Tetanie: Spierkrampen door elektrolytenstoornissen

Tetanie is een symptoom waarbij een patiënt onwillekeurige spiersamentrekkingen of spierspasmen (spierkrampen) ervaart. Dit komt meestal door een laag calciumgehalte in het bloed, maar ook andere elektrolytenstoornissen en onderliggende problemen kunnen tetanie veroorzaken. Spierkrampen van de handen en voeten en ademhalingsproblemen zijn de meest voorkomende kenmerken van tetanie. De behandeling richt zich op het herstellen van de metabole balans en het behandelen van het onderliggende probleem.

• Terminologie: Tetanie is geen tetanus
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Vaak door tekort aan calcium in het bloed
• Elektrolytenstoornissen
• Andere onderliggende problemen
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Spierkrampen en trillingen
• Milde tekenen
• Ernstige tekenen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van elektrolytenstoornissen
• Prognose
• Complicaties
• Hartproblemen
• Convulsies en epileptische aanvallen
• Laryngospasme
• Myocarddisfunctie
• Spier- en zenuwschade
• Preventie
• Elektrolytenbalans handhaven
• Behandeling van onderliggende aandoeningen
• Voorkomen van sepsis en septische shock
• Veilige bloedtransfusies
• Voeding en supplementen
• Regelmatige medische controles
• Praktische tips voor het omgaan met tetanie
• Blijf kalm en adem langzaam
• Zorg voor voldoende hydratatie en elektrolytenbalans
• Vermijd oververmoeidheid en stressvolle situaties
• Eet een evenwichtig voedingspatroon en neem regelmatige maaltijden
• Gebruik ademhalingstechnieken bij verergerende symptomen
• Monitor je calcium- en magnesiumspiegels
• Raadpleeg een arts voor onderliggende aandoeningen
• Vermijd plotselinge veranderingen in temperatuur
• Leer over je triggers en wees voorbereid

Terminologie: Tetanie is geen tetanus

Tetanus is een bacteriële infectie veroorzaakt door een toxine (gifstof) die geproduceerd wordt door de bacterie Clostridium tetani. De verspreiding van de infectie gebeurt door contact met een besmet voorwerp na een trauma of ongeluk. Het toxine tast de neuronen aan, wat leidt tot het ongecontroleerd afvuren van elektrische impulsen. Hierdoor krijgt de patiënt onder andere spierspasmen, een abnormaal hoge hartslag (tachycardie), een hoge bloeddruk (hypertensie), zweten (hyperhidrose) en koorts. Deze aandoening is potentieel levensbedreigend, maar te voorkomen door vaccinatie.

Tetanie daarentegen is een symptoom waarbij spierproblemen zoals trekkingen en spasmen optreden, vooral in de handen en voeten. In ernstige gevallen kunnen ook ademhalingsproblemen optreden. Een elektrolytenstoornis ligt vaak aan de basis van dit symptoom.

Epidemiologie

Tetanie is een aandoening die gekarakteriseerd wordt door spierkrampen en andere neurologische symptomen, veroorzaakt door een verstoring in de calciumhuishouding van het lichaam. De prevalentie van tetanie varieert wereldwijd, afhankelijk van de onderliggende oorzaak en risicofactoren. Hoewel de aandoening in de algemene bevolking niet veel voorkomt, komt het vaker voor bij bepaalde risicogroepen.

Algemene prevalentie
Tetanie is relatief zeldzaam in de algemene bevolking, maar kan incidenteel optreden bij patiënten met specifieke medische aandoeningen. De meeste gevallen van tetanie worden geassocieerd met verstoringen in elektrolyten, met name hypocalciëmie, maar ook andere factoren zoals een lage magnesiumspiegel kunnen een rol spelen.

Geografische variaties
Er zijn aanwijzingen dat de prevalentie van tetanie varieert afhankelijk van geografische en sociaaleconomische factoren. In gebieden waar vitamine D-tekorten of calciumtekorten vaker voorkomen, zoals in sommige ontwikkelingslanden, kan de incidentie van tetanie hoger zijn.

