooral mannen van middelbare leeftijd met een geschiedenis van langdurig overmatig alcoholgebruik. Er zijn echter ook andere risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van de aandoening vergroten.

Mannen en middelbare leeftijd

Mannen tussen de 30 en 60 jaar die meer dan 10-12 jaar grote hoeveelheden alcohol consumeren, hebben een significant hoger risico op het ontwikkelen van alcoholische cardiomyopathie. Mannen hebben over het algemeen een hogere incidentie van alcoholgerelateerde hartziekten dan vrouwen, deels door verschillen in alcoholgebruik en metabolisme.

Zware drinkers

Mensen die dagelijks grote hoeveelheden alcohol drinken, zijn de grootste risicogroep voor het ontwikkelen van alcoholische cardiomyopathie. Deze groep heeft vaak ook een verhoogd risico op andere alcoholgerelateerde aandoeningen, zoals levercirrose en pancreatitis, die de gezondheid verder kunnen verslechteren.

Patiënten met een familiegeschiedenis van hart- en vaatziekten

Een familiegeschiedenis van hartziekten kan het risico op alcoholische cardiomyopathie verhogen, vooral in combinatie met overmatig alcoholgebruik. Genetische factoren kunnen de manier waarop het hart reageert op alcohol beïnvloeden, wat kan bijdragen aan de ontwikkeling van de aandoening.

Symptomen

De symptomen die optreden bij alcoholische cardiomyopathie zijn het gevolg van hartfalen. Meestal komen de tekenen pas tot uiting in een vergevorderd stadium van de hartziekte. Daarom zijn veel symptomen vergelijkbaar met die van andere vormen van cardiomyopathie.

Volgende symptomen komen mogelijk tot uiting bij alcoholische cardiomyopathie:

• ademhalingsproblemen tijdens het liggen
• een algehele zwelling van het lichaam
• een snelle hartslag (tachycardie)
• een verlies van eetlust
• een verminderde alertheid of concentratieproblemen
• een verminderde urineproductie (oligurie)
• een zwelling van de halsaders in de nek
• gezwollen enkels, gezwollen voeten en gezwollen benen (oedeem)
• hartkloppingen / een onregelmatige hartslag
• kortademigheid (dyspneu), en dan vooral bij inspanning
• 's nachts plassen (nycturie)
• slijm ophoesten of roze, schuimig materiaal ophoesten
• vermoeidheid, zwakte, flauwvallen

Alarmsymptomen

Alcoholische cardiomyopathie kan zich ontwikkelen zonder duidelijke symptomen in de vroege stadia. Naarmate de ziekte vordert, kunnen patiënten echter symptomen van hartfalen ervaren, die wijzen op de verslechtering van de hartfunctie.

Vermoeidheid en zwakte

Een van de eerste symptomen van alcoholische cardiomyopathie is een gevoel van extreme vermoeidheid, vooral bij lichamelijke inspanning. Patiënten kunnen merken dat ze sneller uitgeput raken dan normaal, zelfs bij lichte activiteiten.

Dyspneu (kortademigheid)

Kortademigheid, vooral bij inspanning of liggend, is een veelvoorkomend symptoom van hartfalen als gevolg van alcoholische cardiomyopathie. Dit gebeurt wanneer de hartspier niet in staat is om voldoende bloed te pompen, wat resulteert in een verminderde zuurstofvoorziening naar de longen.

Oedeem (zwelling)

Oedeem, of zwelling van de benen, enkels of buik, is een ander alarmsymptoom. Dit ontstaat wanneer de verzwakte hartspier niet in staat is om bloed efficiënt door het lichaam te pompen, wat leidt tot de ophoping van vloeistof in weefsels.

