Pijn in de enkel: oorzaken van pijnlijke enkel of enkelpijn

Pijn in enkel is een veel voorkomende klacht. Pijn in enkel kan zeurend of stekend zijn en gepaard gaan met andere klachten als zwelling, stijfheid, roodheid en warmte in het betrokken gebied. De pijn kan gevoeld worden aan de binnenkant van de enkel, de buitenkant van de enkel, of in de hele enkel. Pijn in enkel kan voorkomen bij opstaan, bij het strekken van de voet, bij het traplopen, na het hardlopen of na een val. De enkel is het gewricht tussen het onderbeen en de achtervoet. Er zijn enkele veelvoorkomende enkelklachten. De belangrijkste oorzaken van enkelpijn of pijn aan enkel zijn verstuiking van de enkel, zweepslag en overbelasting van pezen. Soms is medische behandeling nodig, maar je kunt zelf ook maatregelen nemen om pijn in de enkel te verlichten. Leg je enkel hoger (boven je hart) om zwelling te voorkomen. Plaats een coldpack op de pijnlijke plek. Verminder zwelling eventueel met compressieverband. Neem wat rust, houd het gewicht van je enkel.

• Wat is pijn in de enkel?
• Anatomie en fysiologie van de enkel en de relatie met enkelpijn
• Epidemiologie van enkelpijn
• Symptomen van enkelpijn
• Oorzaken van pijnlijke enkel
• Botten, banden, pezen, spieren en gewrichten
• Verstuiking van de enkel
• Gescheurde enkelband
• Pijnscheut in enkel door zweepslag
• Overbelasting van pezen
• Pijn in enkel door gescheurde achillespees
• Acute, hevige pijn in enkel door gebroken enkel
• PTTD
• Syndroom van Haglund
• Bursitis
• Stressfractuur
• Tendinitis van de peroneuspees
• Botspoor of exostose
• Osteochondritis dissecans
• Ganglioncyste
• Hyperpronatie
• Syndesmosisblessure (high ankle sprain)
• Zenuwen
• Tarsaal tunnel syndroom
• Neuropathie
• Enkelpijn door artritis
• Startpijn door artrose
• Jicht
• Reactieve gewrichtsontsteking
• Reumatoïde artritis
• Septische artritis
• Systemische aandoeningen
• Risicofactoren van een pijnlijke enkel
• Onderzoek en diagnose
• De eerste stappen: een grondige anamnese en lichamelijk onderzoek
• Beeldvorming: een blik onder de huid
• Specifieke onderzoeken voor zeldzamere oorzaken
• Zelfzorg
• Rust
• IJs
• Compressie
• Elevatie
• Behandeling stekende of zeurende enkelpijn
• Fysiotherapie
• Brace of bandage
• Ontstekingsremmende medicijnen en injecties
• Chirurgie
• Enkelartrodese/enkelfusie
• Kraakbeentransplantatie
• Prognose
• Preventie: voorkómen van enkelblessures

Wat is pijn in de enkel?

Na een lange werkdag besloot Lisa om nog snel een rondje te joggen in het park, iets wat ze vaker deed om haar hoofd leeg te maken. Halverwege haar route voelde ze plots een scherpe pijn in haar rechterenkel, alsof er een elastiek strak werd aangetrokken en weer losgelaten. Ze moest stoppen en leunde tegen een boom, verbaasd over hoe een klein ongemak haar hele ritme verstoorde. Met elke stap terug naar huis werd de pijn heviger en begon haar enkel op te zwellen. Wat begon als een routine-uitje eindigde met een reminder dat zelfs een gezonde gewoonte onverwachte gevolgen kan hebben als je je lichaam niet de aandacht geeft die het soms nodig heeft.

Het enkelgewricht is het gebied dat de voet met het onderbeen verbindt. Het enkelgewricht maakt de op- en neergaande beweging van je voet mogelijk. Net als andere delen van je lichaam, is de enkel gevoelig voor pijn. Soms weet je wat de oorzaak is van pijn in de enkel, bijvoorbeeld na een val. In andere gevallen voel je pijn gedurende langere tijd maar weet je niet waardoor het wordt veroorzaakt.

Anatomie en fysiologie van de enkel en de relatie met enkelpijn

De enkel is een van de meest complexe en belastbare gewrichten in het menselijk lichaam. Het vormt de schakel tussen het onderbeen en de voet en speelt een cruciale rol in stabiliteit, mobiliteit en het dragen van het lichaamsgewicht. De enkel wordt gevormd door drie botten: het scheenbeen (tibia), het kuitbeen (fibula) en het sprongbeen (talus). Deze botten worden bij elkaar gehouden door een netwerk van sterke ligamenten die zorgen voor stabiliteit en bescherming tegen overmatige beweging.

Gewrichten en beweging
Het enkelgewricht bestaat voornamelijk uit het bovenste spronggewricht (articulatio talocruralis), dat verantwoordelijk is voor de opwaartse (dorsiflexie) en neerwaartse (plantairflexie) bewegingen van de voet. Daarnaast is er het onderste spronggewricht (articulatio subtalaris), dat zorgt voor zijwaartse bewegingen, zoals inversie (naar binnen draaien) en eversie (naar buiten draaien). Deze verschillende bewegingen maken de enkel flexibel en veelzijdig, wat essentieel is voor activiteiten zoals lopen, rennen en springen.

