Harttamponnade: Vloeistof in hartzakje met pijn op borst

Bij een harttamponnade ontstaat een acute compressie van het hart doordat de ruimte tussen de hartspier en het pericard (hartzakje) zich vult met bloed of een andere vloeistof. Dit kent veel hartgerelateerde maar ook andere oorzaken. Ademhalingsproblemen en pijn op de borst zijn typische symptomen van een zeer instabiele patiënt. Deze tekenen wijzen op een medische noodsituatie waarbij een arts onmiddellijk het overtollige vocht moet verwijderen. Dit is mogelijk op diverse manieren. Een snelle diagnose en behandeling zorgen ervoor dat de patiënt minder snel complicaties krijgt of komt te overlijden als gevolg van een harttamponnade.

• Synoniemen harttamponnade
• Epidemiologie
• Oorzaken hartaandoening
• Risicofactoren
• Symptomen: Ademhalingsproblemen en pijn op de borst
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling: Vloeistof afvoeren
• Prognose is afhankelijk van snelheid diagnose
• Complicaties vloeistof in hartzakje
• Preventie aandoening aan het hart

Synoniemen harttamponnade

Een harttamponnade staat nog bekend onder andere bewoordingen:

• harttamponade
• hemopericard
• pericardtamponnade

Epidemiologie

Harttamponnade komt relatief zeldzaam voor, maar kan iedereen treffen, ongeacht leeftijd of geslacht. Wereldwijd blijft de incidentie moeilijk vast te stellen vanwege variaties in onderliggende oorzaken en gezondheidszorgsystemen. In sommige gevallen kan harttamponnade optreden na trauma, maar het komt ook voor bij patiënten met reeds bestaande hartziekten of systemische ziekten zoals kanker.

Oorzaken hartaandoening

Bloed of vloeistof verzamelt zich in het hartzakje. Hierdoor zijn de hartkamers niet in staat om zich volledig uit te zetten. De overdruk die het gevolg is van de aanwezige vloeistof, resulteert in een slechte hartfunctie. Het lichaam krijgt bijgevolg onvoldoende bloed bij een harttamponnade. Het vullen van het hartzakje met bloed kent diverse hartgerelateerde en andere oorzaken.

Hart

Deze hartproblemen veroorzaken een harttamponnade:

• een acute dissectie van de thoracale aorta
• een hartaanval (acuut myocardinfarct)
• een hartoperatie
• een harttumor
• een ontsteking van het hartzakje (pericarditis) veroorzaakt door bacteriële of virale infecties
• een recente invasieve behandeling aan het hart
• een ruptuur (scheuring) van de ventrikelwand
• een trauma (verwonding) aan het hart
• hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart)
• idiopathische pericarditis (ontsteking van het hartvlies zonder bekende oorzaak)
• pneumopericardium (als gevolg van mechanische ventilatie of gastropericardiale fistel)

Andere aandoeningen en behandelingen

Ook andere medische aandoeningen en behandelingen resulteren in de hartaandoening:

• acupunctuur
• antireflux-chirurgie
• antistollingsbehandeling
• bindweefselziekten zoals systemische lupus erythematosus, reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen, dermatomyositis (huiduitslag en spierproblemen)
• Duchenne spierdystrofie (aandoening met neurologische en spiergerelateerde problemen)
• een borsttrauma
• een te traag werkende schildklier (hypothyreoïdie)
• humaan immunodeficiëntievirus (hiv-infectie)
• leukemie
• longkanker (laatste stadium)
• nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie)
• plaatsing van de centrale lijn
• radiotherapie aan de borstkas
• Streptococcus constellatus infectie (zeer zeldzaam)
• uremie (verhoogd ureumgehalte van het bloed)

Risicofactoren

De belangrijkste risicofactoren voor het ontwikkelen van een harttamponnade zijn:

• eerder doorgemaakte hartoperaties of interventies
• onderliggende hartziekten, zoals pericarditis of hartinfarct
• trauma aan de borstkas
• systemische ziekten zoals kanker of lupus
• gebruik van antistollingsmedicatie
• nierfalen

Symptomen: Ademhalingsproblemen en pijn op de borst

De instabiele patiënt heeft hartkloppingen (palpitaties), zwakke of afwezige pols, een snelle ademhaling (tachypneu), ademhalingsproblemen en ook scherpe pijn op de borst die voelbaar is in de nek, de schouder, de rug of de buik. Deze pijn op de borst verergert bij het diep ademhalen of hoesten. De patiënt voelt zich bovendien ongemakkelijk, hetgeen soms te verlichten is door rechtop te gaan zitten of voorover te buigen. Een bleke, grijze of blauwe huid (cyanose) treedt op. Duizeligheid en flauwvallen, angst, verwardheid, rusteloosheid en slaperigheid zijn andere mogelijke symptomen van een harttamponnade.