Hartritmestoornissen

Hartritmestoornissen, zoals atriumfibrilleren, kunnen ook optreden bij alcoholische cardiomyopathie. Deze ritmestoornissen kunnen de hartfunctie verder verslechteren en leiden tot een verhoogd risico op beroertes of andere hartgerelateerde complicaties.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
De arts noteert de medische geschiedenis en symptomen van de patiënt. Hierbij heeft hij vooral aandacht voor het alcoholgebruik van de patiënt. Vervolgens voert hij een lichamelijk onderzoek uit. Hij luistert naar de geluiden van de longen en het hart met behulp van zijn stethoscoop (auscultatie) en merkt een abnormaal snelle hartslag en ook hartgeruis op.

Diagnostisch onderzoek
Verder zet hij beeldvormende onderzoeken in van het hart. Een elektrocardiografie (meting van de elektrische activiteit van het hart) onthult afwijkende resultaten. Op een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto) is bovendien een vergroot hart (cardiomegalie) te zien. Dankzij de informatie van al deze onderzoeken is de arts meestal in staat om de diagnose van alcoholische cardiomyopathie te stellen op basis van de aanwezige klachten. Om echter nog een verstopping van de kransslagader uit te sluiten, zet de arts nog een echocardiografie en een hartkatheterisatie in.

Behandeling van hartaandoening

Om alcoholische cardiomyopathie te behandelen, zijn veranderingen in de levensstijl nodig, waaronder een volledige onthouding van alcoholgebruik, een zoutarm dieet en een beperkte inname van vocht. Daarnaast zet de arts medicijnen in zoals ACE-remmers, bètablokkers en diuretica (plaspillen). Deze geneesmiddelen verlichten de druk op het hart en worden ook voorgeschreven voor andere vormen van cardiomyopathie. Patiënten met congestief hartfalen komen mogelijk in aanmerking voor een operatie waarbij de arts een ICD (Implanteerbare Cardioverter Defibrillator) of een pacemaker implanteert, waardoor de hartfunctie verbetert. Wanneer het hartfalen onomkeerbaar is en verergert, is een harttransplantatie een mogelijke behandelingsoptie.

Prognose

De prognose van alcoholische cardiomyopathie hangt sterk af van de ernst van de aandoening, de tijdigheid van de diagnose en de mate van alcoholreductie. Als de patiënt stopt met drinken, kan de hartfunctie verbeteren, maar in veel gevallen is er blijvende schade aan de hartspier.

Herstel bij alcoholstop

In sommige gevallen, vooral bij vroege stadia van alcoholische cardiomyopathie, kan het stoppen met alcoholconsumptie leiden tot gedeeltelijk herstel van de hartfunctie. Dit herstel kan variëren van patiënt tot patiënt, maar het is vaak afhankelijk van hoe lang de aandoening onbehandeld is gebleven.

Langdurige hartschade

Bij patiënten die geen alcohol stoppen of die in een vergevorderd stadium van de ziekte verkeren, is de prognose minder gunstig. De hartfunctie kan blijven afnemen, wat leidt tot progressief hartfalen en verhoogde mortaliteit. Ook kan de kans op harttransplantatie groter worden in dergelijke gevallen.

Complicaties

• Vermoeidheid
• Zwakte
• Flauwvallen
• Hartfalen
• Ademhalingsproblemen
• Snelle hartslag (tachycardie)
• Zwelling van de enkels, voeten en benen (oedeem)
• Kortademigheid (dyspneu)
• Hartkloppingen
• Onregelmatige hartslag
• Slijm ophoesten of roze, schuimig materiaal
• Verlies van eetlust
• Concentratieproblemen
• Verminderde urineproductie (oligurie)
• Hartgeruis
• Vergroot hart (cardiomegalie)

Preventie

De belangrijkste preventieve maatregel voor alcoholische cardiomyopathie is het beperken van alcoholgebruik. Het risico kan verder worden verminderd door het vroegtijdig herkennen van risicogroepen en het aanbieden van ondersteunende therapieën voor alcoholverslaving.

Beperken van alcoholgebruik

Het beperken van alcoholgebruik tot de aanbevolen richtlijnen kan de kans op het ontwikkelen van alcoholische cardiomyopathie aanzienlijk verminderen. Voor mannen wordt vaak aangeraden om niet meer dan 14 eenheden per week te drinken, verdeeld over verschillende dagen.

