Torticollis (scheefhals): Abnormale hoofdpositie
Torticollis is een spieraandoening die resulteert in een verdraaide nek of een hoofd dat gekanteld is naar de zijkant. De aandoening ontstaat door abnormale spiersamentrekkingen in de nekspieren. Dit kan het gevolg zijn van diverse aandoeningen en omgevingsfactoren. Naast de abnormale hoofdpositie ervaart de patiënt vaak pijn in de nek, schouder en andere gebieden. Andere symptomen kunnen ook optreden. Veel patiënten genezen spontaan van een scheefhals of profiteren van verschillende behandelingsopties. Wanneer torticollis aanhoudt, kunnen diverse complicaties ontstaan.- Synoniemen
- Epidemiologie van spieraandoening
- Prevalentie
- Leeftijd en geslacht
- Geografische spreiding
- Mechanisme
- Congenitale torticollis
- Verworven torticollis
- Neurologische oorzaken
- Oorzaken: Door spiersamentrekkingen in de nek
- Risicofactoren
- Risicogroepen
- Pasgeborenen en jonge kinderen
- Volwassenen met trauma
- Ouderen met degeneratieve aandoeningen
- Patiënten met neurologische aandoeningen
- Symptomen: Abnormale hoofdpositie en pijn
- Alarmsymptomen
- Abnormale nekpositie
- Pijn in de nek en schouders
- Spierverkramping en stijfheid
- Neurologische symptomen
- Diagnose en onderzoeken
- Behandeling van scheefhals
- Prognose van verdraaide nek
- Congenitale torticollis
- Verworven torticollis
- Langetermijnuitkomsten
- Complicaties van torticollis
- Preventie van torticollis
- Preventie van congenitale torticollis
- Preventie van verworven torticollis
- Preventie bij neurologische aandoeningen
- Algemene preventieve strategieën
- Praktische tips voor het leven met torticollis
- Oefeningen om de nekspieren te versterken
- Gebruik van warmte en koude voor verlichting
- Medicatie voor pijnbestrijding
- Houding en ergonomie aanpassen
- Raadpleeg een specialist voor verder advies
- Gebruik van ondersteunende hulpmiddelen
- Misvattingen rond torticollis
- Torticollis komt alleen bij baby's voor
- Torticollis is altijd aangeboren
- Torticollis veroorzaakt geen pijn
- Een slechte slaaphouding is de belangrijkste oorzaak
- Torticollis heeft geen invloed op andere lichaamsdelen
- Massage en rust lossen torticollis altijd op
- Torticollis is niet te voorkomen
Synoniemen
Andere termen voor torticollis zijn:- caput obstipum
- collum obstipum
- draaihals
- loxia
- scheefhals
- scheefstand van de hals
- verdraaide nek
Epidemiologie van spieraandoening
De aandoening treft zowel baby’s, kinderen als volwassenen. Mannen en vrouwen worden even vaak getroffen door een scheefhals.Torticollis, ook wel scheefhals genoemd, is een aandoening waarbij het hoofd in een abnormale positie staat, vaak met een scheve of gedraaide houding. De epidemiologie van torticollis varieert afhankelijk van het type (congenitaal of verworven), de onderliggende oorzaken en de populatie die wordt onderzocht.
