Hartnupziekte: Stofwisselingsziekte met huiduitslag
De Hartnupziekte is een erfelijke stofwisselingsziekte die het aminozuurmetabolisme verstoort. Aminozuren zijn essentiële bouwstenen voor eiwitten in het lichaam. Deze ziekte beïnvloedt vooral de huid en het zenuwstelsel. Patiënten verliezen grote hoeveelheden aminozuren via de urine en ontwikkelen huiduitslag en ataxie (evenwichts- en coördinatiestoornissen). Behandeling omvat meestal een aangepast dieet en het vermijden van blootstelling aan zonlicht. De Hartnupziekte is genoemd naar de Engelse familie "Hartnup," waarvan enkele leden met deze aandoening leden. De aandoening werd voor het eerst beschreven in 1956 door de arts Baron en zijn collega’s.
Synoniemen Hartnupziekte
De Hartnupziekte is ook bekend onder de volgende synoniemen:
- Hartnupstoornis
- Pellagra-cerebellaire ataxie-Nier aminoacidurie Syndroom
- Tryptofaan malabsorptie (problemen met de opname van voedingsstoffen)
- Ziekte van Hartnup
Epidemiologie
Hartnupziekte is een zeldzame erfelijke aandoening die het aminozuurtransport in het lichaam beïnvloedt. Het is een autosomaal recessieve aandoening die wereldwijd voorkomt, maar de prevalentie is moeilijk precies vast te stellen vanwege de variabele symptomen en de onderdiagnose van de aandoening.
Prevalentie
De prevalentie van hartnupziekte is relatief laag, en het wordt geschat dat ongeveer 1 op 20.000 tot 40.000 mensen wereldwijd de aandoening heeft. Omdat de symptomen vaak mild zijn of zich pas op latere leeftijd manifesteren, wordt de aandoening vaak niet gediagnosticeerd. De aandoening komt voor bij zowel mannen als vrouwen, zonder significant verschil in prevalentie tussen de geslachten.
Geografische verspreiding
Hartnupziekte is wereldwijd gedocumenteerd, maar de prevalentie kan variëren op basis van de genetische achtergrond van de populatie. Er zijn geen specifieke geografische regio's waar de aandoening opvallend vaker voorkomt, maar de mate van herkenning en de toegang tot genetisch onderzoek kan invloed hebben op de diagnose.
Onderdiagnose en diagnostische uitdagingen
Omdat de symptomen van hartnupziekte variabel zijn en zich vaak subtiel presenteren, kan de aandoening ondergediagnosticeerd worden, vooral in gevallen waarbij de symptomen mild zijn of pas op latere leeftijd verschijnen. Het stellen van een juiste diagnose vereist meestal genetisch onderzoek of het identificeren van specifieke afwijkingen in de aminozuurtransporterende systemen.
Mechanisme
Hartnupziekte wordt veroorzaakt door mutaties in het sLC6A19-gen, dat codeert voor een transporteiwit dat verantwoordelijk is voor het transport van neutrale aminozuren, zoals tryptofaan, in de nieren en de darmen. Het defect in dit transporteiwit leidt tot een verstoord metabolisme van aminozuren, wat de onderliggende oorzaak is van de klinische symptomen van de ziekte.
Aminozuurtransport en defecten
Het transporteiwit dat door het sLC6A19-gen wordt gecodeerd, speelt een cruciale rol in het opnemen van neutrale aminozuren in het bloed vanuit de darm en de nier. Bij Hartnupziekte is dit transporteiwit niet goed functioneel, waardoor het aminozuur tryptofaan niet effectief wordt opgenomen, wat leidt tot een tekort aan dit belangrijke aminozuur.
Effecten van tryptofaantekort
Tryptofaan is essentieel voor de synthese van belangrijke neurotransmitters zoals serotonine en niacine. Een tekort aan tryptofaan kan leiden tot een verminderd functioneren van deze systemen, wat zich uit in neurologische symptomen, zoals ataxie, psychose en andere neurologische klachten. Het tryptofaantekort draagt ook bij aan een verhoogde uitscheiding van aminozuren in de urine, wat leidt tot aminozuurverlies.
