Jeuk aan de anus: symptomen, oorzaak en behandeling

Jeuk anus 's nachts of jeuk anus overdag is een vervelende klacht. Pruritus ani is een symptoomdiagnose en duidt op een hardnekkige jeuk rond de anus, welke zich kan uitbreiden in het perineale gebied. Er zijn verschillende oorzaken voor jeuk aan de anus, maar de oorzaak is niet altijd bekend. Vaak ontstaat er een vicieuze cirkel met klachten van (intense) anale jeuk, een branderig gevoel en krabben. Door krabben kan echter een traumatische dermatitis (huidontsteking) ontstaan, die weer jeuk geeft waardoor je de neiging hebt om te krabben, enz. Perianale jeuk irriteert en beïnvloedt het dagelijks functioneren. Behandeling van pruritus ani werkt meestal goed, zeker wanneer bekend is wat de oorzaak is.

• Wat is pruritus ani?
• Jeuk aan de anus
• Anale jeuk is vooral 's nachts hinderlijk
• Infectie door frequent krabben
• Wie krijgt jeuk aan de anus?
• Wat is de oorzaak van pruritus ani?
• Wat te doen bij jeuk aan de anus?
• Hoe wordt jeuk aan de anus behandeld?
• Algemene adviezen bij jeuk aan de anus
• Wat zijn de vooruitzichten?

Wat is pruritus ani?

Jeuk aan de anus

Pruritus ani betekent een chronisch (aanhoudend) intens jeukend gevoel rondom de anus. Jeuk aan de anus is een veelvoorkomende klacht, waar iedereen wel eens kortdurend last van heeft en dat is dus normaal. Wanneer de klachten evenwel langdurig aanblijven, de hele dag door, dan spreekt men van 'pruritus ani'. Het belangrijkste symptoom is de drang om rond de anus te krabben, die moeilijk is te weerstaan. De drang om te krabben kan op elk moment optreden, zowel overdag als 's nachts. De jeuk en de neiging om te krabben, speelt echter vooral de kop op nadat je naar het toilet bent geweest om te poepen, en 's nachts - vooral vlak voordat je in slaap valt.

Anale jeuk is vooral 's nachts hinderlijk

Jeuk aan de anus kan in het bijzonder ’s nachts erg hinderlijk zijn, omdat je nachtrust erdoor verstoord wordt. Bij pruritus ani zijn er vaak weinig huidveranderingen ter plaatse te zien. Dikwijls ontstaat de jeuk door irritatie van het slijmvlies aan de ingang van de anus door vocht (zweet, slijm), waardoor maceratie (verweking van de huid) ontstaat, die irritatie en infectie bevordert en/of door ontlastingsresten waardoor de huid geëtst wordt waardoor jeuk ontstaat en het risico wordt vergroot op invasie van schimmels en bacteriën. Irritatie van het slijmvlies kan ook ontstaan door krabben en de aanwezigheid van bepaalde bacteriën (streptococcen), die daar eigenlijk niet thuishoren. Ook het frequent eten van sterk gekruide eten, kan leiden tot chronische jeuk aan de anus.

Infectie door frequent krabben

Aanhoudend krabben kan de huid beschadigen en vergroot het risico op een infectie van de huid in dat gebied. Ook kan chronische jeuk in het anale gebied leiden tot gevoelens van schaamte en het kan zowel je stemming als je nachtrust beïnvloeden.

Wie krijgt jeuk aan de anus?

Pruritus ani treft zowel kinderen als volwassenen. Mannen lijken er iets vaker last van te hebben dan vrouwen. Pruritis ani komt bij ongeveer 2% van de volwassen bevolking voor. Aanhoudende jeuk aan de anus komt het meest bij mensen tussen 40-60 jaar. Predisponerende factoren zijn:

• een zittend beroep;
  Koffie / Bron: Istock.com/PuwanaiSomwan
• adipositas (zwaarlijvigheid);
• grote psychische spanningen en aanhoudende stress;
• fors alcohol- en koffiegebruik.

Wat is de oorzaak van pruritus ani?

