Susac-syndroom: Afwijkingen aan oren, ogen en hersenen

Het Susac-syndroom is een zeldzame neurologische aandoening die zich kenmerkt door afsluitingen van de kleine slagaders in de hersenen, het slakkenhuis (in de oren) en het netvlies (in de ogen). De pathogenese is nog steeds onduidelijk, maar mogelijk is de oorzaak een auto-immuunreactie op een nog onbekend antigeen. Het syndroom werd voor het eerst beschreven door de arts John Susac in 1979.

• Synoniemen Susac-syndroom
• Epidemiologie van de aandoening
• Mechanisme
• Oorzaken van de neurologische aandoening
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Afwijkingen aan ogen, oren en hersenen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling: Immuun onderdrukkende therapie
• Prognose Susac-syndroom
• Complicaties van het Susac-syndroom
• Preventie

Synoniemen Susac-syndroom

Het Susac-syndroom (SS) is eveneens bekend onder deze synoniemen:

• Kleine infarcten van cochleair, retinaal en hersenweefsel (SICRET)
• Retinocochleacerebrale vasculopathie
• Retinopathie (netvliesaandoening), encefalopathie (hersenziekte), doofheid geassocieerd met microangiopathie (RED-M)

Epidemiologie van de aandoening

Het Susac-syndroom is een zeldzame auto-immuunziekte die het centrale zenuwstelsel, het oog en het binnenoor aantast. Het syndroom wordt gekarakteriseerd door de triade van encefalopathie, netvliesvat occlusie en gehoorverlies. De epidemiologie van het Susac-syndroom is goed gedocumenteerd, hoewel het een zeldzame aandoening is, en wordt vaak gezien bij jongvolwassen vrouwen, hoewel mannen ook kunnen worden getroffen.

Zeldzaamheid van het Susac-syndroom

Het Susac-syndroom is een zeer zeldzame aandoening, met slechts enkele duizenden gerapporteerde gevallen wereldwijd. De exacte prevalentie is onbekend, maar de ziekte wordt verondersteld minder dan 1 op de 1 miljoen mensen te treffen. Vanwege de zeldzaamheid wordt de aandoening vaak niet meteen herkend, wat leidt tot onderrapportage en vertraging in de diagnose.

Leeftijd en geslachtspreferentie

Hoewel het Susac-syndroom iedereen kan treffen, komt het het meest voor bij jonge volwassenen, met een piekincidentie tussen de 20 en 40 jaar. Vrouwen worden vaker getroffen dan mannen, met een verhouding van ongeveer 3:1, hoewel mannen soms ernstigere gevallen van het syndroom vertonen.

Geografische spreiding

Er zijn geen significante geografische voorkeuren voor het voorkomen van het Susac-syndroom. De aandoening is wereldwijd gerapporteerd, met meldingen van gevallen in zowel ontwikkelde als ontwikkelingslanden.

Mortaliteit en morbiditeit

Hoewel het Susac-syndroom in sommige gevallen een milde course kan hebben, kan het ernstige, langdurige gevolgen hebben voor de neurologische functie, het gezichtsvermogen en het gehoor. Zonder tijdige diagnose en behandeling kunnen patiënten blijvende invaliditeit ervaren. Mortaliteit wordt doorgaans geassocieerd met complicaties, zoals hersenbeschadiging of ernstige infecties, maar is relatief laag in de algehele populatie.

Mechanisme

Het Susac-syndroom wordt gekarakteriseerd door de aanwezigheid van microvasculaire schade aan de hersenen, het netvlies en het binnenoor. Het mechanisme van deze schade is nog niet volledig begrepen, maar het wordt verondersteld een auto-immuunreactie te zijn waarbij het lichaam eigen bloedvaten aanvalt.

Auto-immuunreactie en vasculitis

Het Susac-syndroom wordt beschouwd als een type auto-immuunvasculitis, waarbij het immuunsysteem zich richt tegen de endotheelcellen van kleine bloedvaten in de hersenen, ogen en oren. Dit resulteert in ischemie (verminderde bloedtoevoer) en schade aan de weefsels die door deze bloedvaten worden bevoorraad. De ontsteking van de bloedvaten kan leiden tot necrose en verstoring van de normale functie van de aangetaste organen.

Vasculaire occlusie en ischemie

De schade aan de kleine bloedvaten veroorzaakt vasculaire occlusies die de bloedstroom naar de hersenen, netvlies en binnenoor belemmeren. Deze occlusies leiden tot ischemie in de getroffen gebieden, wat resulteert in neurologische symptomen zoals verwarring en geheugenverlies, visuele stoornissen, en gehoorverlies.

