Cryptokokkose: Schimmelinfectie met aantasting longen & huid

Cryptokokkose is een schimmelinfectie veroorzaakt door het inademen van de schimmel Cryptococcus neoformans of Cryptococcus gattii. De symptomen presenteren zich hoofdzakelijk bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem. Vooral de longen en de huid zijn aangetast, al breidt de infectie zich bij sommige patiënten uit naar de hersenen, waarbij een ernstige meningitis (ontsteking van de ruggen- en hersenvliezen) mogelijk is. De arts behandelt deze infectie met medicatie, waardoor veel patiënten snel herstellen. Niettemin komen jaarlijks enkele honderdduizenden patiënten wereldwijd te overlijden aan deze ziekte. De schimmelaandoening werd voor het eerst beschreven in 1894 door de patholoog Busse.

• Synoniemen cryptokokkose
• Epidemiologie schimmelaandoening
• Oorzaken schimmelinfectie: Schimmel Cryptococcus neoformans of Cryptococcus gattii
• Risicofactoren
• Symptomen van de ziekte: Aantasting longen, huid en hersenen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen cryptokokkose

Cryptokokkose is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• cryptococcose
• cryptococcosis
• ziekte van Busse-Buschke

Epidemiologie schimmelaandoening

De schimmelaandoening komt wereldwijd voor, hoewel de schimmel in (sub)tropische gebieden zoals Australië, Zuid-Amerika, Zuidoost-Azië en Centraal- en sub-Sahara Afrika vaker gerapporteerd zijn. Vooral patiënten met een verzwakt immuunsysteem lijden aan de schimmelaandoening. Ongeveer 7 tot 15% van de AIDS-patiënten ontwikkelt de aandoening (zwaarst getroffen groep). Daarnaast komt de infectie vaker tot uiting bij hiv-patiënten, patiënten met een Hodgkin-lymfoom (kanker van het lymfesysteem met vergrote lymfeklieren, koorts en vermoeidheid), patiënten met sarcoïdose, patiënten die chemotherapie krijgen bij de behandeling van kanker, patiënten die een orgaantransplantatie hebben ondergaan en patiënten die hoge doses corticosteroïden nemen. Twee derde van de patiënten is ouder dan veertig jaar. Voorts is er geen raciale voorliefde gemeld. Mannen lijden tot slot drie keer vaker dan vrouwen aan cryptokokkose.

Oorzaken schimmelinfectie: Schimmel Cryptococcus neoformans of Cryptococcus gattii

De schimmel Cryptococcus veroorzaakt de ziekte. Meer dan vijftig soorten zijn bekend, maar enkel Cryptococcus neoformans en Cryptococcus gattii veroorzaken symptomen bij de mens. De schimmel bevindt zich meestal in de bodem. De schimmel infecteert de longen wanneer de patiënt deze inademt. De infectie verdwijnt veelal spontaan bij gezonde patiënten, maar bij verzwakte patiënten is de infectie in de longen aanwezig of verspreidt deze zich over het hele lichaam. De verspreiding gebeurt enkel door het inademen van de schimmel en is dus niet mogelijk van persoon tot persoon.

Risicofactoren

De risicofactoren voor cryptokokkose zijn onder andere:

• HIV-infectie
• AIDS
• Hodgkin-lymfoom
• Sarcoïdose
• Chemotherapie
• Orgaantransplantatie
• Gebruik van hoge doses corticosteroïden

Symptomen van de ziekte: Aantasting longen, huid en hersenen

De ernst en uitgebreidheid van de symptomen variëren per patiënt van mild tot zeer ernstig (levensbedreigend). Patiënten met een normaal immuunsysteem vertonen meestal geen symptomen van de ziekte. Naast de algemene symptomen, concentreren de tekenen van de ziekte zich bij andere patiënten vooral op de longen en de huid. Daarnaast zijn mogelijk de hersenen aangetast. Tot slot zijn minder vaak voorkomende symptomen soms ook aanwezig bij de patiënt.

Algemene symptomen

Algemene symptomen omvatten botpijn of gevoeligheid van het borstbeen, hoofdpijn en ochtendhoofdpijn, koorts, misselijkheid, nachtelijk zweten, onbedoeld gewichtsverlies, gezwollen lymfeklieren (de medische term hiervoor is "lymfadenopathie") en vermoeidheid

Longen

De patiënt heeft problemen met de longen, waardoor hij lijdt aan kortademigheid, een droge hoest heeft, bloed moet ophoesten (hemoptoe) en pijn heeft op de borst (pijn op de borst).