Vroege screening van risicogroepen

Screening van risicogroepen, zoals zware drinkers, kan helpen bij het vroegtijdig identificeren van de aandoening. Vroege interventie kan de progressie van de ziekte vertragen en de kwaliteit van leven verbeteren.

Behandeling van alcoholverslaving

Het behandelen van alcoholverslaving kan ook preventief werken. Therapieën zoals cognitieve gedragstherapie, medicijnen zoals disulfiram of acamprosaat, en steungroepen kunnen helpen bij het verminderen van alcoholgebruik en het voorkomen van verdere schade aan het hart.

Praktische tips voor het omgaan met alcoholische cardiomyopathie

Alcoholische cardiomyopathie is een aandoening waarbij de hartspier verzwakt en niet goed meer functioneert door overmatig alcoholgebruik. Dit kan leiden tot symptomen zoals kortademigheid, vermoeidheid, zwellingen en hartritmestoornissen. De aandoening ontwikkelt zich geleidelijk en kan ernstige gevolgen hebben voor de hartgezondheid. Het is belangrijk om de juiste strategieën te volgen om de symptomen te beheersen en verdere schade aan het hart te voorkomen. Hier zijn praktische tips voor het omgaan met alcoholische cardiomyopathie.

Stop met alcoholgebruik

De eerste en meest cruciale stap bij het omgaan met alcoholische cardiomyopathie is het volledig stoppen met het gebruik van alcohol. Aanhoudend alcoholgebruik zal de schade aan de hartspier blijven verergeren en de effectiviteit van behandelingen verminderen. Zelfs als je denkt dat je je hartgezondheid kunt verbeteren door alcohol in beperkte hoeveelheden te drinken, is het stoppen essentieel om verdere schade te voorkomen. Bespreek met je arts hoe je dit het beste kunt aanpakken en zoek ondersteuning als je moeite hebt met het stoppen.

Raadpleeg je arts voor medische begeleiding

Als je alcoholische cardiomyopathie hebt, is het belangrijk om regelmatig je arts te raadplegen voor medische begeleiding en controle. Je arts kan de ernst van je aandoening beoordelen, de voortgang van je hartfunctie volgen en eventuele noodzakelijke behandelingen zoals medicijnen of veranderingen in levensstijl aanbevelen. Afhankelijk van de situatie kan je arts ook doorverwijzen naar een cardioloog voor specialistische zorg.

Volg een gezond en evenwichtig voedingspatroon

Een gezond en evenwichtig voedingspatroon is essentieel voor het ondersteunen van je hartgezondheid, vooral bij alcoholische cardiomyopathie. Eet voedingsmiddelen die rijk zijn aan antioxidanten, zoals groenten, fruit en volkoren producten, om je hart te beschermen tegen verdere schade. Beperk de inname van verzadigde vetten, zout en suikers, omdat deze de bloeddruk kunnen verhogen en de belasting van je hart kunnen verergeren. Het kan ook nuttig zijn om een diëtist te raadplegen om een persoonlijk voedingsplan op te stellen dat past bij je medische toestand.

Beheer je bloeddruk en cholesterolgehalte

Alcoholische cardiomyopathie kan leiden tot verhoogde bloeddruk en verstoorde cholesterolniveaus, wat extra belasting op het hart kan veroorzaken. Het is belangrijk om je bloeddruk regelmatig te controleren en samen met je arts te werken aan het verlagen van hoge bloeddruk, indien van toepassing. Dit kan onder meer het gebruik van bloeddrukverlagende medicijnen omvatten, naast veranderingen in je voedingspatroon en levensstijl. Je arts kan ook medicijnen voorschrijven om je cholesterolgehalte te verlagen als dat nodig is.