Prevalentie
Congenitale torticollis, dat wil zeggen torticollis die bij de geboorte aanwezig is, komt voor bij ongeveer 0,3-2% van de pasgeborenen. Dit type wordt meestal veroorzaakt door een verkramping van de spieren in de nek, specifiek de sternocleidomastoïde spier. Verworven torticollis, die zich later in het leven ontwikkelt, heeft een lagere prevalentie en komt vaak voor bij volwassenen en ouderen. Het is vaak gerelateerd aan infecties, trauma of neurologische aandoeningen.Leeftijd en geslacht
Congenitale torticollis komt vaker voor bij jongens dan bij meisjes, terwijl verworven torticollis gelijkmatig verdeeld is tussen mannen en vrouwen. De aandoening kan op elke leeftijd voorkomen, maar het is het meest gebruikelijk bij pasgeborenen en kinderen. Verworven torticollis, die vaak het gevolg is van een onderliggende aandoening, wordt vaker gezien bij volwassenen.Geografische spreiding
Er zijn geen significante geografische verschillen in de prevalentie van torticollis, hoewel sommige onderzoeken suggereren dat er regionale variaties kunnen zijn afhankelijk van sociaaleconomische factoren en toegang tot zorg. In landen met betere toegang tot gezondheidszorg wordt de aandoening vaak sneller gediagnosticeerd, wat kan leiden tot een hogere geregistreerde prevalentie.Mechanisme
Torticollis kan verschillende oorzaken hebben, en het mechanisme hangt af van de aard van de aandoening. De aandoening kan zowel acuut als chronisch zijn, en de onderliggende mechanismen variëren van spierverkramping tot neurologische problemen.Congenitale torticollis
De meest voorkomende oorzaak van congenitale torticollis is een spierverkramping van de sternocleidomastoïde spier, die vaak ontstaat tijdens de bevalling, bijvoorbeeld door langdurige arbeid of een moeilijke bevalling. Deze verkramping kan de nekspieren strak trekken, wat resulteert in een scheve houding van het hoofd. In sommige gevallen kan er sprake zijn van een fibrose (littekenweefsel) in de spier, wat de normale beweging van de nek beperkt.Verworven torticollis
Verworven torticollis kan ontstaan door verschillende oorzaken, waaronder infecties (zoals een virale of bacteriële infectie van de nekspieren), trauma (zoals een whiplashletsel), of neurologische aandoeningen zoals een beroerte, tumoren of aandoeningen van de basale ganglia. Bij deze vorm van torticollis ontstaat een onvrijwillige spierverkramping in de nek, die de hoofdhouding beïnvloedt.Neurologische oorzaken
Neurologische oorzaken van torticollis zijn vaak geassocieerd met aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson, dystonie of andere neurologische stoornissen. Bij deze aandoeningen kunnen onvrijwillige spiercontracties de normale houding van het hoofd verstoren.Oorzaken: Door spiersamentrekkingen in de nek
Torticollis is een vorm van dystonie (langdurige spiersamentrekkingen). Een scheefhals ontstaat vaak doordat de sternocleidomastoïde spier (SCM) in de nek samentrekt of overmatig verkort is. Dit resulteert in schuine bewegingen van het hoofd naar één kant en een beperkt bereik van de spierbewegingen. Dit kan plaatsvinden bij tal van aandoeningen, infecties en omgevingsfactoren. Veel spieren zijn mogelijk betrokken bij het abnormale buig- en draaiproces. De spinale accessoire zenuw reguleert de meeste van deze spieren en is verantwoordelijk voor hoofdrotatie, kanteling, schouderhoogte en het achterwaarts buigen van de nek.Aangeboren
Een scheefhals kan aangeboren zijn of ontstaan bij de geboorte door een verkorting of verscheuring van de halsspieren.
Verworven
De verworven vorm van torticollis verschijnt vaak spontaan door onderliggende fysiologische afwijkingen, verwondingen aan het gebied, littekenvorming na verzwering of verbranding, infecties, de aanwezigheid van slopende tumoren die de zenuwen in het hoofd aantasten of andere aandoeningen die schade aan de nekspieren veroorzaken. Soms is de arts niet in staat om de oorzaak van een scheefhals te identificeren; dan is sprake van ‘idiopathische torticollis’.
