Mucormycose: Schimmelziekte aan sinussen, hersenen en longen

Mucormycose is een zeldzame maar ernstige schimmelinfectie (mycose) waarbij de bloedvatwanden van vooral de sinussen, hersenen en longen worden aangetast. Deze schimmelziekte komt voornamelijk voor bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem. De patiënt ervaart verschillende ernstige symptomen en heeft dan ook een agressieve behandeling nodig om te overleven. Ondanks diverse behandelingen komt een groot deel van de patiënten te overlijden.

• Synoniemen voor mucormycose
• Epidemiologie van ernstige schimmelinfectie
• Oorzaken van de schimmelaandoening
• Risicofactoren voor schimmelziekte
• Symptomen: Longen, sinussen, hersenen en andere lichaamsdelen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling: Agressieve chirurgie
• Prognose van de schimmelziekte
• Complicaties van de ziekte
• Preventie van mucormycose

Synoniemen voor mucormycose

Mucormycose staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• mucormycosis
• zygomycose (verouderde term)
• zygomycosis (verouderde term)

Epidemiologie van ernstige schimmelinfectie

De exacte prevalentie van mucormycose wordt geschat op 1,7 per 1 miljoen inwoners. Epidemiologische gegevens over dit type schimmelinfectie zijn schaars, en verdere informatie was niet beschikbaar in de geraadpleegde bronnen.

Oorzaken van de schimmelaandoening

In rottend organisch materiaal zoals dode planten, bladeren, compost of rottend hout bevinden zich Mucormycetes, de groep van schimmels die mucormycose veroorzaakt. Patiënten raken besmet door contact met de schimmel via de huid door een snede, schaafwonde, brandwond of ander huidletsel (bijvoorbeeld na een operatie). Ook kan de patiënt schimmelsporen inademen, waardoor de schimmel de sinussen en longen binnendringt. Bij inname van schimmelsporen wordt het maagdarmkanaal betrokken. Deze agressieve schimmel kan zich vervolgens naar alle lichaamsdelen verspreiden.

Risicofactoren voor schimmelziekte

Aandoeningen en medische problemen die gepaard gaan met mucormycose zijn onder meer:

• AIDS
• Brandwonden of ander huidtrauma
• Een lymfoom
• Een orgaantransplantatie of een stamceltransplantatie
• Slechte voeding (ondervoeding)
• Het gebruik van sommige medicijnen
• Langdurig gebruik van corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers)
• Leukemie
• Metabole acidose
• Neutropenie (verlaagd aantal neutrofielen, een type witte bloedcellen)
• Illegaal drugsgebruik via injecties
• Slecht geregelde diabetes mellitus
• Te veel ijzer in het lichaam

Symptomen: Longen, sinussen, hersenen en andere lichaamsdelen

Normaal gesproken vertonen patiënten met een gezond immuunsysteem weinig tot geen symptomen. Patiënten met een verzwakt immuunsysteem lopen echter een hoger risico op infectie. De ernst, uitgebreidheid en locatie van de symptomen variëren per patiënt. De schimmel tast vooral de longen, sinussen en hersenen aan, maar ook andere lichaamsdelen zoals de huid, het maagdarmkanaal en de nieren kunnen aangetast zijn.

Longen
Wanneer de longen zijn betrokken, ontstaat pulmonale mucormycose. Deze vorm komt het vaakst voor bij patiënten met kanker of bij patiënten die een orgaan- of stamceltransplantatie hebben ondergaan. De patiënt ontwikkelt een longontsteking (pneumonie: ontsteking van de onderste luchtwegen) die snel verergert en zich uitbreidt naar de borstholte, het hart en de hersenen. Symptomen zijn koorts, kortademigheid, pijn op de borst, hoesten en soms bloed ophoesten (hemoptoe of hemoptyse).

Sinussen en hersenen

De schimmel kan zich verspreiden naar de sinussen en hersenen, wat in medische termen bekend staat als een rinocerebrale infectie. Deze vorm komt het vaakst voor bij patiënten met ongecontroleerde diabetes. Symptomen beginnen met een sinusinfectie, gepaard gaande met donkere korstvorming in de neusholten, hoofdpijn, koorts, rode huid boven de sinussen, sinuspijn en congestie (verstopte sinussen). Vervolgens kunnen de zenuwen die uit de hersenen komen zwellen, wat leidt tot bloedstolsels die bloedvaten naar de hersenen blokkeren. Dit kan resulteren in gezwollen ogen die uitsteken naar voren (exoftalmie) en gedragsveranderingen.

Huid

De patiënt kan cutane mucormycose oplopen door een huidletsel. Vooral immuunverzwakte patiënten zijn getroffen. Op de huid ontstaan pijnlijke, verharde plekken met zwarte vlekken in het midden.

Maagdarmkanaal

Mucormycose kan ook voorkomen in het maagdarmkanaal, bekend als gastro-intestinale mucormycose. Vooral zuigelingen jonger dan één maand en jonge kinderen zijn getroffen. Symptomen zijn bloed in de ontlasting, buikpijn, diarree, misselijkheid, overgeven en bloed braken.

