Hypervolemie (overmatig veel bloedvolume): Oorzaken

Bij patiënten met hypervolemie is overmatig veel vocht in het bloed aanwezig. Het lichaam heeft voldoende vocht nodig om goed te functioneren, maar hoewel het lichaam voldoende vocht nodig heeft om gezond te blijven, is een overmatige hoeveelheid vocht gevaarlijk daar dit een onbalans veroorzaakt in het lichaam. Meestal is de bloedaandoening te wijten aan een onderliggende aandoening of een omgevingsfactor. Hypervolemie is vaak goed te behandelen wanneer de arts dit vroeg detecteert. Daarnaast moet de arts het onderliggend probleem behandelen of verhelpen om een terugkeer van de symptomen te voorkomen.

• Synoniemen
• Oorzaken: Aandoeningen
• Congestief hartfalen
• Hormonen
• Levercirrose
• Nierfalen
• Andere aandoeningen en medische behandelingen
• Oorzaken: Omgevingsfactoren
• Intraveneuze vloeistoffen
• Medicijnen
• Te zout eten
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van hypervolemie
• Alarmtekens bij abnormale toename van bloedvolume
• Prognose van vloeistofbelasting
• Preventie van overmatig veem bloedvolume

Synoniemen

Hypervolemie is ook nog gekend als

• bloedovervulling
• plethora (obsoleet)
• vloeistofoverbelasting
• volbloedigheid

Oorzaken: Aandoeningen

Hypervolemie vloeit in de meeste gevallen voort uit een overmatige hoeveelheid natrium (zout) in het lichaam. Te veel zout in het bloed (hypernatriëmie) leidt tot een onbalans van het lichaamsvocht. Meestal treedt hypervolemie op omdat het lichaam een probleem heeft met het reguleren van natrium en water, maar andere oorzaken zijn ook bekend.

Congestief hartfalen

Bij congestief hartfalen is het hart niet in staat om voldoende bloed te pompen. De bloedpompfunctie van het hart neemt af, waardoor de nieren minder goed functioneren, en te veel vocht in het lichaam blijft. Hypervolemie is gebruikelijk bij patiënten met chronisch hartfalen. Bij sommige patiënten verdwijnt hypervolemie nooit helemaal, zelfs niet met een behandeling.

Hormonen

Het premenstrueel syndroom (aandoening met symptomen voor en bij menstruatie) en de zwangerschap zorgen er mogelijk voor dat het lichaam meer natrium en water vasthoudt. Dit veroorzaakt bij veel patiënten een lichte zwelling, een opgeblazen gevoel en ongemak. Zwangere vrouwen die opvallende zwellingen of een opgeblazen gevoel opmerken, moeten medische hulp inroepen. Dit wijst namelijk mogelijk op zwangerschapshypertensie (hoge bloeddruk tijdens de zwangerschap).

Levercirrose

Wanneer de lever niet in staat is om voedingsstoffen goed op te slaan, te verwerken en toxines weg te filteren, ontstaat hypervolemie. De leverproblemen leiden vooral tot vochtretentie in het buikgebied (ascites) en de ledematen (oedeem, vaak pitting oedeem). Ascites is de meest voorkomende complicatie van levercirrose.

Nierfalen

De nieren helpen bij de regulatie van de hoeveelheid natrium en vocht in het lichaam. Wanneer nierproblemen aanwezig zijn, lopen patiënten meer risico op hypervolemie. Hypervolemie komt relatief vaak voor bij patiënten met ernstige nierproblemen en in een ziekenhuisafdeling voor intensieve zorgen. Zorgverstrekkers moeten bij patiënten met nierfalen de vloeistofniveaus zeer goed bewaken, omdat hypervolemie af en toe leidt tot congestief hartfalen, een langzame wondgenezing en darmproblemen.

Andere aandoeningen en medische behandelingen

Volgende aandoeningen en medische behandelingen veroorzaken mogelijk hypervolemie.

• complicaties van chirurgie
• glomerulonefritis (nierfilterontsteking: ontsteking van de vaatkluwens in de nierschors, vorm van een nierontsteking)
• het syndroom van Cushing (te veel cortisol in het lichaam)
• hyperaldosteronisme (verhoogde vrijgave van aldolsteron)
• reactie op een bloedtransfusie

Oorzaken: Omgevingsfactoren

Milde hypervolemie treedt soms op na het eten van voedsel met te veel natrium of tijdens hormonale veranderingen. Milde hypervolemie verdwijnt meestal vanzelf als de patiënt geen andere klachten heeft. Bij een aantal andere omgevingsfactoren komt hypervolemie tot stand.

Intraveneuze vloeistoffen

Intraveneuze vloeistoffen zijn levensreddend wanneer een patiënt lijdt aan uitdrogingsverschijnselen (dehydratie) of onvoldoende vocht kan drinken (bijvoorbeeld na een operatie). De intraveneuze vochttoediening bevat meestal natrium (zout) en water om de lichaamsvloeistoffen aan te vullen en de natriumspiegels in evenwicht te brengen. Wanneer de arts te veel vocht toedient, leidt dit echter tot hypervolemie, vooral wanneer de patiënt reeds lijdt aan andere gezondheidsproblemen. Wanneer de arts intraveneus vloeistoffen toedient tijdens of na een operatie bij slokdarmkanker, is dit geassocieerd met hypervolemie alsook op een hoger risico op overlijden na de operatie.

