Bijnieraandoeningen: symptomen, oorzaken en behandeling

Bijnieraandoeningen zijn aandoeningen van de bijnieren. De bijnieren zijn niet, zoals de naam lijkt uit te drukken, een orgaan die de nieren bijstaan in hun functie. De twee bijnieren (glandula suprarenalis of adrenalis) liggen op de nieren en zijn meestal ingebed in het vetkapsel van de nier. De bijnieren worden rijkelijk van bloed voorzien door drie slagaders. De bijnieren produceren hormonen die de stofwisseling reguleren. De bijnierschors produceert als belangrijkste hormoon cortisol en het bijniermerg maakt onder andere adrenaline. Oorzaken van bijnieraandoeningen bestaan uit tumoren; infecties; een probleem in een andere klier, zoals de hypofyse, die helpt bij het reguleren van de bijnier; of bepaalde medicijnen. De behandeling van een bijnieraandoening hangt af van de oorzaak. Chirurgische ingreep of medicijnen kunnen vele aandoeningen van de bijnier behandelen.

• Bijnieraandoeningen
• "Een onverwachte boosdoener"
• Stoornissen
• Bijnieren
• Symptomen van bijnieraandoeningen
• Oorzaken
• Tumoren (gezwellen) in de bijnieren
• Tumoren in het bijnierschors
• Tumoren in het bijniermerg
• Symptomen van tumoren in de bijniermerg
• Behandeling van bijniertumoren
• Syndroom van Cushing
• Oorzaken syndroom van Cushing
• Symptomen syndroom van Cushing
• Behandeling syndroom van Cushing
• Bijnierinsufficiëntie (ziekte van Addison)
• Symptomen van bijnierinsufficiëntie
• Diagnose van bijnierinsufficiëntie
• Behandeling van bijnierinsufficiëntie
• Primair hyperaldosteronisme (ziekte van Conn)
• Symptomen ziekte van Conn
• Oorzaak ziekte van Conn
• Behandeling ziekte van Conn
• Behandeling van aandoeningen van de bijnier
• Ziekte van Addison: leven zonder voldoende cortisol
• Cushing-syndroom: te veel cortisol, te veel stress
• Bijnieradenomen: goedaardig, maar met impact
• Feochromocytoom: een adrenaline-rush die gevaarlijk kan zijn
• Congenitale bijnierhyperplasie (CAH): een genetische uitdaging

Bijnieraandoeningen

"Een onverwachte boosdoener"

Lieke, een energieke 42-jarige projectmanager, voelde zich al maanden uitgeput en kreeg steeds vaker last van duizeligheid en spierzwakte. "Ik dacht dat het door stress kwam," vertelde ze, terwijl ze probeerde haar drukke werk- en gezinsleven draaiende te houden. Toen haar huid ook donkerder leek te worden, besloot ze toch naar de huisarts te gaan. Na een bloedtest bleek dat Lieke de ziekte van Addison had, een bijnieraandoening waarbij haar lichaam te weinig cortisol aanmaakte. Met dagelijkse medicatie en een aanpassing van haar leefstijl kreeg ze haar energie langzaam terug. "Het was een opluchting om eindelijk te weten wat er aan de hand was," zei ze met een glimlach, klaar om haar balans terug te vinden.

Stoornissen

Bijnieraandoeningen zijn aandoeningen die interfereren met de normale werking van de bijnieren. Bijnierstoornissen kunnen hyperfunctie (overmatige werkzaamheid van de bijnieren) of hypofunctie (te geringe werkzaamheid van de bijnieren) veroorzaken en kunnen aangeboren of verworven zijn.

Bijnieren

De bijnier produceert hormonen die de groei, ontwikkeling en stressreactie beïnvloeden, en het helpt ook om de nierfunctie te reguleren. Er zijn twee delen van de bijnieren, de bijnierschors en de bijniermedulla. De bijnierschors produceert mineralocorticoïden, een groep corticosteroïden, die tot de steroïdhormonen behoren en die de zout- en waterbalans in het lichaam reguleren, glucocorticoïden (waaronder cortisol) die een groot aantal functies in het lichaam hebben, alsook androgenen, hormonen met een testosteronachtige functie. D bijniermedulla produceert epinefrine (adrenaline) en norepinephrine (noradrenaline). Aandoeningen van de bijnier kunnen de productie van een of meer van deze hormonen beïnvloeden.