Associatie met andere aandoeningen
Tetanie komt vaak voor als een symptoom van andere onderliggende aandoeningen, zoals nierinsufficiëntie, hypoparathyreoïdie, en chronische hyperventilatie. De prevalentie van tetanie is hoger bij patiënten met deze aandoeningen, evenals bij mensen die bepaalde medicijnen gebruiken die de calcium- en magnesiumhuishouding beïnvloeden.

Mechanisme

Tetanie ontstaat door een verstoring van de calcium- en magnesiumspiegels in het lichaam, wat leidt tot verhoogde neuromusculaire excitabiliteit. Deze verstoring kan verschillende oorzaken hebben, variërend van vitamine D-tekort tot hormonale afwijkingen.

Verstoring van calcium- en magnesiumspiegels
De meeste gevallen van tetanie worden veroorzaakt door een verlaagde calciumspiegel (hypocalciëmie) of een verlaagde magnesiumspiegel (hypomagnesiëmie) in het bloed. Beide mineralen zijn essentieel voor de neuromusculaire functie, en een tekort kan leiden tot spierkrampen, tintelingen en andere symptomen van tetanie.

Veranderingen in de pH van het bloed
Acidose of alkalose kan de calciumspiegel in het bloed beïnvloeden, wat kan bijdragen aan het ontstaan van tetanie. Wanneer de pH van het bloed verandert, kan de ionisatie van calcium veranderen, waardoor de neuromusculaire excitabiliteit verhoogt en tetanie optreedt.

Verstoring van het parathyreoïdhormoon (PTH)
Een verlaagde productie van parathyreoïdhormoon, bijvoorbeeld bij hypoparathyreoïdie, kan leiden tot verlaagde calciumspiegels in het bloed, wat het risico op tetanie verhoogt. PTH speelt een cruciale rol in het reguleren van de calciumspiegels door de opname van calcium in de darmen en de botten te beïnvloeden.

Oorzaken: Vaak door tekort aan calcium in het bloed

Elektrolytenstoornissen

Bij tetanie treedt een verhoogde prikkelbaarheid van de perifere zenuwen op, meestal door een verstoorde elektrolytenbalans. Een tekort aan calcium in het bloed (hypocalciëmie) is vaak de oorzaak, maar ook een tekort aan magnesium in het bloed (hypomagnesiëmie), een tekort aan kalium in het bloed (hypokaliëmie) en een tekort aan vitamine D zijn mogelijke oorzaken. Daarnaast is alkalose (een te lage zuurgraad van het bloed) een risicofactor voor tetanie.

Andere onderliggende problemen

Deze elektrolytenstoornissen kunnen het gevolg zijn van andere aandoeningen zoals hypoparathyreoïdie. Door een te trage werking van de bijschildklier worden er te weinig bijschildklierhormonen geproduceerd, wat leidt tot verlaagde calciumgehaltes en uiteindelijk tetanie. Ook nierfalen, alvleesklierproblemen, lage bloedeiwitten, een septische shock (complicatie van sepsis met lage bloeddruk) en sommige bloedtransfusies kunnen een verlaging van de bloedcalciumspiegel veroorzaken. Verder kunnen sommige gifstoffen, zoals botulinetoxine (botox), tetanie veroorzaken.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van tetanie vergroten. Deze factoren kunnen variëren van genetische aanleg tot omgevingsfactoren en medische aandoeningen.

Hypocalciëmie en hypomagnesiëmie
Een van de belangrijkste risicofactoren voor tetanie is een laag calcium- of magnesiumgehalte in het bloed. Dit kan optreden door onvoldoende inname van deze mineralen, een verminderde opname door het maag-darmkanaal, of door aandoeningen die de regulatie van deze mineralen verstoren, zoals nierziekten of hormonale aandoeningen.

Vitamine D-tekort
Een vitamine D-tekort kan de opname van calcium uit de darmen verminderen, wat kan leiden tot hypocalciëmie en verhoogd risico op tetanie. Dit komt vooral voor in regio’s met beperkte zonblootstelling, waar vitamine D-synthese in de huid beperkt is.

