Torticollis (scheefhals): Abnormale hoofdpositie

Torticollis is een spieraandoening die resulteert in een verdraaide nek of een hoofd dat gekanteld is naar de zijkant. De aandoening ontstaat door abnormale spiersamentrekkingen in de nekspieren. Dit kan het gevolg zijn van diverse aandoeningen en omgevingsfactoren. Naast de abnormale hoofdpositie ervaart de patiënt vaak pijn in de nek, schouder en andere gebieden. Andere symptomen kunnen ook optreden. Veel patiënten genezen spontaan van een scheefhals of profiteren van verschillende behandelingsopties. Wanneer torticollis aanhoudt, kunnen diverse complicaties ontstaan.

• Synoniemen
• Epidemiologie van spieraandoening
• Oorzaken: Door spiersamentrekkingen in de nek
• Risicofactoren
• Symptomen: Abnormale hoofdpositie en pijn
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van scheefhals
• Prognose van verdraaide nek
• Complicaties van torticollis
• Preventie van torticollis

Synoniemen

Andere termen voor torticollis zijn:

• caput obstipum
• collum obstipum
• draaihals
• loxia
• scheefhals
• scheefstand van de hals
• verdraaide nek

Epidemiologie van spieraandoening

De aandoening treft zowel baby’s, kinderen als volwassenen. Mannen en vrouwen worden even vaak getroffen door een scheefhals.

Oorzaken: Door spiersamentrekkingen in de nek

Torticollis is een vorm van dystonie (langdurige spiersamentrekkingen). Een scheefhals ontstaat vaak doordat de sternocleidomastoïde spier (SCM) in de nek samentrekt of overmatig verkort is. Dit resulteert in schuine bewegingen van het hoofd naar één kant en een beperkt bereik van de spierbewegingen. Dit kan plaatsvinden bij tal van aandoeningen, infecties en omgevingsfactoren. Veel spieren zijn mogelijk betrokken bij het abnormale buig- en draaiproces. De spinale accessoire zenuw reguleert de meeste van deze spieren en is verantwoordelijk voor hoofdrotatie, kanteling, schouderhoogte en het achterwaarts buigen van de nek.

Aangeboren

Een scheefhals kan aangeboren zijn of ontstaan bij de geboorte door een verkorting of verscheuring van de halsspieren.

Verworven

De verworven vorm van torticollis verschijnt vaak spontaan door onderliggende fysiologische afwijkingen, verwondingen aan het gebied, littekenvorming na verzwering of verbranding, infecties, de aanwezigheid van slopende tumoren die de zenuwen in het hoofd aantasten of andere aandoeningen die schade aan de nekspieren veroorzaken. Soms is de arts niet in staat om de oorzaak van een scheefhals te identificeren; dan is sprake van ‘idiopathische torticollis’.

Risicofactoren

Aandoeningen

De meest bekende aandoeningen die leiden tot torticollis omvatten:

• aandoeningen van de bloedvaten of het lymfestelsel
• artritische episodes op de nekwervels (artrose aan de nek; ontstaat sneller bij vrouwen in de menopauze)
• een bottumor ter hoogte van de nekwervels
• een moeilijke bevalling (de nekspieren zijn hierdoor uitgerekt en beschadigd)
• een whiplash (pijn aan de nek door slingerbeweging van het hoofd)
• externe traumatische letsels aan het hoofd of de nek
• herhaaldelijk overmatig gebruik van de spieren aan het hoofd- en halsgebied
• infecties in het ruggenmerg, het hoofd, de nek, de mond, de kaak, de oren, de tanden, of de hoofdhuid
• luchtwegproblemen, een keelontsteking of een ernstige verkoudheid die de sinussen en oren aantast
• psychische problemen waarbij tics tot stand komen, bijvoorbeeld aan het nekgebied
• scheelzien (strabisme)
• spasmus nutans: aandoening met nystagmus (snelle oogbewegingen), hoofdknikken en torticollis
• spierschade of neurologische schade door de groei van een tumor die het ruggenmerg of de hersenen aantast
• structurele afwijkingen van het centrale zenuwstelsel