Symptomen van bijnieraandoeningen

Bijnieraandoeningen kunnen gepaard gaan met veel symptomen, onder meer:

• hoge bloeddruk
• spier- en botzwakte
  Hoofdpijn / Bron: Andresr/Shutterstock.com
• humeurigheid, prikkelbaarheid of depressie
• hoge bloedsuikers
• hoofdpijn
• enig verlies van gezichtsvermogen
• minder frequente of geen menstruatie of zeer lichte menstruatie
• moeilijkheden om zwanger te raken
• impotentie bij mannen

Oorzaken

Bijnieraandoeningen worden veroorzaakt door problemen met één of beide bijnieren of door problemen met andere klieren, zoals de hypofyse. Specifieke aandoeningen kunnen optreden wanneer de bijnieren te weinig of te veel hormonen produceren, of wanneer te veel hormonen vanuit een externe bron worden geïntroduceerd.

Tumoren (gezwellen) in de bijnieren

Tumoren of gezwellen op de bijnieren zijn een zeldzaam verschijnsel. Het merendeel is niet kwaadaardig. Vaak verschijnen ze in één bijnier. De gevolgen van zo'n tumor is afhankelijk van de plaats waar ze verschijnen. Deze tumoren produceren hormonen die in de bloedbaan terecht komen en werkzaam zijn in het lichaam. Te dientengevolge komen er te veel bijnierhormonen in het lichaam terecht, wat zowel de stofwisseling als de waterhuishouding verstoord. Ook de reactie van het lichaam op spanning en stress kan ontregeld raken.

Tumoren kunnen op twee plaatsen in de bijnier voorkomen:

• in de schors (de buitenlaag); en
• in het merg (het binnenste gedeelte).

Tumoren in het bijnierschors

Een tumor in de bijnierschors kan corticosteroïden, aldosteron of androgenen afscheiden. Overproductie van corticosteroïden kan tot veranderingen in het uiterlijk en in de stofwisseling leiden: zie syndroom van Cushing hieronder. Een overschot aan aldosteron leidt tot veranderingen in de zout- en waterhuishouding in het lichaam en kan aanleiding geven tot hoge bloeddruk. Deze aandoening wordt hyperaldosteronisme genoemd. Bij vrouwen kan een te hoog gehalte aan androgenen (mannelijke geslachtshormonen) leiden tot virilisatie: dat is de ontwikkeling van manlijke kenmerken, zoals:

• sterke haargroei op gezicht, ledematen en de rest van het lichaam;
• menstruatie wordt minder of blijft zelfs geheel uit;
• het kleiner worden van de borsten;
• clitoris wordt groter, groei van de clitoris;
• adamsappel (strottenhoofd) wordt groter en de stem wordt lager;
• haar op slapen en kruin wordt allengs minder.

Bij mannen wordt een hoog gehalte van aldosteron doorgaans niet opgemerkt.

Tumoren in het bijniermerg

Tumoren in het bijniermerg (feochromocytomen genaamd) veroorzaken een sterk verhoogde afgifte van epinefrine (adrenaline) en norepinefrine (noradrenaline) door het bijniermerg waardoor de bloeddruk sterk en blijvend is verhoogd (hoge bloeddruk / hypertensie).

Symptomen van tumoren in de bijniermerg

De mogelijke verschijnselen zijn onder andere:

• zweten (transpireren);
• hevige hoofdpijn;
• netvliesbloedingen;
• hartkloppingen;
• duizeligheid bij plotseling opstaan;
• hoge bloeddruk;
• woedeaanvallen.

Behandeling van bijniertumoren

Vaak kunnen bijniertumoren operatief verwijderd worden. In geval we te maken hebben met kwaadaardige tumoren, kan chemotherapie of bestraling noodzakelijk zijn.

Syndroom van Cushing

Het syndroom van Cushing is een verzamelnaam van allerlei symptomen die veroorzaakt wordt door een te hoog cortisolgehalte in het bloed, waardoor de regelmechanismen met betrekking tot de stofwisseling verstoord raken. Dit syndroom komt vaker bij vrouwen voor.

Oorzaken syndroom van Cushing

De meest voorkomende oorzaken zijn:

• Een langdurige behandeling met corticosteroïden, dat zijn middelen die zijn afgeleid van het natuurlijke bijnierschorshormoon cortisol, zoals prednison, en die worden aangewend ter bestrijding van reumatoïde artritis en andere ontstekingsaandoeningen. Dergelijke medicatie versterken het effect van corticosteroïden.
• Een tumor van de bijnierschors (zie voorgaande) met als gevolg een overproductie van corticosteroïden.
  Hypofyse / Bron: Tefi/Shutterstock.com
• Tumor van de hypofysevoorkwab. Een tumor van de hypofysevoorkwab (hersenen), die de productie van hormonen in de bijnieren regelt - de hypofyse geeft in dat geval teveel van het hormoon ACTH af, hetgeen de bijnieren stimuleert om cortisol te maken.

