Tetanie: Spierkrampen door elektrolytenstoornissen

Tetanie is een symptoom waarbij een patiënt onwillekeurige spiersamentrekkingen of spierspasmen (spierkrampen) ervaart. Dit komt meestal door een laag calciumgehalte in het bloed, maar ook andere elektrolytenstoornissen en onderliggende problemen kunnen tetanie veroorzaken. Spierkrampen van de handen en voeten en ademhalingsproblemen zijn de meest voorkomende kenmerken van tetanie. De behandeling richt zich op het herstellen van de metabole balans en het behandelen van het onderliggende probleem.

• Terminologie: Tetanie is geen tetanus
• Oorzaken: Vaak door tekort aan calcium in het bloed
• Elektrolytenstoornissen
• Andere onderliggende problemen
• Symptomen: Spierkrampen en trillingen
• Milde tekenen
• Ernstige tekenen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van elektrolytenstoornissen
• Prognose
• Complicaties
• Hartproblemen
• Convulsies en epileptische aanvallen
• Laryngospasme
• Myocarddisfunctie
• Spier- en zenuwschade
• Preventie
• Elektrolytenbalans handhaven
• Behandeling van onderliggende aandoeningen
• Voorkomen van sepsis en septische shock
• Veilige bloedtransfusies
• Voeding en supplementen
• Regelmatige medische controles

Terminologie: Tetanie is geen tetanus

Tetanus is een bacteriële infectie veroorzaakt door een toxine (gifstof) die geproduceerd wordt door de bacterie Clostridium tetani. De verspreiding van de infectie gebeurt door contact met een besmet voorwerp na een trauma of ongeluk. Het toxine tast de neuronen aan, wat leidt tot het ongecontroleerd afvuren van elektrische impulsen. Hierdoor krijgt de patiënt onder andere spierspasmen, een abnormaal hoge hartslag (tachycardie), een hoge bloeddruk (hypertensie), zweten (hyperhidrose) en koorts. Deze aandoening is potentieel levensbedreigend, maar te voorkomen door vaccinatie.

Tetanie daarentegen is een symptoom waarbij spierproblemen zoals trekkingen en spasmen optreden, vooral in de handen en voeten. In ernstige gevallen kunnen ook ademhalingsproblemen optreden. Een elektrolytenstoornis ligt vaak aan de basis van dit symptoom.

Oorzaken: Vaak door tekort aan calcium in het bloed

Elektrolytenstoornissen

Bij tetanie treedt een verhoogde prikkelbaarheid van de perifere zenuwen op, meestal door een verstoorde elektrolytenbalans. Een tekort aan calcium in het bloed (hypocalciëmie) is vaak de oorzaak, maar ook een tekort aan magnesium in het bloed (hypomagnesiëmie), een tekort aan kalium in het bloed (hypokaliëmie) en een tekort aan vitamine D zijn mogelijke oorzaken. Daarnaast is alkalose (een te lage zuurgraad van het bloed) een risicofactor voor tetanie.

Andere onderliggende problemen

Deze elektrolytenstoornissen kunnen het gevolg zijn van andere aandoeningen zoals hypoparathyreoïdie. Door een te trage werking van de bijschildklier worden er te weinig bijschildklierhormonen geproduceerd, wat leidt tot verlaagde calciumgehaltes en uiteindelijk tetanie. Ook nierfalen, alvleesklierproblemen, lage bloedeiwitten, een septische shock (complicatie van sepsis met lage bloeddruk) en sommige bloedtransfusies kunnen een verlaging van de bloedcalciumspiegel veroorzaken. Verder kunnen sommige gifstoffen, zoals botulinetoxine (botox), tetanie veroorzaken.

Symptomen: Spierkrampen en trillingen

Bij de meeste patiënten gaat tetanie gepaard met een overdreven gestimuleerde neuromusculaire activiteit en bijbehorende sensorische stoornissen.

Milde tekenen

Milde symptomen omvatten gevoelloosheid, vreemde sensaties van de tong of lippen, onvrijwillige spierkrampen (spierspasmen), spiertrekkingen of paresthesieën (tintelingen) van handen en voeten.

Handen
Tetanie maakt de vingers van de handen gedeeltelijk gekruld of zorgt ervoor dat ze een klauwvorm aannemen. In acute gevallen zijn de nagels van de vingers diep in de handpalmen gegraven, waardoor rode, pijnlijke plekken achterblijven en bloedingen ontstaan.

Voeten
Het symptoom maakt de zenuwen in de voetzolen zeer gevoelig en leidt tot een verminderde beweging en pijn bij het lopen. De tenen van de voeten krullen onvrijwillig in de richting van de voetzolen. Soms zijn de tenen ook naar achteren getrokken in de richting van het scheenbeen, waardoor de voet een gebogen of platte houding krijgt. Als de tenen naar achteren getrokken zijn, is het lastig om schoenen te dragen. Patiënten klagen vaak over pijn in de kuitspieren na een langdurige tetanie-aanval.