Ligamenten en stabiliteit
De stabiliteit van de enkel wordt voornamelijk ondersteund door een reeks ligamenten. Aan de buitenkant van de enkel bevinden zich de laterale ligamenten, waaronder het ligamentum talofibulare anterius, het ligamentum calcaneofibulare en het ligamentum talofibulare posterius. Deze ligamenten zijn het meest vatbaar voor letsel, vooral bij verstuikingen door plotselinge inversiebewegingen. Aan de binnenkant van de enkel bevindt zich het sterke mediale ligament, ook wel het deltoïde ligament genoemd, dat minder vaak scheurt maar bij ernstige trauma’s beschadigd kan raken.

Spieren en pezen
De spieren en pezen rondom de enkel dragen bij aan de beweging en ondersteuning van het gewricht. Belangrijke spieren zijn onder meer de m. gastrocnemius en m. soleus, die samen de kuitspier vormen en verantwoordelijk zijn voor plantairflexie. De pezen van de m. tibialis anterior, m. tibialis posterior en de peroneusspieren zorgen voor respectievelijk dorsiflexie, inversie en eversie van de enkel. De achillespees, de sterkste pees in het lichaam, verbindt de kuitspieren met de hiel en speelt een vitale rol bij het afzetten van de voet tijdens het lopen en springen.

Bloedvoorziening en innervatie
Een goede bloedtoevoer en zenuwvoorziening zijn essentieel voor de gezondheid en functie van de enkel. De belangrijkste slagaders die bloed naar de enkel brengen, zijn de a. tibialis anterior en de a. tibialis posterior. Deze slagaders vertakken zich en voorzien de spieren, ligamenten en botten van zuurstofrijk bloed. De zenuwen die de enkel innerveren, zoals de nervus peroneus en de nervus tibialis, zorgen voor de sensorische en motorische signalen die nodig zijn voor beweging en pijnwaarneming.

Pathofysiologie van enkelpijn
Enkelpijn kan het gevolg zijn van verschillende onderliggende aandoeningen die de structuren van de enkel aantasten. Een van de meest voorkomende oorzaken van acute enkelpijn is een verstuiking, waarbij een of meerdere laterale ligamenten zijn uitgerekt of gescheurd door een plotselinge beweging. Chronische enkelpijn kan voortkomen uit aandoeningen zoals tendinitis, waarbij de pezen rondom de enkel ontstoken raken door overbelasting of microtrauma’s.

Artritis is een andere veelvoorkomende oorzaak van enkelpijn, waarbij het kraakbeen in het gewricht geleidelijk wordt afgebroken. Dit leidt tot pijn, stijfheid en zwelling. Posttraumatische artritis kan zich ontwikkelen na een enkelblessure en heeft vergelijkbare symptomen als osteoartritis. Bij sommige mensen is de oorzaak van enkelpijn te wijten aan een slechte doorbloeding, wat kan leiden tot aandoeningen zoals avasculaire necrose van de talus.

Genetische en omgevingsfactoren
Genetische aanleg kan de kans op enkelgerelateerde aandoeningen zoals artritis verhogen. Mensen met een familiegeschiedenis van reumatoïde artritis of andere auto-immuunziekten lopen een groter risico op enkelpijn. Omgevingsfactoren zoals fysieke belasting, overgewicht en zelfs het type ondergrond waarop iemand loopt, kunnen de druk op het enkelgewricht vergroten en bijdragen aan het ontstaan van pijn en letsel.

Epidemiologie van enkelpijn

Enkelpijn is een veelvoorkomend symptoom dat wereldwijd diverse bevolkingsgroepen treft. De prevalentie en oorzaken van enkelpijn kunnen variëren op basis van leeftijd, geslacht, genetische aanleg en omgevingsfactoren. De manier waarop enkelpijn zich manifesteert en de incidentie ervan verschillen in Nederland, de Nederlandse overzeese gebieden, België en wereldwijd.

Prevalentie en demografische verschillen
In zowel Nederland als België wordt enkelpijn vaak gerapporteerd bij volwassenen, met name bij mensen boven de 40 jaar. Studies tonen aan dat ongeveer 15% van de volwassenen in deze regio’s minstens één keer per jaar last heeft van enkelklachten. Bij vrouwen komt enkelpijn vaker voor dan bij mannen, mede door biomechanische verschillen en hormonale factoren die het risico op aandoeningen zoals artritis verhogen. Interessant is dat bij kinderen enkelpijn minder vaak voorkomt, maar vaak het gevolg is van sportblessures of aangeboren afwijkingen.

In de Nederlandse overzeese gebieden, zoals Curaçao en Aruba, lijken klimatologische factoren een rol te spelen bij het verminderen van chronische enkelpijn. Warme temperaturen en een hoge luchtvochtigheid kunnen gewrichtspijn verlichten door de bloedsomloop te stimuleren en spierstijfheid te verminderen. Dit staat in contrast met gematigde klimaten in Europa, waar koude en vochtige omstandigheden juist kunnen bijdragen aan een verhoogde incidentie van gewrichts- en enkelpijn.

Wereldwijde variaties en genetische factoren
Wereldwijd zijn er aanzienlijke verschillen in de prevalentie van enkelpijn. In landen met een hoge mate van fysieke activiteit, zoals de Verenigde Staten en Australië, wordt enkelpijn vaak gerelateerd aan sportblessures en overbelasting. In Europa, en met name in Noord-Europese landen zoals Nederland en België, zijn aandoeningen zoals artritis en tendinitis de meest voorkomende oorzaken van enkelpijn.

Genetische aanleg speelt ook een cruciale rol. Mensen met een familiegeschiedenis van bindweefselaandoeningen of auto-immuunziekten hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van enkelpijn door aandoeningen zoals reumatoïde artritis of de ziekte van Bechterew. Onderzoek wijst uit dat bepaalde genen, zoals het HLA-B27-antigeen, geassocieerd zijn met een hogere incidentie van gewrichtsproblemen, inclusief enkelpijn.

