Hypervolemie (overmatig veel bloedvolume): Oorzaken

Bij patiënten met hypervolemie is er sprake van een overmatige hoeveelheid vocht in het bloed. Hoewel het lichaam vocht nodig heeft om goed te functioneren, kan een overmaat aan vocht schadelijk zijn omdat het een onbalans in het lichaam veroorzaakt. Meestal is hypervolemie het gevolg van een onderliggende aandoening of omgevingsfactoren. Hypervolemie kan vaak effectief worden behandeld als deze vroegtijdig wordt opgemerkt. Daarnaast is het essentieel om de onderliggende oorzaak te behandelen om een terugkeer van de symptomen te voorkomen.

• Synoniemen
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Aandoeningen
• Congestief hartfalen
• Hormonen
• Levercirrose
• Nierfalen
• Andere aandoeningen en medische behandelingen
• Oorzaken: Omgevingsfactoren
• Intraveneuze vloeistoffen
• Medicijnen
• Te zout eten
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• schuimig sputum (slijm)
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van hypervolemie
• Alarmtekens bij abnormale toename van bloedvolume
• Prognose van vloeistofbelasting
• Complicaties
• Preventie van overmatig bloedvolume

Synoniemen

Hypervolemie staat ook bekend als:

• bloedovervulling
• plethora (verouderd)
• vloeistofoverbelasting
• volbloedigheid

Epidemiologie

Hypervolemie is een aandoening die gekarakteriseerd wordt door een overmaat aan circulerend bloedvolume in het lichaam. Dit kan leiden tot verschillende complicaties, zoals oedeem, hartfalen en nierfalen. De prevalentie van hypervolemie hangt af van de onderliggende oorzaken en het zorgsysteem van een land, evenals de diagnostische benaderingen. Deze aandoening komt vaak voor bij patiënten met hart- of nierziekten en kan in verschillende vormen voorkomen, van mild tot ernstig.

Prevalentie en incidentie
De incidentie van hypervolemie wordt moeilijk exact te bepalen vanwege de variëteit aan oorzaken, maar het is een veelvoorkomend probleem bij patiënten met chronische hart- of nierziekten. Bij patiënten met hartfalen is de prevalentie van hypervolemie significant verhoogd, met een schatting van 40-60% van de patiënten die lijden aan enige vorm van vochtretentie. In populaties met nierziekten, vooral die met nierfalen, komt hypervolemie ook vaak voor, wat leidt tot een verhoogd risico op complicaties en ziekenhuisopnames.

Leeftijd en geslacht
Hypervolemie komt vaker voor bij ouderen, vooral bij diegenen met onderliggende chronische aandoeningen zoals hart- of nierziekten. De prevalentie stijgt met de leeftijd, omdat de nieren en het hart minder efficiënt functioneren naarmate men ouder wordt. Er is echter geen significante sekseverschil in de prevalentie, hoewel sommige studies suggereren dat mannen iets meer kans hebben op hartfalen, de belangrijkste risicofactor voor hypervolemie.

Geografische en etnische verschillen
In ontwikkelde landen is hypervolemie het meest voorkomend bij oudere patiënten met hartfalen en chronische nierziekten, maar in ontwikkelingslanden kan het ook vaak optreden als gevolg van infectieziekten die leiden tot nier- of hartproblemen. Er zijn enkele aanwijzingen dat patiënten van Afrikaanse afkomst vaker last hebben van hartfalen en daarom ook van hypervolemie, maar dit vereist meer onderzoek om de exacte oorzaken te begrijpen.

Mechanisme

Hypervolemie ontstaat wanneer het lichaam te veel vloeistof vasthoudt, wat leidt tot een verhoogd circulerend volume. Dit kan verschillende oorzaken hebben, van nierinsufficiëntie tot hartfalen, en resulteert in symptomen zoals oedeem, verhoogde bloeddruk, en kortademigheid. De onderliggende mechanismen omvatten een verstoorde nierfunctie, verhoogde waterretentie door hormonen zoals aldosteron en vasopressine, en een verminderde capaciteit van het hart om bloed effectief te pompen.