Implicaties voor het lichaam
Door het defect in het aminozuurtransport komen er onvoldoende hoeveelheden essentiële aminozuren in de bloedcirculatie terecht, wat leidt tot een breed scala aan systemische symptomen. Dit heeft invloed op verschillende organen, inclusief de huid, het zenuwstelsel en het spijsverteringsstelsel, wat de veelzijdige presentatie van de ziekte verklaart.
Oorzaken en erfelijkheid
Genmutatie
Hartnupziekte wordt veroorzaakt door een mutatie in het SLC6A19-gen, dat verantwoordelijk is voor de opname van aminozuren in de darmen. Deze aandoening volgt een autosomaal recessief overervingspatroon, wat betekent dat een persoon het gemuteerde gen van beide ouders moet erven om de ziekte te ontwikkelen. De exacte reden voor de mutatie is nog niet volledig begrepen.
Effect op het lichaam
De mutatie leidt tot een defect in de omzetting van het aminozuur tryptofaan in nicotinamide (vitamine B3). Dit resulteert in een tekort aan tryptofaan en een verminderde opname van andere aminozuren, wat leidt tot verhoogde uitscheiding van aminozuren via de urine. Dit tekort kan leiden tot een
vitamine B3-tekort.
Risicofactoren
Hartnupziekte is een erfelijke aandoening die alleen tot uiting komt bij patiënten die twee defecte kopieën van het sLC6A19-gen hebben geërfd, één van elke ouder. Omdat het een autosomaal recessieve aandoening is, moeten beide ouders drager zijn van het defecte gen om de aandoening over te dragen aan hun kinderen.
Genetische factoren
De primaire risicofactor voor hartnupziekte is het bezitten van twee gemuteerde kopieën van het sLC6A19-gen. Patiënten moeten beide ouders hebben die drager zijn van een enkel defect gen. De aandoening komt niet voor bij mensen die slechts één defect gen dragen, maar zij kunnen het gen wel doorgeven aan hun kinderen.
Familiäre voorkomendheid
Hartnupziekte komt vaak voor in families met een erfelijke voorgeschiedenis van de aandoening. Omdat het een recessieve aandoening is, kunnen veel ouders onbewust drager zijn zonder symptomen van de ziekte te vertonen, waardoor het risico voor hun kinderen toeneemt.
Omgevings- en levensstijlfactoren
Hoewel genetische factoren de belangrijkste risicofactor zijn voor hartnupziekte, kunnen omgevingsfactoren zoals blootstelling aan zonlicht, infecties of een ongebalanceerd voedingspatroon de symptomen verergeren. Echter, deze omgevingsfactoren veroorzaken de aandoening zelf niet, maar kunnen wel de ernst van de symptomen beïnvloeden.
Risicogroepen
Omdat Hartnupziekte een erfelijke aandoening is, kunnen bepaalde bevolkingsgroepen die een grotere kans hebben op het dragen van het defecte gen, meer kans hebben op het ontwikkelen van symptomen. Dit kan vooral relevant zijn voor families met een geschiedenis van genetische aandoeningen.
Patiënten met familiegeschiedenis
Patiënten met een familiegeschiedenis van hartnupziekte of andere genetische aandoeningen kunnen een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van hartnupziekte, vooral als beide ouders drager zijn van het defecte gen.
Patiënten met een ongebalanceerd voedingspatroon
Hoewel Hartnupziekte genetisch wordt overgedragen, kan een voedingstekort, vooral van vitamine b3 (niacine) en andere essentiële voedingsstoffen, de symptomen verergeren. Patiënten met een ongebalanceerd voedingspatroon, of met moeilijkheden om voldoende voedingsstoffen op te nemen, kunnen gevoeliger zijn voor ernstige gevolgen van de aandoening.
