Atelectase: Instorting long door ineenkrimping longblaasjes

Atelectase is een aandoening waarbij een volledige of gedeeltelijke ineenstorting van een long of een longkwab optreedt. Dit gebeurt wanneer de kleine longblaasjes (alveoli) in de longen inkrimpen, waardoor gasuitwisseling niet meer mogelijk is. Dit resulteert in ademhalingsproblemen. Atelectase kan optreden na een operatie of ziekenhuisverblijf, maar er zijn ook andere oorzaken voor deze longaandoening. Verschillende behandelingsmethoden zijn beschikbaar, en de prognose varieert sterk afhankelijk van factoren zoals leeftijd, de omvang van de atelectase en eventuele onderliggende aandoeningen.

• Synoniemen atelectase
• Epidemiologie
• Anatomie longen en relatie tot atelectase
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Inkrimping van longblaasjes (alveoli)
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Kortademigheid en Snelle, Oppervlakkige Ademhaling
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling: Het Vrijmaken van de Luchtwegen
• Ondersteunende zorg
• Prognose
• Complicaties van atelectase
• Preventie
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met atelectase
• Zorg voor een goede ademhalingstechniek
• Gebruik hulpmiddelen voor ademhalingsondersteuning
• Verhoog de luchtvochtigheid in je omgeving
• Zorg voor voldoende rust en slaap
• Versterk je longcapaciteit door middel van fysiotherapie
• Pas je dieet aan voor een gezonder ademhalingssysteem
• Blijf actief binnen je mogelijkheden
• Voorkom infecties van de luchtwegen
• Communiceer met je zorgteam over veranderingen in je ademhaling
• Zorg voor emotionele steun

Synoniemen atelectase

Atelectase staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• Atelectasis
• Gecollabeerde long
• Gedeeltelijke longcollaps
• Klaplong
• Longatelectase

Epidemiologie

De prevalentie van atelectase is niet goed gedocumenteerd, maar het komt vaak voor na een ziekenhuisverblijf of operatie. De aandoening vertoont geen seksuele of raciale voorkeuren. De gemiddelde leeftijd waarop atelectase optreedt is ongeveer zestig jaar.

Anatomie longen en relatie tot atelectase

Structuur van de longen
De longen zijn opgebouwd uit verschillende structuren die essentieel zijn voor een efficiënte ademhaling. Ze bestaan uit luchtwegen, bloedvaten, longblaasjes en ondersteunend weefsel. De luchtwegen beginnen bij de trachea, die zich splitst in de linker- en rechterhoofdbrochiën, welke zich verder vertakken in kleinere bronchiën en bronchiolen. Aan het einde van deze vertakkingen bevinden zich de alveoli, waar gasuitwisseling plaatsvindt.

Functie van de alveoli
De alveoli zijn kleine luchtzakjes omgeven door een netwerk van capillairen. Zij zijn verantwoordelijk voor de opname van zuurstof in het bloed en het afvoeren van kooldioxide. Bij atelectase klappen delen van de alveoli in, wat resulteert in een verminderde zuurstofopname en een verhoogd risico op kooldioxideophoping.

Relatie tussen longstructuur en atelectase
Atelectase treedt op wanneer de alveoli gedeeltelijk of volledig instorten, wat de longfunctie verstoort. Dit kan het gevolg zijn van een obstructie in de luchtwegen, druk van buitenaf op de longen, of door onvoldoende inflatie van de longen door beperkte ademhaling. Door de complexe structuur van de longen kunnen zowel de luchtwegen als de alveoli aangetast raken.

Epidemiologie

Incidentie van atelectase
Atelectase komt vaak voor bij patiënten na een operatie, vooral na thoracale en abdominale ingrepen. De incidentie varieert sterk afhankelijk van de risicofactoren, zoals leeftijd en algemene gezondheid van de patiënt, maar ook de aard en duur van de operatie spelen een rol.