Invloed van voedingspatroon en levensstijl
Het voedingspatroon heeft eveneens een invloed op de gezondheid van de gewrichten, inclusief de enkels. Een dieet dat rijk is aan ontstekingsremmende voedingsmiddelen, zoals vette vis, noten en groene bladgroenten, kan bijdragen aan het verminderen van enkelpijn. Daarentegen kunnen bewerkte voedingsmiddelen en voedingsmiddelen met een hoog suikergehalte ontstekingsprocessen bevorderen en het risico op chronische pijn verhogen. Het handhaven van een gezond gewicht is essentieel, aangezien overgewicht de druk op de gewrichten verhoogt en kan leiden tot artrose en enkelklachten.

Verrassende inzichten
Een verrassend inzicht is dat enkelpijn niet alleen een gevolg is van fysieke factoren, maar ook kan worden verergerd door stress en mentale spanning. Chronische stress verhoogt de productie van cortisol, een hormoon dat ontstekingsreacties kan verergeren en zo bijdraagt aan pijn en stijfheid in de gewrichten, inclusief de enkels. Daarnaast blijkt uit onderzoek dat mensen die in een stedelijke omgeving wonen een hoger risico hebben op enkelblessures door onregelmatige stoepen en straten, in tegenstelling tot mensen in landelijke gebieden die meer op zachte, natuurlijke ondergrond lopen.

Kinderen versus volwassenen
Bij kinderen komt enkelpijn meestal voort uit acute oorzaken, zoals sportblessures en verstuikingen. Bij volwassenen is er vaker sprake van chronische aandoeningen zoals artrose of tendinitis. Vrouwen hebben een hogere incidentie van enkelklachten dan mannen, met name door factoren zoals zwangerschap en hormonale schommelingen die de gewrichtsbanden kunnen beïnvloeden.

Symptomen van enkelpijn

Symptomen van pijn in de enkel of enkelpijn kunnen variëren in intensiteit van mild tot ernstig. In sommige gevallen is de pijn intermitterend (wisselend aanwezig), terwijl in andere gevallen er aanhoudende pijn in de enkel optreedt. Symptomen van pijn de enkel zijn onder meer de volgende:

• Ongemak of pijn tijdens het hardlopen
• Pijn tijdens het wandelen
• Blauwe plekken
• Branderige sensatie
• Gevoelloosheid, doof gevoel of tintelingen
• Instabiliteit
• Moeite om de trap op en af te lopen
• Doffe, zeurende of stekende pijn
• Onvermogen om gewicht te dragen op de aangedane enkel
• Ontsteking en zwelling van de enkel
• Pijn blijft bestaan, zelfs als je niet beweegt
• Roodheid rond de enkel
• Stijfheid
• Zwakheid

Oorzaken van pijnlijke enkel

Enkelpijn is vaak te wijten aan een enkelverstuiking, maar kan ook worden veroorzaakt door enkelinstabiliteit, artritis, jicht, peesontsteking, een fractuur (een gebroken enkel), zenuwbeknelling, infectie en slechte structurele uitlijning van been of voet. Pijn in de enkelkan worden geassocieerd met zwelling, stijfheid, roodheid en warmte in het betrokken gebied. De pijn wordt vaak beschreven als een intense doffe pijn die optreedt als er gewicht op de enkel komt te staan en bij het bewegen van de enkel.

Botten, banden, pezen, spieren en gewrichten

Verstuiking van de enkel

Een verzwikte of verstuikte enkel (ook wel gekneusde enkel genoemd) loop je vaak op tijdens het wandelen of sporten. Bij een verstuikte enkel is je voet plotseling naar binnen geklapt, waardoor de enkelband uitrekt of inscheurt. Vaak scheuren er ook wat bloedvaatjes. Het gevolg is een dikke en pijnlijke enkel. De enkelband scheurt zelden helemaal door. de symptomen van een verstuikte enkel zijn:

• Een acute scherpe pijn in enkel, meestal gelokaliseerd aan de buitenkant van de enkel. (De enkel kan zowel naar binnen of naar buiten klappen, maar meestal klapt de enkel naar binnen en zit de pijn aan de gerekte buitenzijde.)
• Na een paar minuten zakt de ergste pijn wat af, waardoor voorzichtig lopen vaak wel weer gaat.
• Veelal treedt er zwelling op en ontstaat er een balvormige blauwe plek als gevolg van een onderhuidse bloeduitstorting.

Gedurende een bepaalde periode blijft het pijnlijk om op je voet te staan. De zwelling neemt na verloop van tijd af en dan zakt het bloed naar de lagere delen van je voet. Het gevolg hiervan is de hiel, de buitenste voetrand en de tenen ook blauw kunnen verkleuren en in een latere fase groen en geel. In de meeste gevallen geneest de enkel voorspoedig, maar soms duurt het wat langer en een enkele keer worden de klachten chronisch. In dat geval blijft de enkel instabiel. De enkel zwikt dan telkens, hetgeen pijnlijk is en waardoor de enkel telkens weer dik wordt.

Gescheurde enkelband

Een gescheurde enkelband is pijnlijk en meestal ontstaat daarbij een zwelling op en onder de enkel en is er ook een bloeduitstorting te zien. Bij gescheurde enkelbanden zul je naar de de Spoedeisende Hulp moeten.