Pruritus ani is een symptoom, niet een definitieve diagnose. Verschillende aandoeningen kunnen pruritus ani veroorzaken en dit staat bekend als secundaire pruritus ani (omdat een oorzaak kan worden geïdentificeerd). In veel gevallen is de oorzaak niet duidelijk. Dit wordt 'idiopathische pruritus ani' genoemd, wat zoveel betekent als 'jeukende anus van onbekende oorzaak'.

Er zijn verschillende mogelijke oorzaken van pruritis ani:

• Perianale huidaandoeningen:
• eczeem;
• psoriasis inversa;
• lichen sclerosus;
• lichen simplex; en
• lichen planus.
• Mucosale (slijmvlies) afwijkingen:
• anale fissuren (anale kloofjes); en
• aambeien (hemorroïden).
• Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's):
• schaamluis (pediculosis pubis, platjes);
• schurft (scabiës);
• chlamydia; en
• gonorroe.
• (Ab)normale (endel)darmflora:
• erythrasma (Corynebacterium minutissimum);
• schimmels en gisten (candidiasis);
• Aarsmaden (Enterobius vermicularis); en
Volwassen aarsmaden / Bron: Publiek domein, Wikimedia Commons (PD)
• Strongy-loides stercoralis (een parasitaire rondworm die de infectieziekte strongyloïdiasis veroorzaakt).
• Gastro-intestinale aandoeningen:
• colitis ulcerosa; of
• ziekte van Crohn.
• Perianale (pre)maligniteiten (kanker en voorstadia van kanker):
• morbus Paget;
• morbus Bowen; en
• plaveiselcelcarcinoom.
• Interne ziekten (die met perianale jeuk gepaard kunnen gaan):
• diabetes mellitus;
• hypothyreoïdie (traag werkende schildklier);
• uremie (bloedvergiftiging door onvoldoende werking van de nieren);
• geelzucht (icterus);
• hematologische ziekte (afwijkingen van het bloed, de bloedvormende organen en de lymfklieren).
• Overige:
• neuropathische pruritus;
• contactallergie (door bijvoorbeeld vochtige doekjes, geparfumeerd toiletpapier, het gebruik van sommige zepen, parfums, crèmes, zalven of de kleurstof in sommige toiletpapier kunnen de huid rondom de anus bij sommige mensen irriteren);
• langdurig gebruik van lokaal aangebrachte corticosteroïden.
• Toiletgewoonten:
• frequentie van reiniging (overmatige anale hygiëne wordt herhaalde in verband gebracht met pruritus ani);
• gebruik van water en zeep na het poepen;
• gebruik van hygiënische doekjes.
• Stoelgang:
• frequente diarree (sommige antibiotica en andere medicijnen kunnen leiden tot diarree);
• ongewild verlies van ontlasting of slijm.
• Eetgewoonten:
  Citrusvruchten / Bron: Istock.com/SVETLANA KOLPAKOVA
• sommige voedingsmiddelen, zoals citrusvruchten, druiven, tomaten, kruiden, en grote hoeveelheden bier, melk, thee, of koffie, worden soms niet volledig verteerd en kunnen de huid rond de anus irriteren nadat je naar het toilet bent gegaan om te poepen;
• eten van gekruide voeding of sambal;
• fors alcohol- en koffiegebruik;
• kruidenthee.
• (Afwijkend) seksueel gedrag:
• receptieve anale seks.
• Overmatige perianale bevochtiging:
• overmatig zweten;
• onvoldoende ventilatie (ondergoed, veel zitten, plastic stoelen, overgewicht);
• fluor vaginalis (een vaginale afscheiding die volgens de vrouw afwijkt van wat voor haar gebruikelijk is wat betreft hoeveelheid, kleur en/of geur) en urine-incontinentie.
• Overige:
• perianale beharing.

In grofweg 25% van de gevallen is er sprake van idiopathische pruritus ani (van onbekende oorzaak). Soms spelen psychische factoren een rol.

Wat te doen bij jeuk aan de anus?