Atelectase in verschillende leeftijdsgroepen
Bij pasgeborenen, vooral prematuren, is het risico op atelectase hoger door onvolgroeide longen. Bij volwassenen komt atelectase vaker voor bij ouderen en patiënten met chronische luchtwegaandoeningen. Ouderen hebben een hoger risico vanwege verminderde elasticiteit van de longen en zwakkere ademhalingsspieren.

Atelectase in ziekenhuisomgevingen
Atelectase komt vaak voor in ziekenhuisomgevingen, met name bij patiënten die langdurig bedlegerig zijn of sedatie krijgen. Het risico neemt toe bij onvoldoende ademhalingsoefeningen of bij patiënten die op de intensive care verblijven.

Mechanisme

Obstructieve mechanismen
Atelectase kan ontstaan door een obstructie in de luchtwegen, zoals een slijmprop, tumor of vreemde voorwerpen. Wanneer een obstructie de luchtstroom blokkeert, neemt de zuurstof in het achterliggende deel van de long af en kan het alveolaire weefsel instorten.

Niet-obstructieve mechanismen
Niet-obstructieve atelectase treedt op wanneer druk op de longen ontstaat door factoren zoals pneumothorax, pleura-effusie of ernstige scoliose. Hierdoor wordt de long samengedrukt en kunnen de alveoli niet volledig uitzetten.

Rol van oppervlakkige ademhaling
Na een operatie of bij pijn in de borst kunnen patiënten geneigd zijn oppervlakkig te ademen. Dit vergroot het risico op atelectase, doordat sommige alveoli onvoldoende open blijven en kunnen instorten.

Oorzaken: Inkrimping van longblaasjes (alveoli)

Atelectase ontstaat vaak na een operatie, waarbij anesthesie het normale ademhalingspatroon en de gasabsorptie verstoort, wat kan leiden tot het ineenstorten van longblaasjes. Een ziekenhuisverblijf kan ook bijdragen aan atelectase, vooral als de patiënt lange tijd in dezelfde positie ligt zonder veel beweging.

Atelectase kan worden ingedeeld in obstructieve en niet-obstructieve oorzaken.

Obstructieve oorzaken
Obstructieve atelectase ontstaat door blokkades in de luchtwegen, zowel in de bronchiën (vertakkingen van de luchtpijp) als in de bronchioli (kleinste luchtpijpvertakkingen). Voorbeelden van obstructieve oorzaken zijn:

• Inslikken van een vreemd lichaam (vooral bij kinderen)
• Bloedstolsels
• Slijmproppen
• Tumoren in de grote luchtwegen
• Chronische infecties
• Schimmelinfecties
• Tuberculose, die littekens en vernauwingen in de luchtwegen kan veroorzaken

Niet-obstructieve oorzaken
Niet-obstructieve atelectase wordt veroorzaakt door druk van buitenaf op de longen. Voorbeelden zijn:

• Littekens van longweefsel door verwondingen, operaties of longaandoeningen zoals bronchiëctasieën (verwijde en geïrriteerde luchtwegen)
• Astma
• COPD (chronisch obstructief longlijden)
• Mucoviscidose (taaislijmziekte)
• Longontsteking (pneumonie: ontsteking van de onderste luchtwegen)
• Pleura-effusie (ophoping van vocht tussen de pleura en de borstwand)
• Pneumothorax (lucht in de ruimte tussen de longen en de borstwand)
• Tumoren
• Verwondingen door borstkastrauma, zoals door een valpartij of auto-ongeluk
• Pijn op de borst kan optreden bij atelectase. / Bron: Pexels, Pixabay

Risicofactoren

Leeftijd: Ouderen hebben een verhoogd risico door veroudering van de longen en verminderde ademhalingscapaciteit.

• Ziekten: Chronische longaandoeningen zoals COPD en mucoviscidose verhogen het risico op atelectase.
• Operaties: Chirurgische ingrepen aan de buik of borstkas kunnen de kans op atelectase verhogen door de verandering in ademhalingspatroon en beperkte mobiliteit na de operatie.