Pijnscheut in enkel door zweepslag

De zweepslag (coup de fouet) dankt zijn naam aan de acuut optredende pijnscheut, alsof er een zweepslag of klap tegen de kuit wordt geplaatst. Het treedt op bij een afzet met lopen of springen. Een zweepslag komt vaak voor bij tennis, hardlopen heuvelop en een plotselinge sterke afzet (zoals bij springen of verspringen). Bij een zweepslag kan een kleine verrekking tot een totale scheur van de spier optreden. Een plotselinge scherpe pijn treedt op en wel precies op de plek waar de scheur is ontstaan. Er kan een zwelling ontstaan, evenals een bloeduitstorting. Dit is geheel afhankelijk van de ernst van de scheur. De bloeduitstorting zakt vaak tussen de weefsels door naar een lagere plek als gevolg van de zwaartekracht. Er is een bewegingsbeperking. De volgende bewegingen zijn vaak niet mogelijk of alleen mogelijk met veel pijn:

• optrekken van de voet;
• wandelen;
• op de tenen staan;
• huppelen;
• rennen; en
• springen.

Waar de scheur is ontstaan, kan er een voelbare en soms ook zichtbare holte of gleuf ontstaan.

Overbelasting van pezen

Op verschillende plekken kan er overbelasting van pezen voorkomen:

• achillespees;
• hielspoor; en
• buitenkant kuit.

Door allerlei oorzaken kan er overbelasting van pezen optreden, zoals een foute stand van de voet, platvoeten, een doorgezakte voet, beenlengteverschil (wat waak voorkomt). Maar ook onvoldoende demping van zool en hak in relatie tot de ondergrond waar je op loopt of sport, of het doortrainen ondanks klachten in een beginstadium, kunnen overbelasting veroorzaken. Vaak worden er vijf stadia onderscheiden:

Pijn in enkel door gescheurde achillespees

Een gescheurde achillespees (achillespeesruptuur) treedt bijna altijd op na een snelle en plotselinge spieractie. Vooral mannen tussen de dertig en veertig jaar die aan sport doen, zijn de pineut. Bij een gescheurde achillespees ontstaat plotselinge hevige pijn laag achter op de kuit of pijn in enkel. Deze pijn is heviger of vergelijkbaar met de pijn bij een spierscheur. Je kunt bij een achillespeesruptuur niet of nauwelijks lopen.

Acute, hevige pijn in enkel door gebroken enkel

Een enkelfractuur (gebroken enkel) wordt vaak veroorzaakt door een verkeersongeluk, sportieve activiteit of geweld. Een enkelbreuk kan optreden bij het sporten wanneer een persoon zijn enkel verdraait, waarbij zijn voet stevig op de grond staat terwijl zijn lichaam een plotselinge draai maakt. Wat je merkt is een acuut optredende, hevige pijn in het aangedane gedeelte. Er treedt een paarsachtige verkleuring op vanwege bloed dat onder de huid terechtgekomen is en zwelling. Lopen is niet meer mogelijk en op het been steunen doet veel pijn.

PTTD

PTTD (Posterior Tibialis Tendon Dysfunctie) ofwel disfunctie van de pees van de musculus tibialis posterior (achterste scheenbeenspier), is de belangrijkste oorzaak van het ontstaan van een platvoet bij volwassenen en kan onder meer pijn aan de binnenzijde van de enkel (in verloop pees) als klacht geven.

Syndroom van Haglund

Het syndroom van Haglund is een structureel probleem waarbij een botuitsteeksel aan de achterkant van de hiel pijn en irritatie veroorzaakt. Dit uitsteeksel, vaak vergeleken met een soort "hielspoor," wrijft tegen de omliggende weefsels en kan leiden tot ontsteking van de achillespees en de slijmbeurs. Patiënten met dit syndroom ervaren vaak scherpe pijn bij het dragen van strakke schoenen en kunnen last hebben van roodheid en zwelling. Het probleem wordt soms het “pomphak-syndroom” genoemd, vanwege het effect dat strakke schoenen hebben op het uitsteeksel.

Bursitis

Bursitis is een ontsteking van de slijmbeurs, een met vocht gevulde structuur die werkt als een kussentje om wrijving te verminderen tussen pezen, spieren en botten. Rond de enkel kan bursitis ontstaan door overbelasting, veelvuldige bewegingen of langdurige druk. Patiënten kunnen pijn en een branderig gevoel ervaren, vaak verergerd door beweging. Bursitis komt vaak voor bij sporters en mensen die lange tijd op hun voeten staan.

Stressfractuur

Een stressfractuur is een overbelastingsblessure die vaak voorkomt bij sporters en actieve mensen. Dit type blessure ontstaat wanneer de botten in de enkel niet genoeg tijd hebben om te herstellen van herhaalde belasting, zoals bij hardlopen of springen. De pijn begint meestal subtiel en wordt erger bij voortzetting van de activiteit. Stressfracturen worden vaak geassocieerd met een verhoogd risico bij mensen met osteoporose of een slechte voedingsstatus, omdat de botten dan kwetsbaarder zijn.

Tendinitis van de peroneuspees

Tendinitis van de peroneuspees is een ontsteking van de pezen aan de buitenkant van de enkel. Deze pezen helpen bij het stabiliseren van de voet en het ondersteunen van bewegingen zoals eversie. Tendinitis kan ontstaan door overmatige belasting, een plotselinge toename in activiteit of een verkeerde voetstand. Symptomen zijn onder andere pijn aan de buitenkant van de enkel, zwelling en stijfheid, vooral na langdurige inspanning.

Botspoor of exostose

Een botspoor, ook wel exostose genoemd, is een overmatige botgroei die vaak wordt veroorzaakt door chronische belasting of irritatie van het gewricht. Dit extra botweefsel kan pijn en ongemak veroorzaken, vooral wanneer het druk uitoefent op omliggende pezen en weefsels. Botsporen komen vaak voor bij mensen die intensieve fysieke activiteiten uitvoeren of bij degenen die ouder worden en last hebben van gewrichtsdegeneratie.