Nierfunctie en natriumretentie
Een belangrijke oorzaak van hypervolemie is verminderde nierfunctie. Bij nierinsufficiëntie zijn de nieren niet in staat om overtollig natrium en water uit het lichaam te verwijderen, wat resulteert in vochtretentie. Dit gebeurt door een verstoring van de renine-angiotensine-aldosteronsysteem (RAAS), dat normaal gesproken helpt bij het reguleren van de bloeddruk en het natriumgehalte in het lichaam.

Hartfalen en circulatoire inefficiëntie
In gevallen van hartfalen is het hart niet in staat om voldoende bloed door het lichaam te pompen, wat leidt tot een verminderde doorbloeding van de nieren en andere organen. Dit zorgt ervoor dat de nieren de vloeistof niet effectief kunnen uitscheiden, waardoor vocht zich ophoopt in het lichaam. Dit kan resulteren in symptomen zoals oedeem en kortademigheid.

Hormonale verstoringen
In hypervolemie kunnen hormonale verstoringen bijdragen aan de overmatige vochtretentie. Verhoogde niveaus van aldosteron en vasopressine kunnen de nieren aansporen om natrium en water vast te houden. Deze hormonale verstoringen kunnen veroorzaakt worden door verschillende aandoeningen, zoals hartfalen of levercirrose.

Oorzaken: Aandoeningen

Hypervolemie ontstaat vaak door een teveel aan natrium (zout) in het lichaam. Een verhoogd zoutgehalte in het bloed (hypernatriëmie) veroorzaakt een verstoring van de vochtbalans. Hypervolemie ontstaat meestal doordat het lichaam problemen heeft met het reguleren van natrium en water, maar er zijn ook andere oorzaken.

Congestief hartfalen

Bij congestief hartfalen is het hart niet in staat om voldoende bloed te pompen. Dit verminderde pompvermogen leidt tot een verminderde nierfunctie, waardoor teveel vocht in het lichaam blijft hangen. Hypervolemie is veelvoorkomend bij patiënten met chronisch hartfalen. Bij sommige patiënten verdwijnt hypervolemie niet volledig, zelfs niet met behandeling.

Hormonen

Het premenstrueel syndroom (aandoening met symptomen voor en tijdens de menstruatie) en zwangerschap kunnen ervoor zorgen dat het lichaam meer natrium en water vasthoudt. Dit veroorzaakt vaak een lichte zwelling, een opgeblazen gevoel en ongemak. Zwangere vrouwen die opvallende zwellingen of een opgeblazen gevoel opmerken, moeten medische hulp zoeken. Dit kan wijzen op zwangerschapshypertensie (hoge bloeddruk tijdens de zwangerschap).

Levercirrose

Bij levercirrose kan de lever zijn functie om voedingsstoffen op te slaan, te verwerken en toxines te filteren, verliezen. Dit leidt tot hypervolemie, vooral door vochtretentie in de buik (ascites) en de ledematen (oedeem, vaak pitting oedeem). Ascites is de meest voorkomende complicatie van levercirrose.

Nierfalen

De nieren spelen een cruciale rol bij het reguleren van natrium- en vochtbalans in het lichaam. Bij nierfalen kunnen patiënten meer risico lopen op hypervolemie. Deze aandoening komt relatief vaak voor bij patiënten met ernstige nierproblemen en op intensieve zorgafdelingen. Zorgverleners moeten bij patiënten met nierfalen de vloeistofniveaus nauwlettend monitoren, omdat hypervolemie kan leiden tot complicaties zoals congestief hartfalen, langzame wondgenezing en darmproblemen.

Andere aandoeningen en medische behandelingen

Andere aandoeningen en medische behandelingen die mogelijk hypervolemie veroorzaken, zijn:

• complicaties van chirurgie
• glomerulonefritis (ontsteking van de glomeruli in de nierschors, een vorm van nierontsteking)
• het syndroom van Cushing (overproductie van cortisol)
• hyperaldosteronisme (verhoogde productie van aldosteron)
• reactie op een bloedtransfusie

Oorzaken: Omgevingsfactoren

Milde hypervolemie kan soms optreden na het consumeren van voedsel met een hoog zoutgehalte of tijdens hormonale veranderingen. Meestal verdwijnt milde hypervolemie vanzelf als de patiënt geen andere symptomen heeft. Andere omgevingsfactoren die hypervolemie kunnen veroorzaken zijn:

Intraveneuze vloeistoffen

Intraveneuze vloeistoffen zijn noodzakelijk bij de behandeling van dehydratie of bij patiënten die onvoldoende kunnen drinken, zoals na een operatie. Deze vloeistoffen bevatten vaak natrium en water om de lichaamsvloeistoffen aan te vullen. Een overmatige toediening kan echter leiden tot hypervolemie, vooral bij patiënten met bestaande gezondheidsproblemen. Bij patiënten met slokdarmkanker kan intraveneuze vochttoediening geassocieerd worden met een verhoogd risico op hypervolemie en een hoger risico op postoperatieve complicaties.