Risicogroepen

Postoperatieve patiënten
Patiënten die een thoracale of abdominale operatie hebben ondergaan, lopen een verhoogd risico op atelectase. Door de invloed van anesthesie, immobiliteit en pijn kunnen deze patiënten moeite hebben met diep ademhalen, wat de kans op atelectase vergroot.

Ouderen
Ouderen hebben door een afname in elasticiteit van het longweefsel en een verzwakte ademhalingsspierkracht een verhoogd risico. Verminderde activiteit en de aanwezigheid van chronische ziekten verhogen het risico verder.

Patiënten met chronische luchtwegaandoeningen
Personen met aandoeningen zoals COPD of astma hebben vaak al een verminderde longfunctie en lopen een groter risico op atelectase, vooral bij episodes van verhoogde slijmproductie.

Symptomen: Kortademigheid en Snelle, Oppervlakkige Ademhaling

De symptomen van atelectase variëren afhankelijk van de omvang van de aangetaste longweefsel. De patiënt ervaart meestal ademhalingsproblemen (ademhalingsproblemen), zoals kortademigheid (kortademigheid) en een snelle, oppervlakkige ademhaling (tachypneu). Andere symptomen zijn hoesten en pijn op de borst. Een verlaagd zuurstofgehalte (hypoxemie) kan ook voorkomen, vooral bij patiënten met een bestaande longziekte. Met een pulsoximetrie kan de arts het zuurstofgehalte in het bloed meten. Bij kinderen kunnen symptomen van angst en onrust optreden.

Alarmsymptomen

Kortademigheid
Kortademigheid of dyspneu is een belangrijk alarmsymptoom bij atelectase. Het kan wijzen op een significante vermindering van de zuurstoftoevoer naar de weefsels, vooral wanneer een groot deel van de long is ingestort.

Pijn op de borst
Pijn op de borst kan duiden op een acute longcomplicatie. Bij atelectase kan deze pijn verergeren tijdens het ademhalen en is het een alarmsymptoom dat directe aandacht vereist.

Verminderde ademgeluiden
Verminderde ademgeluiden bij auscultatie zijn een indicatie voor atelectase, vooral als dit gepaard gaat met andere symptomen zoals cyanose of tachycardie.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek
Bij de diagnose van atelectase kan de arts reutels horen tijdens de auscultatie met een stethoscoop. Diagnostische onderzoeken kunnen omvatten:

• Een bronchoscopie (inwendig kijkonderzoek van de luchtwegen)
• Een CT-scan van de borstkas
• Een RX-foto van de borstkas (thoraxfoto)
• Een pulsoximetrie om het zuurstofverzadigingsniveau in het bloed te meten

Differentiële Diagnose
De differentiële diagnoses omvatten diverse aandoeningen:

• Ademhalingsfalen (ernstige ziekte met langzame ademhaling)
• Asbestose (stoflongen door asbestvezels)
• Ascites (ophoping van vocht in de buikholte)
• Aspiratiepneumonie en longontsteking
• Idiopathische longfibrose (littekenvorming in de longen met onbekende oorzaak)
• Kleincellige longkanker en niet-kleincellige longkanker (longcarcinoom)
• Longabces
• Longembolie (afsluiting van een slagader in de longen)
• Longontsteking (virale, bacteriële en schimmelinfecties)
• Middenrifverlamming
• Overgevoeligheidspneumonitis
• Pneumokokkeninfecties
• Pneumothorax (klaplong)
• Stomp borstkastrauma

Behandeling: Het Vrijmaken van de Luchtwegen

Met een passende behandeling kan het ingeklapte longweefsel vaak weer uitzetten. De behandeling varieert op basis van de oorzaak, de leeftijd van de patiënt en de omvang van de atelectase.
De arts kan:

