Keratomalacie: Oogaandoening door tekort aan vitamine A

Keratomalacie is een oogaandoening die tot stand komt door een ernstig tekort aan vitamine A. Bij de oogziekte ontstaat littekenvorming van het hoornvlies en een fibrotische misvorming van de ogen. Vitamine A is belangrijk voor de ooggezondheid om de oogstructuren (hoornvlies en oogbindvlies) goed te onderhouden. Bij keratomalacie vindt onvoldoende absorptie van vitamine A plaats, hetgeen resulteert in oogproblemen. Het hoornvlies is bij keratomalacie namelijk dun en zacht zodat hierdoor sneller hoornvlieszweren ontstaan. Nachtblindheid en droge ogen zijn kenmerkend bij de oogziekte. Een snelle en agressieve behandeling is nodig om blindheid te voorkomen. De vooruitzichten zijn afhankelijk van de snelheid van de behandeling en de uitgebreidheid van de opgetreden oogschade.

• Epidemiologie keratomalacie
• Oorzaken: Tekort aan vitamine A
• Risicofactoren oogziekte
• Symptomen aan ogen en andere klachten
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling oogaandoening
• Prognose oogafwijking door vitamine A-deficiëntie
• Complicaties van troebel hoornvlies

Epidemiologie keratomalacie

Deze vrij zeldzame oogziekte komt voornamelijk voor in het zuidelijke en oostelijke deel van Azië waar mensen overmatig veel rijst eten. Kinderen hebben een hoger risico op het ontwikkelen van de oogaandoening omdat ze van nature een lagere vitamine A-gehalte hebben.

Oorzaken: Tekort aan vitamine A

Vitamine A is essentieel voor een gezond gezichtsvermogen. De oorzaak van keratomalacie is een vitamine A-deficiëntie (tekort aan vitamine A). Dit is in ontwikkelingslanden vooral het gevolg van een voeding die te weinig vitamine A bevat. De oogafwijking resulteert mogelijk ook uit langdurige ondervoeding. Systemische aandoeningen en aandoeningen die geassocieerd zijn met een slechte absorptie, opslag of transport van vitamine A zijn ook een mogelijke oorzaak van keratomalacie. Het ontstaan van keratomalacie secundair aan deze aandoeningen, is vooral te vinden in westerse landen. Enkele voorbeelden hiervan zijn:

• chronische diarree
• coeliakie (maag- en darmproblemen door het eten van gluten)
• colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree)
• de mazelen (virale infectieziekte met symptomen aan de ogen en huid)
• een galwegobstructie (verstopping van de galwegen)
• een intestinale bypassoperatie
• een leveraandoening zoals levercirrose
• een longontsteking (pneumonie)
• gedeeltelijk aangeboren verstopping van de dunne darm
• giardia (infectie van de dunne darm met diarree en buikkrampen)
• mucoviscidose (taaislijmziekte met verstopping van de organen)
• spruw (schimmelinfectie door gist Candida)

Risicofactoren oogziekte

Baby's en kleuters onder armoedegrens, pure veganisten, ondervoede mensen en alcoholisten krijgen vaker te maken met keratomalacie. Ook patiënten die lijden aan de systemische aandoeningen (zie oorzaken) lopen een hoger risico op de oogziekte.

Symptomen aan ogen en andere klachten

Ooggerelateerde symptomen

De oogafwijking tast beide ogen aan en veroorzaakt kenmerkende veranderingen in de oogstructuren. In een vroeg stadium van de oogaandoening zijn de traanklieren en het oogbindvlies (conjunctiva) aangetast, hetgeen resulteert in droge ogen (xeroftalmie). Nachtblindheid, waarbij de patiënt vooral ’s nachts slecht ziet bij weinig lichtomstandigheden, is een ander typisch kenmerk van de oogziekte. In een latere fase van het oogprobleem krijgt de patiënt te maken met een troebeler gezichtsvermogen. De hoornvliezen verweken (letterlijke vertaling van keratomalacie) waardoor ook sneller hoornvlieszweren ontstaan. Zelfs een oogperforatie en degeneratieve veranderingen in het oogweefsel zijn soms geassocieerd met keratomalacie. Deze oogafwijkingen resulteren mogelijk in ernstige slechtziendheid en zelfs blindheid.

