Cryptokokkose: Schimmelinfectie met aantasting longen & huid

Cryptokokkose is een schimmelinfectie veroorzaakt door het inademen van de schimmel Cryptococcus neoformans of Cryptococcus gattii. De symptomen presenteren zich hoofdzakelijk bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem. Vooral de longen en de huid zijn aangetast, al breidt de infectie zich bij sommige patiënten uit naar de hersenen, waarbij een ernstige meningitis (ontsteking van de ruggen- en hersenvliezen) mogelijk is. De arts behandelt deze infectie met medicatie, waardoor veel patiënten snel herstellen. Niettemin komen jaarlijks enkele honderdduizenden patiënten wereldwijd te overlijden aan deze ziekte. De schimmelaandoening werd voor het eerst beschreven in 1894 door de patholoog Busse.

• Synoniemen cryptokokkose
• Epidemiologie schimmelaandoening
• Oorzaken schimmelinfectie: Schimmel Cryptococcus neoformans of Cryptococcus gattii
• Biologie van Cryptococcus neoformans en Cryptococcus gattii
• Overdracht en infectiemechanisme
• Risico op ernstige infecties
• Risicofactoren
• Symptomen van de ziekte: Aantasting longen, huid en hersenen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen cryptokokkose

Cryptokokkose is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• cryptococcose
• cryptococcosis
• ziekte van Busse-Buschke

Epidemiologie schimmelaandoening

De schimmelaandoening komt wereldwijd voor, met een hogere incidentie in (sub)tropische gebieden zoals Australië, Zuid-Amerika, Zuidoost-Azië en Centraal- en sub-Sahara Afrika. Deze regio's hebben een gunstiger milieu voor de groei van schimmels zoals Cryptococcus neoformans en Cryptococcus gattii, die verantwoordelijk zijn voor cryptokokkose. Vooral patiënten met een verzwakt immuunsysteem lopen een verhoogd risico op deze schimmelinfectie. Ongeveer 7 tot 15% van de AIDS-patiënten ontwikkelt cryptokokkose, wat hen tot de zwaarst getroffen groep maakt.

HIV en andere risicogroepen
Naast AIDS-patiënten is er ook een verhoogde prevalentie van cryptokokkose onder patiënten met een HIV-infectie, vooral in latere stadia van de ziekte. Patiënten met een Hodgkin-lymfoom, een type kanker van het lymfesysteem, lopen ook een verhoogd risico. Dit geldt tevens voor patiënten met sarcoïdose en diegenen die chemotherapie ondergaan voor de behandeling van kanker. Ook patiënten die een orgaantransplantatie hebben ondergaan en daardoor immuunsuppressieve medicatie gebruiken, zijn kwetsbaar voor deze infectie. Het gebruik van hoge doses corticosteroïden draagt eveneens bij aan het verhoogde risico op infectie. Het is belangrijk op te merken dat twee derde van de patiënten ouder is dan veertig jaar, maar er is geen duidelijke raciale voorliefde gerapporteerd. Mannen lijden tot slot tot drie keer vaker aan cryptokokkose dan vrouwen.

Geografische variatie in incidentie
De incidentie van cryptokokkose varieert aanzienlijk afhankelijk van de geografische locatie. In ontwikkelingslanden, waar de prevalentie van HIV/AIDS hoger is, komt cryptokokkose vaker voor. In deze gebieden zijn de gezondheidszorgsystemen vaak minder uitgerust om tijdig diagnose en behandeling te bieden, wat leidt tot hogere sterftecijfers. In vergelijking daarmee zijn er in ontwikkelde landen, ondanks een lager aantal gevallen, nog steeds zorgen over de groeiende populatie van immuungecompromitteerde patiënten, zoals ouderen en mensen met chronische aandoeningen.

Seizoensgebonden variaties
Bovendien kunnen seizoensgebonden variaties ook een rol spelen in de incidentie van schimmelinfecties. In bepaalde gebieden kan de prevalentie van schimmels zoals Cryptococcus gattii stijgen in de regenachtige seizoenen, wanneer de omstandigheden voor de schimmelgroei optimaal zijn. Dit kan leiden tot een tijdelijke stijging van het aantal infecties, vooral bij mensen die in de nabijheid van de schimmelbron wonen, zoals in bosrijke of agrarische gebieden.