• Vocht dat op de longen drukt verwijderen, zodat de longen weer kunnen uitzetten
• Een klap (percussie) op de borst gebruiken om slijm (sputum) los te kloppen
• Diepe ademhalingsoefeningen aanbevelen met behulp van spirometrietoestellen
• Een bronchoscopie uitvoeren om blokkades in de luchtwegen te verwijderen of verminderen
• De patiënt in een posturale drainagepositie leggen (met het hoofd lager dan de borst) om slijm gemakkelijker af te voeren
• De patiënt op de gezonde kant laten liggen om de ingeklapte long weer uit te zetten
• Aerosolbehandelingen gebruiken (geïnhaleerde medicijnen) om de luchtwegen te openen
• Apparaten gebruiken die de positieve druk in de luchtwegen verhogen (positieve expiratoire druk (PEP) apparaten)
• Een tumor of andere onderliggende aandoening behandelen indien aanwezig

Ondersteunende zorg

• Longrevalidatie: Programma's voor longrevalidatie kunnen helpen bij het verbeteren van de longfunctie en de algehele ademhalingscapaciteit.
• Voeding: Een evenwichtig voedingspatroon ondersteunt de algehele gezondheid en kan bijdragen aan een beter herstel na atelectase.
• Psycho-sociale steun: Ondersteuning van familie en vrienden kan bijdragen aan een beter herstel door het bieden van emotionele steun en motivatie.

Prognose

Bij volwassenen is atelectase in een klein deel van de long meestal niet levensbedreigend, omdat de rest van de long voldoende zuurstof voor het lichaam kan leveren. Bij baby’s, kleine kinderen of patiënten met andere longaandoeningen kan uitgebreide atelectase echter levensbedreigend zijn. Een klaplong herstelt vaak spontaan zodra de blokkade in de luchtwegen is verholpen, hoewel littekens of schade mogelijk zijn.

De prognose hangt ook af van de onderliggende aandoening. Patiënten met uitgezaaide kanker hebben doorgaans een slechtere prognose, terwijl patiënten met eenvoudige atelectase na een operatie meestal een betere prognose hebben.

Complicaties van atelectase

Infecties van de luchtwegen
Atelectase verhoogt het risico op luchtweginfecties doordat de longen minder goed geventileerd worden. Wanneer delen van de longen dichtklappen, kan het opgehoopte slijm een broedplaats worden voor bacteriën. Dit kan leiden tot complicaties zoals pneumonie, vooral bij ouderen en patiënten met een verzwakt immuunsysteem.

Verminderde zuurstofopname
Een andere belangrijke complicatie is de verminderde zuurstofopname. Atelectase beperkt de functionele longcapaciteit, waardoor minder zuurstof in het bloed komt. Dit kan leiden tot hypoxemie, wat vooral gevaarlijk is voor kwetsbare patiënten, zoals ouderen en personen met cardiovasculaire aandoeningen.

Longfibrose
Langdurige atelectase kan leiden tot longfibrose, een aandoening waarbij het longweefsel permanent beschadigd raakt en vervangt wordt door littekenweefsel. Dit verlies aan elastisch weefsel vermindert de longcapaciteit en kan resulteren in chronische ademhalingsproblemen die moeilijk te behandelen zijn.

Complicaties door immobiliteit
Atelectase komt vaak voor bij patiënten die langdurig bedlegerig zijn. Immobiliteit kan leiden tot verergering van de aandoening en verhoogt het risico op doorligwonden, spieratrofie en trombose. Voor deze patiënten is frequente controle van ademhalingsoefeningen en mobilisatie essentieel om verdere complicaties te voorkomen.

Hartcomplicaties
Atelectase kan ook leiden tot verhoogde druk in de longslagader (pulmonale hypertensie), wat de belasting op het hart verhoogt. Bij patiënten met reeds bestaande hartproblemen kan dit leiden tot een verdere verzwakking van het hart en zelfs hartfalen veroorzaken, vooral bij langdurige of onbehandelde atelectase.