Osteochondritis dissecans

Osteochondritis dissecans is een gewrichtsaandoening waarbij een stuk bot en het bijbehorende kraakbeen losraakt van het gewrichtsoppervlak. Dit kan leiden tot pijn, zwelling en bewegingsbeperkingen. Bij de enkel kan dit gebeuren na herhaalde trauma’s of als gevolg van verminderde doorbloeding. Het losgeraakte botfragment kan blijven vastzitten of losraken in het gewricht, wat verder ongemak en mogelijke blokkades veroorzaakt.

Ganglioncyste

Een ganglion cyste is een met vocht gevulde cyste die zich vaak vormt rond pezen of gewrichten in de enkel. Hoewel deze cysten meestal goedaardig zijn, kunnen ze druk uitoefenen op nabijgelegen structuren, wat leidt tot pijn en bewegingsbeperking. Ze kunnen variëren in grootte en kunnen soms vanzelf verdwijnen, maar ook verergeren bij intensief gebruik van het gewricht.

Hyperpronatie

Hyperpronatie is een afwijking in de voetstand waarbij de voet te veel naar binnen kantelt tijdens het lopen of rennen. Dit kan leiden tot een ongelijke verdeling van de druk op de enkel, wat pijn en andere complicaties veroorzaakt. Hyperpronatie kan bijdragen aan peesontstekingen, gewrichtspijn en zelfs stressfracturen. Correctie met behulp van orthopedische inlegzolen kan helpen om de voetstand te verbeteren en de belasting op de enkel te verminderen.

Syndesmosisblessure (high ankle sprain)

Een syndesmosisblessure, ook bekend als een high ankle sprain, is een type verstuiking dat de ligamenten tussen het scheenbeen en het kuitbeen treft. Dit type blessure komt vaak voor bij contactsporten en activiteiten waarbij plotselinge draaiingen of verdraaiingen van de enkel plaatsvinden. De pijn is vaak hoger in de enkel dan bij een typische verstuiking en kan gepaard gaan met zwelling en moeite om gewicht op de voet te dragen. Herstel van een syndesmosisblessure kan langer duren dan een gewone enkelverstuiking, en in ernstige gevallen kan een operatie nodig zijn om de ligamenten te herstellen.

Zenuwen

Tarsaal tunnel syndroom

Bij het tarsaal tunnel syndroom is er sprake van een beklemming van een voetzenuw (de zogeheten 'nervus tibialis'), wat resulteert in pijn onder de voet, aan de zijkant van de voet en een brandend gevoel in de voorvoet en/of een brandende voetzool. Soms kan het heffen van je voet en het naar binnen knikken van de enkel ook pijnklachten veroorzaken.

Neuropathie

Neuropathie is een aandoening waarbij schade aan de zenuwen optreedt, vaak als gevolg van chronische ziekten zoals diabetes. Deze zenuwschade kan leiden tot pijn, tintelingen, gevoelloosheid en andere symptomen die de enkel treffen. Diabetische neuropathie is een van de meest voorkomende vormen en ontstaat door langdurige hoge bloedsuikerspiegels die de zenuwen aantasten. De pijn kan variëren van een doffe, aanhoudende pijn tot scherpe, stekende sensaties, vooral ’s nachts. Naast pijn kan neuropathie ook de balans en het looppatroon verstoren, wat de kans op verdere enkelblessures vergroot. Preventie en behandeling van neuropathie zijn gericht op het beheersen van de onderliggende aandoening, zoals het reguleren van de bloedsuikerspiegel bij diabetes en het gebruik van medicijnen om de pijn te verlichten.

Enkelpijn door artritis

Elk gewricht in het lichaam kan getroffen worden door artritis, een ontsteking van de gewrichten. Het enkelgewricht kan ook zijn aangedaan door een gewrichtsontsteking.

Startpijn door artrose

Artrose wijst op een verandering van het het kraakbeen in een gewricht en ontstaat doordat er meer gewrichtskraakbeen verloren gaat dan er door het lichaam aangemaakt kan worden. Enkelartrose komt lang zo vaak niet voor als artrose in de knie of heup. Veelvoorkomende klachten van artrose in de enkel zijn gewrichtspijn, pijn bij (het starten van) beweging (ook wel 'startpijn' genoemd), (ochtend)stijfheid, minder gemakkelijk bewegen, zwelling en instabiliteit, bewegingsbeperking en standsafwijking.

Jicht

Jicht is een pijnlijke ontsteking in een gewricht en het wordt veroorzaakt doordat er urinezuurkristallen in het gewricht aanwezig zijn. Meestal treedt jicht op in de grote teen of middenvoet, maar jicht kan zich ook manifesteren in de enkel, knie of pols. Bij jicht wordt het aangedane gewricht dik, rood en warm. Na ongeveer drie weken is de jichtaanval weer weggetrokken.

Reactieve gewrichtsontsteking

Een reactieve gewrichtsontsteking (reactieve artritis) is een reactie op een ontsteking elders in je lichaam, vaak van de keel, maag of urinewegen. Bij een reactieve gewrichtsontsteking raken één of meer gewrichten ontstoken, meestal betreft het de knie en/of de enkel. Je merkt dan dat het aangedane gewricht dik, warm en soms rood wordt. Vaak gaat het gepaard met pijn. Voorts kan buigen en strekken moeite opleveren vanwege de zwelling, pijn of stijfheid. Het is niet duidelijk waarom het lichaam zo reageert op de ontsteking elders in het lichaam. Het kan wel vier tot vijf maanden duren voordat je volledig hersteld bent.

