Abces: oorzaken, symptomen en behandeling van abcessen

Een abces is een holte gevuld met pus. Een abces bevat witte bloedcellen, dood weefsel en bacteriën. In principe kan een abces overal in je lichaam voorkomen, zoals in je mond, lies, kaak of buik. Huidabcessen kunnen overal op de huid voorkomen, maar komen het meest voor onder de oksels (axillair), gebieden rond de anus (perianaal), de vagina (Bartholin klier abces), de basis van je wervelkolom (pilonidalis abces), en rond de lies. Een abces presenteert zich meestal als een warme, rode, gezwollen en pijnlijk bult. Het kan leiden tot andere symptomen als koorts, gezwollen lymfeklieren en in ergere gevallen bloedvergiftiging (sepsis of septikemie). Een abces zal na rijping uiteindelijk barsten, waarna er dikke gele pus uitkomt.

• Wat is een abces?
• Abces, cyste en empyeem – Een kijk in de wereld van zwellingen en infecties
• Epidemiologie van abcessen
• Oorzaken van abcessen
• Acute bacteriële infectie
• Steriel abces
• Inflammatoire huidziekten
• Overige oorzaken van abcessen
• Risicogroepen en -factoren
• Symptomen van een abces
• Huidabces
• Intern abces
• Alarmsymptomen
• Onderzoek en diagnose
• Stap 1: Het vraaggesprek (anamnese)
• Stap 2: Lichamelijk onderzoek
• Stap 3: Laboratoriumonderzoek
• Stap 4: Beeldvormend onderzoek
• Stap 5: Punctie en drainage
• Stap 6: Kweekonderzoek
• Stap 7: De differentiaaldiagnose
• Behandeling van een abces
• Abcesdrainage
• Niet zelf een abces uitknijpen
• Zelfzorg
• Ondersteunende maatregelen voor herstel
• Prognose
• Snel ingrijpen, snel herstel
• Complicaties voorkomen
• Terugkeer? Niet als je het goed aanpakt
• Littekenvorming: Soms een kleine herinnering
• Complicaties
• Verspreiding van de infectie
• Sepsis
• Abces op abces
• Chronische pijn
• Littekens
• Diepe infecties
• Preventie van verdere abcesvorming

Wat is een abces?

Lisa stond op het punt de dag te beginnen, zoals elke ochtend, met een routine van koffie en snel aankleden. Maar vandaag voelde ze iets vreemds vlak onder haar huid, een harde, gevoelige plek aan haar zij. Ze dacht eerst dat het misschien een klein puistje of een ontstoken haarzakje was, niets ernstigs, gewoon iets wat vanzelf wel zou verdwijnen. Toch bleef het trekken en kloppen, alsof het haar aandacht opeiste, en toen ze uiteindelijk in de spiegel keek, zag ze een rode, gezwollen plek – een abces dat inmiddels pijnlijk en opgezet was.

Een abces is een niet eerder bestaande holte gevuld met pus. Een huidabces wordt omgeven door een roze tot diep rood gekleurd gebied. Een abces is vaak pijnlijk en warm. Een abces doet pijn als gevolg van de zwelling die onderhuids druk uitoefent tijdens het groeien. Abcessen kunnen op elke plaats van je lichaam verschijnen. Voorkeursplekken zijn onder de oksels (axillair), rond de anus (perianaal), de vagina (Bartholin klier abces), in de keel (peritonsillair) de basis van je wervelkolom (pilonidalis abces), en rond de lies. Een ontsteking rond een haarfollikel kan ook leiden tot de vorming van een abces. Dit wordt steenpuist genoemd. Een abces moet vaak gedraineerd worden door de arts.

Een steenpuist is dus ook een vorm van abces. Een steenpuist, ook wel furunkel genoemd, ontstaat wanneer een haarzakje geïnfecteerd raakt, meestal door de bacterie Staphylococcus aureus. Deze infectie veroorzaakt een ophoping van pus onder de huid, waardoor een harde, rode en pijnlijke zwelling ontstaat – kenmerkend voor een abces. In tegenstelling tot diepere of internere abcessen bevindt een steenpuist zich in de huid, vaak in gebieden waar wrijving optreedt, zoals de nek, oksels, liezen, billen en het gezicht. Net als andere abcessen kan een steenpuist pijnlijk zijn en uiteindelijk vanzelf doorbreken, waarbij de pus naar buiten komt. Bij grote of terugkerende steenpuisten kan soms drainage door een arts nodig zijn, samen met een antibioticabehandeling om verdere infectie te voorkomen.

Abces, cyste en empyeem – Een kijk in de wereld van zwellingen en infecties

In de medische wereld is elke zwelling anders, en termen zoals abces, cyste en empyeem worden vaak door elkaar gehaald. Elk heeft echter een unieke oorsprong, behandeling en soms ernst. Van kleine onschuldig ogende bultjes tot diepere infecties die medische aandacht vereisen, deze drie termen geven inzicht in wat er onder de oppervlakte van ons lichaam kan gebeuren. Laten we ze in detail verkennen, elk met hun eigen kenmerken, voorbeelden en interessante feitjes.

Abces: een zakje vol ontsteking en infectie
Een abces ontstaat wanneer het lichaam reageert op een infectie door een gebied af te sluiten, waarbij zich pus ophoopt, een mix van dode cellen, bacteriën en ontstekingscellen. Abcessen zijn vaak pijnlijk, rood en kunnen warm aanvoelen. Ze komen vaak voor in de huid, maar kunnen ook in organen ontstaan, zoals de lever of longen. Een abces is meestal het gevolg van een bacteriële infectie die het lichaam probeert in te dammen door er een barrière omheen te bouwen.

Cijfers en weetjes:

• Abcessen zijn een van de meest voorkomende huidinfecties: in Nederland worden jaarlijks ongeveer 300.000 gevallen van huidabcessen gemeld.
• De meest voorkomende veroorzaker is de bacterie Staphylococcus aureus, vooral de MRSA-variant die moeilijker te behandelen is.

Vorrbeeld: Lisa ontdekt een pijnlijke zwelling aan haar zij die steeds groter wordt. Haar arts bevestigt dat het een abces is en besluit het chirurgisch te draineren om de pus te verwijderen en de druk te verlichten.