Nierinsufficiëntie
Patiënten met chronische nierinsufficiëntie hebben een verhoogd risico op tetanie door de verminderde excretie van fosfaat en de verminderde activatie van vitamine D, wat leidt tot een verstoorde calciumhuishouding.

Risicogroepen

Er zijn bepaalde groepen patiënten die een verhoogd risico lopen om tetanie te ontwikkelen. Dit omvat patiënten met onderliggende medische aandoeningen, ouderen en mensen met specifieke voedings- of levensstijlgebonden factoren.

Ouderen
Ouderen hebben vaak een verminderde opname van calcium en vitamine D, evenals een verhoogd risico op nierziekten, wat hen vatbaarder maakt voor tetanie. Daarnaast kan de hormonale balans in deze groep ook bijdragen aan het risico.

Patiënten met hypoparathyreoïdie
Hypoparathyreoïdie, een aandoening waarbij de bijschildklieren onvoldoende parathyreoïdhormoon produceren, is een belangrijke risicofactor voor tetanie. Het lage PTH-niveau leidt tot een verlaagd calciumgehalte in het bloed, wat de neuromusculaire excitabiliteit verhoogt.

Patiënten met chronische nierinsufficiëntie
Patiënten met chronische nierinsufficiëntie hebben vaak verstoorde elektrolytenbalansen, wat hen kwetsbaar maakt voor het ontwikkelen van tetanie. De nierfunctie heeft invloed op de calcium- en fosfaathuishouding, die cruciaal is voor de neuromusculaire functie.

Symptomen: Spierkrampen en trillingen

Bij de meeste patiënten gaat tetanie gepaard met een overdreven gestimuleerde neuromusculaire activiteit en bijbehorende sensorische stoornissen.

Milde tekenen

Milde symptomen omvatten gevoelloosheid, vreemde sensaties van de tong of lippen, onvrijwillige spierkrampen (spierspasmen), spiertrekkingen of paresthesieën (tintelingen) van handen en voeten.

Handen
Tetanie maakt de vingers van de handen gedeeltelijk gekruld of zorgt ervoor dat ze een klauwvorm aannemen. In acute gevallen zijn de nagels van de vingers diep in de handpalmen gegraven, waardoor rode, pijnlijke plekken achterblijven en bloedingen ontstaan.

Voeten
Het symptoom maakt de zenuwen in de voetzolen zeer gevoelig en leidt tot een verminderde beweging en pijn bij het lopen. De tenen van de voeten krullen onvrijwillig in de richting van de voetzolen. Soms zijn de tenen ook naar achteren getrokken in de richting van het scheenbeen, waardoor de voet een gebogen of platte houding krijgt. Als de tenen naar achteren getrokken zijn, is het lastig om schoenen te dragen. Patiënten klagen vaak over pijn in de kuitspieren na een langdurige tetanie-aanval.

Armen en benen
Als tetanie de benen en armen aantast, leidt dit tot plotselinge schokken in de spieren of oncontroleerbare impulsen waardoor de ledematen bewust of onbewust in onnatuurlijke posities buigen.

Gezicht
Patiënten met milde tekenen ervaren een tintelend gevoel in de wangen, de tong en de lippen. De symptomen kunnen ook optreden aan de oogleden. Nekpijn behoort ook tot de mogelijkheden.

Ernstige tekenen

In ernstige gevallen presenteren de patiënten zich met laryngospasme (ademhalingsproblemen door spasmen aan het strottenhoofd), gegeneraliseerde spierkrampen en spierpijn, spasmen van de gezichtsspieren (zoals kaakkrampen), misselijkheid, braken, convulsies (stuipen: oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn), epileptische aanvallen, pijn of zelfs een myocarddisfunctie (slechte werking van de hartspier).

Alarmsymptomen

Bij tetanie kunnen bepaalde alarmsymptomen optreden die wijzen op een ernstiger probleem of een verergering van de aandoening. Het is belangrijk om snel medische hulp in te schakelen als deze symptomen zich voordoen.