Reumatoïde artritis

De overgrote meerderheid van de mensen met reumatoïde artritis (RA) ervaart pijn in de voet of enkels. Bij RA heb je last van pijn, stijfheid, zwelling of warme gewrichten in de handen, polsen, enkels of voeten. De stijfheid is vooral 's ochtends of na lang liggen of stilzitten het ergst.

Septische artritis

Septische artritis zijn het vocht en weefsel van een gewricht ontstoken. Deze vorm van artritis is het gevolg van een bacteriële infectie of schimmelinfectie. De aandoening leidt tot pijn in de enkels indien deze getroffen zijn.

Systemische aandoeningen

Systemische aandoeningen zoals lupus en fibromyalgie kunnen diffuse pijn en zwelling in de enkels veroorzaken. Lupus, een auto-immuunziekte die het hele lichaam kan aantasten, leidt vaak tot ontstekingen die de gewrichten en weefsels beïnvloeden, inclusief de enkels. Patiënten met lupus kunnen last hebben van pijn, zwelling en stijfheid die variëren in intensiteit en duur. Fibromyalgie, een chronische aandoening die wordt gekenmerkt door wijdverspreide pijn en vermoeidheid, kan ook bijdragen aan enkelklachten door de algehele verhoogde pijngevoeligheid en spierzwakte die het veroorzaakt. Beide aandoeningen vereisen een multidisciplinaire aanpak waarbij pijnmanagement, fysiotherapie en medicatie zoals ontstekingsremmers en immuunonderdrukkers worden ingezet om de symptomen te beheersen en de mobiliteit te verbeteren.

Risicofactoren van een pijnlijke enkel

Iedereen kan pijn ervaren in het enkelgewricht, maar sommige mensen lopen een hoger risico dan de anderen. Veel voorkomende risicofactoren zijn:

• Deelnemen aan inspannende activiteiten terwijl je een slechte conditie hebt.
• Overgewicht of obesitas.
• Geen warming-up voordat je gaat sporten.
• Vermoeide spieren en ligamenten.
• Voorafgaande enkelblessure.
• Ouderdom.

Onderzoek en diagnose

Een pijnlijke enkel kan een raadsel zijn. Is het een verstuiking, een stressfractuur, of een teken van iets diepers, zoals een systemische aandoening? De diagnose van enkelpijn vraagt om een minutieus proces waarin klinisch onderzoek, beeldvorming en, in sommige gevallen, gespecialiseerde technieken worden ingezet om de oorzaak te achterhalen. Hier is een uitgebreide gids door het onderzoek en de diagnose van enkelpijn, inclusief minder bekende diagnostische methoden.

De eerste stappen: een grondige anamnese en lichamelijk onderzoek

Anamnese: het verhaal achter de pijn
De diagnose begint met een gedetailleerd gesprek tussen arts en patiënt. De arts stelt vragen over de pijn: wanneer begon het, is er een specifiek trauma geweest, en wat verergert of verlicht de klachten? Andere relevante vragen gaan over eerdere blessures, dagelijkse activiteiten, en onderliggende ziekten zoals reuma of diabetes.

Bijvoorbeeld, een jonge atleet die klaagt over pijn aan de buitenkant van de enkel na een intensieve training kan wijzen op peroneale tendinitis. Een patiënt met nachtelijke pijn en een eerdere botbreuk kan wijzen op een stressfractuur.

Lichamelijk onderzoek: kijken, voelen, testen
De arts inspecteert de enkel op zwelling, verkleuring en afwijkende stand. Palpatie (het voorzichtig voelen van de enkel) wordt gebruikt om pijnpunten te lokaliseren. Specifieke bewegingstests, zoals dorsiflexie, plantairflexie of inversie, helpen om gewrichtsbeperkingen of instabiliteit vast te stellen.

Een voorbeeld hiervan is de "voorste schuifladetest," die instabiliteit van de enkel kan onthullen, wat typisch is bij een scheur in het voorste ligament.

Beeldvorming: een blik onder de huid

Röntgenfoto’s: de klassieke start
Röntgenfoto’s zijn vaak de eerste keuze bij enkelklachten om botbreuken, dislocaties of artritis uit te sluiten. Ze zijn eenvoudig en snel, maar niet geschikt om zachte weefsels zoals ligamenten en pezen te beoordelen.

Bijvoorbeeld, een röntgenfoto kan een avulsiefractuur onthullen, waarbij een stukje bot is losgetrokken door een krachtig ligament.

MRI: de gouden standaard voor zachte weefsels
Magnetische resonantiebeeldvorming (MRI) biedt een gedetailleerde blik op pezen, ligamenten, spieren en het kraakbeen. Dit onderzoek is essentieel bij vermoedens van ligamentrupturen, peesontstekingen, of kraakbeenschade.

Bij een patiënt met aanhoudende enkelpijn zonder duidelijke breuk kan een MRI een subtiele stressfractuur of een beschadiging van het kraakbeen in het talusgewricht aan het licht brengen.

Echografie: dynamische weergave van beweging
Echografie wordt steeds vaker gebruikt om pezen, ligamenten en zelfs de bloedvaten in real-time te evalueren. Het is bijzonder nuttig om peesrupturen of peroneale tendinitis te diagnosticeren.

Een voorbeeld is een patiënt met een dikke pees aan de buitenkant van de enkel, waarbij echografie een ontsteking in de peesmantel kan aantonen.