Cyste: een vloeistof- of weefselgevulde zak zonder ontsteking
Een cyste is een gesloten zakje dat meestal gevuld is met vloeistof, lucht of halfvaste stoffen, maar in tegenstelling tot een abces is een cyste niet geïnfecteerd of ontstoken. Cysten kunnen overal in het lichaam voorkomen en worden vaak veroorzaakt door verstoppingen in klieren of genetische aanleg. Hoewel cysten meestal pijnloos zijn, kunnen ze ongemak veroorzaken als ze tegen andere structuren drukken of als ze groot worden.

Cijfers en feitjes:

• In de VS worden elk jaar miljoenen cysten gediagnosticeerd, van ganglioncysten bij de pols tot ovariumcysten bij vrouwen.
• Ongeveer 7% van de bevolking ontwikkelt ooit een epidermale cyste, een van de meest voorkomende typen die zich onder de huid vormt.

Voorbeeld: Een jonge vrouw merkt een ronde, pijnloze zwelling aan haar pols. De dokter stelt vast dat het een ganglioncyste is – een met vloeistof gevulde cyste die vaak voorkomt bij mensen die hun polsen veel belasten, zoals typisten en kantoormedewerkers.

Empyeem: een ernstigere ophoping van pus in lichaamsholtes
Een empyeem is een verzameling pus in een al bestaande lichaamsholte, vaak als gevolg van een infectie die zich heeft verspreid. Empyemen komen meestal voor in de borstholte (pleuraal empyeem), maar kunnen ook ontstaan in de galblaas of andere delen van het lichaam. Dit type ophoping kan levensbedreigend zijn als het niet snel wordt behandeld, omdat het omringende structuren kan aantasten en ernstige ontstekingen veroorzaakt.

Cijfers en feitjes:

• Pleuraal empyeem treft jaarlijks ongeveer 20 per 100.000 volwassenen wereldwijd en vereist vaak een dringende medische ingreep.
• Veel voorkomende oorzaken zijn longontstekingen, waarbij de infectie zich verspreidt naar de ruimte rond de longen.

Voorbeeld: Een oudere man heeft last van aanhoudende pijn op de borst en ademhalingsproblemen na een longontsteking. Onderzoek wijst uit dat hij een pleuraal empyeem heeft en een drain moet krijgen om de pus te verwijderen en de ontsteking onder controle te krijgen.

Epidemiologie van abcessen

Een abces, oftewel een met pus gevulde zwelling die ontstaat door een ontstekingsreactie, komt wereldwijd veel voor en kan op verschillende plaatsen in het lichaam ontstaan, van de huid tot interne organen. De frequentie en risicofactoren van abcessen variëren sterk per bevolkingsgroep, leeftijd, klimaat en andere factoren. In deze uitgebreide verkenning van de epidemiologie van abcessen bespreken we wie er vatbaar is, waarom bepaalde factoren het risico verhogen en welke verschillen er zijn tussen bevolkingsgroepen in Nederland, België, de overzeese gebieden en wereldwijd.

Geslachtsverschillen: vaker bij mannen door hormonale en risicogedrag verschillen
Abcessen komen iets vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Dit verschil is deels te verklaren door hormonale factoren en door bepaalde leefstijlkeuzes die mannen vaker maken, zoals sporten waarbij huidbeschadiging en infectie kunnen ontstaan. Mannen hebben bovendien vaak een vettere huid, wat kan bijdragen aan de blokkade van haarzakjes en talgklieren – een belangrijke factor bij huidabcessen.

Cijfers en weetjes:

• Mannen hebben 15-20% vaker abcessen dan vrouwen, vooral tussen de leeftijd van 20 en 40 jaar.
• De meest voorkomende locatie bij mannen zijn abcessen in de oksels, lies en gezicht, waar wrijving en talgproductie hoog zijn.

Voorbeeld: Tom, een 32-jarige man, merkt een pijnlijke zwelling in zijn lies op na een intensieve sportsessie. Hij blijkt een abces te hebben door een geïnfecteerde haarzak, waarschijnlijk verergerd door de wrijving en warmte die tijdens het sporten zijn ontstaan.

Leeftijdsgroepen: verhoogd risico bij kinderen en ouderen
Abcessen kunnen op elke leeftijd voorkomen, maar sommige leeftijdsgroepen zijn extra kwetsbaar. Bij kinderen en jongeren treden abcessen vaak op in de vorm van steenpuisten (furunkels), omdat hun immuunsysteem nog in ontwikkeling is en ze vaker wondjes oplopen tijdens het spelen. Ouderen lopen meer risico op abcessen door een verzwakt immuunsysteem, onderliggende chronische ziekten en verminderde huidelasticiteit, wat de kans op infecties vergroot.

Cijfers en weetjes:

• Kinderen onder de 10 jaar hebben tot 30% vaker last van oppervlakkige huidabcessen door de gevoeligheid van hun huid.
• Bij ouderen boven de 70 jaar neemt de incidentie van abcessen toe tot ongeveer 25 per 1000 mensen door verminderde immuniteit.

Voorbeeld: Bij de 8-jarige Emma ontstaat een pijnlijke zwelling op haar knie na een val. Haar ouders ontdekken dat het een abces is door een kleine wond die geïnfecteerd raakte tijdens het spelen. Bij haar oma, die 75 jaar is, ontstaat een abces op haar rug door een drukplek die lang onopgemerkt bleef.

Klimaat en geografische locatie: warm en vochtig weer als risicofactor
Klimaat heeft een grote invloed op de frequentie van abcessen. Warme, vochtige omstandigheden bevorderen bacteriegroei op de huid en in haarzakjes, waardoor abcessen vaker ontstaan in tropische klimaten. In Nederland en België zien we dat abcessen vaker voorkomen in de zomer, wanneer hogere temperaturen en meer transpiratie het risico op huidinfecties vergroten. In de Nederlandse overzeese gebiedsdelen, zoals Curaçao en Aruba, waar het klimaat het hele jaar door warm en vochtig is, worden abcessen ook vaker gerapporteerd.