Oorzaken schimmelinfectie: Schimmel Cryptococcus neoformans of Cryptococcus gattii

De schimmel Cryptococcus is verantwoordelijk voor de aandoening. Er zijn meer dan vijftig soorten van deze schimmel bekend, maar alleen Cryptococcus neoformans en Cryptococcus gattii veroorzaken symptomen bij de mens. Deze schimmels komen voornamelijk voor in de bodem, vaak in gebieden met een hoge concentratie organisch materiaal, zoals vogeluitwerpselen. De schimmel kan de longen infecteren wanneer de patiënt deze inademt.

Biologie van Cryptococcus neoformans en Cryptococcus gattii

Cryptococcus neoformans en Cryptococcus gattii zijn encapsulated schimmels die zich kunnen aanpassen aan verschillende omgevingen. De capsule die deze schimmels omgeeft, biedt bescherming tegen het immuunsysteem van de gastheer en speelt een cruciale rol in hun virulentie. Deze capsules helpen de schimmel te overleven in ongunstige omstandigheden en bevorderen hun vermogen om zich te vermenigvuldigen in het lichaam van de geïnfecteerde persoon. Cryptococcus neoformans wordt vaak geassocieerd met vogeluitwerpselen, terwijl Cryptococcus gattii vaker voorkomt in tropische en subtropische klimaten, vooral in gebieden met eucalyptusbossen.

Overdracht en infectiemechanisme

De overdracht van de schimmel vindt plaats via inhalatie van sporen die in de lucht aanwezig zijn, vooral in gebieden waar de schimmel in de bodem voorkomt. Bij het inademen komen de sporen in de longen terecht, waar ze zich kunnen hechten aan de longweefsels en beginnen te groeien. Bij gezonde individuen is het immuunsysteem vaak in staat om de infectie te bestrijden, wat leidt tot een asymptomatische of milde reactie. Echter, bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem kan de schimmel zich in de longen vermenigvuldigen en de infectie kan zich naar andere organen verspreiden, waaronder de hersenen, wat leidt tot ernstige aandoeningen zoals meningitis.

Risico op ernstige infecties

Bepaalde risicogroepen lopen een verhoogd risico op ernstige infecties door Cryptococcus. Dit zijn vooral mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals HIV-patiënten, mensen die chemotherapie ondergaan, of patiënten die corticosteroïden gebruiken. Deze individuen hebben een verminderd vermogen om infecties te bestrijden, waardoor de schimmel gemakkelijker kan prolifereren en ernstige gezondheidsproblemen kan veroorzaken. Het is essentieel voor deze risicogroepen om alert te zijn op symptomen van schimmelinfecties en tijdig medische hulp te zoeken.

Risicofactoren

De risicofactoren voor cryptokokkose omvatten verschillende immunosuppressieve aandoeningen en behandelingen. Een belangrijke risicofactor is een HIV-infectie, vooral in de late stadia wanneer de immuunrespons ernstig is aangetast.

AIDS en immunosuppressie
Patiënten met AIDS hebben een zeer hoog risico op het ontwikkelen van cryptokokkose, omdat hun immuunsysteem sterk verzwakt is. Daarnaast zijn patiënten met een Hodgkin-lymfoom en sarcoïdose ook kwetsbaar voor deze infectie, evenals personen die chemotherapie ondergaan, wat hun immuunsysteem verder kan verzwakken.

Orgaantransplantatie en corticosteroïden
Patiënten die een orgaantransplantatie hebben ondergaan, worden vaak behandeld met immunosuppressieve medicatie om afstoting van het nieuwe orgaan te voorkomen. Dit verhoogt het risico op infecties, waaronder cryptokokkose. Het gebruik van hoge doses corticosteroïden is ook een belangrijke risicofactor, omdat deze medicatie de immuunrespons onderdrukt en de kans op schimmelinfecties vergroot.

Door het begrijpen van de epidemiologie, oorzaken en risicofactoren van deze schimmelinfectie kunnen zorgverleners gerichte preventieve maatregelen en behandelingen ontwikkelen voor kwetsbare populaties.

Symptomen van de ziekte: Aantasting longen, huid en hersenen

De ernst en uitgebreidheid van de symptomen variëren per patiënt van mild tot zeer ernstig (levensbedreigend). Patiënten met een normaal immuunsysteem vertonen meestal geen symptomen van de ziekte. Naast de algemene symptomen, concentreren de tekenen van de ziekte zich bij andere patiënten vooral op de longen en de huid. Daarnaast zijn mogelijk de hersenen aangetast. Tot slot zijn minder vaak voorkomende symptomen soms ook aanwezig bij de patiënt.