Huid

De patiënt vertoont een typische huiduitslag, bestaande uit kleine rode vlekjes (petechiën), huidzweren of andere huidletsels.

Hersenen

Ook de hersenen zijn mogelijk aangetast bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem. De patiënt krijgt een langzame zwelling en irritatie van de hersenen en het ruggenmerg. Verwardheid, een wazig gezichtsvermogen, fotofobie (lichtschuwheid) of dubbelzien (diplopie) treden mogelijk op.

Minder vaak voorkomende symptomen

Minder vaak voorkomende symptomen omvatten chorioretinitis, een bijnieraandoening, een buikvliesontsteking, een nierabces, een oogzenuwontsteking of endoftalmitis, hepatitis (leverontsteking), myocarditis (hartspierontsteking) en myositis (spierontsteking).

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen die op een ernstige infectie kunnen wijzen zijn:

• Plotselinge verwardheid
• Ernstige hoofdpijn
• Hevige kortademigheid
• Oncontroleerbare koorts
• Aanhoudende pijn op de borst

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts voert een grondig lichamelijk onderzoek uit bij de patiënt. Hierbij is een anamnese, een grondig vraaggesprek, onontbeerlijk. De arts merkt tevens de zichtbare symptomen op waaronder abnormale ademgeluiden, een stijve nek, een versnelde hartslag (tachycardie), koorts, opgezwollen klieren en gedragsmatige veranderingen.

Diagnostisch onderzoek (vervolg)

• een ruggenprik (lumbaalpunctie) om het hersenvocht te onderzoeken
• een huidbiopsie indien er huidletsels aanwezig zijn
• een MRI-scan van het hoofd voor gedetailleerdere beelden van de hersenen
• een bloedkweek om aanwezigheid van de schimmel in het bloed te bevestigen

Behandeling

De behandeling van cryptokokkose omvat doorgaans het gebruik van antischimmelmedicatie. De belangrijkste geneesmiddelen zijn:

• Amfotericine B – Dit medicijn is vaak de eerste keuze bij ernstige gevallen. Het wordt intraveneus toegediend en kan bijwerkingen veroorzaken.
• Flucytosine – Dit medicijn wordt vaak in combinatie met amfotericine B gebruikt om de effectiviteit van de behandeling te verhogen.
• Fluconazol – Dit wordt soms gebruikt voor de onderhoudsbehandeling na een initiële behandeling met amfotericine B en flucytosine.

De behandeling kan weken tot maanden duren, afhankelijk van de ernst van de infectie en de reactie van de patiënt op de medicatie. In gevallen van meningitis is vaak een langere behandeling noodzakelijk en kan langdurige opvolging nodig zijn om herhaling van de infectie te voorkomen.

Prognose

De prognose van cryptokokkose hangt af van verschillende factoren, zoals de ernst van de infectie, de algehele gezondheid van de patiënt en de snelheid waarmee behandeling wordt gestart. Bij tijdige en effectieve behandeling kunnen veel patiënten herstellen. Bij mensen met een ernstig verzwakt immuunsysteem kan de prognose echter slechter zijn, en complicaties kunnen de uitkomst beïnvloeden.

Complicaties

Mogelijke complicaties van cryptokokkose zijn onder andere:

• een chronische longinfectie
• blijvende neurologische schade bij herseninfectie
• verhoogde intracraniale druk door meningitis, wat kan leiden tot hersenschade
• terugkerende infecties bij niet-adequate behandeling of bij patiënten met een ernstig verzwakt immuunsysteem

Preventie

Preventie van cryptokokkose richt zich vooral op het beschermen van mensen met een verzwakt immuunsysteem:

• Het nemen van antischimmelmedicatie als preventie bij hoogrisicopatiënten, zoals HIV/AIDS-patiënten met een lage CD4-cel telling
• Het vermijden van blootstelling aan potentiële bronnen van de schimmel, zoals besmette bodem en uitwerpselen van vogels
• Regelmatige medische controles en follow-up bij patiënten met een verhoogd risico