Cijfers en weetjes:

• Abcessen komen in tropische regio's tot 40% vaker voor door het warmere klimaat, vooral in de maanden met de hoogste luchtvochtigheid.
• In Nederland en België wordt tijdens de zomer een stijging van ongeveer 15% in de incidentie van huidabcessen gerapporteerd.

Voorbeeld: In Aruba heeft Julia, een 25-jarige vrouw, herhaaldelijk last van abcessen in haar oksels tijdens de warme maanden. Haar dermatoloog adviseert lichte, ademende kleding en regelmatig schoonmaken om het risico op abcessen te verminderen.

Genetische aanleg en immuunstoornissen: erfelijke factoren en chronische aandoeningen
Genetische aanleg speelt een rol bij de vatbaarheid voor abcessen, vooral bij mensen met een familiegeschiedenis van huidaandoeningen zoals acne en eczeem. Mensen met genetische aanleg voor huidinfecties hebben een verhoogd risico op abcessen, vooral als ze een verstoorde huidbarrière hebben. Daarnaast kunnen aandoeningen die het immuunsysteem verzwakken, zoals diabetes en hiv, het risico op abcessen verhogen doordat het lichaam minder goed in staat is om bacteriële infecties te bestrijden.

Cijfers en feitjes:

• Bij mensen met diabetes komt de incidentie van huidabcessen tot 30% vaker voor dan bij de algemene bevolking.
• Erfelijke huidaandoeningen zoals eczeem verhogen het risico op abcessen met 10-15% door de verstoorde huidbarrière en frequente krabben.

Voorbeeld: Bas, een 40-jarige man met diabetes, merkt regelmatig kleine zwellingen op zijn benen. Zijn arts legt uit dat zijn immuunsysteem door diabetes minder effectief is in het bestrijden van bacteriën, waardoor hij vatbaarder is voor abcessen.

Leefstijl en hygiëne: risicogedrag en onvoldoende huidverzorging
Leefstijl en persoonlijke hygiëne zijn belangrijke risicofactoren bij het ontstaan van abcessen. Gebrek aan hygiëne, overmatig gebruik van synthetische kleding, zware fysieke inspanning en onvoldoende huidverzorging kunnen het risico op infecties verhogen. Mensen die veel sporten of fysiek werk verrichten, lopen een verhoogd risico door zweetproductie en wrijving. Daarnaast kan een ongezonde leefstijl met slechte voeding en roken het immuunsysteem verzwakken, waardoor het lichaam minder weerstand heeft tegen infecties.

Cijfers en weetjes:

• Sporters hebben een verhoogd risico op huidabcessen van ongeveer 15% door de combinatie van wrijving, warmte en vocht.
• Slechte persoonlijke hygiëne en onvoldoende huidverzorging vergroten het risico op abcessen met ongeveer 20%.

Voorbeeld: Joris, een 29-jarige bouwvakker, heeft herhaaldelijk last van abcessen op zijn rug. Zijn arts adviseert hem om regelmatig van werkshirt te wisselen en zijn huid goed schoon te houden na een lange werkdag om infecties te voorkomen.

Wereldwijde verschillen: ontwikkelingslanden versus geïndustrialiseerde landen
Wereldwijd zien we verschillen in het vóórkomen van abcessen, vaak veroorzaakt door verschillen in gezondheidszorg, hygiënische omstandigheden en toegang tot schoon water. In ontwikkelingslanden, waar de hygiëne en toegang tot medische zorg beperkt zijn, komen abcessen veel vaker voor en worden ze soms ernstiger door gebrek aan behandeling. In geïndustrialiseerde landen zoals Nederland en België worden abcessen vaak vroegtijdig behandeld, waardoor complicaties minder vaak voorkomen.

Cijfers en weetjes:

• In Sub-Sahara Afrika en Zuidoost-Azië komen abcessen tot drie keer vaker voor dan in West-Europa door een gebrek aan hygiënische voorzieningen en gezondheidszorg.
• In Nederland worden jaarlijks ongeveer 300.000 gevallen van huidabcessen geregistreerd, waarvan de meeste succesvol behandeld worden met drainage en antibiotica.

Voorbeeld: In een klein dorp in Oeganda heeft een 12-jarige jongen een groot abces op zijn been dat niet is behandeld door gebrek aan medische voorzieningen. Een hulporganisatie helpt hem uiteindelijk om het abces te laten draineren en behandeld te worden met antibiotica.

Oorzaken van abcessen

Abcessen kunnen door verschillende factoren worden veroorzaakt, van bacteriële infecties tot ontstekingsreacties zonder infectie. Hoewel bacteriën vaak de boosdoeners zijn, kunnen ook steriele oorzaken en bepaalde huidziekten leiden tot de vorming van een abces. Hieronder worden de meest voorkomende oorzaken uitgebreid beschreven.

Acute bacteriële infectie

Een abces ontstaat meestal door een acute bacteriële infectie. Bacteriën komen via een wondje in de huid of een haarzakje naar binnen en veroorzaken een ontsteking die leidt tot de ophoping van pus. Soms ontwikkelt een abces zich rondom een vreemd voorwerp, zoals een splinter, omdat het lichaam probeert dit te omhullen en af te stoten. De meest voorkomende bacteriële veroorzaker van infectieuze abcessen is Staphylococcus aureus. Deze bacterie bevindt zich vaak op de huid en in de neus en kan problemen veroorzaken wanneer hij de huid binnendringt. Typische infecties veroorzaakt door S. aureus zijn steenpuisten, wondinfecties en geïnfecteerd eczeem.

Andere veelvoorkomende bacteriële oorzaken zijn:

• Methicilline-resistente Staphylococcus aureus (MRSA): Deze resistente bacterie is moeilijk te behandelen met standaardantibiotica zoals methicilline en kan terugkerende abcessen veroorzaken. MRSA komt vaker voor in ziekenhuizen, maar ook in de gemeenschap kan besmetting plaatsvinden.
• Streptococcus pyogenes: Deze bacterie veroorzaakt vaak cellulitis en erysipelas (wondroos), infecties die dieper in de huid en weefsels doordringen. Deze infecties kunnen zich uitbreiden en in ernstige gevallen leiden tot de vorming van een abces.
• Mycobacterium tuberculosis en atypische mycobacteriën: Mycobacterium tuberculosis, de bacterie die tuberculose veroorzaakt, kan ook leiden tot abcessen wanneer de infectie zich naar de huid verspreidt. Atypische mycobacteriële infecties, die zeldzamer zijn, kunnen bij immuungecompromitteerde personen eveneens tot abcessen leiden.