Medicijnen

Het gebruik van medicijnen die hormonale veranderingen veroorzaken, leiden mogelijk ook tot hypervolemie. Anticonceptiepillen, hormoonvervangende therapie en soortgelijke hormonale geneesmiddelen zorgen ervoor dat het lichaam te veel zout en vocht vasthoudt. Bovendien veroorzaken sommige antidepressiva, bloeddrukmedicijnen en niet-steroïde ontstekingsremmende geneesmiddelen (NSAID's) milde hypervolemie.

Te zout eten

De maximale aanbevolen dagelijkse inname van zout bedraagt 2,3 mg. Door de consumptie van te veel natrium, houdt het lichaam meer water vast. Dit resulteert in lichte hypervolemie en een opgeblazen gevoel. Een zoute maaltijd veroorzaakt echter geen problemen bij gezonde mensen. Een extreme inname van zout is echter potentieel levensbedreigend, vooral voor jonge kinderen, ouderen en patiënten met gezondheidsproblemen.

Symptomen

De symptomen van hypervolemie variëren afhankelijk van de locatie van het vocht en ook of reeds andere aandoeningen aanwezig zijn. De meest voorkomende symptomen zijn:

• een onverklaarbare en snelle gewichtstoename
• een verhoogde hartslag (tachycardie) of juist een vertraagde hartslag (bradycardie)
• een zwelling in de armen en benen
• een zwelling van de buik, wat veel voorkomt bij leverproblemen
• hoesten
• kortademigheid veroorzaakt door vocht in de longen (longoedeem)
• schuimig sputum (slijm)
• veranderingen in de bloeddruk

Diagnose en onderzoeken

Een arts diagnosticeert hypervolemie door bij het lichamelijk onderzoek de patiënt te controleren op tekenen van zwelling. Daarnaast luistert de arts naar de ademgeluiden (auscultatie) om tekenen van vocht te identificeren. Hij hoort hierbij krakende geluiden. Hij vraagt tijdens het onderzoek aan de patiënt om te gaan liggen. De patiënt bemerkt hierbij dat de ademhaling bemoeilijkt is. De patiënt heeft verder vaak een hoge bloeddruk (hypertensie). De polsslag is voorts sterk en snel. Ook is een bloedonderzoek en urineonderzoek nodig om hier natrium in op te sporen. Omdat hypervolemie bij veel patiënten het gevolg is van andere gezondheidsproblemen, zet de arts bijkomende beeldvormende testen in om bijvoorbeeld hartfalen, een nieraandoening en een leverziekte op te sporen. Deze bestaan dan bijvoorbeeld uit een röntgenfoto, een CT-scan, een echografie en elektrocardiografie (meting van de elektrische activiteit van het hart).

Behandeling van hypervolemie

De behandeling van hypervolemie gebeurt vooral via diuretica (plaspillen). Hierdoor moet de patiënt meer plassen (pollakisurie). De arts kijkt echter steeds naar de onderliggende ziekte van de patiënt en stemt hierop zijn behandeling af. Diuretica zijn bijvoorbeeld niet altijd effectief of inzetbaar bij patiënten met ernstige nierproblemen. Zij hebben eerder baat bij niervervangende therapieën, zoals dialyse of hemofiltratie. Patiënten met hart-, nier- of leveraandoeningen volgen daarnaast mogelijk een zoutarme voeding. Hierdoor ontstaan normale natriumspiegels, wat helpt om hypervolemie te voorkomen. Patiënten met congestief hartfalen krijgen het advies om dagelijks minder te drinken. De arts bepaalt mogelijk de juiste vloeistof- en zoutinname per patiënt.

Alarmtekens bij abnormale toename van bloedvolume

Een opgeblazen gevoel na het eten van een zoute maaltijd of tijdens de premenstruele fase van de cyclus van een vrouw is normaal. Gezwollen enkels en voeten zijn voor gezonde mensen na een lange dag staan of lopen en tijdens lange vlucht niet ernstig omdat dit dan binnen enkele uren verdwijnt. Bij een overmatige zwelling, een gewichtstoename of een vochtophoping zonder duidelijke oorzaak, moet de patiënt echter een arts raadplegen, vooral als de patiënt een familiegeschiedenis heeft met hart-, nier- of leverproblemen.

Prognose van vloeistofbelasting

De oorzaak van hypervolemie bepaalt meestal de vooruitzichten van hypervolemie. Patiënten bij wie het vasthouden van water maar af en toe en slechts mild gebeurt, hebben een goede prognose wanneer ze geen andere gezondheidsproblemen ervaren. Hypervolemie gerelateerd aan een hart-, nier- of leverziekte vereist medische aandacht. De patiënt moet goed alle richtlijnen inzake voeding, medicatie en/of andere behandelingen opvolgen om de symptomen te verminderen.

Preventie van overmatig veem bloedvolume

Veel patiënten met congestief hartfalen, een nieraandoeningen of een leverziekte krijgen het advies om een zoutarm dieet te volgen om hypervolemie te voorkomen of tot een minimum te beperken. De arts verwijst de patiënt hiervoor door naar een voedingsdeskundige.