Nieren

Wanneer de nieren zijn aangetast door mucormycose, ervaren patiënten koorts en pijn in de bovenbuik of rug.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Een arts of KNO-arts onderzoekt de patiënt grondig en merkt symptomen zoals koorts, sinuspijn, hoofdpijn en een gezwollen oog op. Daarnaast verzamelt de arts informatie over de symptomen en de medische geschiedenis van de patiënt.

Diagnostisch onderzoek

Afhankelijk van de symptomen kan de arts een CT-scan of een MRI-scan uitvoeren. Een definitieve diagnose wordt gesteld via een biopsie.

Differentiële diagnose

Mucormycose lijkt op het klinisch beeld van de volgende ziekten:

• Aspergillose (schimmelinfectie met longproblemen)
• Cellulitis (huidinfectie met pijnlijke, rode en gezwollen huid)
• Colonobstructie (verstopping in de darm met buikpijn en braken)
• Longembolie (afsluiting van een slagader in de longen)
• Miltvuur (antrax: symptomen aan huid, longen, maag en darmen)
• Nocardiose
• Sinusitis

Behandeling: Agressieve chirurgie

Bij mucormycose is het cruciaal om de patiënt zo snel mogelijk te opereren. Hierbij verwijdert de chirurg alle dode en geïnfecteerde weefsels, wat soms leidt tot medische complicaties zoals verlies van smaakvermogen of verwijdering van delen van de neus of het oog. Deze vorm van chirurgie is bijzonder agressief, maar zonder dergelijke ingrepen zijn de overlevingskansen aanzienlijk kleiner. Naast chirurgie neemt de patiënt antischimmelmiddelen via een ader (intraveneuze antimycotica). Nadat de infectie onder controle is, schakelt de patiënt over naar een ander geneesmiddel.

Prognose van de schimmelziekte

De prognose voor patiënten met mucormycose is slecht, zelfs na agressieve behandeling. Dit hangt af van de betrokken geïnfecteerde delen en de algemene gezondheid van de patiënt, maar over het algemeen overlijdt 50-85% van de patiënten aan deze schimmelziekte.

Complicaties van de ziekte

Soms treft de schimmel de ogen, wat kan leiden tot blindheid wanneer de oogzenuw is betrokken. Andere complicaties zijn stolling of verstopping van de bloedvaten van de hersenen of longen, zenuwschade en de dood.

Preventie van mucormycose

Hoewel mucormycose moeilijk te voorkomen is vanwege de alomtegenwoordige aard van de schimmels in de omgeving, kunnen bepaalde maatregelen het risico op infectie verkleinen, vooral bij immuungecompromitteerde patiënten.

Algemene preventieve maatregelen

• Vermijd direct contact met rottend organisch materiaal zoals compost, bladeren en hout.
• Draag beschermende kleding en handschoenen bij het werken met aarde of tuinieren.
• Gebruik maskers die goed aansluiten en geschikt zijn voor het filteren van schimmelsporen bij activiteiten zoals tuinieren, schoonmaken van stofrijke ruimtes of bij bouwwerkzaamheden.
• Zorg voor een goede wondverzorging en hygiëne om huidletsels te voorkomen of snel te behandelen.
• Vermijd gebieden met veel stof en schimmel, zoals bouwplaatsen of plekken met veel rottend materiaal.

Medische preventieve maatregelen

• Controleer en behandel onderliggende aandoeningen zoals diabetes om deze goed gereguleerd te houden.
• Beperk het gebruik van corticosteroïden en andere immunosuppressieve medicijnen indien mogelijk.
• Zorg voor een goede voeding om ondervoeding te voorkomen.
• Monitor regelmatig de bloedglucosespiegels bij patiënten met diabetes en pas de medicatie aan indien nodig.
• Voer regelmatige medische controles uit bij patiënten met verhoogd risico, zoals degenen die chemotherapie ondergaan, een orgaantransplantatie hebben gehad of HIV/AIDS hebben.

Omgevingsaanpassingen

• Houd de binnenlucht zo schoon mogelijk door regelmatig te ventileren en gebruik van luchtreinigers met HEPA-filters.
• Reinig en onderhoud regelmatig airconditioningsystemen en luchtbevochtigers om schimmelgroei te voorkomen.
• Voorkom ophoping van vocht in woonruimtes, bijvoorbeeld door lekkages snel te repareren en vochtige gebieden goed te ventileren.

Door deze preventieve maatregelen te volgen, kunnen immuungecompromitteerde patiënten hun risico op het oplopen van mucormycose aanzienlijk verkleinen. Regelmatige medische controles en aanpassingen in de leefomgeving spelen hierbij een cruciale rol.

Lees verder

• Mucormycose (agressieve schimmelinfectie) in oog (oogkas)
• Schimmel huidinfecties: Huidinfectie door schimmels
• Infecties aan hoofdhuid: Oorzaken, symptomen en behandeling