Voorbeeld: Bij Peter, een 45-jarige man die werkt in de bouw, ontstaat een abces in zijn arm na een kleine wondinfectie. Onderzoek wijst uit dat het een Staphylococcus aureus infectie betreft, veroorzaakt door een splinter die niet volledig verwijderd was.

Steriel abces

Een steriel abces ontstaat zonder dat er ziekteverwekkers bij betrokken zijn. Dit type abces kan optreden na een injectie, vooral wanneer corticosteroïden in de onderhuidse vetlaag zijn gelekt. In deze gevallen reageert het lichaam op het geïnjecteerde materiaal, wat leidt tot een steriele ontsteking en de vorming van een abces. Ook een overgevoeligheidsreactie op geïnjecteerde stoffen, zoals collageen, kan abcesvorming veroorzaken.

Voorbeeld: Lisa, een vrouw van 52 die regelmatig injecties met corticosteroïden krijgt voor haar chronische artritis, ontwikkelt een pijnloze zwelling op de injectieplek. Onderzoek toont aan dat het een steriel abces is door een reactie op het geïnjecteerde corticosteroïd.

Inflammatoire huidziekten

Bepaalde inflammatoire huidziekten kunnen leiden tot weefselvernietiging en abcesvorming zonder dat er sprake is van infectie met bacteriën of andere microben. Hierbij gaat het vaak om chronische aandoeningen die een intense ontstekingsreactie veroorzaken, waardoor het lichaam pus produceert en abcessen kunnen ontstaan. Enkele belangrijke huidziekten die abcesvorming kunnen veroorzaken zijn:

• Ziekte van Crohn: Deze chronische ontstekingsziekte van het spijsverteringskanaal kan leiden tot abcessen, vooral in het perianale gebied. Door de chronische ontstekingen in de darmen ontstaan er soms fistels die uitmonden in de huid, wat kan leiden tot de vorming van abcessen.
• Acne conglobata: Dit is een ernstige vorm van acne die vaak gepaard gaat met grote onderhuidse abcessen. De aandoening wordt gekenmerkt door ontstoken, met pus gevulde knobbels die vaak samenvloeien en littekens achterlaten. Acne conglobata komt vooral voor bij jongvolwassen mannen, maar kan op elke leeftijd ontstaan.
• Acne fulminans: Een zeldzame maar zeer ernstige vorm van acne, die gepaard gaat met plotselinge ontstekingen en systemische symptomen zoals koorts. Deze vorm kan snel leiden tot grote abcessen op de borst, rug en soms het gezicht.
• Panniculitis: Dit is een ontsteking van het vetweefsel onder de huid, die gepaard kan gaan met abcesvorming. Panniculitis kan verschillende oorzaken hebben, waaronder auto-immuunziekten en infecties, en leidt vaak tot pijnlijke, roodachtige zwellingen onder de huid.

Voorbeeld: Bij de 28-jarige Anne wordt de ziekte van Crohn vastgesteld nadat ze een abces rond haar anus ontwikkelt. Dit blijkt een complicatie van de ontsteking in haar darmen, wat vaak voorkomt bij mensen met Crohn.

Overige oorzaken van abcessen

Naast de bovengenoemde oorzaken zijn er nog andere omstandigheden die kunnen bijdragen aan de vorming van abcessen:

• Immuunsysteemproblemen: Mensen met een verzwakt immuunsysteem door hiv/aids, kanker, diabetes of het gebruik van immunosuppressieve medicijnen hebben een verhoogd risico op abcessen, omdat hun lichaam bacteriële infecties minder goed kan bestrijden.
• Ingesloten vreemde voorwerpen: Wanneer een vreemd voorwerp, zoals een splinter, glas of een doorn, in de huid achterblijft, kan het lichaam proberen dit te isoleren door pus op te bouwen, wat leidt tot een abces.
• Postoperatieve complicaties: Abcessen kunnen na een operatie ontstaan als gevolg van een infectie bij de chirurgische wond of als reactie op hechtingsmateriaal. Deze abcessen ontwikkelen zich meestal enkele dagen tot weken na de operatie en moeten vaak worden gedraineerd.

Voorbeeld: Een patiënt die herstelt van een buikoperatie ontwikkelt enkele weken later een abces rond de wond. Zijn arts legt uit dat dit een postoperatieve complicatie is en adviseert drainage en antibiotica om de infectie te bestrijden.

Risicogroepen en -factoren

Gezonde mensen kunnen zeker last krijgen van infectieuze abcessen, maar de kans is aanzienlijk groter bij mensen met specifieke risicofactoren die hun afweer, huidconditie of wondherstel beïnvloeden. Deze factoren zorgen ervoor dat bacteriën gemakkelijker kunnen binnendringen, zich kunnen vermenigvuldigen of zich in weefsels kunnen nestelen. Hieronder worden de belangrijkste risicogroepen besproken, samen met de invloeden die deze factoren op de vatbaarheid voor abcessen hebben.

Mensen met het metabool syndroom en obesitas
Mensen met het metabool syndroom en obesitas hebben een verhoogd risico op abcessen door verschillende mechanismen. Bij obesitas is er bijvoorbeeld sprake van chronische, laaggradige ontsteking door de aanwezigheid van overtollig vetweefsel. Dit zorgt ervoor dat het lichaam voortdurend ontstekingssignalen afgeeft, waardoor de afweer verzwakt en de huid kwetsbaarder wordt voor infecties. Daarnaast kan overmatig zweten en de aanwezigheid van huidplooien in gebieden zoals de buik, liezen en oksels de huidgevoeligheid verhogen en bacteriegroei bevorderen. Deze omgevingen kunnen leiden tot meer ontstekingen, huidirritaties en infecties, waardoor abcessen gemakkelijker kunnen ontstaan.