Spierkrampen en spasmen
Een van de meest kenmerkende symptomen van tetanie zijn oncontroleerbare spierkrampen en spasmen, vooral in de handen, voeten en rond de mond. Dit kan gepaard gaan met gevoelloosheid of tintelingen in de extremiteiten.

Tintelingen of gevoelloosheid
Veel patiënten met tetanie ervaren tintelingen of gevoelloosheid in de handen, voeten of het gezicht, wat kan duiden op een verstoorde elektrolytenbalans.

Verhoogde ademhalingsfrequentie
In sommige gevallen van tetanie kan hyperventilatie optreden als reactie op de verstoorde calciumspiegels. Hyperventilatie kan het zuur-base-evenwicht verder verstoren en de symptomen van tetanie verergeren.

Diagnose en onderzoeken

De arts knijpt in de hand, waardoor de patiënt krampen ervaart. Dit is een teken van tetanie. De diagnose stellen is ook mogelijk door dichtbij het oor te tikken op het opkomende punt van de gezichtszenuw (Chvostek-teken). Artsen analyseren tevens de medische geschiedenis van de patiënt. Een bloedonderzoek onthult tot slot elektrolytenstoornissen.

Behandeling van elektrolytenstoornissen

De arts behandelt de onderliggende oorzaak die heeft geleid tot tetanie. Verder corrigeert de arts de elektrolytenonbalans door een injectie met magnesium, calcium en/of vitamine D. Soms is een orale (via de mond) inname van calcium (calciumsupplementen) in combinatie met vitamine D (voor de absorptie) nodig zodat het symptoom niet terugkeert.

Prognose

De prognose van tetanie is afhankelijk van de onderliggende oorzaak en de snelheid van behandeling. In veel gevallen kan de aandoening effectief worden beheerd door het corrigeren van de calcium- en magnesiumspiegels.

Herstel bij milde gevallen
In milde gevallen, zoals bij tetanie veroorzaakt door tijdelijke hypocalciëmie of magnesiumtekort, is de prognose vaak goed. Met een snelle correctie van de elektrolytenbalans kunnen de symptomen snel verbeteren.

Langdurige effecten bij onderliggende aandoeningen
Bij patiënten met chronische aandoeningen zoals nierinsufficiëntie of hypoparathyreoïdie kan de prognose minder gunstig zijn, vooral als de aandoening niet goed wordt gecontroleerd. Langdurige verstoringen in de elektrolytenbalans kunnen leiden tot herhaalde episodes van tetanie.

Complicaties bij onbehandelde tetanie
Als tetanie onbehandeld blijft, kunnen ernstige complicaties optreden, zoals spierbeschadiging door aanhoudende krampen, ademhalingsproblemen door spierspasmen en zelfs hartproblemen.

Complicaties

Tetanie kan, indien niet tijdig behandeld, leiden tot diverse ernstige complicaties:

Hartproblemen

Langdurige tetanie kan leiden tot hartproblemen zoals aritmieën, waarbij het hart onregelmatig klopt. Dit verhoogt het risico op ernstige hartcomplicaties zoals een hartaanval.

Convulsies en epileptische aanvallen

Ernstige tetanie kan convulsies (stuipen) veroorzaken, wat zich uit in oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn. Bij sommige patiënten kunnen ook epileptische aanvallen optreden.

Laryngospasme

Een gevaarlijke complicatie van tetanie is laryngospasme, waarbij spasmen in het strottenhoofd ademhalingsproblemen veroorzaken. Dit kan levensbedreigend zijn zonder onmiddellijke medische interventie.

Myocarddisfunctie

Bij ernstige tetanie kan myocarddisfunctie optreden, wat betekent dat de hartspier niet goed functioneert. Dit kan leiden tot hartfalen en andere ernstige hartproblemen.

Spier- en zenuwschade

Langdurige spierkrampen en spasmen kunnen leiden tot spier- en zenuwschade, wat resulteert in chronische pijn en verminderde mobiliteit.