Patiënten met andere genetische aandoeningen
Mensen met andere genetische aandoeningen die het metabolisme beïnvloeden, kunnen een hoger risico hebben om ernstigere symptomen van hartnupziekte te ervaren. Dit geldt vooral voor aandoeningen die het aminozuurmetabolisme beïnvloeden.
Symptomen: Huiduitslag en lichamelijke en mentale afwijkingen
De symptomen van Hartnupziekte kunnen sterk variëren. Sommige patiënten vertonen geen symptomen, terwijl anderen ernstige symptomen ervaren. De symptomen verschijnen meestal in de kindertijd (tussen de drie en negen jaar) of bij zuigelingen, maar kunnen ook later in het leven optreden. De symptomen duren doorgaans ongeveer twee weken tijdens een aanval en worden vaak minder frequent naarmate de patiënt ouder wordt. Verschillende factoren zoals
zonlicht, slechte voeding, koorts, het gebruik van
sulfonamiden (medicatie), en emotionele of fysieke stress kunnen symptomen verergeren.
Lichamelijke Symptomen
Lichamelijke symptomen van Hartnupziekte kunnen omvatten:
- Een huiduitslag, vaak gepaard met roodheid en schilfering, meestal zichtbaar op het gezicht, de hals, de handen en de benen
- Een kort gestalte
- Een onvaste, brede gang waarbij de benen verder uit elkaar staan dan normaal
- Verzwakte spierspanning (hypotonie) of verhoogde spierspanning (spasticiteit)
- Intentietremor (bevingen die optreden bij gerichte bewegingen)
- Gingivitis (ontsteking van het tandvlees), stomatitis (ontsteking van het slijmvlies in en rond de mond), en glossitis (ontsteking van de tong)
- Oogproblemen zoals dubbelzien (diplopie), kramp in het ooglid (blefarospasme), wiebelogen (nystagmus), overgevoeligheid voor licht (fotofobie) en scheelzien (strabisme)
- Spraakmoeilijkheden
Huiduitslag
De huiduitslag, bekend als "
pellagra," is een veel voorkomend symptoom en wordt vaak verergerd door
blootstelling aan schadelijke UV-stralen van zonlicht. De huiduitslag verschijnt meestal als een rood, schilferend eczeem op het
gezicht, de hals, de
handen en de
benen. Langdurige blootstelling kan leiden tot blijvende veranderingen in de huidpigmentatie.
Mentale symptomen
Mentale symptomen kunnen omvatten:
Alarmsymptomen
De symptomen van hartnupziekte kunnen variëren, maar er zijn verschillende tekenen en symptomen die patiënten en zorgverleners alert moeten maken.
Neurologische symptomen
Een van de meest voorkomende alarmsymptomen is de ontwikkeling van neurologische symptomen, zoals ataxie, coördinatieproblemen en tremoren. Deze symptomen zijn vaak het gevolg van een tekort aan tryptofaan, wat de productie van neurotransmitters beïnvloedt.
Psychiatrische symptomen
Psychiatrische symptomen, waaronder depressie, psychose of gedragsveranderingen, kunnen ook optreden bij patiënten met hartnupziekte. Deze symptomen kunnen verergeren bij stress of blootstelling aan omgevingsfactoren, zoals zonlicht.
Huidproblemen
Patiënten met hartnupziekte kunnen gevoelig zijn voor zonlicht, wat leidt tot huiduitslag of zonnebrand. Dit komt door het verminderde vermogen om niacine (vitamine b3) aan te maken uit tryptofaan, wat de huidgevoeligheid beïnvloedt.
Diagnose en onderzoeken
Lichamelijk onderzoek
Tijdens het lichamelijk onderzoek zal de arts de patiënt ondervragen over de medische geschiedenis, zowel persoonlijk als familiair, en over de aard, frequentie en ernst van de symptomen.