Roken
Roken verzwakt het immuunsysteem door de schadelijke stoffen in tabak die de afweerreacties van het lichaam onderdrukken. Dit maakt rokers kwetsbaarder voor infecties, waaronder bacteriële infecties die tot abcessen kunnen leiden. Daarnaast tast roken de bloedcirculatie aan, wat het moeilijker maakt voor het lichaam om beschadigd weefsel effectief te herstellen. Hierdoor kunnen wondjes en huidirritaties – die vaak de poort zijn voor bacteriën die abcessen veroorzaken – moeilijk genezen en infecties verergeren. Rokers hebben door de verzwakte huidafweer en slechtere doorbloeding een aanzienlijk hoger risico op abcesvorming.

Diabetes
Diabetes is een bekende risicofactor voor infecties en abcessen. Hoge bloedsuikerspiegels verstoren de werking van witte bloedcellen, die essentieel zijn voor het bestrijden van bacteriën. Hierdoor hebben mensen met diabetes vaak een minder effectieve immuunrespons. Bovendien veroorzaakt diabetes vaak neuropathie (zenuwschade) en slechte doorbloeding, vooral in de voeten en handen, wat kan leiden tot moeilijk genezende wonden die vatbaar zijn voor infecties. Deze combinatie van verminderde afweer, verminderde gevoeligheid voor wondjes en een slechtere bloedtoevoer maakt diabetici bijzonder gevoelig voor abcessen, vooral op moeilijk te bereiken plaatsen zoals de voetzolen.

Patiënten met een immuundeficiëntie
Mensen met een immuundeficiëntie – veroorzaakt door hiv, kanker, auto-immuunziekten of het gebruik van immunosuppressiva – hebben een verzwakt afweersysteem dat het moeilijk maakt om infecties effectief te bestrijden. Voor deze groep is de kans groter dat bacteriën zich nestelen en vermenigvuldigen in de huid of diepere weefsels, wat kan leiden tot abcessen. Door de verzwakte immuniteit is de huid minder goed beschermd, en infecties die voor gezonde mensen onschuldig zouden zijn, kunnen bij immuungecompromitteerde mensen ernstiger worden en sneller escaleren tot abcessen. Deze patiënten worden daarom nauwlettend gevolgd en moeten alert zijn op tekenen van infecties, zelfs bij kleine wondjes.

Intraveneuze druggebruikers
Intraveneuze druggebruikers hebben een verhoogd risico op abcessen door het direct injecteren van stoffen in het lichaam. Het gebruik van niet-steriele naalden of het injecteren van onzuivere stoffen kan bacteriën direct in het bloed en omliggende weefsels brengen. Daarnaast kan het repetitieve gebruik van dezelfde injectieplaatsen leiden tot huidbeschadiging en zwakte van het omliggende weefsel. Hierdoor kan zich snel een abces ontwikkelen rond de injectieplaats, vooral als de drugs in niet-steriele omstandigheden worden gebruikt. Intraveneuze druggebruikers hebben bovendien vaak een verzwakte gezondheid en een verhoogd risico op infecties in het algemeen, waardoor hun lichaam minder goed in staat is om infecties te bestrijden.

Slechte hygiëne
Onvoldoende hygiëne, zoals zelden douchen of het niet schoonhouden van wonden, verhoogt de kans op huidinfecties en abcessen. Bacteriën hebben in dit geval vrij spel op de huid, vooral in gebieden waar vuil en zweet zich ophopen, zoals de oksels en liezen.

Chronische huidziekten
Mensen met huidziekten zoals eczeem, psoriasis, of dermatitis hebben een verzwakte huidbarrière, wat hen vatbaarder maakt voor bacteriële infecties. Het regelmatig krabben kan kleine wondjes veroorzaken, waardoor bacteriën gemakkelijker de huid binnendringen en abcessen kunnen vormen.

Vochtige en warme omstandigheden
Mensen die in warme, vochtige klimaten leven of in omgevingen werken waar ze veel zweten, hebben een verhoogd risico op huidinfecties. Zweet en vocht creëren een ideale omgeving voor bacteriën om zich te vermenigvuldigen, vooral in huidplooien.

Hormonale schommelingen
Hormonale schommelingen en veranderingen, zoals tijdens de puberteit, zwangerschap, of menopauze, kunnen de talgproductie verhogen en ontstekingen bevorderen. Dit kan leiden tot verstopte haarzakjes en talgklieren, waardoor abcessen zich makkelijker vormen.

Ondervoeding
Een gebrek aan essentiële voedingsstoffen, zoals eiwitten, vitamines (vooral Vitamine C en zink ), en mineralen, kan het immuunsysteem verzwakken en het lichaam kwetsbaarder maken voor infecties. Mensen die ondervoed zijn hebben vaak een vertraagde wondgenezing en een verminderde afweer tegen bacteriën.

Overmatig alcoholgebruik
Alcohol kan het immuunsysteem onderdrukken en het herstelproces van het lichaam vertragen. Regelmatige alcoholconsumptie vermindert de effectiviteit van de witte bloedcellen en kan zo het risico op infecties en abcessen verhogen.

Leeftijd
Zowel jonge kinderen als ouderen hebben een verzwakt immuunsysteem. Bij kinderen is het immuunsysteem nog in ontwikkeling, en bij ouderen neemt de immuniteit af door natuurlijke veroudering. Beide groepen zijn hierdoor kwetsbaarder voor bacteriële infecties die tot abcessen kunnen leiden.

Chronische stress
Langdurige of chronische stress kan het immuunsysteem verzwakken en de afweer tegen infecties verminderen. Mensen die vaak gestrest zijn, hebben daardoor een hoger risico op ontstekingsreacties en infecties, waaronder abcessen.

Symptomen van een abces

De symptomen van een abces zijn afhankelijk van waar het zich in je lichaam ontwikkelt.