Medicijnen

Anticonceptiepillen, hormoonvervangende therapie en soortgelijke hormonale geneesmiddelen kunnen leiden tot hypervolemie door verhoogde zout- en vochtretentie. Sommige antidepressiva, bloeddrukmedicijnen en niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's) kunnen ook milde hypervolemie veroorzaken.

Te zout eten

De maximale aanbevolen dagelijkse inname van zout is 2,3 gram. Overmatige consumptie van natrium leidt tot vochtretentie en kan milde hypervolemie veroorzaken, met symptomen zoals een opgeblazen gevoel. Een incidentele hoge zoutinname is meestal geen probleem voor gezonde mensen, maar extreme zoutconsumptie kan gevaarlijk zijn, vooral voor jonge kinderen, ouderen en mensen met bestaande gezondheidsproblemen.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van hypervolemie verhogen. Deze risicofactoren zijn vaak gerelateerd aan onderliggende medische aandoeningen, vooral die welke het hart of de nieren beïnvloeden. Andere factoren zoals medicatiegebruik, zoutinname en genetische predispositie kunnen ook bijdragen aan het ontstaan van hypervolemie.

Chronische hartziekten
Patiënten met chronische hartziekten, vooral hartfalen, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van hypervolemie. Bij hartfalen kan het hart niet effectief pompen, waardoor vocht zich ophoopt in het lichaam. Dit verhoogt het risico op oedeem, kortademigheid en andere symptomen van hypervolemie.

Chronische nierziekten
Patiënten met chronische nierziekten, zoals nierfalen, hebben een verminderd vermogen om overtollig vocht uit het lichaam te verwijderen. Dit kan leiden tot vochtretentie en hypervolemie, vooral als de nieren niet in staat zijn om natrium en water effectief uit te scheiden.

Medicatiegebruik en zoutinname
Bepaalde medicijnen, zoals niet-steroïde ontstekingsremmers (NSAID's), corticosteroïden, en calciumkanaalblokkers, kunnen de nieren beïnvloeden en bijdragen aan vochtretentie. Een hoge zoutinname kan de kans op hypervolemie vergroten, aangezien natrium in het lichaam water vasthoudt, wat kan leiden tot een toename van het circulerend volume.

Risicogroepen

Bepaalde patiëntengroepen lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van hypervolemie. Deze risicogroepen omvatten ouderen, mensen met hart- of nierziekten, en patiënten die bepaalde medicijnen gebruiken die vochtretentie kunnen veroorzaken.

Ouderen
Ouderen hebben vaak een verminderde nierfunctie en een verhoogd risico op hartfalen, waardoor ze vatbaarder zijn voor hypervolemie. De combinatie van verminderde nierfunctie en een verminderd vermogen van het hart om bloed effectief te pompen, maakt ouderen kwetsbaarder voor vochtretentie en de complicaties die daarmee gepaard gaan.

Patiënten met hart- of nierziekten
Patiënten met chronisch hartfalen of nierziekten, zoals nierfalen of glomerulonefritis, zijn de belangrijkste risicogroep voor hypervolemie. Bij deze aandoeningen is er vaak sprake van verminderde nierfunctie en circulatoire inefficiëntie, wat leidt tot een verhoogd risico op vochtretentie en hypervolemie.

Patiënten die bepaalde medicijnen gebruiken
Patiënten die medicijnen gebruiken zoals NSAID's, diuretica, of corticosteroïden lopen een verhoogd risico op hypervolemie, vooral als ze in combinatie worden gebruikt met een hoog zoutdieet. Het gebruik van deze medicijnen kan de balans tussen vocht en elektrolyten in het lichaam verstoren, wat kan leiden tot vochtretentie.