Als de jeuk aanhoudt en niet weggaat en je weet niet (precies) wat de oorzaak is, dan is het belangrijk om naar de huisarts te gaan. Je hoeft je nier te schamen voor deze klacht; een huisarts is gewend om met allerlei ziekten en aandoeningen geconfronteerd te worden, ook in de anale regio, hoe gênant de patiënt het ook vindt. De huisarts zal vragen naar de duur en het tijdstip van de jeuk, naar de toilethygiëne, naar frequentie en consistentie van de ontlasting, naar eventuele huidaandoeningen of andere ziekten, naar een eventueel dieet, naar zelfmedicatie en eventueel zal de huisarts een seksuele anamnese afnemen. Daarna zal de huisarts lichamelijk onderzoek verrichten. De perianale regio wordt grondig geïnspecteerd en er vindt een rectaal toucher plaats. Eventueel vindt aanvullend onderzoek plaats.

Hoe wordt jeuk aan de anus behandeld?

De behandeling is afhankelijk van de oorzaak. Indien er onderliggend lijden wordt gevonden, is causale behandeling aangewezen. Bij de aanwezigheid van bijvoorbeeld een schimmel is lokale medicamenteuze behandeling aangewezen in de vorm van een anti-schimmelzalf. Patiënten met idiopathische pruritus ani geeft twee weken smeren met 1% hydrocortisonzalf een aanmerkelijke vermindering van jeuk en irritatie. Vaak zal men echter bij het ontbreken van een behandelbare oorzaak eerst het gebruik van vaselinecetomacrogolcrème of zinksulfaatvaselinecrème 0,5% FNA 1-2 dd (en na de ontlasting) overwegen, teneinde de conditie van de plaatselijke huid op peil te houden. Nachtelijke anale jeuk kan enigszins verminderd worden door het kortdurend voorschrijven van een antihistaminicum. Het is van belang om etsing van de huid te voorkomen door poepresten en verweking van de huid. Goede hygiëne is hierbij aangewezen (zie onder). Wanneer de huid rondom de anus verweekt is, kan als basiszalf worden gekozen voor een zinkoxidesmeersel vaseline ana. Zinkoxide beschermt de huid en werkt licht indrogend en jeukstillend.

Algemene adviezen bij jeuk aan de anus

Adviezen bij perianale jeuk:

• Goede hygiëne is van belang, zoals geen toiletpapier gebruiken, maar deppen met natte doekjes (die géén alcohol of parfum bevatten) en daarna de huid goed droogdeppen.
• Je kunt na het poepen de anus ook reinigen met behulp van water (bidet of toiletdouche) en dep aansluitend met een zachte handdoek de anus droog.
• Gebruik geen hygiënische doekjes of geparfumeerd toilet papier. Dit kan een allergie en irritatie veroorzaken.
• Draag niet strakzittend katoenen ondergoed, panty's of strakke broeken. Ruimzittend katoenen ondergoed verdient de voorkeur.
• Vermijd zoveel mogelijk het gebruik van zeep bij het reinigen van de anus of schuimbaden, enz.
• Vermijd het gebruik van laxerende of darmprikkelende stoffen.
• Gebruik vezelrijke voeding, zoals volkoren (ontbijt)producten, zilvervliesrijst, peulvruchten, groenten, rauwkost en vers fruit.
• Drink voldoende water per dag.
• Zorg voor voldoende lichaamsbeweging.

Wat zijn de vooruitzichten?

Een symptomatische behandeling (wanneer er geen oorzaak is gevonden) of causale behandeling (wanneer er wel een oorzaak is gevonden), kan in meer dan 90% van de gevallen tot verbetering dan wel volledige genezing leiden.

Lees verder

• Anale jeuk (jeukende anus): oorzaken van jeuk aan de anus
• Jeuk bilspleet of jeuk bilnaad: oorzaken en behandeling
• Jeukende anus na ontlasting, met bloed of wormen
• Pijn, jeuk en afscheiding uit de anus: oorzaken en symptomen
• Aambeien: bloed op ontlasting, jeuk anus en branderig gevoel