Huidabces

De symptomen van een huidabces variëren en zijn afhankelijk van de locatie van het abces, maar in het algemeen zul je last krijgen van een pijnlijke, zwelling die rood, warm en gevoelig is om aan te raken. Dit kan gepaard gaan met koorts, gezwollen lymfeklieren, misselijkheid, zweten en gevoel van ziek zijn. Het abces zal rijpen en op een gegeven ogenblik spontaan openbarsten.

Symptomen van een huidabces kunnen zijn:

• een gladde zwelling onder je huid die hard of stevig aanvoelt
• pijn en gevoeligheid in het getroffen gebied
• warmte en roodheid in het getroffen gebied
• een zichtbare opeenhoping van witte of gele pus onder de huid in het getroffen gebied
• een hoge temperatuur (koorts)
• rillingen

Intern abces

Abcessen die zich in een orgaan of in de ruimtes tussen organen ontwikkelen, kunnen moeilijker te identificeren zijn dan huidabcessen. De symptomen kunnen vaag zijn en er zijn mogelijk geen duidelijke externe tekenen die duiden op een probleem. De symptomen van een inwendig abces kunnen variëren, afhankelijk van waar het abces zich precies in het lichaam zich ontwikkelt. Een leverabces kan bijvoorbeeld geelzucht veroorzaken, terwijl een abces in of nabij de longen (een longabces) hoesten of kortademigheid kan veroorzaken.

Algemene symptomen van een inwendig abces kunnen zijn:

• ongemak in het gebied van het abces
• koorts
• toegenomen zweten
• ziek voelen
• braken
• rillingen
• pijn of zwelling in de buik
• gebrek aan eetlust en gewichtsverlies
• extreme vermoeidheid
• diarree of obstipatie

Alarmsymptomen

Een klein abces met relatief weinig pijn, zwelling of andere symptomen trekt meestal vanzelf weg met het toepassen van een warm kompres en eventuele andere (zelfzorg)maatregelen. Bij één of meer van volgende symptomen is het belangrijk je huisarts te raadplegen:

• een groter wordend abces
• pusafscheiding
• een warm gebied
• koorts of koude rillingen
• roodheid en zwelling rond het abces

Onderzoek en diagnose

De diagnose van een abces begint vaak bij een scherp oog en een helder gesprek tussen arts en patiënt. Wat aan de oppervlakte misschien op een gewone zwelling lijkt, kan bij nadere inspectie een abces zijn, en om dit te bevestigen is een gedetailleerd onderzoeksproces nodig. Hierin worden verschillende stappen en technieken gebruikt, van lichamelijk onderzoek tot geavanceerde beeldvorming, om het abces goed in kaart te brengen, de oorzaak te achterhalen en een effectief behandelplan op te stellen. Hieronder volgt een uitgebreide kijk op de onderzoeken en diagnostische stappen die artsen ondernemen bij de opsporing van abcessen.

Stap 1: Het vraaggesprek (anamnese)

De diagnose begint met een zorgvuldig vraaggesprek. De arts stelt vragen over de symptomen, het tijdstip van ontstaan en eventuele veranderingen in de zwelling. Details zoals pijn, roodheid, zwelling en koorts zijn essentieel, omdat ze kunnen wijzen op een infectieus proces. Bij recidiverende abcessen vraagt de arts naar mogelijke onderliggende gezondheidsproblemen zoals diabetes, roken, of een verzwakt immuunsysteem. Ook factoren zoals recente verwondingen, operaties, of intraveneus drugsgebruik komen ter sprake om mogelijke oorzaken en risicofactoren in kaart te brengen.

Stap 2: Lichamelijk onderzoek

Bij het lichamelijk onderzoek inspecteert de arts de aangedane plek nauwkeurig. Door middel van palpatie (het aftasten van de huid) controleert de arts op tekenen van fluctuatie: een zacht, met vloeistof gevulde structuur die wijst op een abces. Een abces voelt vaak warm aan en is pijnlijk bij aanraking. De arts kijkt naar veranderingen in de kleur van de huid, zoals roodheid of verkleuring, die kunnen wijzen op ontsteking. Verder controleert de arts op tekenen van uitbreiding van de infectie naar nabijgelegen lymfeklieren, wat kan aangeven dat de ontsteking zich verspreidt.

Stap 3: Laboratoriumonderzoek

Bij verdenking van een diep of ernstig abces wordt vaak bloedonderzoek uitgevoerd om te kijken naar verhoogde ontstekingswaarden, zoals CRP (C-reactief proteïne) en een verhoogd aantal witte bloedcellen. Deze waardes geven aan dat het lichaam bezig is met een ontstekingsreactie. Soms wordt ook bloed afgenomen voor een kweek, vooral als er sprake is van koorts of tekenen van een systemische infectie, om te bepalen welke bacterie de infectie veroorzaakt. In geval van een abces dat niet goed reageert op standaardbehandelingen, kan ook een test worden uitgevoerd op antibioticaresistentie, om te achterhalen welke antibiotica effectief zijn.

Stap 4: Beeldvormend onderzoek

Bij diepere of onduidelijke abcessen wordt beeldvormend onderzoek ingezet om de exacte locatie en omvang van het abces te bepalen. Hierbij worden de volgende technieken gebruikt:

• Echografie: Een echografie is vaak de eerste keus bij oppervlakkige abcessen, vooral wanneer het moeilijk is om de omvang en diepte ervan te beoordelen. De echografie kan laten zien of er een met vloeistof gevulde ruimte aanwezig is, wat een duidelijk teken is van een abces. Ook biedt het de arts een visueel hulpmiddel bij het plaatsen van een drain.
• CT-scan: Bij abcessen die dieper in het lichaam liggen, bijvoorbeeld in de buik of borstkas, biedt een CT-scan gedetailleerde beelden en helpt het om te bepalen of de infectie zich heeft uitgebreid naar omliggende organen of structuren. Een CT-scan kan ook de aanwezigheid van gas in het abces laten zien, wat kan wijzen op een bacteriële infectie met specifieke gasproducerende bacteriën.
• MRI-scan: Hoewel minder vaak gebruikt bij abcessen, is een MRI geschikt voor het onderzoeken van zachte weefsels en kan het worden ingezet bij abcessen nabij zenuwen of bloedvaten, zoals in de hersenen of het ruggenmerg. MRI’s zijn zeer gevoelig en kunnen zelfs subtiele infecties detecteren die andere technieken misschien over het hoofd zien.