Micro-emboli en endotheliale schade

Een andere hypothese is dat micro-emboli (kleine bloedstolsels) die door de circulatie reizen, bijdragen aan de vasculaire occlusies in het Susac-syndroom. Deze emboli kunnen afkomstig zijn van de hartkleppen of andere delen van het lichaam, en ze kunnen bijdragen aan de schade aan de endotheelcellen van de bloedvaten, wat een centrale rol speelt in de ontwikkeling van de ziekte.

Oorzaken van de neurologische aandoening

De oorzaak en de pathogenese van deze microangiopathie (ontsteking van de kleine bloedvaatjes) blijven onduidelijk anno augustus 2024. Ook de reden waarom alleen de oren, ogen en de hersenen zijn aangetast bij patiënten, is voor wetenschappers nog niet bekend. Mogelijk speelt een auto-immuunreactie een rol, maar verder wetenschappelijk onderzoek is vereist.

Risicofactoren

Hoewel het Susac-syndroom niet als erfelijk wordt beschouwd, zijn er verschillende factoren die het risico kunnen verhogen. De aandoening is vaak het gevolg van een auto-immuunrespons, maar er zijn andere risicofactoren die kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van de ziekte.

Auto-immuunziekten

Patiënten met een geschiedenis van andere auto-immuunziekten, zoals lupus of multiple sclerose, hebben mogelijk een verhoogd risico op het ontwikkelen van het Susac-syndroom. Het immuunsysteem van deze patiënten is vaak al geactiveerd, waardoor ze gevoeliger kunnen zijn voor het ontwikkelen van een auto-immuunreactie gericht op de bloedvaten.

Infecties en vaccinaties

Er is enig bewijs dat infecties, zoals virale infecties, of vaccinaties de ontwikkeling van het Susac-syndroom kunnen triggeren. Deze infecties kunnen het immuunsysteem in een staat van verhoogde alertheid brengen, wat kan leiden tot een auto-immuunreactie tegen de bloedvaten van het centrale zenuwstelsel, het netvlies en het binnenoor.

Genetische predispositie

Hoewel er geen direct bewijs is voor een genetische oorzaak van het Susac-syndroom, kan er mogelijk een genetische predispositie zijn voor de aandoening. Mensen met een familiegeschiedenis van auto-immuunziekten kunnen meer vatbaar zijn voor het ontwikkelen van het Susac-syndroom.

Omgevingsfactoren

Omgevingsfactoren, zoals blootstelling aan toxines of bepaalde medicijnen, kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van het Susac-syndroom. Sommige studies suggereren dat de blootstelling aan bepaalde chemische stoffen of drugs het risico op auto-immuunziekten kan verhogen, hoewel er geen definitief bewijs is dat dit direct met het Susac-syndroom samenhangt.

Risicogroepen

Hoewel het Susac-syndroom zeldzaam is, zijn er bepaalde risicogroepen die een verhoogde kans hebben om de aandoening te ontwikkelen. Het syndroom komt het meest voor bij jonge vrouwen, maar het kan ook andere bevolkingsgroepen treffen.

Vrouwen in de vruchtbare leeftijd

De meeste gevallen van Susac-syndroom komen voor bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd, tussen de 20 en 40 jaar. Dit suggereert een hormonale factor die mogelijk betrokken is bij de ontwikkeling van de ziekte. Het is mogelijk dat de hormonale veranderingen die optreden tijdens de reproductieve jaren het immuunsysteem beïnvloeden, wat bijdraagt aan de auto-immuunrespons.

Patiënten met een voorgeschiedenis van auto-immuunziekten

Patiënten die al andere auto-immuunziekten hebben, zoals multiple sclerose of lupus, lopen een verhoogd risico om het Susac-syndroom te ontwikkelen. Deze aandoeningen kunnen de gevoeligheid voor auto-immuunreacties verhogen, wat mogelijk bijdraagt aan het ontstaan van het Susac-syndroom.

Mensen met een geschiedenis van virale infecties

Mensen die in het verleden virale infecties hebben doorgemaakt, zoals Epstein-Barr-virus of cytomegalovirus, kunnen een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van het Susac-syndroom. Deze virussen kunnen een reactie van het immuunsysteem veroorzaken die bijdraagt aan het ontwikkelen van de aandoening.

Symptomen: Afwijkingen aan ogen, oren en hersenen

Het Susac-syndroom is een multisystemische aandoening waarbij de patiënt afwijkingen heeft aan de hersenen, de ogen en de oren. Daarnaast zijn tal van bijkomende symptomen mogelijk. De ernst, uitgebreidheid en het optreden van de symptomen variëren per patiënt. Verder presenteren de drie primaire symptomen zich niet altijd tegelijkertijd. Soms duurt het weken, maanden of zelfs jaren voordat de klassieke triade van symptomen zichtbaar is bij de patiënt.