Alarmsymptomen

Bij het vermoeden van een harttamponnade is het cruciaal om onmiddellijk medische hulp in te roepen. Alarmsymptomen zijn onder andere:

• plotselinge, scherpe pijn op de borst
• ernstige kortademigheid
• bewustzijnsverlies of flauwvallen
• plotselinge bloeddrukdaling
• zwakke of afwezige pols
• opgezwollen nekaders

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Een lichamelijk onderzoek onthult een pulsus paradoxus. Dit is de medische term voor een zakkende bloeddruk bij het diep ademhalen, zodat de pols minder of niet meer goed voelbaar is (kleine polsdruk). Dit kenmerk is typisch bij patiënten met een harttamponnade als gevolg van het vocht dat zich in het pericard bevindt. Verder heeft de patiënt een snelle ademhaling. De hartslag bedraagt voorts meer dan honderd slagen per minuut, terwijl dat normaal zestig tot honderd slagen per minuut is. De hartgeluiden zijn bij auscultatie (beluisteren via de stethoscoop) slechts vaag te horen. Verder zijn de nekaders opgezwollen. Zwakke of afwezige perifere pulsen zijn tot slot merkbaar.

Diagnostisch onderzoek

Een echocardiografie is het diagnostisch instrument voor het identificeren van een harttamponnade. Daarnaast maakt de arts een CT-scan, MRI-scan of röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto). Een elektrocardiografie, coronaire angiografie en een rechter hartkatheterisatie zijn andere mogelijke onderzoeken voor het opsporen en beoordelen van een harttamponnade.

Differentiële diagnose

Bij een patiënt met een harttamponnade moet de arts eerst volgende aandoeningen uitsluiten met enkele onderzoeken:

• cardiogene shock (onvoldoende bloed door hartschade)
• constrictiva pericarditis
• longembolie (afsluiting van een slagader in de longen)
• pneumothorax (klaplong)

Behandeling: Vloeistof afvoeren

Een harttamponnade is een medische noodtoestand die een behandeling in het ziekenhuis vereist. De arts verwijdert zo snel mogelijk de vloeistof rond het hart met behulp van een naald. Soms voert de arts een chirurgische ingreep uit om een deel van de bekleding van het hart (pericardium) te verwijderen (chirurgische pericardiectomie). Voorts krijgt de patiënt vocht toegediend om de bloeddruk normaal te houden totdat de vloeistof afgevoerd is rond het hart. Bloeddruk verhogende geneesmiddelen helpen de patiënt tevens in leven te houden totdat de vloeistof afgevoerd is. Daarnaast krijgt de patiënt zuurstof toegediend. Ook behandelt de arts de onderliggende oorzaak van de harttamponnade.

Prognose is afhankelijk van snelheid diagnose

Een snelle diagnose is de sleutel tot het verminderen van het sterfterisico voor patiënten met een harttamponnade. Een zeer snelle behandeling is nodig wanneer het bloed of de vloeistof zich in het hartzakje bevindt, want anders treedt een snel overlijden op. Het resultaat is vaak goed als de arts de hartaandoening snel behandelt. Een tamponnade komt echter snel terug. Het risico op overlijden is voorts afhankelijk van de snelheid van de diagnose, de ontvangen behandeling en de onderliggende oorzaak van de tamponnade.

Complicaties vloeistof in hartzakje

Complicaties van een harttamponnade omvatten bloedingen, een schok, hartfalen, longoedeem (vocht in de longen door linkerhartfalen) en de dood.

Preventie aandoening aan het hart

Veelal valt een harttamponnade niet te voorkomen.

Lees verder

• Alarmsymptomen voor hartaandoeningen: Tekenen van hartziekte
• Pijn op de borst: Oorzaken en symptomen van borstpijn
• Angina pectoris: Pijn op de borst, teken van hartaanval
• Hartgezondheid: Tips voor gezond hart & preventie hartziekte
• Hartrevalidatie: Revalidatieprogramma na hartproblemen