Diagnostisch onderzoek
Een
urineonderzoek kan de hoeveelheid uitgescheiden aminozuren meten. Verhoogde niveaus van "neutrale" aminozuren in de urine kunnen wijzen op Hartnupziekte. Daarnaast kan een
bloedonderzoek worden uitgevoerd om het aminozuurniveau en de vitamine B3-waarden te controleren. In sommige gevallen kan een genetisch onderzoek worden uitgevoerd om de diagnose te bevestigen.
Differentiële diagnose
Andere aandoeningen met symptomen die lijken op Hartnupziekte zijn:
Behandeling
Hartnupziekte kan niet worden genezen, maar symptomen kunnen worden beheerd met een aangepaste behandeling. Behandeling is vooral gericht op symptomatische en ondersteunende zorg.
Voeding aanpassen
Een dieet rijk aan eiwitten en vitamine B3 is essentieel. Goede voedingsbronnen van vitamine B3 zijn onder meer aardappelen, gevogelte, pindakaas, rood vlees, vis en volkoren granen. Het is belangrijk om verzadigd vet te vermijden, dat vaak voorkomt in vet en huid van vlees en gevogelte, om een
hoog cholesterolgehalte te voorkomen. Indien dieetmaatregelen niet voldoende zijn, kunnen vitamine B3-supplementen noodzakelijk zijn.

Bescherming tegen de zon is nodig /
Bron: Dimitrisvetsikas1969, Pixabay Zonlicht vermijden
Het vermijden van directe blootstelling aan zonlicht is cruciaal. Het gebruik van
zonnebrandcrème en het dragen van beschermende kleding worden sterk aanbevolen om huiduitslag en verergering van symptomen te voorkomen.
Prognose
De prognose voor patiënten met hartnupziekte is over het algemeen goed, vooral als de aandoening op tijd wordt gediagnosticeerd en behandeld. Veel patiënten kunnen een normaal leven leiden met een geschikte behandeling, hoewel de ernst van de symptomen sterk kan variëren.
Behandeling en symptoomcontrole
Met de juiste behandeling, zoals het aanvullen van vitamine b3 (niacine) en het vermijden van triggers zoals overmatige blootstelling aan zonlicht, kunnen veel patiënten de symptomen effectief beheren. De prognose wordt sterk beïnvloed door de ernst van de symptomen en de tijdigheid van de diagnose.
Langdurige gezondheidseffecten
Patiënten die goed reageren op behandeling kunnen een normaal leven leiden, hoewel sommige patiënten mogelijk langdurige neurologische of psychologische effecten ervaren. Het is belangrijk dat patiënten regelmatig worden gecontroleerd om de voortgang van de ziekte te monitoren.
Complicaties
Bij onvoldoende behandeling kan Hartnupziekte leiden tot ernstige neurologische schade, waaronder permanente ataxie of psychose. Het is ook belangrijk om de huidbeschadiging door zonblootstelling te monitoren, aangezien patiënten gevoeliger kunnen zijn voor huidproblemen.
Complicaties
Hoewel complicaties zeldzaam zijn, kunnen er veranderingen in de huidpigmentatie optreden. Patiënten kunnen ook problemen ondervinden met motorische coördinatie en in sommige gevallen kunnen er psychiatrische problemen ontstaan. Neurologische complicaties zijn zeer zeldzaam maar kunnen in enkele gevallen levensbedreigend zijn. In de meeste gevallen zijn er behandelingsopties beschikbaar voor deze complicaties.
Preventie
De preventie van hartnupziekte richt zich voornamelijk op het vermijden van symptomen door een adequate behandeling en het beheren van risicofactoren.
Vroege diagnose en behandeling
Vroege herkenning van de symptomen en het starten van de behandeling met niacine kan veel van de symptomen van hartnupziekte helpen beheersen en voorkomen. Het is essentieel om symptomen zoals neurologische en psychische problemen tijdig te identificeren en te behandelen.