Stap 5: Punctie en drainage

Bij een abces dat rijp is voor drainage of wanneer de aard van de zwelling niet duidelijk is, voert de arts een punctie uit. Hierbij wordt met een dunne naald wat vloeistof uit het abces opgezogen. Deze vloeistof kan vervolgens worden onderzocht in het laboratorium om de veroorzakende bacteriën of andere micro-organismen te identificeren. Een punctie helpt niet alleen bij de diagnose, maar biedt vaak ook verlichting voor de patiënt, omdat het overtollige pus wordt afgevoerd. Bij grote of diepere abcessen wordt vaak echografische of CT-geleide drainage gebruikt om veilig en effectief te kunnen werken.

Stap 6: Kweekonderzoek

Een monster van het abcesvocht wordt in het laboratorium op kweek gezet om de exacte veroorzaker van de infectie te bepalen. Het duurt meestal 24 tot 48 uur voordat de bacteriën in een kweek groeien, maar het geeft cruciale informatie over welke bacteriën betrokken zijn en welke antibiotica effectief zijn. Bij hardnekkige of terugkerende abcessen wordt soms ook getest op resistente bacteriën, zoals MRSA (Methicilline-resistente Staphylococcus aureus), die speciale antibiotica vereisen.

Stap 7: De differentiaaldiagnose

Tot slot maakt de arts een zogenaamde differentiaaldiagnose om andere aandoeningen uit te sluiten die op een abces kunnen lijken, zoals cysten, tumoren, of ontstekingen zonder infectie. Bij mensen met onderliggende gezondheidsproblemen zoals diabetes of immuundeficiënties, kan een huidontsteking soms een andere oorzaak hebben dan een infectieus abces. Het uitsluiten van alternatieve diagnoses is essentieel om een passend en gericht behandelplan op te stellen.

Behandeling van een abces

De behandeling van een abces hangt sterk af van de locatie, omvang, en ernst van de infectie. De belangrijkste methode om een abces te behandelen is het afvoeren van de pus, zodat de druk afneemt en de infectie kan genezen. Een abces behandelen vereist echter zorgvuldigheid en expertise, omdat bacteriën zich snel kunnen verspreiden als het abces niet op de juiste manier wordt leeggemaakt. Hieronder volgen de belangrijkste behandelmethoden en adviezen voor een effectieve genezing.

Abcesdrainage

Bij de behandeling van een abces is drainage essentieel. Een abces wordt door de arts onderzocht om de inhoud ervan, zoals pus en eventueel vreemde voorwerpen, te verwijderen. Bij een uitgerijpt abces zal de arts een kleine incisie maken, waardoor het abces leeg kan lopen. Dit proces, abcesdrainage genoemd, verlaagt de druk en verlicht de pijn.

Wanneer het abces diep in het weefsel ligt, bijvoorbeeld bij een buik- of rugabces, wordt soms een katheter ingebracht. Deze blijft enkele dagen zitten zodat het abces goed kan leeglopen. De arts spoelt de holte grondig uit met een zoutoplossing om achtergebleven bacteriën en afvalstoffen te verwijderen. Na de drainage wordt de wond opengehouden om verdere afvoer van pus te vergemakkelijken. De wond wordt vervolgens afgedekt met een steriel gaasje dat regelmatig moet worden verschoond, soms meerdere keren per dag. Hierbij kan ook een ontsmettende zalf worden voorgeschreven om de wond te beschermen tegen nieuwe infecties en het genezingsproces te bevorderen.

In sommige gevallen wordt een antibioticakuur gegeven, vooral bij mensen met een verzwakt immuunsysteem of als het abces zich in een gebied bevindt waar bacteriën zich snel kunnen verspreiden. Antibiotica worden meestal voorgeschreven na een kweekonderzoek, zodat de arts het meest effectieve middel kan selecteren voor de specifieke bacterie.

Niet zelf een abces uitknijpen

Het kan verleidelijk zijn om een abces zelf open te maken of uit te knijpen, maar dit is absoluut niet aan te raden. Het zelf openen van een abces kan ernstige complicaties veroorzaken, zoals het verspreiden van bacteriën naar andere delen van het lichaam. Wanneer bacteriën in de bloedbaan terechtkomen, kunnen ze een gevaarlijke bloedvergiftiging (sepsis) veroorzaken, wat kan leiden tot levensbedreigende complicaties. Daarnaast kan zelf ingrijpen het abces dieper maken en ervoor zorgen dat de infectie zich verspreidt naar omliggende weefsels. Raadpleeg daarom altijd een arts voor de behandeling van een abces.

Zelfzorg

Voor kleine abcessen of wanneer men wacht op een medische behandeling, kan zelfzorg de pijn en zwelling verlichten. Een (huid)abces zal meestal rijpen en na verloop van tijd spontaan openbarsten. Tot die tijd kan het toepassen van warmte op de plek van het abces helpen om de bloedtoevoer naar het gebied te verhogen en het genezingsproces te ondersteunen.

• Warm kompres: Het aanbrengen van een warm kompres, zoals een warme, vochtige doek, op de zwelling kan helpen om de spanning te verminderen en de pus naar de oppervlakte te trekken. Herhaal dit enkele keren per dag voor een betere doorbloeding.
• Hygiëne: Zorg ervoor dat de omgeving rond het abces schoon en droog blijft. Was het gebied voorzichtig en droog het goed af om bacteriegroei te voorkomen.
• Vermijd druk: Probeer druk op het abces te vermijden en knijp of wrijf er niet overheen, omdat dit de huid kan beschadigen en de infectie kan verergeren.

Ondersteunende maatregelen voor herstel

Bij grotere of terugkerende abcessen kan het herstel lang duren. De volgende ondersteunende maatregelen kunnen helpen bij een sneller en volledig herstel:

• Gezonde voeding: Zorg voor een dieet rijk aan vitaminen en mineralen, vooral vitamine C en zink, die bijdragen aan wondgenezing en immuunondersteuning.
• Voldoende rust: Het lichaam heeft energie nodig om infecties te bestrijden, dus zorg voor voldoende slaap en vermijd overmatige fysieke inspanning.
• Immuniteitsversterking: Bij mensen met een verzwakt immuunsysteem kan de arts immuniteitsversterkende maatregelen adviseren, zoals supplementen, of, indien van toepassing, een aanpassing in immunosuppressieve medicatie.