Symptomen syndroom van Cushing

De symptomen kunnen zich in enkele maanden tijd ontwikkelen en zijn:

• vollemaansgezicht: het gezicht kan rood en bol worden;
• gewichtstoename, met name rond borst en buik;
• moeheid, snel uitgeput;
• moeite met traplopen als gevolg van spierverslapping - kan ook bij de armen het geval zijn;
• emotionele en psychische labiliteit/depressiviteit en gevoelens van somberheid/negatieve gemoedsveranderingen;
• bloeddrukverhoging;
• vetbobbels tussen de schouderbladen, onder aan de nek (buffalo hump);
• bovenmatige haargroei op gezicht en lichaam;
• onregelmatige menstruatie of zelfs het geheel uitblijven van de menstruatie;
• roodpaarse strepen op de romp (vaak op de buik, maar ook op dijen en armen);
• snel blauwe plekken;
  Snel blauwe plek na een stoot of val / Bron: KoS, Wikimedia Commons (Publiek domein)
• vorming van acne;
• verminderde geslachtsdrift, minder zin in seks, of zelfs helemaal geen zin meer;
• vetzucht (obesitas);
• botafbraak, het broos worden van de botten (osteoporose / botontkalking);
• verhoogd glucosegehalte van het bloed (hyperglykemie);
• diabetes mellitus;
• chronische hartkwaal.

Behandeling syndroom van Cushing

Als de diagnose is gesteld, dan hangt de behandeling af van de achterliggende oorzaak van de aandoening. Bij een langdurige behandeling met corticosteroïden, kan besloten worden de dosis te verminderen of de kuur te beëindigen. Stop nooit zonder tussenkomst van je huisarts met medicatie. Bij een tumor, zal een medicijn worden voorgeschreven die het corticosteroïden-niveau omlaag brengt. De tumoren worden operatief verwijderd en/of bestreden via chemotherapie of bestraling.

Bijnierinsufficiëntie (ziekte van Addison)

De ziekte van Addison, ook bekend als bijnierinsufficiëntie, treedt op wanneer onvoldoende actieve bijnieren niet genoeg van het hormoon cortisol en in sommige gevallen het hormoon aldosteron produceren. De mogelijk levensbedreigende ziekte treft zowel mannen als vrouwen en kan op elke leeftijd beginnen. Ongeveer vier op de 100.000 mensen hebben bijnierinsufficiëntie.

In de meeste gevallen is bijnierinsufficiëntie het gevolg van de vernietiging van de bijnierschors, de buitenste laag van de bijnieren. Deze aandoening is bekend als primaire bijnierinsufficiëntie en is meestal een auto-immuunziekte waarbij je immuunsysteem zijn antilichamen gebruikt om de eigen bijnieren aan te vallen en te vernietigen. Enkele minder vaak voorkomende oorzaken van primaire bijnierinsufficiëntie zijn bijniertumoren, tuberculose (tbc) en andere infecties.

Secundaire bijnierinsufficiëntie is een meer algemene vorm van bijnierinsufficiëntie en is te wijten aan een gebrek aan corticotropine of adrenocorticotroop hormoon (ACTH). ACTH is een hormoon dat wordt uitgescheiden door de hypofyse, wat op zijn beurt de bijnieren stimuleert om cortisol te produceren, maar niet aldosteron. Het ontbreken van ACTH leidt tot een daling van de productie van adrenale cortisol.

Een abrupt einde aan de behandeling met glucocorticoïden, zoals prednison, is meestal de meest voorkomende oorzaak van secundaire bijnierinsufficiëntie. Andere oorzaken van secundaire bijnierinsufficiëntie zijn minder frequent en omvatten: hypofysetumoren, voorgeschiedenis van hypofyseoperaties en bestraling

Symptomen van bijnierinsufficiëntie

Symptomen zijn:

• zwakte
• vermoeidheid
• gewichtsverlies
• gebrek aan eetlust
• misselijkheid
• braken
• buikpijn
• obstipatie
• diarree
• duizeligheid of duizeligheid bij het opstaan
• verlangen naar zout voedsel
• bruine verkleuring van de huid
• spier- en gewrichtspijn

Als de symptomen van bijnierinsufficiëntie onbehandeld blijven, kunnen ze leiden tot ernstige misselijkheid, braken, buikpijn en lage bloeddruk. Dit staat bekend als een bijniercrisis. Dit treedt vooral op bij koorts, infectie, stress, oververmoeidheid of spanning.