Beheer van zonblootstelling
Patiënten met hartnupziekte moeten hun blootstelling aan zonlicht beperken, aangezien ze gevoeliger zijn voor zonnebrand en huiduitslag. Het dragen van beschermende kleding en het gebruik van zonnebrandmiddelen is essentieel om huidbeschadiging te voorkomen.
Adequaat voedingspatroon
Een evenwichtig voedingspatroon dat voldoende tryptofaan en niacine bevat, kan helpen de symptomen van hartnupziekte te beheersen. Dit kan vooral belangrijk zijn voor patiënten die moeite hebben met het effectief opnemen van deze voedingsstoffen.
Praktische tips voor het leven met hartnupziekte
Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon
Hartnupziekte is een zeldzame genetische aandoening die invloed heeft op de opname van bepaalde aminozuren, wat kan leiden tot voedingsgerelateerde tekorten. Het is belangrijk om een
evenwichtig voedingspatroon te volgen dat rijk is aan essentiële voedingsstoffen, met name aminozuren die door je lichaam niet goed kunnen worden opgenomen. Dit kan betekenen dat je je voedingspatroon aanpast door specifieke voedingsmiddelen te kiezen die rijk zijn aan de aminozuren die je lichaam nodig heeft. Samen met je arts of diëtist kun je een plan maken om tekorten te voorkomen.
Neem de juiste supplementen in overleg met je arts
Aangezien hartnupziekte de opname van bepaalde aminozuren beïnvloedt, kunnen supplementen noodzakelijk zijn om deze tekorten aan te vullen. Het is essentieel om je arts te raadplegen voordat je begint met het nemen van aminozuursupplementen of andere vitaminen. Dit kan helpen om ervoor te zorgen dat je de juiste dosering en balans krijgt, zonder bijwerkingen. De arts kan ook
medicatie voorschrijven als onderdeel van de behandeling, afhankelijk van je symptomen en het specifieke type tekort.
Bescherm je huid tegen de zon
Mensen met hartnupziekte hebben vaak een verhoogde gevoeligheid voor zonlicht, wat kan leiden tot huidaandoeningen zoals uitslag of roodheid. Het is belangrijk om je huid goed te beschermen tegen de zon, vooral tijdens de piekuren van blootstelling. Dit kan door het dragen van beschermende kleding, het aanbrengen van zonnebrandcrème met een hoge SPF, en het vermijden van langdurige blootstelling aan direct zonlicht. Dit helpt om de kans op huidproblemen te verkleinen en biedt bescherming tegen schadelijke UV-stralen.
Blijf alert op symptomen van ondervoeding
Aangezien hartnupziekte de opname van voedingsstoffen beïnvloedt, is het belangrijk om goed op je gezondheid te letten en symptomen van ondervoeding te herkennen, zoals vermoeidheid, gewichtsverlies of een verzwakt immuunsysteem. Als je merkt dat je regelmatig last hebt van deze symptomen, kan het nodig zijn om je dieet en voedingssupplementen opnieuw te evalueren in samenwerking met je zorgteam. Een tijdige ingreep kan helpen om ernstige tekorten te voorkomen.
Zorg voor regelmatige medische controles
Het is van essentieel belang om regelmatig medische controles te ondergaan als je hartnupziekte hebt. Dit helpt je arts om je gezondheid in de gaten te houden, mogelijke complicaties tijdig op te merken en te zorgen voor een passend behandelplan. Bloedonderzoeken kunnen helpen om de voedingsstatus te controleren en je arts kan aanbevelingen doen voor aanpassingen in je dieet of medicatie. Hierdoor kun je beter omgaan met de ziekte en de kans op lange-termijn complicaties verminderen.
Pas je levensstijl aan om symptomen te verlichten
Als je merkt dat bepaalde activiteiten of voedingsmiddelen je symptomen verergeren, kan het nuttig zijn om je levensstijl en routines aan te passen. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat je minder intensief traint als je merkt dat je je sneller moe voelt, of dat je maaltijden aanpast om je lichaam te ondersteunen. Het kan ook nuttig zijn om met je arts of diëtist samen te werken om specifieke triggers te identificeren en strategieën te ontwikkelen om de symptomen onder controle te houden.