Risicofactoren
AandoeningenDe meest bekende aandoeningen die leiden tot torticollis omvatten:
- aandoeningen van de bloedvaten of het lymfestelsel
- artritische episodes op de nekwervels (artrose aan de nek; ontstaat sneller bij vrouwen in de menopauze)
- een bottumor ter hoogte van de nekwervels
- een moeilijke bevalling (de nekspieren zijn hierdoor uitgerekt en beschadigd)
- een whiplash (pijn aan de nek door slingerbeweging van het hoofd)
- externe traumatische letsels aan het hoofd of de nek
- herhaaldelijk overmatig gebruik van de spieren aan het hoofd- en halsgebied
- infecties in het ruggenmerg, het hoofd, de nek, de mond, de kaak, de oren, de tanden, of de hoofdhuid
- luchtwegproblemen, een keelontsteking of een ernstige verkoudheid die de sinussen en oren aantast
- psychische problemen waarbij tics tot stand komen, bijvoorbeeld aan het nekgebied
- scheelzien (strabisme)
- spasmus nutans: aandoening met nystagmus (snelle oogbewegingen), hoofdknikken en torticollis
- spierschade of neurologische schade door de groei van een tumor die het ruggenmerg of de hersenen aantast
- structurele afwijkingen van het centrale zenuwstelsel
Het nemen van bepaalde medicijnen leidt mogelijk tot torticollis / Bron: Stevepb, PixabayEen scheefstand van de hals ontstaat ook bij een aantal omgevingsfactoren zoals:
- een familiegeschiedenis (staat dan bekend als ‘spasmodische torticollis’ of ’cervicale dystonie’)
- een langdurige lichaamshouding met een naar achter gebogen nek (wassen, schilderen van plafond, …)
- een slechte slaaphouding
- het gebruik van bepaalde psychiatrische medicijnen zoals neuroleptica of medicijnen die misselijkheid onder controle houden
- overgewicht
- stress (veroorzaakt spierspanningen)
- tocht (koude luchtstroming)
Risicogroepen
Er zijn verschillende risicogroepen die vatbaarder kunnen zijn voor het ontwikkelen van torticollis, afhankelijk van het type aandoening en de onderliggende oorzaken.Pasgeborenen en jonge kinderen
Pasgeborenen en jonge kinderen vormen de grootste risicogroep voor congenitale torticollis. Risico’s voor het ontwikkelen van deze aandoening kunnen verband houden met een moeilijke bevalling, een verstoorde positie in de baarmoeder of genetische factoren die de spierontwikkeling beïnvloeden.Volwassenen met trauma
Volwassenen die een trauma hebben opgelopen, zoals een whiplashletsel bij een verkeersongeluk of een ander nekletsel, hebben een verhoogd risico op verworven torticollis. Dit type torticollis kan het gevolg zijn van acute spierverkramping als gevolg van het letsel.Ouderen met degeneratieve aandoeningen
Oudere volwassenen hebben meer kans op verworven torticollis als gevolg van degeneratieve aandoeningen zoals artritis of slijtage van de wervelkolom. De verslechtering van de gewrichten in de nek kan de beweging van het hoofd beperken en een scheve houding veroorzaken.Patiënten met neurologische aandoeningen
Patiënten met aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson, dystonie of beroertes hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van torticollis. Deze aandoeningen kunnen onvrijwillige spiersamentrekkingen in de nek veroorzaken, wat leidt tot een scheve houding van het hoofd.Symptomen: Abnormale hoofdpositie en pijn
De aandoening ontwikkelt zich langzaam bij een familiegeschiedenis van de aandoening, of komt acuut tot stand door een trauma of als een bijwerking van medicatiegebruik. De spieraandoening kan van korte of lange duur zijn. Niet altijd is een scheefhals zichtbaar bij milde symptomen. Niettemin is torticollis progressief en verergeren de klachten indien de arts dit niet behandelt. Bij matige tot ernstige torticollis draait het hoofd zich naar één kant, schuin naar beneden gekanteld. De patiënt heeft bovendien een abnormale hoofdpositie met één schouder die soms een beetje opgetild is. De patiënt maakt tevens minder bewegingen met de nek en het hoofd. Verder ervaart hij geleidelijk pijn of ongemak aan de nek (nekpijn), de rug (rugpijn), de schouder (schouderpijn) en de borst (borstkaspijn). In de nek en schouder ontwikkelt de patiënt spierkrampen en spierstijfheid, wat resulteert in een verkrampte, stijve nek en een stijve schouder. Tot slot zijn de spieren gevoelig (spiergevoeligheid) en is een branderig gevoel aanwezig in het getroffen gebied.Alarmsymptomen