Bijkomende symptomen

Naast de oogklachten zijn ook andere tekenen mogelijk als gevolg van de vitamine A-deficiëntie. Zo ervaren kinderen een vertraagde mentale en fysieke groei. Een droge huid, een tekort aan rode bloedcellen (anemie), een abnormale vergroting van de lever (hepatomegalie) en een vergrootte milt (splenomegalie), een verhoogde gevoeligheid voor bepaalde infecties, en/of andere klachten. Ook krijgt een kind met dit vitaminetekort vaker te maken met complicaties als gevolg van de mazelen.

Diagnose en onderzoeken

Oogonderzoek

Een grondig oogonderzoek is vereist om keratomalacie op te sporen. Het hoornvlies heeft hierbij een droog, glazig en gerimpeld uiterlijk. Hij bemerkt bovendien Bitot-vlekken (witte, schuimende vlekjes) op het oogbindvlies. De oogarts bekijkt tevens de oogbewegingen, meet de gezichtsscherpte en voert een gezichtsveldonderzoek en een kleurentest uit. Een spleetlamponderzoek en een netvliesonderzoek zijn nodig om de oogstructuren beter te beoordelen. Hiervoor dient de oogarts mydriatica (pupilverwijdende oogdruppels) toe. Een aanvullend beeldvormend oogonderzoek dat de oogarts soms inzet voor het stellen van de diagnose is een elektroretinografie (radiografisch onderzoek van het netvlies).

Bloedonderzoek

Een bloedonderzoek is nodig om keratomalacie op te sporen. De resultaten van het bloedonderzoek onthullen lagere waarden van plasma retinol en retinol bindende eiwitten, wat kenmerkend is bij een vitamine A-deficiëntie. Tevens zijn de waarden van ijzer en zink abnormaal.

Behandeling oogaandoening

Voor de behandeling van keratomalacie is meestal een vrij agressieve aanpak vereist. De patiënt behandelt de droge ogen door deze voldoende vochtig te houden. Dit gebeurt met kunsttranen (speciale oogdruppels) of met oogzalven. Soms zet de oogarts topische (op de ogen aangebrachte) antibiotica in voor de preventie van keratitis (hoornvliesontsteking). Wanneer aanzienlijk veel hoornvlieszweren aanwezig zijn, is een keratoplastiek (hoornvliestransplantatie) een mogelijke behandeling. De oogarts bekijkt voor deze behandelingsoptie echter eerst de schade die is opgetreden aan het hoornvlies. Deze procedure heeft namelijk niet altijd een positief verloop, maar anno oktober 2020 werken oogartsen nog steeds aan een betere techniek van deze behandeling. Verder behandelt de oogarts de complicaties die opgetreden zijn als gevolg van keratomalacie. Bovendien is een voeding die rijk is aan vitamine A aanbevolen. Soms schrijft de oogarts ook vitamine A-supplementen voor. Vitamine A-supplementen zijn echter afgeraden bij zwangere vrouwen.

Prognose oogafwijking door vitamine A-deficiëntie

Een snelle behandeling is nodig want de hoornvlieszweren komen meestal snel tot stand. Met een passende behandeling en de vervanging van vitamine A, is de prognose goed maar in het andere geval is blindheid onvermijdelijk.

Complicaties van troebel hoornvlies

Keratitis (hoornvliesontsteking) en een hoornvliesperforatie zijn enkele complicaties. In sommige ontwikkelingslanden leidt een tekort aan vitamine A in de voeding uiteindelijk tot volledige blindheid, vooral bij kinderen.

Lees verder

• Oogproblemen bij tekort vitamine A (vitamine A-deficiëntie)
• Hoornvlieszweer (cornea ulcus): Oogaandoening
• Vitamine A-deficiëntie: Tekort van vitamine A