Hersenen

De hersenfunctie van een patiënt met het Susac-syndroom is verminderd (encefalopathie). De patiënt heeft meestal ernstige hoofdpijn (vaak met braken) en vertoont gedragsveranderingen zoals agressie, paranoia en depressie. Daarnaast kent hij een progressieve cognitieve achteruitgang en is hij verminderd aandachtig en geconcentreerd. Ook een onduidelijke spraak (dysartrie), desoriëntatie, lethargie (ziekelijke slaapzucht, sloomheid) en apathie zijn mogelijke symptomen. Soms gaan deze gedragsafwijkingen en persoonlijkheidsstoornissen gepaard met urine-incontinentie en epileptische aanvallen.

Ogen

Bij de patiënt zijn de kleine slagaders die bloed naar het netvlies voeren gedeeltelijk of volledig afgesloten (retinale occlusie). Dit staat in medische termen bekend als “branch retinale arterie occlusie” of BRAO. Sommige patiënten vertonen hierbij geen symptomen (asymptomatisch), terwijl anderen een groot deel van het gezichtsvermogen aan beide ogen verliezen, afhankelijk van de locatie van de netvliesbetrokkenheid. De patiënt verklaart soms dat hij een soort “gordijn” of een zwarte vlek (scotoom) ziet voor zijn gezichtsveld. Een wazig gezichtsvermogen, fotopsie (het zien van lichtflitsen), en nystagmus zijn andere mogelijke symptomen.

Oren

Bij het Susac-syndroom treedt een verstopping op van de bloedstroom door de kleine vaten die bloed naar het slakkenhuis voeren. Het gehoor van de patiënt gaat hierdoor aan beide oren achteruit als gevolg van schade aan het kleine slakvormige orgaan van het binnenoor (cochlea, slakkenhuis). De patiënt heeft verder last van tinnitus aurium (medische term voor "oorsuizen"). Duizeligheid is eveneens een voorkomend symptoom bij het syndroom van Susac doordat het vestibulum (evenwichtsorgaan) is aangetast. Het gehoorverlies varieert per patiënt van mild tot ernstig.

Bijkomende symptomen

Een onvaste gang (ataxie), epileptische aanvallen en plasproblemen (urine-incontinentie) zijn eveneens gemeld bij patiënten met het Susac-syndroom.

Alarmsymptomen

Het herkennen van de alarmsymptomen van het Susac-syndroom is essentieel voor een snelle diagnose en behandeling. De symptomen kunnen variëren van neurologische tot visuele en gehoorproblemen.

Neurologische symptomen

De neurologische symptomen van het Susac-syndroom omvatten vaak cognitieve stoornissen, zoals geheugenverlies, verwarring, en moeilijkheden met concentratie. Patiënten kunnen ook last hebben van hoofdpijn en andere tekenen van encefalopathie, zoals moeite met spreken of motorische problemen.

Visuele symptomen

Een van de kenmerkende symptomen van het Susac-syndroom is visusverlies of visuele verstoringen, vaak veroorzaakt door netvliesvat occlusies. Patiënten kunnen een verlies van gezichtsvermogen ervaren in één of beide ogen, of ze kunnen veranderingen in hun gezichtsveld opmerken.

Gehoorverlies

Gehoorverlies is ook een veel voorkomend symptoom van het Susac-syndroom. Dit kan variëren van mild tot ernstig en kan geleidelijk optreden of plotseling beginnen. Het gehoorverlies wordt vaak veroorzaakt door ontsteking of beschadiging van de bloedvaten in het binnenoor.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Artsen vinden het vrij moeilijk om het syndroom te diagnosticeren, waardoor de behandeling niet altijd goed verloopt. De diagnose van het syndroom gebeurt door middel van een grondig lichamelijk onderzoek op basis van de zichtbare symptomen. Hieronder valt een volledig neurologisch onderzoek.

Diagnostisch onderzoek

De kenmerkende centrale corpus callosum betrokkenheid bij het Susac-syndroom is gemakkelijk te herkennen via magnetische resonantie beeldvorming (een MRI-scan). Daarnaast is een uitgebreid oogonderzoek via fundoscopie (oftalmoscopie) vereist. De oogarts ontdekt zo typische plaques (geelwitte afzettingen) aan het netvlies. Een fluoresceïneangiografie van het netvlies is eveneens nodig voor de diagnose. Een audioloog voert tot slot een audiometrie (gehooronderzoek) uit.

Differentiële diagnose

De differentiële diagnoses omvatten multiple sclerose (chronische neurologische auto-immuunaandoening), acute gedissemineerde encefalomyelitis of de ziekte van Ménière.