Omgevingsfactoren
Een scheefstand van de hals ontstaat ook bij een aantal omgevingsfactoren zoals:

• een familiegeschiedenis (staat dan bekend als ‘spasmodische torticollis’ of ’cervicale dystonie’)
• een langdurige lichaamshouding met een naar achter gebogen nek (wassen, schilderen van plafond, …)
• een slechte slaaphouding
• het gebruik van bepaalde psychiatrische medicijnen zoals neuroleptica of medicijnen die misselijkheid onder controle houden
• overgewicht
• stress (veroorzaakt spierspanningen)
• tocht (koude luchtstroming)

Symptomen: Abnormale hoofdpositie en pijn

De aandoening ontwikkelt zich langzaam bij een familiegeschiedenis van de aandoening, of komt acuut tot stand door een trauma of als een bijwerking van medicatiegebruik. De spieraandoening kan van korte of lange duur zijn. Niet altijd is een scheefhals zichtbaar bij milde symptomen. Niettemin is torticollis progressief en verergeren de klachten indien de arts dit niet behandelt. Bij matige tot ernstige torticollis draait het hoofd zich naar één kant, schuin naar beneden gekanteld. De patiënt heeft bovendien een abnormale hoofdpositie met één schouder die soms een beetje opgetild is. De patiënt maakt tevens minder bewegingen met de nek en het hoofd. Verder ervaart hij geleidelijk pijn of ongemak aan de nek (nekpijn), de rug (rugpijn), de schouder (schouderpijn) en de borst (borstkaspijn). In de nek en schouder ontwikkelt de patiënt spierkrampen en spierstijfheid, wat resulteert in een verkrampte, stijve nek en een stijve schouder. Tot slot zijn de spieren gevoelig (spiergevoeligheid) en is een branderig gevoel aanwezig in het getroffen gebied.

Diagnose en onderzoeken

Bij uitstralende pijn of pijn die langer dan drie dagen aanhoudt, zich herhalende klachten en ernstige bijkomende symptomen, is het verstandig om een arts te raadplegen. Een eenvoudig lichamelijk onderzoek volstaat meestal om een scheefhals te diagnosticeren. Tijdens dit onderzoek vraagt de arts aan de patiënt om bepaalde uitrek- en buigbewegingen uit te voeren. Hierdoor kan de conditie van de zenuwen en de motoriek van de patiënt worden beoordeeld. De arts kan verdere onderzoeken gebruiken om de omvang van de spieraandoening te bepalen, zoals:

• een echografie van de nek
• een elektromyografie (meting van de elektrische spieractiviteit: beoordeling van de gezondheid van de zenuwen en spieren)
• een MRI-scan van de hersenen
• een röntgenfoto van de nek (beoordeling van de cervicale wervelkolom)

Voorts is een oogonderzoek nodig om de betrokkenheid van de craniale zenuwen (hersenzenuwen) uit te sluiten.

Behandeling van scheefhals

Professionele medische behandeling

Botoxinjecties
Voorts krijgt de patiënt mogelijk botoxinjecties om de spieraandoening te verbeteren en de spierspanning te verminderen. Hierdoor vertraagt ook de progressie van de symptomen. Herhaaldelijke injecties zijn nodig na twee à drie maanden, daar het medicijn dan uitgewerkt is.

Chirurgie
Een chirurgische ingreep is vereist als de aandoening ernstig is en niet verbetert na het gebruik van conservatieve maatregelen. De arts snijdt bij een operatie bepaalde spieren en zenuwen door die torticollis veroorzaken. Deze ingreep is in medische termen bekend als ‘selectieve denervatiechirurgie’.

Fysiotherapeut

Verder is fysiotherapie beschikbaar om het bewegingsbereik te verbeteren en de spiervermoeidheid en stress te verminderen. De fysiotherapeut kan ook een verdere spiercontractuur en verlies van spierfunctie helpen voorkomen. Voorzichtig masseren van de nek kan eveneens de klachten verlichten. Het gebruik van gespecialiseerde neksteunen of andere hulpmiddelen kan ook nuttig zijn.