Diagnose van bijnierinsufficiëntie

Het diagnosticeren van bijnierinsufficiëntie bestaat voornamelijk uit een reeks bloedonderzoeken om de cortisolspiegels in je systeem te meten. Als de niveaus onvoldoende zijn, kunnen CT- en MRI-scans worden gebruikt om te bepalen of de exacte oorzaak kan worden toegeschreven aan bijnierinsufficiëntie.

Behandeling van bijnierinsufficiëntie

Behandeling van bijnierinsufficiëntie bestaat uit het aanvullen van het tekort aan hormonen door dagelijks pillen in te nemen:

• hydrocortison of cortisonacetaat (deze vervangen cortisol); en
• fludrocortison (dit vervangt aldosteron).

Primair hyperaldosteronisme (ziekte van Conn)

Primair hyperaldosteronisme (ziekte van Conn) is overproductie van mineralocorticoïden (aldosteron) door de bijnieren.

Symptomen ziekte van Conn

De klinische presentatie is zeer aspecifiek en kan bestaan uit

• hoge bloeddruk
• hoofdpijn
• vaak plassen en veel dorst
• spierzwakte of spierkrampen

Je hebt mogelijk geen klachten, afgezien van hypertensie of hoge bloeddruk die ongevoelig is voor conventionele behandeling of lage kaliumspiegels die worden opgemerkt bij gebruikelijke bloedonderzoeken. De gevolgen van langdurig hyperaldosteronisme zijn gerelateerd aan hoge bloeddruk, lage kaliumspiegels en omvatten hartproblemen.

Oorzaak ziekte van Conn

De belangrijkste oorzaak van hyperaldosteronisme is een goedaardige tumor (adenoom) van de bijnier.

Behandeling ziekte van Conn

Laparoscopische adrenalectomie (verwijdering van de bijnier waar de tumor zit).

Behandeling van aandoeningen van de bijnier

De bijnieren, kleine maar krachtige organen bovenop de nieren, spelen een cruciale rol in het reguleren van hormonen zoals adrenaline, cortisol en aldosteron. Aandoeningen van de bijnieren, zoals de ziekte van Addison, Cushing-syndroom, bijnierhyperplasie en bijnieradenomen, vereisen een gerichte en vaak gepersonaliseerde aanpak. Laten we de behandelmogelijkheden verkennen, inclusief de nieuwste innovaties en technieken.

Ziekte van Addison: leven zonder voldoende cortisol

Bij de ziekte van Addison produceert de bijnier onvoldoende cortisol en aldosteron. Dit veroorzaakt symptomen zoals vermoeidheid, lage bloeddruk en donkere huidverkleuringen.

Traditionele behandeling:

• Hydrocortison of prednison: Vervangt het ontbrekende cortisol.
• Fludrocortison: Helpt bij het reguleren van natrium- en kaliumbalans.

Innovatieve behandelingen:

• Cortisolpomp: Een pomp die continu kleine doses hydrocortison afgeeft, nabootsend wat een gezonde bijnier doet. Dit biedt meer stabiliteit en voorkomt pieken en dalen.
• Genetische therapieën (in ontwikkeling): Gericht op het herstellen van de genetische defecten die de ziekte veroorzaken.

Levensstijl en ondersteuning:

• Regelmatige zoutinname, voldoende hydratatie en een stressvermijdende levensstijl zijn essentieel om crises te voorkomen.

Cushing-syndroom: te veel cortisol, te veel stress

Cushing-syndroom ontstaat door een overmaat aan cortisol, vaak door een tumor in de bijnier of de hypofyse. Dit leidt tot gewichtstoename, hoge bloeddruk, en broze botten.

Traditionele behandeling:

• Chirurgische verwijdering: Van de tumor in de bijnier of hypofyse.
• Medicatie: Zoals ketoconazol, metyrapon of pasireotide, die de cortisolproductie remmen.

Innovatieve behandelingen:

• Minimaal invasieve chirurgie: Met geavanceerde robotica en laparoscopie wordt de tumor sneller en met minder complicaties verwijderd.
• Moleculaire doelgerichte therapieën: Medicijnen zoals relacorilant, die direct de werking van cortisol blokkeren, zonder de productie volledig te onderdrukken.
• Immunomodulerende therapieën: Gericht op het reguleren van de immuunrespons die mogelijk bijdraagt aan het syndroom.