Behandeling: Immuun onderdrukkende therapie

De behandeling bestaat voornamelijk uit immunosuppressieve therapie, al is nog weinig informatie bekend over een goede behandelingsmethode door het zeldzame aantal patiënten met deze aandoening. Een snelle behandeling voorkomt een terugval en verbetert het herstel. Bij de behandeling van een patiënt werken diverse artsen en zorgverleners samen zoals een immunoloog, een reumatoloog, een oogarts, een KNO-arts, een audioloog, een neuroloog, ergotherapeut, fysiotherapeut, enzovoort. Hoorapparaten of cochleaire implantaten helpen bij ernstige gevallen van gehoorverlies. De patiënt is verder geholpen met visuele en optische hulpmiddelen wanneer hij een visuele handicap heeft.

Prognose Susac-syndroom

Het Susac-syndroom verbetert soms spontaan zonder enige behandeling in de loop van enkele maanden tot vier jaar, maar soms recidiveert de aandoening. Sommige patiënten ontwikkelen epilepsie, dementie en ervaren permanent gezichts- en/of gehoorverlies. Een vroegtijdige diagnose en behandeling zijn belangrijk om de gevolgen te verminderen. Vanwege het risico van recidieven, volgen artsen de patiënt levenslang op.

Complicaties van het Susac-syndroom

Het Susac-syndroom kan leiden tot diverse complicaties door de betrokkenheid van de hersenen, ogen en oren. Deze complicaties kunnen variëren van mild tot ernstig en hebben vaak een aanzienlijke impact op de levenskwaliteit van de patiënt.

Neurologische complicaties

• Cognitieve achteruitgang: Patiënten kunnen een geleidelijke verslechtering van hun cognitieve functies ervaren. Dit kan leiden tot geheugenverlies, verminderde concentratie en problemen met het uitvoeren van dagelijkse taken.
• Epileptische aanvallen: Aanvallen die worden veroorzaakt door abnormale elektrische activiteit in de hersenen. Deze kunnen variëren van milde aanvallen tot ernstige convulsies, wat een voortdurende medische behandeling vereist.
• Gedragsveranderingen: Patiënten kunnen gedragsveranderingen vertonen zoals agressie, paranoia en depressie. Dit kan de relaties met familie en vrienden beïnvloeden en leiden tot sociaal isolement.

Oculaire complicaties

Door afsluiting van de bloedvaten naar het netvlies kan permanent gezichtsverlies optreden. Dit varieert van gedeeltelijk verlies van het gezichtsvermogen tot volledige blindheid in één of beide ogen. Retinale occlusie (blokkade van de bloedvaten in het netvlies) kan leiden tot scotomen (blinde vlekken) en een ernstige visuele beperking.

Auditieve complicaties

• Schade aan het slakkenhuis kan leiden tot blijvend gehoorverlies. Dit varieert van mild tot ernstig gehoorverlies en kan niet altijd volledig hersteld worden met hoorapparaten of cochleaire implantaten.
• Tinnitus: Aanwezigheid van oorsuizen of andere geluiden zonder externe geluidsbron. Dit kan chronisch zijn en het dagelijks leven aanzienlijk beïnvloeden, inclusief slaap- en concentratieproblemen.
• Duizeligheid en evenwichtsproblemen: Aantasting van het evenwichtsorgaan door verminderde bloedtoevoer. Dit kan leiden tot aanhoudende duizeligheid, evenwichtsstoornissen en een verhoogd risico op vallen.

Andere complicaties

• Urine-incontinentie (onvrijwillig verlies van urine) kan een significante invloed hebben op de levenskwaliteit en het zelfvertrouwen van de patiënt.
• Ataxie (ongecoördineerde bewegingen en een onvaste gang) verhoogt het risico op vallen en kan de mobiliteit en zelfstandigheid van de patiënt beperken.

Door de diverse en soms ernstige complicaties van het Susac-syndroom is een vroegtijdige diagnose en een multidisciplinaire aanpak van de behandeling essentieel. Deze aanpak kan helpen om de impact van de complicaties te verminderen en de levenskwaliteit van de patiënt te verbeteren.

Preventie

Er is momenteel geen bekende manier om het Susac-syndroom te voorkomen. Omdat de ziekte auto-immuun is, richt de preventie zich voornamelijk op vroege opsporing en tijdige behandeling van de symptomen.

Vroegtijdige diagnose en interventie

Het snel herkennen van de symptomen en het beginnen van een behandelingsplan zijn cruciaal om de progressie van de ziekte te beperken. Vroege interventie kan het risico op blijvende schade verkleinen en het herstel bevorderen.

Behandeling van risicogroepen

Patiënten met een voorgeschiedenis van auto-immuunziekten of andere risicofactoren moeten nauwlettend worden gemonitord op symptomen van het Susac-syndroom. Regelmatige controle en tijdige behandeling kunnen helpen bij het verminderen van het risico op ernstige complicaties.