Torticollis kan verschillende alarmsymptomen vertonen, afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Het is belangrijk om aandacht te besteden aan deze symptomen om complicaties of ernstigere aandoeningen snel te kunnen identificeren.Abnormale nekpositie
Het meest kenmerkende symptoom van torticollis is de abnormale positie van het hoofd en de nek. Het hoofd wordt vaak gedraaid of scheefgehouden, wat kan variëren van subtiele scheefstand tot ernstige afwijkingen. Deze abnormale houding kan gepaard gaan met pijn of stijfheid in de nek.Pijn in de nek en schouders
Veel patiënten met torticollis ervaren pijn in de nek of schouders. Deze pijn kan acuut of chronisch zijn, afhankelijk van de oorzaak van de aandoening. De pijn kan intensiveren bij bepaalde bewegingen van het hoofd of de nek.Spierverkramping en stijfheid
Spierverkramping en stijfheid in de nekspieren zijn vaak waargenomen symptomen van torticollis, vooral bij verworven vormen. Deze spierspanning kan de normale beweging van het hoofd beperken en bijdragen aan de scheve houding van het hoofd.Neurologische symptomen
In sommige gevallen van torticollis, vooral wanneer er een neurologische oorzaak is, kunnen er bijkomende symptomen optreden, zoals duizeligheid, hoofdpijn, verminderde controle over de nekspieren of zelfs verlamming. Deze symptomen vereisen onmiddellijk medische evaluatie.Diagnose en onderzoeken
Bij uitstralende pijn of pijn die langer dan drie dagen aanhoudt, zich herhalende klachten en ernstige bijkomende symptomen, is het verstandig om een arts te raadplegen. Een eenvoudig lichamelijk onderzoek volstaat meestal om een scheefhals te diagnosticeren. Tijdens dit onderzoek vraagt de arts aan de patiënt om bepaalde uitrek- en buigbewegingen uit te voeren. Hierdoor kan de conditie van de zenuwen en de motoriek van de patiënt worden beoordeeld. De arts kan verdere onderzoeken gebruiken om de omvang van de spieraandoening te bepalen, zoals:- een echografie van de nek
- een elektromyografie (meting van de elektrische spieractiviteit: beoordeling van de gezondheid van de zenuwen en spieren)
- een MRI-scan van de hersenen
- een röntgenfoto van de nek (beoordeling van de cervicale wervelkolom)
Voorts is een oogonderzoek nodig om de betrokkenheid van de craniale zenuwen (hersenzenuwen) uit te sluiten.
Behandeling van scheefhals
Professionele medische behandelingBotoxinjecties
Voorts krijgt de patiënt mogelijk botoxinjecties om de spieraandoening te verbeteren en de spierspanning te verminderen. Hierdoor vertraagt ook de progressie van de symptomen. Herhaaldelijke injecties zijn nodig na twee à drie maanden, daar het medicijn dan uitgewerkt is.
Chirurgie
Een chirurgische ingreep is vereist als de aandoening ernstig is en niet verbetert na het gebruik van conservatieve maatregelen. De arts snijdt bij een operatie bepaalde spieren en zenuwen door die torticollis veroorzaken. Deze ingreep is in medische termen bekend als ‘selectieve denervatiechirurgie’.
Fysiotherapeut
Verder is fysiotherapie beschikbaar om het bewegingsbereik te verbeteren en de spiervermoeidheid en stress te verminderen. De fysiotherapeut kan ook een verdere spiercontractuur en verlies van spierfunctie helpen voorkomen. Voorzichtig masseren van de nek kan eveneens de klachten verlichten. Het gebruik van gespecialiseerde neksteunen of andere hulpmiddelen kan ook nuttig zijn.