Verminderde inspanningstolerantie
Door het verlies aan functioneel longvolume bij atelectase ervaren patiënten vaak een beperkte inspanningstolerantie. Dit kan een negatieve impact hebben op hun dagelijkse activiteiten en kwaliteit van leven. Ademhalingsrevalidatie en gecontroleerde inspanningsprogramma's kunnen helpen om de inspanningstolerantie geleidelijk te verbeteren.

Preventie

Om atelectase te voorkomen, kunnen ouders van jonge kinderen kleine voorwerpen buiten het bereik van de kinderen houden om te voorkomen dat ze vreemde voorwerpen inslikken. Na een operatie helpt het nemen van diepe ademhalingen om atelectase te voorkomen. Regelmatig hoesten en het veranderen van positie zijn ook belangrijk om de longaandoening te vermijden. Rokers kunnen hun risico op atelectase na een operatie verminderen door te stoppen met roken, idealiter zes tot acht weken voor de operatie.

Praktische tips voor het leven met / omgaan met atelectase

Atelectase is een aandoening waarbij een deel van de longen niet goed geventileerd wordt en daardoor in elkaar valt. Dit kan leiden tot ademhalingsproblemen en verminderde zuurstofopname in het lichaam. Het omgaan met atelectase vereist zowel medische behandelingen als aanpassingen in je dagelijkse leven om de symptomen te verlichten en je ademhaling te verbeteren. De volgende praktische tips kunnen je helpen om beter om te gaan met deze aandoening en de impact ervan op je dagelijkse leven te verminderen.

Zorg voor een goede ademhalingstechniek

Een van de belangrijkste aspecten van het omgaan met atelectase is het verbeteren van je ademhalingscapaciteit. Je kunt specifieke ademhalingsoefeningen doen om de luchtwegen open te houden en het inzakken van de longen te voorkomen. Een veelgebruikte techniek is de diepe ademhalingsoefening, waarbij je diep inademt, je longen goed vult en de adem kort vasthoudt voordat je langzaam uitademt. Dit helpt de longblaasjes op te blazen en bevordert de luchtcirculatie. Je arts of fysiotherapeut kan je helpen bij het aanleren van de juiste ademhalingstechnieken.

Gebruik hulpmiddelen voor ademhalingsondersteuning

Bij ernstige gevallen van atelectase kan het gebruik van hulpmiddelen zoals een zuurstofmasker of ademhalingsapparaten noodzakelijk zijn. Deze hulpmiddelen helpen om extra zuurstof in je lichaam te krijgen, wat je ademhaling kan vergemakkelijken en de druk op je longen kan verminderen. Als je regelmatig zuurstof nodig hebt, is het belangrijk om te weten hoe je de apparaten correct gebruikt en hoe je ze op een hygiënische manier onderhoudt. Vraag je arts of verpleegkundige om uitleg over het gebruik van deze hulpmiddelen.

Verhoog de luchtvochtigheid in je omgeving

Luchtvochtigheid speelt een rol bij het verzachten van de ademhaling en het verminderen van irritatie in de luchtwegen. Het is nuttig om een luchtbevochtiger in je kamer te gebruiken, vooral als je in een droog klimaat woont of de verwarming veel aanstaat. Dit helpt om je luchtwegen gehydrateerd te houden en voorkomt dat je slijm in de longen opdroogt, wat de ademhaling bemoeilijkt. Zorg ervoor dat je luchtbevochtiger regelmatig schoonmaakt om de verspreiding van bacteriën te voorkomen.

Zorg voor voldoende rust en slaap

Atelectase kan je energiepeil beïnvloeden, dus het is belangrijk om voldoende rust te nemen en een goed slaapschema te behouden. Je lichaam heeft tijd nodig om zich te herstellen van de inspanning die ademhalingsproblemen met zich meebrengen. Zorg voor een comfortabele slaaphouding waarbij je hoofd iets omhoog ligt, wat kan helpen bij het openen van de luchtwegen en het bevorderen van een betere ademhaling. Als je moeite hebt met slapen door ademhalingsproblemen, bespreek dit dan met je arts voor mogelijke oplossingen zoals slaapmedicatie of ademhalingsoefeningen voor het slapen.