Specifieke onderzoeken voor zeldzamere oorzaken

CT-scan: botdetails en complexe anatomie
Een CT-scan wordt gebruikt bij complexe botafwijkingen of bij vermoeden van subtiele fracturen die niet zichtbaar zijn op een röntgenfoto. Het biedt driedimensionale beelden van de botstructuren.

Bijvoorbeeld, een CT-scan kan een subtiele talusfractuur diagnosticeren die verantwoordelijk is voor vage, aanhoudende pijn.

Artroscopie: een blik in het gewricht
Bij onverklaarbare enkelpijn kan een diagnostische artroscopie worden uitgevoerd. Dit is een minimaal invasieve procedure waarbij een kleine camera in het enkelgewricht wordt ingebracht om schade aan kraakbeen, losse fragmenten, of synoviale ontsteking te visualiseren.

Bloedonderzoek: kijken naar systemische oorzaken
Bij vermoeden van systemische ziekten zoals reumatoïde artritis of infecties kan bloedonderzoek inzicht geven. Markers zoals CRP (C-reactief proteïne), reumafactor of urinezuur worden gemeten. Bij een rood, warm en gezwollen gewricht kan een verhoogde CRP wijzen op septische artritis.

Botdensitometrie en botscans
Bij vermoeden van osteoporose of stressfracturen kan een botscan of DEXA-scan worden uitgevoerd om de botdichtheid te meten. Dit onderzoek is relevant bij patiënten met een voorgeschiedenis van breuken of langdurig gebruik van corticosteroïden.

Functionele testen en kinematica
Ganganalyse: inzicht in bewegingspatronen
Voor patiënten met chronische pijn of terugkerende blessures kan een ganganalyse worden uitgevoerd. Dit onderzoekt hoe de enkel beweegt tijdens het lopen of rennen. Afwijkingen in belasting of voetafwikkeling kunnen de oorzaak van enkelpijn onthullen.

Drukmetingen: belasting en voetdruk
Met een drukplaat of inlegzolen met sensoren kan de verdeling van druk in de voet worden gemeten. Overmatige druk op specifieke delen van de voet kan wijzen op een verkeerd looppatroon dat bijdraagt aan enkelklachten.

Zelfzorg

De behandeling van je pijnlijke enkel kan chronische pijn en instabiliteit voorkomen. Vaak behandel je pijn in de enkel eerst met de RICE-methode. Deze letters staat voor Rust, IJs, Compressie en Elevatie (omhoog brengen).

Rust

Laat je enkel rusten door er niet op te lopen. Beperk de gewichtsbelasting. Gebruik indien nodig krukken; als er geen fractuur is, kun je veilig wat gewicht op het been zetten. Een enkelbrace helpt vaak bij het verminderen van zwelling en voegt stabiliteit toe terwijl de ligamenten genezen.

IJs

IJs gaat zwelling tegen. Plaats geen ijs direct op de huid (gebruik een dun stuk stof, zoals een kussensloop tussen de ijszak en de huid) en plaats niet meer dan 20 minuten per keer het ijs op de plek om bevriezing te voorkomen.

Compressie

Compressie kan helpen om zwelling onder controle te krijgen en ter ondersteuning. Het kan zinvol zijn om de geblesseerde enkel in te wikkelen met een elastisch verband, zoals een ACE-verband. Zorg er wel voor dat het verband niet te strak zit.

Elevatie

Verhoog de voet door hem ergens op te leggen en boven de taille of het hart te houden.

Behandeling stekende of zeurende enkelpijn

Er zijn veel manieren om enkelproblemen te behandelen. Soms volstaat zelfzorg (zie boven) en fysiotherapie en in ernstige gevallen kan een operatie nodig zijn om de schade te herstellen. De meest voorkomende behandelingstechnieken zijn:

Fysiotherapie

Vaak hebben gewrichtsproblemen professionele aandacht nodig van een fysiotherapeut. Fysiotherapie kan gegeven worden in combinatie met medicatie en/of injecties in het enkelgewricht.

Brace of bandage

De meest voorkomende indicaties voor een enkelbrace of enkelbandage zijn:

• verstuiking
• instabiliteit
• pijn
• gebruik na een zware operatie
• gescheurde enkelbanden

Ontstekingsremmende medicijnen en injecties

Gewoonlijk worden ontstekingsremmende medicijnen voorgeschreven om verschillende soorten artritis te behandelen om pijn te verzachten en zwelling te verminderen. De arts kan ook ontstekingsremmende middelen (zoals corticosteroïden) en een verdovende pijnstiller injecteren, waardoor de zwelling vermindert en je vrijer kan bewegen.

Chirurgie

Chirurgie is vaak een laatste behandelingsoptie voor pijn in de enkel en wordt alleen ingezet als conservatieve behandeling onvoldoende helpt. Als een operatie nodig is om een aandoening als osteochondritis dissecans (een zeldzame aandoening aan het kraakbeen en het ondergelegen gewricht) te behandelen, kan dit vaak middels een kijkoperatie in een gewricht (arthroscopische chirurgie) worden uitgevoerd. Artroscopische chirurgie is minimaal invasief en wordt uitgevoerd door zeer kleine incisies rond het gewricht te maken. Ter correctie van chronische instabiliteit van de enkel zijn er verschillende operaties zoals een 'standaard
reconstructie' en een 'uitgebreide reconstructie' van een de enkelband. Bij een standaard enkelbandreconstructie wordt de beschadigde enkelband weer strakker gemaakt door de beschadigde structuren aan elkaar terug te hechten en te
versterken. Bij de uitgebreide vorm wordt stabiliteit verkregen door een peesreconstructie.