Prognose

Een abces mag dan wel een onaangename en pijnlijke verrassing zijn, maar het goede nieuws is dat het meestal goed afloopt – als je het goed aanpakt. Het is een tijdelijke bezoeker die met de juiste zorg weer verdwijnt, en vaak zonder al te veel drama. De prognose? Over het algemeen positief, mits je je lichaam een beetje helpt bij het afvoeren van die opgehoopte ellende.

Snel ingrijpen, snel herstel

Als je op tijd medische hulp zoekt en het abces goed laat behandelen – of dat nu is door het laten draineren bij de dokter of het volgen van de juiste zelfzorgmaatregelen – ben je er meestal binnen een paar weken weer vanaf. De zwelling neemt af, de pus vindt zijn weg naar buiten, en je huid herstelt zich stap voor stap. Voordat je het weet, is het weer business as usual.

Complicaties voorkomen

Als je het abces met rust laat en niet gaat knijpen of peuteren, kun je grotere complicaties voorkomen. Geen verspreiding van de infectie, geen nare littekens – gewoon een schoon herstel. Het sleutelwoord is geduld: laat je lichaam zijn werk doen, en je komt er weer glansrijk uit.

Terugkeer? Niet als je het goed aanpakt

Hoewel abcessen soms kunnen terugkomen, vooral als je te maken hebt met een onderliggende gezondheidskwestie zoals diabetes of een verzwakt immuunsysteem, is de kans op herhaling klein als je goed voor je huid en gezondheid zorgt. Houd wrijving en irritatie minimaal, zorg voor een goede hygiëne, en je hebt een uitstekende kans om abcesvrij door het leven te gaan.

Littekenvorming: Soms een kleine herinnering

In de meeste gevallen herstelt de huid volledig, maar als het abces diep zat of als je er te veel aan hebt gezeten, kan er een klein litteken achterblijven. Maar zelfs dan is het vaak een subtiele herinnering aan die strijd die je lichaam heeft gewonnen.

Complicaties

Een abces lijkt misschien onschuldig – een pijnlijke, met pus gevulde bult die je gewoon even moet uitzitten. Maar schijn bedriegt! Onder die etterende oppervlakte kan het ineens een tikkende tijdbom worden, die je meer ellende bezorgt dan je zou denken. Als je het abces negeert of verkeerd aanpakt, kan het flink uit de hand lopen. Laten we eens kijken naar de complicaties die een abces met zich mee kan slepen.

Verspreiding van de infectie

Je abces houdt zich niet altijd netjes aan zijn grenzen. De bacteriën in die etterende zak kunnen hun koffers pakken en op reis gaan. Zo kom je uit bij cellulitis, waarbij de infectie zich verspreidt naar omliggende weefsels en je huid rood, gezwollen en pijnlijk wordt. Alsof één abces nog niet genoeg was, zet het zich door als een soort olievlek van ellende.

Sepsis

Als je dacht dat een abces al vervelend genoeg was, stel je voor dat de bacteriën zich een weg banen naar je bloedbaan. Dan komt sepsis om de hoek kijken – een levensbedreigende reactie waarbij je hele lichaam overspoeld wordt door ontstekingsreacties. Plotseling heb je te maken met hoge koorts, snelle ademhaling en een hartslag die tekeergaat als een malle. Dit is het moment waarop je niet meer kunt afwachten – dan moet je direct medische hulp inschakelen, en snel.

Abces op abces

Eén abces is al naar genoeg, maar wat als er ineens meerdere opduiken? Bacteriën die vanuit één abces ontsnappen, kunnen nieuwe plekken vinden om hun vieze werk te doen. Voor je het weet, krijg je te maken met een kettingreactie van etterende bulten die opduiken op plekken waar je ze het minst verwacht. En nee, dit is geen abcessenfeest waar je op zit te wachten.

Chronische pijn

Zelfs nadat het abces is gedraineerd of genezen, kan er nog chronische pijn achterblijven. De infectie kan je weefsels en zenuwen beschadigd hebben, en die trekken en steken nog lang nadat het abces verdwenen is. Zo blijf je eraan herinnerd dat die vervelende bult je meer heeft nagelaten dan alleen wat pus.

Littekens

Een abces dat te lang onbehandeld blijft of niet goed wordt verzorgd, laat vaak een litteken achter. Het soort herinnering dat je liever niet hebt. Vooral als je eraan hebt zitten prutsen of het abces diep onder je huid zat, kan het litteken groot en opvallend zijn. Een abces is tijdelijk, maar dat litteken... blijft een tijdje bij je.

Diepe infecties

Wanneer een abces zich in de diepere lagen van je lichaam bevindt – denk aan de lever, longen of zelfs hersenen – kan de infectie serieuze schade aanrichten. Hier praten we niet meer over een simpel bultje, maar over iets dat vitale organen aantast. Hoewel zeldzaam, is dit een complicatie die niemand wil meemaken.

Preventie van verdere abcesvorming

Als abcessen te wijten aan zijn aan een stafylokokkeninfectie, kan het risico van herhaling worden geminimaliseerd door de volgende maatregelen:

• Hygiëne: frequent handen wassen en geen handdoeken, kleding, scheerapparaten en tandenborstels delen met anderen.
• Gooi verband en dergelijke op hygiënische wijze weg;
• Zorg ervoor dat je niet je huid verwondt tijdens het scheren;
• Eet veel verse groenten en fruit; en
• Streef naar een normaal gewicht en rook niet.

Lees verder

• Abces in huid of lichaam: met pus gevulde zwelling in holte
• Abcesdrainage: behandeling door drainage van een abces
• Buikabces: symptomen, oorzaken en behandeling abces in buik
• Bartholin-cyste of abces: symptomen, oorzaken en behandeling
• Kaakabces: symptomen, oorzaak en behandeling kaakabces