Algemene symptomen
Algemene symptomen omvatten botpijn of gevoeligheid van het borstbeen, hoofdpijn en ochtendhoofdpijn, koorts, misselijkheid, nachtelijk zweten, onbedoeld gewichtsverlies, gezwollen lymfeklieren (de medische term hiervoor is "lymfadenopathie") en vermoeidheid

Longen
De patiënt heeft problemen met de longen, waardoor hij lijdt aan kortademigheid, een droge hoest heeft, bloed moet ophoesten (hemoptoe) en pijn heeft op de borst (pijn op de borst).

Huid
De patiënt vertoont een typische huiduitslag, bestaande uit kleine rode vlekjes (petechiën), huidzweren of andere huidletsels.

Hersenen
Ook de hersenen zijn mogelijk aangetast bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem. De patiënt krijgt een langzame zwelling en irritatie van de hersenen en het ruggenmerg. Verwardheid, een wazig gezichtsvermogen, fotofobie (lichtschuwheid) of dubbelzien (diplopie) treden mogelijk op.

Minder vaak voorkomende symptomen
Minder vaak voorkomende symptomen omvatten chorioretinitis, een bijnieraandoening, een buikvliesontsteking, een nierabces, een oogzenuwontsteking of endoftalmitis, hepatitis (leverontsteking), myocarditis (hartspierontsteking) en myositis (spierontsteking).

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen die op een ernstige infectie kunnen wijzen zijn:

• Plotselinge verwardheid
• Ernstige hoofdpijn
• Hevige kortademigheid
• Oncontroleerbare koorts
• Aanhoudende pijn op de borst

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De arts voert een grondig lichamelijk onderzoek uit bij de patiënt. Hierbij is een anamnese, een grondig vraaggesprek, onontbeerlijk. De arts merkt tevens de zichtbare symptomen op waaronder abnormale ademgeluiden, een stijve nek, een versnelde hartslag (tachycardie), koorts, opgezwollen klieren en gedragsmatige veranderingen.

Diagnostisch onderzoek (vervolg)

• een ruggenprik (lumbaalpunctie) om het hersenvocht te onderzoeken
• een huidbiopsie indien er huidletsels aanwezig zijn
• een MRI-scan van het hoofd voor gedetailleerdere beelden van de hersenen
• een bloedkweek om aanwezigheid van de schimmel in het bloed te bevestigen

Behandeling

De behandeling van cryptokokkose omvat doorgaans het gebruik van antischimmelmedicatie, afhankelijk van de ernst van de infectie en de algehele gezondheid van de patiënt. Het doel van de behandeling is om de schimmel effectief te bestrijden en complicaties te voorkomen.

Antischimmelmedicatie
De belangrijkste geneesmiddelen die worden gebruikt bij de behandeling van cryptokokkose zijn:

Amfotericine B
Amfotericine B is vaak de eerste keuze bij ernstige gevallen van cryptokokkose, met name bij patiënten met meningitis of bij immuungecompromitteerde personen. Dit medicijn wordt intraveneus toegediend en is effectief in het doden van de schimmel. Echter, het gebruik van amfotericine B kan bijwerkingen veroorzaken, zoals nierbeschadiging en elektrolytenstoornissen, waardoor nauwlettend toezicht op de patiënt noodzakelijk is tijdens de behandeling.

Flucytosine
Flucytosine wordt vaak in combinatie met amfotericine B gebruikt om de effectiviteit van de behandeling te verhogen. Dit medicijn werkt door de schimmel te verstoren in zijn vermogen om nucleïnezuur te synthetiseren, wat leidt tot de dood van de schimmelcellen. Het gebruik van flucytosine kan echter ook bijwerkingen met zich meebrengen, zoals bloedafwijkingen en leverfunctiestoornissen. Het is belangrijk dat patiënten goed worden gemonitord op deze mogelijke bijwerkingen.

Fluconazol
Fluconazol wordt soms gebruikt voor de onderhoudsbehandeling na een initiële behandeling met amfotericine B en flucytosine. Dit medicijn is effectiever in de preventie van terugkerende infecties en wordt meestal voorgeschreven voor patiënten met een verhoogd risico op terugval, zoals HIV-patiënten. Het gebruik van fluconazol is doorgaans goed verdraagzaam, maar kan in sommige gevallen leiden tot leverfunctiestoornissen en interacties met andere geneesmiddelen.