Beperk lichamelijke inspanning en werk aan een aangepast beweegprogramma

Bij alcoholische cardiomyopathie kan het hart moeite hebben met het verwerken van zware lichamelijke inspanning. Het is belangrijk om fysieke activiteit te beperken en alleen matige oefeningen te doen die goed worden verdragen door je hart. Het kan nuttig zijn om een fysiotherapeut of arts te raadplegen om een aangepast beweegprogramma te ontwikkelen dat geschikt is voor je conditie. Dit kan helpen om je conditie op peil te houden zonder overbelasting van je hart.

Controleer je gewicht en streef naar een gezond gewicht

Overgewicht kan de belasting op je hart verhogen, vooral als je al te maken hebt met alcoholische cardiomyopathie. Het handhaven van een gezond gewicht kan de hartfunctie verbeteren en de druk op je hart verminderen. Een gezond gewicht wordt bereikt door een combinatie van een evenwichtig voedingspatroon en regelmatige lichaamsbeweging (zoals eerder besproken). Het is belangrijk om je arts of diëtist te raadplegen om te bepalen wat een gezond gewicht voor jou is en hoe je dit kunt bereiken en behouden.

Behandel hartritmestoornissen met medische hulp

Bij alcoholische cardiomyopathie kunnen hartritmestoornissen optreden, zoals atriumfibrilleren, die de effectiviteit van het hart verminderen en het risico op beroertes kunnen verhogen. Als je hartritmestoornissen ervaart, is het belangrijk om medische hulp in te roepen. Je arts kan medicijnen voorschrijven om de ritmes van je hart te reguleren of andere behandelingen overwegen, zoals een pacemaker of cardioversie, afhankelijk van de ernst van de aandoening.

Zoek psychologische ondersteuning indien nodig

Het omgaan met alcoholische cardiomyopathie kan emotioneel uitdagend zijn, vooral als het gevolg is van langdurig alcoholgebruik. Het kan nuttig zijn om psychologische ondersteuning te zoeken, zoals therapie of counseling, om te leren omgaan met de emotionele gevolgen van de aandoening en het stoppen met alcoholgebruik. Groepsondersteuning of zelfhulpgroepen kunnen ook een waardevolle bron zijn om je situatie te delen en steun te krijgen van anderen die hetzelfde doormaken.

Wees alert op symptomen van hartfalen

Alcoholische cardiomyopathie kan leiden tot hartfalen, een aandoening waarbij het hart niet in staat is om bloed effectief door het lichaam te pompen. Het is belangrijk om alert te zijn op symptomen zoals kortademigheid, vochtophoping in de benen, vermoeidheid, zwelling van de buik of snelle hartslag. Als je een van deze symptomen ervaart, neem dan onmiddellijk contact op met je arts voor verdere evaluatie en behandeling.

Overweeg medicamenteuze behandeling indien voorgeschreven

In veel gevallen kan je arts medicijnen voorschrijven om de symptomen van alcoholische cardiomyopathie te behandelen en de hartfunctie te ondersteunen. Dit kan onder meer medicijnen zijn die de bloeddruk verlagen, de bloedstolling bevorderen, of het hart helpen efficiënter te functioneren. Het is essentieel om de voorgeschreven medicatie strikt volgens de instructies van je arts in te nemen en regelmatig medische controles te ondergaan om de effectiviteit van de behandeling te monitoren.

Met deze praktische tips kun je de symptomen van alcoholische cardiomyopathie beheersen en verdere schade aan je hart voorkomen. Het is belangrijk om een gezonde levensstijl te volgen, medische begeleiding in te roepen en de juiste behandelingen te krijgen om je hartgezondheid te beschermen.

Lees verder

• Cardiomyopathie (hartspieraandoening): Soorten en oorzaken
• Alcoholmisbruik: Overmatig en herhaald alcoholgebruik
• Hartfalen: Slecht rondpompen van bloed door het hart
• Hartgezondheid: Tips voor gezond hart & preventie hartziekte
• Alcoholontwenningssyndroom: Symptomen door alcoholstop