Ondersteun je mentaal welzijn
Hartnupziekte kan soms invloed hebben op je mentaal welzijn, vooral als je worstelt met de langdurige gevolgen van de aandoening. Het is belangrijk om te zorgen voor je mentale gezondheid, wat kan door ontspanningstechnieken en gesprekken met een psycholoog of therapeut. Je kunt ook overwegen om deel te nemen aan een steungroep, zodat je ervaringen kunt delen met anderen die dezelfde aandoening hebben, wat je kan helpen om de ziekte beter te begrijpen en ermee om te gaan.
Misvattingen rond hartnupziekte
Hartnupziekte is een zeldzame erfelijke stofwisselingsstoornis die de opname en verwerking van bepaalde aminozuren beïnvloedt. Hierdoor kunnen uiteenlopende symptomen optreden, zoals huidproblemen, neurologische klachten en spijsverteringsstoornissen. Ondanks de zeldzaamheid van de aandoening bestaan er veel misvattingen over de oorzaken, gevolgen en behandelingsmogelijkheden.
Hartnupziekte is een vorm van huidziekte
Hoewel huidproblemen zoals uitslag en roodheid vaak voorkomen bij hartnupziekte, is de aandoening in essentie een stofwisselingsstoornis en geen primaire
huidaandoening. De huidklachten ontstaan door een tekort aan bepaalde voedingsstoffen, zoals niacine, en kunnen verergeren door blootstelling aan zonlicht.
De ziekte treft alleen de huid en heeft verder geen gevolgen
Naast huidproblemen kunnen patiënten met hartnupziekte ook last krijgen van neurologische symptomen, zoals coördinatieproblemen en stemmingswisselingen. Bovendien kunnen spijsverteringsproblemen en tekorten aan
vitaminen en
mineralen optreden, wat kan leiden tot bredere gezondheidscomplicaties.
Hartnupziekte heeft geen invloed op de hersenen
Een veelvoorkomende misvatting is dat hartnupziekte alleen fysieke symptomen veroorzaakt. In werkelijkheid kunnen ook de
hersenen worden aangetast, wat zich kan uiten in concentratieproblemen, verwarring en zelfs psychische klachten. In ernstige gevallen kunnen deze symptomen lijken op die van psychiatrische aandoeningen.
Een evenwichtig voedingspatroon speelt geen rol in de behandeling
Voeding is een cruciaal aspect bij de behandeling van hartnupziekte. Een
evenwichtig voedingspatroon dat rijk is aan eiwitten en niacine kan helpen om symptomen te verminderen en tekorten te voorkomen. Daarnaast wordt blootstelling aan zonlicht vaak beperkt om huidklachten te minimaliseren.
Hartnupziekte leidt altijd tot ernstige complicaties
De ernst van de symptomen varieert sterk tussen patiënten. Sommige mensen hebben slechts milde klachten en kunnen met de juiste voeding en suppletie een normaal leven leiden. Anderen kunnen ernstigere symptomen ervaren, maar met een tijdige diagnose en gerichte behandeling kunnen complicaties vaak worden voorkomen.
Medicatie is noodzakelijk om hartnupziekte te behandelen
In de meeste gevallen kan de ziekte effectief worden beheerst met voedingsaanpassingen en suppletie. Medicatie is alleen nodig als de klachten ernstig zijn of als er complicaties optreden. Regelmatige
bloedonderzoeken kunnen helpen om tekorten tijdig op te sporen en gericht in te grijpen.
Hartnupziekte is besmettelijk
Hartnupziekte is een erfelijke aandoening die wordt veroorzaakt door een genetische mutatie. Het is dus niet besmettelijk en kan niet worden overgedragen door contact met een patiënt. Omdat het een autosomaal recessieve aandoening is, moeten beide ouders drager zijn van het defecte gen om de ziekte door te geven aan hun kind.