Versterk je longcapaciteit door middel van fysiotherapie

Fysiotherapie kan een cruciaal onderdeel zijn van je behandeling voor atelectase. Ademhalingsoefeningen onder begeleiding van een fysiotherapeut kunnen helpen om de longcapaciteit te verbeteren, het slijm uit de luchtwegen te verwijderen en je ademhaling te optimaliseren. De fysiotherapeut kan je ook technieken aanleren zoals de 'hoesttechniek' en 'positie drainage', die helpen om de longen te reinigen en de luchtstroom te bevorderen. Het is belangrijk om een fysiotherapeut te raadplegen die ervaring heeft met ademhalingsoefeningen bij longproblemen.

Pas je dieet aan voor een gezonder ademhalingssysteem

Je dieet speelt een belangrijke rol bij het ondersteunen van je longgezondheid. Zorg ervoor dat je voedingspatroon rijk is aan antioxidanten, zoals vitamine C en E, die helpen om ontstekingen in de luchtwegen te verminderen. Voedingsmiddelen zoals citrusvruchten, bessen, en groene bladgroenten zijn goede bronnen van deze vitaminen. Vermijd ook zware maaltijden of voedingsmiddelen die je ademhaling kunnen bemoeilijken, zoals vette en gekruide gerechten, omdat deze het spijsverteringsproces kunnen vertragen en druk op je longen kunnen uitoefenen.

Blijf actief binnen je mogelijkheden

Hoewel het belangrijk is om je longen de kans te geven om te herstellen, is het ook essentieel om actief te blijven, voor zover dat mogelijk is. Lichte activiteiten, zoals wandelen of rustige stretchoefeningen, kunnen helpen om je ademhalingscapaciteit te behouden en te verbeteren. Overleg met je arts of fysiotherapeut over welke vormen van lichaamsbeweging voor jou geschikt zijn. Te veel rust kan leiden tot spierzwakte en verdere ademhalingsproblemen, dus een balans tussen rust en activiteit is belangrijk.

Voorkom infecties van de luchtwegen

Infecties van de luchtwegen, zoals verkoudheid of griep, kunnen de symptomen van atelectase verergeren. Het is belangrijk om maatregelen te nemen om infecties te voorkomen. Was regelmatig je handen, vermijd contact met zieke mensen en zorg ervoor dat je je jaarlijkse griepprik krijgt als je arts dat aanbeveelt. Als je vermoedt dat je een infectie hebt, zoals een verstopte neus, hoest of koorts, raadpleeg dan snel je arts om verdere complicaties te voorkomen.

Communiceer met je zorgteam over veranderingen in je ademhaling

Het is belangrijk om goed te communiceren met je artsen en andere zorgverleners, vooral als je merkt dat je ademhaling verslechtert of als je nieuwe symptomen ervaart. Dit kan helpen om de behandeling tijdig aan te passen en eventuele complicaties, zoals longinfecties, te voorkomen. Houd een logboek bij van je ademhalingssymptomen en bespreek eventuele veranderingen met je zorgteam, zodat ze snel kunnen reageren op je behoeften.

Zorg voor emotionele steun

Atelectase kan niet alleen fysieke, maar ook emotionele stress veroorzaken, vooral als je merkt dat het je dagelijkse activiteiten beïnvloedt. Het is belangrijk om emotionele steun te zoeken van familie, vrienden of een therapeut. Het omgaan met ademhalingsproblemen kan leiden tot angst of frustratie, dus het is waardevol om openlijk te praten over je gevoelens. Professionele ondersteuning kan je helpen om te gaan met de mentale impact van deze aandoening en je algehele welzijn te bevorderen.