Medicatie
Het nemen van geneesmiddelen kan de pijn verlichten (pijnstillers), de ontsteking remmen (ontstekingsremmers) en/of de spieren ontspannen (spierontspanners).
Onderliggend probleem
De arts behandelt ook de primaire aandoening, infectie, afwijking, tumor of een ander onderliggend probleem. Hierdoor vermindert meestal automatisch de afwijking.
Zelfzorg
Omgevingsfactoren vermijden / aanpassen
Het is belangrijk om overgewicht te vermijden / De patiënt werkt verder aan enkele omgevingsfactoren die leiden tot een scheefhals:
- de slaap verbeteren: donkere en goed verluchte ruimte, goede slaappositie aannemen, niet te zwaar eten en drinken vlak voor het slapengaan, een goede matras kiezen, …
- medicatie wijzigen in overleg met de arts
- overgewicht vermijden
- regelmatig pauze nemen, niet te lang na elkaar dezelfde lichaamshouding aannemen, zorgen voor een goede houding
- stress vermijden door het uitvoeren van ademhalingsoefeningen, ontspanningstechnieken, meditatie, yoga, …
- tocht vermijden
- twee keer per jaar de tandarts bezoeken voor een controlebezoek en zorgen voor een goede tandhygiëne
Warmte en rust
Het toepassen van een warm kompres, een warm bad of andere warmtetoepassingen is meestal de eerste behandelingsoptie. De patiënt neemt bovendien voldoende rust waarbij hij zoveel mogelijk plat gaat liggen.
Prognose van verdraaide nek
De prognose van torticollis hangt sterk af van het type en de onderliggende oorzaak van de aandoening. De meeste gevallen van congenitale torticollis hebben een relatief goede prognose, terwijl verworven torticollis, afhankelijk van de oorzaak, variabele uitkomsten heeft.Congenitale torticollis
De prognose van congenitale torticollis is doorgaans goed, vooral wanneer de aandoening vroeg wordt gediagnosticeerd en behandeld. Fysiotherapie is vaak de eerste lijn van behandeling, en met gerichte therapieën zoals rekken en versterking van de nekspieren kunnen de meeste kinderen hun normale hoofdhouding herstellen. In sommige gevallen, wanneer fysiotherapie niet effectief is, kan een operatie nodig zijn, maar dit komt zelden voor. De meeste kinderen herstellen volledig zonder blijvende gevolgen.Verworven torticollis
De prognose voor verworven torticollis is afhankelijk van de oorzaak. Wanneer de aandoening wordt veroorzaakt door infecties of trauma, is de prognose meestal goed met tijdige behandeling, waaronder medicatie, fysiotherapie en mogelijk chirurgie. In gevallen waarin torticollis het gevolg is van neurologische aandoeningen, zoals de ziekte van Parkinson of een beroerte, kan de prognose minder gunstig zijn, en de behandeling kan zich richten op het beheersen van de onderliggende aandoening en het verlichten van de symptomen.Langetermijnuitkomsten
Langdurige of chronische torticollis kan leiden tot problemen zoals aanhoudende pijn of ongemak in de nek, verminderde beweeglijkheid en in sommige gevallen, misvorming van de wervelkolom door compensatie. Bij patiënten met verworven torticollis, die het gevolg is van een chronische aandoening, kunnen de symptomen zich in de loop van de tijd verergeren, wat het moeilijker maakt om de nekfunctie volledig te herstellen.Complicaties van torticollis
De complicaties hangen voornamelijk af van de ernst van de spieraandoening en de aanwezigheid van secundaire medische aandoeningen. Deze omvatten:- aangetaste zenuwwortels in het nekgebied; hetgeen leidt tot neurologische problemen in het hoofd en de nek
- een herhaling van de aandoening na de behandeling en een operatie (dit is meestal het geval bij krampachtige torticollis)
- een ontsteking en pijn in de spieren, door veelvuldig draaien