Symptomen

De symptomen van hypervolemie kunnen variëren afhankelijk van de locatie van het vocht en of er andere aandoeningen aanwezig zijn. Veel voorkomende symptomen zijn:

• onverklaarbare en snelle gewichtstoename
• verhoogde hartslag (tachycardie) of vertraagde hartslag (bradycardie)
• zwelling in de armen en benen
• zwelling van de buik, veelvoorkomend bij leverproblemen
• hoesten
• kortademigheid door vocht in de longen (longoedeem)

• schuimig sputum (slijm)

• veranderingen in de bloeddruk

Alarmsymptomen

Patiënten met hypervolemie kunnen een reeks symptomen ervaren die wijzen op een overmaat aan circulerend bloedvolume. De belangrijkste alarmsymptomen van hypervolemie omvatten oedeem, kortademigheid en verhoogde bloeddruk. Het is essentieel om deze symptomen tijdig te herkennen om complicaties te voorkomen.

Oedeem
Oedeem is een van de meest voorkomende symptomen van hypervolemie, waarbij er zich abnormale vochtophopingen vormen in de benen, voeten, enkels of buik. Dit kan leiden tot een gevoel van zwaarte of ongemak en kan het functioneren van de patiënt beperken.

Kortademigheid
Wanneer hypervolemie de longen beïnvloedt, kan dit leiden tot kortademigheid of zelfs ademnood. Dit gebeurt wanneer het overtollige vocht zich ophoopt in de longen, waardoor het moeilijker wordt om zuurstof op te nemen. Patiënten kunnen merken dat ze moeite hebben met ademhalen, vooral bij inspanning of liggen.

Verhoogde bloeddruk
Hypervolemie kan leiden tot verhoogde bloeddruk, omdat het circulerend volume toeneemt en de bloedvaten extra belast worden. Dit kan verdere complicaties veroorzaken, zoals schade aan het hart, de nieren en andere organen.

Diagnose en onderzoeken

Een arts diagnosticeert hypervolemie door het uitvoeren van een lichamelijk onderzoek en het controleren op tekenen van zwelling. Tijdens het onderzoek luistert de arts naar de ademgeluiden (auscultatie), waarbij krakende geluiden kunnen worden gehoord. De patiënt kan moeite hebben met ademhalen wanneer deze ligt. Vaak is er ook sprake van hoge bloeddruk (hypertensie) en een sterke en snelle pols. Een bloedonderzoek en urineonderzoek zijn nodig om natriumspiegels te meten. Aangezien hypervolemie vaak het gevolg is van andere gezondheidsproblemen, kunnen aanvullende beeldvormende onderzoeken noodzakelijk zijn om hartfalen, nierziekten of leveraandoeningen te identificeren. Dit kan een röntgenfoto, een CT-scan, een echografie en een elektrocardiogram (meting van de elektrische activiteit van het hart) omvatten.

Behandeling van hypervolemie

De behandeling van hypervolemie omvat vaak het gebruik van diuretica (plaspillen), die helpen om overtollig vocht uit het lichaam te verwijderen. De arts zal de behandeling echter afstemmen op de onderliggende oorzaak van de hypervolemie. Diuretica zijn mogelijk niet effectief bij patiënten met ernstige nierproblemen; deze patiënten kunnen baat hebben bij niervervangende therapieën zoals dialyse of hemofiltratie. Patiënten met hart-, nier- of leveraandoeningen kunnen ook een zoutarm dieet volgen om de natriumspiegels te reguleren en hypervolemie te voorkomen. Patiënten met congestief hartfalen wordt vaak aangeraden om hun vochtinname te beperken. De arts kan de juiste vloeistof- en zoutinname voor elke patiënt bepalen.

Alarmtekens bij abnormale toename van bloedvolume

Een opgeblazen gevoel na het eten van een zoute maaltijd of tijdens de premenstruele fase van de menstruatiecyclus is normaal. Gezwollen enkels en voeten kunnen ook voorkomen na lange periodes van staan of zitten en tijdens lange vluchten, waarbij de zwelling doorgaans binnen enkele uren afneemt. Bij overmatige zwelling, gewichtstoename of vochtophoping zonder duidelijke oorzaak, moet echter medische hulp worden ingeroepen, vooral als er een familiegeschiedenis is van hart-, nier- of leverproblemen.