Armen en benen
Als tetanie de benen en armen aantast, leidt dit tot plotselinge schokken in de spieren of oncontroleerbare impulsen waardoor de ledematen bewust of onbewust in onnatuurlijke posities buigen.

Gezicht
Patiënten met milde tekenen ervaren een tintelend gevoel in de wangen, de tong en de lippen. De symptomen kunnen ook optreden aan de oogleden. Nekpijn behoort ook tot de mogelijkheden.

Ernstige tekenen

In ernstige gevallen presenteren de patiënten zich met laryngospasme (ademhalingsproblemen door spasmen aan het strottenhoofd), gegeneraliseerde spierkrampen en spierpijn, spasmen van de gezichtsspieren (zoals kaakkrampen), misselijkheid, braken, convulsies (stuipen: oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn), epileptische aanvallen, pijn of zelfs een myocarddisfunctie (slechte werking van de hartspier).

Diagnose en onderzoeken

De arts knijpt in de hand, waardoor de patiënt krampen ervaart. Dit is een teken van tetanie. De diagnose stellen is ook mogelijk door dichtbij het oor te tikken op het opkomende punt van de gezichtszenuw (Chvostek-teken). Artsen analyseren tevens de medische geschiedenis van de patiënt. Een bloedonderzoek onthult tot slot elektrolytenstoornissen.

Behandeling van elektrolytenstoornissen

De arts behandelt de onderliggende oorzaak die heeft geleid tot tetanie. Verder corrigeert de arts de elektrolytenonbalans door een injectie met magnesium, calcium en/of vitamine D. Soms is een orale (via de mond) inname van calcium (calciumsupplementen) in combinatie met vitamine D (voor de absorptie) nodig zodat het symptoom niet terugkeert.

Prognose

De patiënt dient bij de symptomen van tetanie zo snel mogelijk een arts te raadplegen, want een vroege opsporing en behandeling kan ernstige symptomen zoals toevallen en hartproblemen voorkomen.

Complicaties

Tetanie kan, indien niet tijdig behandeld, leiden tot diverse ernstige complicaties:

Hartproblemen

Langdurige tetanie kan leiden tot hartproblemen zoals aritmieën, waarbij het hart onregelmatig klopt. Dit verhoogt het risico op ernstige hartcomplicaties zoals een hartaanval.

Convulsies en epileptische aanvallen

Ernstige tetanie kan convulsies (stuipen) veroorzaken, wat zich uit in oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn. Bij sommige patiënten kunnen ook epileptische aanvallen optreden.

Laryngospasme

Een gevaarlijke complicatie van tetanie is laryngospasme, waarbij spasmen in het strottenhoofd ademhalingsproblemen veroorzaken. Dit kan levensbedreigend zijn zonder onmiddellijke medische interventie.

Myocarddisfunctie

Bij ernstige tetanie kan myocarddisfunctie optreden, wat betekent dat de hartspier niet goed functioneert. Dit kan leiden tot hartfalen en andere ernstige hartproblemen.

Spier- en zenuwschade

Langdurige spierkrampen en spasmen kunnen leiden tot spier- en zenuwschade, wat resulteert in chronische pijn en verminderde mobiliteit.

Preventie

Elektrolytenbalans handhaven

Een adequate inname van calcium, magnesium, kalium en vitamine D is essentieel om een goede elektrolytenbalans te handhaven en tetanie te voorkomen. Regelmatige bloedonderzoeken kunnen helpen bij het vroegtijdig opsporen van eventuele tekorten.

Behandeling van onderliggende aandoeningen

Het tijdig en adequaat behandelen van aandoeningen zoals hypoparathyreoïdie, nierfalen en andere ziekten die de elektrolytenbalans verstoren, is cruciaal. Regelmatige controles en opvolging door een arts zijn hierbij belangrijk.

Voorkomen van sepsis en septische shock

Het voorkomen en tijdig behandelen van infecties kan helpen om sepsis en septische shock, die kunnen leiden tot tetanie, te voorkomen. Vaccinaties en hygiënemaatregelen spelen hierbij een rol.

Veilige bloedtransfusies

Bij bloedtransfusies is het belangrijk dat deze zorgvuldig worden gecontroleerd om complicaties zoals een verlaging van de bloedcalciumspiegel te voorkomen.

Voeding en supplementen

Een evenwichtige voeding dat rijk is aan essentiële voedingsstoffen kan helpen om de risico's op tetanie te verminderen. In sommige gevallen kunnen supplementen nodig zijn om tekorten aan te vullen.

Regelmatige medische controles

Voor mensen met een verhoogd risico op elektrolytenstoornissen is het belangrijk om regelmatig medische controles te ondergaan om eventuele afwijkingen tijdig te kunnen corrigeren.

Lees verder

• Spierkrampen & spierspasmen: Oorzaken, soorten & behandeling