Levensstijl en ondersteuning:

• Een dieet met weinig natrium en suiker, gecombineerd met voldoende beweging, kan helpen om de metabole effecten van het syndroom te beheersen.

Bijnieradenomen: goedaardig, maar met impact

Bijnieradenomen zijn vaak goedaardige tumoren, maar ze kunnen hormonen produceren, zoals cortisol, aldosteron of adrenaline, wat tot symptomen leidt.

Traditionele behandeling:

• Chirurgie (adrenalectomie): Bij adenomen die hormonen produceren of groot genoeg zijn om problemen te veroorzaken.
• Medicatie: Bij adenomen die aldosteron produceren, kunnen aldosteronantagonisten zoals spironolacton worden voorgeschreven.

Innovatieve behandelingen:

• Stereotactische radiochirurgie: Een niet-invasieve methode waarbij straling gericht wordt op de tumor, zonder de omliggende weefsels te beschadigen.
• AI-gestuurde beeldvorming: Voor nauwkeurige diagnose en chirurgische planning.
• Minimaal invasieve ablatie: Thermische of chemische technieken om de tumor te vernietigen zonder operatie.

Levensstijl en ondersteuning:

• Controle van bloeddruk en voeding kan helpen om de effecten van hormoonproducerende adenomen te verminderen.

Feochromocytoom: een adrenaline-rush die gevaarlijk kan zijn

Feochromocytoom is een zeldzame tumor die adrenaline en noradrenaline produceert, wat leidt tot hoge bloeddruk, zweten en snelle hartslag.

Traditionele behandeling:

• Chirurgische verwijdering: De meest effectieve behandeling.
• Medicatie: Alfa- en bètaremmers om de bloeddruk onder controle te houden voor en na de operatie.

Innovatieve behandelingen:

• Precision surgery met robotica: Minder invasieve technieken die sneller herstel mogelijk maken.
• Nieuwe medicijnen: Zoals tyrosinekinaseremmers, gericht op het stoppen van de tumoractiviteit.

Levensstijl en ondersteuning:

• Stressvermindering en een zoutarm dieet helpen om bloeddrukpieken te minimaliseren.

Congenitale bijnierhyperplasie (CAH): een genetische uitdaging

CAH is een erfelijke aandoening waarbij een enzymdefect de productie van cortisol en aldosteron belemmert. Dit leidt tot hormonale disbalans en vaak overmatige productie van androgenen.

Traditionele behandeling:

• Hydrocortison: Om het cortisoltekort te vervangen.
• Mineralocorticoïden: Zoals fludrocortison, om de zoutbalans te herstellen

.
Innovatieve behandelingen:

• CRF1-receptorantagonisten: Nieuwe medicijnen die het feedbackmechanisme in de hypothalamus-hypofyse-bijnieras reguleren.
• Gentherapie: In ontwikkeling om het enzymdefect permanent te corrigeren.
• Implanteerbare medicijnafgiftesystemen: Voor stabiele hormoonniveaus zonder dagelijkse doseringen

.
Levensstijl en algemene ondersteuning bij bijnieraandoeningen
Bij alle bijnieraandoeningen speelt leefstijl een belangrijke rol:

• Voeding: Een uitgebalanceerd dieet met voldoende eiwitten, gezonde vetten en vezels helpt de hormoonbalans te ondersteunen.
• Stressmanagement: Chronische stress kan de bijnieren verder belasten. Ontspanningsoefeningen en mindfulness kunnen helpen.
• Regelmatige controle: Periodieke bloedtests en beeldvorming zijn essentieel om de voortgang van de behandeling te monitoren.

Een praktijkvoorbeeld
Sandra, een 35-jarige moeder, kreeg de diagnose feochromocytoom na maanden van onverklaarbare bloeddrukpieken en hartkloppingen. Na een robotgeassisteerde operatie herstelde ze snel en kreeg ze medicatie om haar hormoonniveaus te stabiliseren. "Dankzij de moderne technieken kon ik sneller dan verwacht weer aan het werk," zegt Sandra.

Lees verder

• Hyperaldosteronisme: symptomen, oorzaken en behandeling
• Nieraandoeningen: symptomen, oorzaken en behandeling
• Nierkanker: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose
• Nierstenen: symptomen, oorzaken, behandeling en verwijderen
• Nierbekkenontsteking: symptomen, oorzaak en behandeling