Prognose van vloeistofbelasting

De prognose van hypervolemie hangt sterk af van de onderliggende oorzaak, de tijdige diagnose en de effectiviteit van de behandeling. Wanneer hypervolemie tijdig wordt behandeld, kunnen de meeste patiënten een bevredigende uitkomst verwachten. Echter, bij onbehandelde gevallen kunnen ernstige complicaties optreden, zoals hartfalen of nierfalen.

Goede prognose bij tijdige behandeling
Patiënten die snel gediagnosticeerd worden en tijdig passende behandeling krijgen, hebben over het algemeen een goede prognose. Het beheersen van de onderliggende aandoening, zoals het behandelen van hartfalen of het optimaliseren van de nierfunctie, is cruciaal om de prognose te verbeteren.

Ernstige complicaties bij onbehandelde hypervolemie
Wanneer hypervolemie onbehandeld blijft, kan dit leiden tot ernstige complicaties zoals acuut nierfalen, hartfalen of respiratoire insufficiëntie. Deze complicaties kunnen levensbedreigend zijn en vereisen intensieve medische zorg.

Complicaties

Hypervolemie kan verschillende ernstige complicaties veroorzaken, afhankelijk van de onderliggende aandoening en de ernst van de vochtophoping. Enkele mogelijke complicaties zijn:

Congestief hartfalen
Hypervolemie kan het hart verder belasten bij patiënten met congestief hartfalen, wat kan leiden tot een verergering van de symptomen zoals ademhalingsproblemen, vermoeidheid en zwelling. Dit kan de levenskwaliteit van de patiënt aanzienlijk verminderen en het risico op hospitalisatie verhogen.

Longoedeem
Vochtophoping in de longen, bekend als longoedeem, kan leiden tot ernstige ademhalingsproblemen. Symptomen zijn onder andere ernstige kortademigheid, hoesten met schuimig sputum en een gevoel van verstikking. Longoedeem kan levensbedreigend zijn en vereist onmiddellijke medische aandacht.

Niercomplicaties
Bij patiënten met bestaande nierproblemen kan hypervolemie leiden tot een verslechtering van de nierfunctie. Dit kan resulteren in een verminderde urineproductie, verhoogde bloeddruk en verdere progressie van nierfalen. In ernstige gevallen kan niervervangende therapie zoals dialyse noodzakelijk zijn.

Ascites
Vochtophoping in de buikholte, oftewel ascites, kan ontstaan bij levercirrose en andere leveraandoeningen. Dit kan leiden tot een gezwollen buik, ongemak, pijn en ademhalingsproblemen. Ascites kan de levenskwaliteit van de patiënt aanzienlijk beïnvloeden en kan verdere medische interventies vereisen.

Hypertensie
Een verhoogd bloedvolume kan leiden tot verhoogde bloeddruk (hypertensie), wat het risico op beroertes, hartaanvallen en andere cardiovasculaire aandoeningen vergroot. Het effectief beheren van de bloeddruk is cruciaal om deze complicatie te voorkomen.

Langzame wondgenezing
Bij sommige patiënten kan hypervolemie de wondgenezing vertragen, wat problematisch kan zijn bij patiënten die herstellen van een operatie of verwondingen. Dit kan het herstelproces verlengen en het risico op infecties verhogen.

Preventie van overmatig bloedvolume

Preventie van hypervolemie richt zich voornamelijk op het beheren van risicofactoren en het vroegtijdig behandelen van onderliggende aandoeningen. Door regelmatig medische controles te ondergaan en een gezonde levensstijl te behouden, kan het risico op het ontwikkelen van hypervolemie verminderd worden.

Beheer van hart- en nierziekten
Het effectief beheren van hart- en nierziekten is een belangrijke preventieve maatregel tegen hypervolemie. Patiënten moeten regelmatig hun medische toestand laten controleren en, indien nodig, medicijnen nemen om de nieren en het hart optimaal te laten functioneren.

Gezonde levensstijl
Een gezonde levensstijl kan helpen bij het voorkomen van hypervolemie. Dit omvat het handhaven van een evenwichtig voedingspatroon, regelmatige lichaamsbeweging, en het vermijden van overmatig zoutgebruik. Het vermijden van roken en overmatig alcoholgebruik kan ook bijdragen aan een betere gezondheid van het hart en de nieren.