Duur van de behandeling
De behandeling kan weken tot maanden duren, afhankelijk van de ernst van de infectie en de reactie van de patiënt op de medicatie. In gevallen van meningitis is vaak een langere behandeling noodzakelijk, soms tot enkele maanden. Dit is om ervoor te zorgen dat de schimmel volledig uit het lichaam wordt geëlimineerd. Langdurige opvolging kan nodig zijn om herhaling van de infectie te voorkomen, vooral bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem.

Prognose

De prognose van cryptokokkose hangt af van verschillende factoren, zoals de ernst van de infectie, de algehele gezondheid van de patiënt en de snelheid waarmee behandeling wordt gestart.

Herstel bij tijdige behandeling
Bij tijdige en effectieve behandeling kunnen veel patiënten volledig herstellen. Dit is vooral het geval bij patiënten met een goed functionerend immuunsysteem en zonder andere ernstige aandoeningen. De prognose verbetert aanzienlijk wanneer de behandeling vroegtijdig wordt gestart, wat het belang van snelle diagnose en interventie onderstreept.

Prognose bij verzwakt immuunsysteem
Bij mensen met een ernstig verzwakt immuunsysteem, zoals HIV/AIDS-patiënten met een lage CD4-celtelling, kan de prognose echter slechter zijn. Complicaties zoals neurologische schade of terugkerende infecties kunnen de uitkomst beïnvloeden, waardoor langdurige medische zorg en opvolging noodzakelijk zijn. Het is van cruciaal belang dat deze patiënten tijdig toegang hebben tot antischimmeltherapie om hun kansen op herstel te maximaliseren.

Complicaties

Cryptokokkose kan leiden tot verschillende complicaties, vooral als de infectie niet adequaat wordt behandeld.

Chronische longinfectie
Een mogelijke complicatie van cryptokokkose is een chronische longinfectie, die kan optreden als de schimmel in de longen blijft aanwezig na de initiële infectie. Dit kan leiden tot aanhoudende ademhalingsproblemen en een verminderde longfunctie.

Neurologische schade
Bij patiënten met herseninfecties kan blijvende neurologische schade optreden. Dit kan resulteren in cognitieve problemen, motorische stoornissen en andere neurologische symptomen die de kwaliteit van leven aanzienlijk kunnen beïnvloeden.

Verhoogde intracraniale druk
Meningitis kan leiden tot verhoogde intracraniale druk, wat op zijn beurt kan leiden tot hersenschade. Dit is een ernstige complicatie die onmiddellijke medische aandacht vereist om verdere schade te voorkomen.

Terugkerende infecties
Bij patiënten met een ernstig verzwakt immuunsysteem bestaat er een verhoogd risico op terugkerende infecties. Dit kan optreden als gevolg van inadequate behandeling of een falend immuunsysteem, wat leidt tot herhaalde hospitalisatie en een slechte algemene gezondheid.

Preventie

Preventie van cryptokokkose richt zich vooral op het beschermen van mensen met een verzwakt immuunsysteem.

Antischimmelmedicatie voor hoogrisicopatiënten
Voor hoogrisicopatiënten, zoals HIV/AIDS-patiënten met een lage CD4-cel telling, kan het nemen van antischimmelmedicatie als preventie essentieel zijn. Dit kan helpen om de kans op het ontwikkelen van cryptokokkose aanzienlijk te verminderen.

Vermijden van blootstelling
Daarnaast is het belangrijk om blootstelling aan potentiële bronnen van de schimmel te vermijden, zoals besmette bodem en uitwerpselen van vogels. Patiënten moeten geïnformeerd worden over risicovolle omgevingen en hoe ze deze kunnen vermijden om hun risico op infectie te verlagen.

Regelmatige medische controles
Regelmatige medische controles en opvolging bij patiënten met een verhoogd risico zijn cruciaal voor vroege opsporing en behandeling van infecties. Door nauwe monitoring kan men tijdig ingrijpen en complicaties voorkomen, waardoor de algehele prognose voor deze patiënten verbetert.

Inzicht in de behandelingsopties, prognose, complicaties en preventieve maatregelen is essentieel voor het effectief beheren van cryptokokkose en het verbeteren van de uitkomsten voor patiënten met een verhoogd risico.