Preventie

Elektrolytenbalans handhaven

Een adequate inname van calcium, magnesium, kalium en vitamine D is essentieel om een goede elektrolytenbalans te handhaven en tetanie te voorkomen. Regelmatige bloedonderzoeken kunnen helpen bij het vroegtijdig opsporen van eventuele tekorten.

Behandeling van onderliggende aandoeningen

Het tijdig en adequaat behandelen van aandoeningen zoals hypoparathyreoïdie, nierfalen en andere ziekten die de elektrolytenbalans verstoren, is cruciaal. Regelmatige controles en opvolging door een arts zijn hierbij belangrijk.

Voorkomen van sepsis en septische shock

Het voorkomen en tijdig behandelen van infecties kan helpen om sepsis en septische shock, die kunnen leiden tot tetanie, te voorkomen. Vaccinaties en hygiënemaatregelen spelen hierbij een rol.

Veilige bloedtransfusies

Bij bloedtransfusies is het belangrijk dat deze zorgvuldig worden gecontroleerd om complicaties zoals een verlaging van de bloedcalciumspiegel te voorkomen.

Voeding en supplementen

Een evenwichtige voeding dat rijk is aan essentiële voedingsstoffen kan helpen om de risico's op tetanie te verminderen. In sommige gevallen kunnen supplementen nodig zijn om tekorten aan te vullen.

Regelmatige medische controles

Voor mensen met een verhoogd risico op elektrolytenstoornissen is het belangrijk om regelmatig medische controles te ondergaan om eventuele afwijkingen tijdig te kunnen corrigeren.

Praktische tips voor het omgaan met tetanie

Tetanie is een aandoening waarbij de spieren ongecontroleerd samentrekken, wat kan leiden tot symptomen zoals spierkrampen, tintelingen, spierzwakte en ademhalingsmoeilijkheden. Dit wordt vaak veroorzaakt door een verstoring in de balans van mineralen, zoals calcium, magnesium en kalium in het lichaam. Tetanie kan ook het gevolg zijn van onderliggende aandoeningen zoals hypocalciëmie, hyperventilatie of andere elektrolytenstoornissen. Gelukkig zijn er verschillende praktische manieren om tetanie te beheren en de symptomen te verlichten.

Blijf kalm en adem langzaam

Tijdens een tetanie-aanval kan het nuttig zijn om kalm te blijven en bewust te ademen. Paniek kan de symptomen verergeren, vooral als ademhalingsmoeilijkheden optreden. Probeer langzaam en diep in te ademen door je neus en uit te ademen door je mond. Dit kan helpen om het zenuwstelsel te kalmeren en de spierkrampen te verminderen. Focussen op je ademhaling helpt ook om je geest te ontspannen, waardoor je minder stress ervaart en je spieren beter kunnen ontspannen.

Zorg voor voldoende hydratatie en elektrolytenbalans

De juiste hydratatie en een goede balans van elektrolyten zijn cruciaal voor het voorkomen van tetanie-aanvallen. Drink voldoende water, maar zorg er ook voor dat je de juiste mineralen binnenkrijgt. Voedingsmiddelen rijk aan calcium, magnesium en kalium, zoals melk, groene bladgroenten, bananen en noten, kunnen helpen om de elektrolytenbalans te ondersteunen. Overweeg in overleg met een arts of diëtist of het nodig is om elektrolytsupplementen te nemen, vooral als je regelmatig last hebt van tetanie.

Vermijd oververmoeidheid en stressvolle situaties

Stress en vermoeidheid kunnen tetanie-aanvallen uitlokken of verergeren. Zorg ervoor dat je voldoende rust neemt en regelmatig ontspanningsoefeningen doet. Technieken zoals yoga, meditatie of diepe ademhaling kunnen helpen om stress te verminderen en het lichaam te ontspannen. Vermijd zware fysieke inspanning als je merkt dat je spieren gespannen zijn of je te vermoeid voelt. Probeer dagelijks een balans te vinden tussen activiteit en rust om overbelasting van je spieren en zenuwstelsel te voorkomen.