Enkelartrodese/enkelfusie

Artrodese is het aan elkaar vastmaken van de botten van een gewricht en bij de enkel wordt de scheenbeen vastgemaakt aan het sprongbeen. Dit zorgt ervoor dat de enkel niet meer kan bewegen. Deze operatie wordt soms ingezet om artritis te behandelen. Het helpt goed tegen de pijn, maar het maakt de enkel wel immobiel.

Kraakbeentransplantatie

Dit kan worden gedaan bij bijvoorbeeld mensen met een fors gat in hun kraakbeen, bijvoorbeeld door een ongeluk. Hierbij wordt een stukje kraakbeen weggehaald, wat naar een laboratorium gaat om te worden opgekweekt. Na een aantal maanden plaatst de chirurg de uitgegroeide kraakbeencellen in het gewricht en langzaam herstelt het hele enkelgewricht zich weer.

Prognose

De prognose van enkelpijn hangt sterk af van de onderliggende oorzaak, de ernst van de klachten en hoe snel en effectief de behandeling wordt ingezet. Hoewel de meeste gevallen van enkelpijn, zoals lichte verstuikingen of overbelastingsblessures, binnen enkele weken volledig herstellen, zijn er ook situaties waarin de pijn langer aanhoudt of blijvende gevolgen heeft. Hier volgt een uitgebreide blik op de prognose van enkelpijn, afhankelijk van verschillende factoren.

Verstuikingen en lichte blessures: snelle hersteltijd
Bij een lichte verstuiking of overbelasting is de prognose doorgaans uitstekend. Met rust, ijsapplicatie, compressie en elevatie (de RICE-methode) verdwijnen de klachten meestal binnen 2 tot 4 weken. Fysiotherapie kan het herstel versnellen en helpen toekomstige blessures te voorkomen.

• Factoren die herstel beïnvloeden: Regelmatige beweging binnen de pijngrenzen bevordert de bloedtoevoer naar het gebied, wat genezing stimuleert.
• Voorbeeld: Bij een milde verstuiking van de laterale enkelband is de enkel vaak na twee weken weer belastbaar, mits de patiënt de belasting geleidelijk opbouwt.

Ernstige verstuikingen en ligamentletsels: een langere weg
Bij matige tot ernstige verstuikingen, waarbij ligamenten deels of volledig gescheurd zijn, duurt het herstel vaak langer. De meeste patiënten herstellen binnen 6 tot 12 weken, hoewel in sommige gevallen chronische instabiliteit kan ontstaan.

• Chirurgische interventie: Als de enkel na conservatieve behandeling instabiel blijft, kan een operatie nodig zijn. Dit kan de hersteltijd verlengen, maar de prognose blijft over het algemeen goed met volledige functieherstel na enkele maanden.

Stressfracturen en botbreuken: afhankelijk van stabiliteit
Bij een stressfractuur of volledige botbreuk varieert de prognose sterk.

• Stressfracturen: Bij tijdige detectie genezen stressfracturen meestal binnen 6 tot 8 weken met rust en aangepaste belasting.
• Volledige botbreuken: Bij complexe breuken, zoals een talusfractuur, kan de genezing enkele maanden duren. Ongeveer 80% van de patiënten herstelt volledig, hoewel er een risico is op complicaties zoals posttraumatische artrose.

Chronische pijn of instabiliteit: een uitdaging
Bij patiënten met chronische enkelpijn of instabiliteit, vaak door terugkerende blessures of onvoldoende herstel, is de prognose afhankelijk van de oorzaak en de gekozen behandeling.

• Fysiotherapie en functionele training: Met gerichte oefeningen kan de stabiliteit en kracht in de enkel vaak worden herwonnen, hoewel het proces maanden kan duren.
• Chirurgische opties: Bij blijvende instabiliteit kan ligamentreconstructie worden overwogen, wat in veel gevallen leidt tot een significante verbetering van de functie.

• Systemische aandoeningen en complexere oorzaken: wisselende uitkomsten
• Bij enkelpijn door systemische aandoeningen, zoals reumatoïde artritis of jicht, is de prognose afhankelijk van hoe goed de onderliggende ziekte wordt beheerst.
• Ontstekingsziekten: Bij effectieve behandeling van reumatoïde artritis kan de enkelpijn sterk verminderen, hoewel gewrichtsschade blijvend kan zijn.
• Jicht: Met goede urinezuurcontrole zijn acute aanvallen vaak te voorkomen, wat de prognose gunstig maakt.

Posttraumatische artrose: een mogelijk gevolg
Bij ernstige blessures, zoals een gecompliceerde enkelbreuk, kan posttraumatische artrose ontstaan. Deze vorm van gewrichtsslijtage beperkt de mobiliteit en veroorzaakt chronische pijn. Hoewel artrose onomkeerbaar is, kunnen injecties, fysiotherapie en in sommige gevallen enkelvervanging de kwaliteit van leven verbeteren.

Preventie: voorkómen van enkelblessures

Een goed warming-up voor het sporten, het dragen van goed passende schoenen en het vermijden van hoge hakken kunnen enkelblessures helpen voorkomen. Als je een enkelblessure oploopt, kan rusten, koelen en hoog leggen van het aangedane zwelling en pijn verminderen. Daarnaast is het belangrijk om de instructies van de behandelend arts zo goed mogelijk op te volgen.

Lees verder

• Verstuikte enkel: oorzaken, behandeling, tapen en herstel
• Gescheurde enkelband: symptomen, behandeling en herstel
• Pijn in scheenbeen na lopen, hardlopen of sporten
• Gezwollen enkels en dikke voeten: oorzaken en behandeling
• Pijn aan de knie: stekende, brandende of zeurende kniepijn