Medicatie

Het nemen van geneesmiddelen kan de pijn verlichten (pijnstillers), de ontsteking remmen (ontstekingsremmers) en/of de spieren ontspannen (spierontspanners).

Onderliggend probleem
De arts behandelt ook de primaire aandoening, infectie, afwijking, tumor of een ander onderliggend probleem. Hierdoor vermindert meestal automatisch de afwijking.

Zelfzorg

Omgevingsfactoren vermijden / aanpassen
De patiënt werkt verder aan enkele omgevingsfactoren die leiden tot een scheefhals:

• de slaap verbeteren: donkere en goed verluchte ruimte, goede slaappositie aannemen, niet te zwaar eten en drinken vlak voor het slapengaan, een goede matras kiezen, …
• medicatie wijzigen in overleg met de arts
• overgewicht vermijden
• regelmatig pauze nemen, niet te lang na elkaar dezelfde lichaamshouding aannemen, zorgen voor een goede houding
• stress vermijden door het uitvoeren van ademhalingsoefeningen, ontspanningstechnieken, meditatie, yoga, …
• tocht vermijden
• twee keer per jaar de tandarts bezoeken voor een controlebezoek en zorgen voor een goede tandhygiëne

Warmte en rust
Het toepassen van een warm kompres, een warm bad of andere warmtetoepassingen is meestal de eerste behandelingsoptie. De patiënt neemt bovendien voldoende rust waarbij hij zoveel mogelijk plat gaat liggen.

Prognose van verdraaide nek

De meeste patiënten herstellen volledig van de scheefhals na twee à drie dagen. De beste resultaten worden behaald door een baby of jong kind. Hoe eerder de arts de behandeling inzet, des te beter de vooruitzichten zijn. Zonder de juiste behandeling kan de spieraandoening verergeren en bestaat de kans dat de patiënt permanent zal kampen met een scheefhals. Deze invaliderende aandoening kan de kwaliteit van leven aanzienlijk verlagen.

Complicaties van torticollis

De complicaties hangen voornamelijk af van de ernst van de spieraandoening en de aanwezigheid van secundaire medische aandoeningen. Deze omvatten:

• aangetaste zenuwwortels in het nekgebied; hetgeen leidt tot neurologische problemen in het hoofd en de nek
• een herhaling van de aandoening na de behandeling en een operatie (dit is meestal het geval bij krampachtige torticollis)
• een ontsteking en pijn in de spieren, door veelvuldig draaien

Preventie van torticollis

Hoewel niet alle gevallen van torticollis kunnen worden voorkomen, kunnen de volgende maatregelen helpen om het risico te verkleinen:

• Regelmatige controles: Vroegtijdige diagnose en behandeling van aandoeningen die torticollis kunnen veroorzaken zijn cruciaal.
• Goede lichaamshouding: Het aannemen van een goede lichaamshouding tijdens het werk en bij dagelijkse activiteiten kan helpen om de belasting van de nekspieren te verminderen.
• Ergonomische aanpassingen: Het aanpassen van de werkplek en het gebruik van ergonomische hulpmiddelen kunnen bijdragen aan het voorkomen van nekproblemen.
• Vermijden van trauma: Het minimaliseren van risico op letsel aan het hoofd en de nek door voorzorgsmaatregelen bij sport en andere activiteiten.
• Stressmanagement: Het beheren van stress door ontspanningstechnieken kan helpen om spierspanningen te verminderen die kunnen bijdragen aan torticollis.
• Oogcontrole: Regelmatige oogcontroles bij kinderen kunnen helpen om problemen die indirect tot torticollis kunnen leiden tijdig te identificeren en te behandelen.

Lees verder

• Stijve nek (nekstijfheid): Oorzaken stijf aanvoelende nek
• Nekpijn: Oorzaken en behandelingen van pijn in de nek