Eet een evenwichtig voedingspatroon en neem regelmatige maaltijden

Een evenwichtig voedingspatroon is belangrijk voor het voorkomen van tetanie, vooral omdat een tekort aan voedingsstoffen zoals calcium of magnesium een rol kan spelen in de ontwikkeling van de aandoening. Zorg ervoor dat je dagelijks voldoende voedingsstoffen binnenkrijgt door een gevarieerd dieet met fruit, groenten, volle granen, eiwitten en gezonde vetten. Regelmatige maaltijden helpen ook om je bloedsuikerspiegel stabiel te houden, wat belangrijk is om spierkrampen en andere symptomen te voorkomen.

Gebruik ademhalingstechnieken bij verergerende symptomen

Bij sommige mensen kunnen de symptomen van tetanie worden verergerd door hyperventilatie of een te snelle ademhaling. Het aanleren van ademhalingstechnieken kan helpen om deze symptomen onder controle te houden. Als je merkt dat je ademhaling versnelt of oppervlakkig wordt, probeer dan de "4-7-8 ademhalingstechniek." Adem 4 seconden in door je neus, houd je adem 7 seconden vast, en adem 8 seconden langzaam uit door je mond. Deze techniek kan helpen om je ademhaling te vertragen en je zenuwstelsel te kalmeren, wat de symptomen van tetanie kan verlichten.

Monitor je calcium- en magnesiumspiegels

Als je tetanie ervaart, is het belangrijk om je calcium- en magnesiumspiegels regelmatig te controleren. Een arts kan bloedonderzoek uitvoeren om te bepalen of er sprake is van een tekort aan deze mineralen. In sommige gevallen kan je arts je adviseren om calcium- of magnesiumsupplementen te nemen om je mineralenbalans te herstellen. Zorg ervoor dat je supplementen alleen gebruikt onder toezicht van een arts, omdat een overmaat aan deze stoffen ook schadelijk kan zijn.

Raadpleeg een arts voor onderliggende aandoeningen

Tetanie kan soms het gevolg zijn van een onderliggende aandoening, zoals een hormonale stoornis, nierproblemen of een schildklieraandoening. Als je regelmatig last hebt van tetanie-aanvallen, is het belangrijk om een arts te raadplegen voor verder onderzoek. Je arts kan aanvullende tests uitvoeren om te achterhalen of er een medische oorzaak is voor de aandoening en een behandelplan opstellen. Het behandelen van de onderliggende oorzaak kan helpen om de frequentie en ernst van de aanvallen te verminderen.

Vermijd plotselinge veranderingen in temperatuur

Plotselinge temperatuurveranderingen kunnen soms een tetanie-aanval uitlokken, vooral bij mensen die gevoelig zijn voor veranderingen in hun omgeving. Probeer extreme kou of hitte te vermijden en kleed je in lagen zodat je je lichaamstemperatuur kunt reguleren. Als je merkt dat je lichaamstemperatuur snel verandert, probeer dan je omgeving aan te passen door naar een warmere of koelere plek te gaan om je lichaam in balans te houden.

Leer over je triggers en wees voorbereid

Elke persoon met tetanie kan verschillende triggers hebben die aanvallen uitlokken. Het is belangrijk om te leren wat deze triggers voor jou zijn, zodat je ze kunt vermijden of er beter mee kunt omgaan. Houd een dagboek bij waarin je je symptomen, voeding en activiteiten noteert, zodat je patronen kunt herkennen. Als je merkt dat bepaalde factoren steeds terugkeren als je tetanie verergert, kun je gerichter maatregelen nemen om ze te vermijden of te minimaliseren.

Met deze praktische tips kun je beter omgaan met de symptomen van tetanie en de frequentie van aanvallen verminderen. Door een gezonde levensstijl, gerichte ademhalingstechnieken en het naleven van voedings- en medicatieadviezen, kun je de controle over je aandoening behouden en je dagelijks leven verbeteren.

Lees verder

• Spierkrampen & spierspasmen: Oorzaken, soorten & behandeling