Mucormycose (agressieve schimmelinfectie) in oog (oogkas)

Ongeveer 1,7 gevallen per miljoen inwoners per jaar krijgen de zeldzame aandoening mucormycose (ook wel zygomycose genoemd). Mucormycose is een agressieve schimmelinfectie die vooral de sinussen en de longen, maar ook de huid, de maag, de darmen, de nieren en de ogen kan aantasten. De schimmel infecteert doorgaans alleen patiënten met een verzwakt immuunsysteem. Enkele kenmerken van deze infectieziekte zijn hangende oogleden, pijn rond de oogkas en verminderd gezichtsvermogen. Na de diagnose stelt de arts zo snel mogelijk schimmeldodende medicijnen voor. Zonder medische behandeling breidt de schimmelinfectie zich namelijk snel uit naar de hersenen, wat meestal een slechte prognose met zich meebrengt.

• Epidemiologie van mucormycose
• Oorzaken van mucormycose
• Schimmelsoorten die mucormycose veroorzaken
• Leefomgevingen en blootstelling aan schimmels
• Risicofactoren bij een verzwakt immuunsysteem
• Systemische verspreiding van schimmels in het lichaam
• Risicofactoren van mucormycose in de ogen
• Symptomen van mucormycose in de ogen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling met schimmeldodende medicijnen
• Prognose van infectieziekte in de oogkas
• Complicaties van agressieve schimmel
• Preventie van mucormycose in de ogen

Epidemiologie van mucormycose

Mucormycose, ook wel zygomycose genoemd, is een zeldzame maar zeer agressieve schimmelinfectie met een wereldwijde verspreiding. Naar schatting 1,7 mensen per miljoen inwoners krijgen jaarlijks te maken met deze infectie, maar de incidentie kan sterk variëren op basis van geografische locatie en risicofactoren. De aandoening treft met name mensen met een verzwakt immuunsysteem, waarbij het risico toeneemt door bepaalde chronische ziekten en behandelingen. Hieronder worden verschillende aspecten van de epidemiologie van mucormycose belicht.

Wereldwijde incidentie en verspreiding
Mucormycose komt wereldwijd voor, maar de incidentie verschilt per regio. In landen met gematigde klimaten komt vooral de rhino-orbitale vorm voor, waarbij sinussen en oogkassen zijn aangetast. Tropische gebieden kennen vaker de cutane vorm van mucormycose, waarbij de schimmelinfectie de huid en oppervlakkig weefsel infecteert, vaak na trauma. India heeft een van de hoogste incidenties ter wereld, mede door de combinatie van hoge aantallen patiënten met diabetes en de invloed van factoren zoals het gebruik van steroïden bij COVID-19-patiënten. De gevallen variëren dus niet alleen per locatie, maar ook per prevalentie van specifieke risicofactoren.

Rol van COVID-19 en stijging van de gevallen
Tijdens de COVID-19-pandemie nam het aantal mucormycosegevallen aanzienlijk toe, met name bij patiënten die COVID-19 doormaakten en hoge doses corticosteroïden kregen toegediend. Corticosteroïden, die worden gebruikt om de immuunrespons bij COVID-19 te onderdrukken, verzwakken de afweer tegen schimmels. Deze toename werd vooral gezien in landen zoals India, waar de infectie zelfs de bijnaam “zwarte schimmel” kreeg. De verhoogde incidentie was zo zorgwekkend dat mucormycose bij COVID-19-patiënten als epidemisch werd erkend en zorgde voor een hernieuwde focus op preventie en vroege diagnose.

Populaties met een hoger risico
Mucormycose treft voornamelijk patiënten met onderliggende gezondheidsproblemen die hun immuunsysteem verzwakken. Mensen met diabetes mellitus lopen het hoogste risico, vooral als de diabetes slecht gereguleerd is. Daarnaast zijn patiënten met hematologische maligniteiten, orgaantransplantaties, en mensen die langdurig immunosuppressiva gebruiken bijzonder kwetsbaar. Deze groepen hebben een verzwakte immuunrespons, waardoor schimmels zoals Rhizopus en Mucor een grotere kans hebben om te groeien en zich door het lichaam te verspreiden. Ongeveer 80% van de mucormycosegevallen wordt gemeld bij patiënten in deze risicogroepen.

Geografische en klimatologische invloed
De prevalentie van mucormycose wordt beïnvloed door geografische en klimatologische factoren. De schimmels die de infectie veroorzaken, zoals Rhizopus en Mucor, gedijen in warme en vochtige klimaten, en worden vaak aangetroffen in de bodem en op rottende organische materialen. In tropische gebieden met hogere temperaturen en vochtigheidsniveaus komen meer gevallen van cutane mucormycose voor, vaak na huidtrauma of wonden die geïnfecteerd raken met schimmels. In gematigde klimaten komen luchtweg- en sinusinfecties vaker voor, omdat mensen hier vaker blootgesteld worden aan sporen in binnenruimten.

Behandeling en mortaliteit per regio
De behandelmogelijkheden en uitkomsten van mucormycose verschillen aanzienlijk per regio en beschikbare medische faciliteiten. In ontwikkelde landen met toegang tot gespecialiseerde antischimmeltherapieën en chirurgische interventies is de overlevingskans vaak hoger, vooral bij vroegtijdige diagnose. In ontwikkelingslanden daarentegen zijn de sterftecijfers vaak hoger door beperkte toegang tot zorg, vertraagde diagnoses en beperkte behandelmogelijkheden. De mortaliteit van mucormycose varieert wereldwijd en ligt tussen 20 en 80%, waarbij de hoogste sterftecijfers worden gezien in regio’s met een gebrek aan adequate gezondheidszorg en middelen.

Preventieve maatregelen en epidemiologische trends
Gezien het ernstige en vaak dodelijke verloop van mucormycose, zijn preventieve maatregelen essentieel, vooral in gebieden met een hoge incidentie. Dit omvat goede controle van onderliggende ziekten zoals diabetes, beperkt gebruik van immunosuppressiva en corticosteroïden, en snelle medische opvolging bij patiënten met een verhoogd risico. In risicovolle regio’s is er een toename van bewustwordingscampagnes en screening voor vroege tekenen van schimmelinfecties. Dit heeft bijgedragen aan een toename van vroege diagnoses in sommige regio’s en kan mogelijk de sterftecijfers op lange termijn verlagen.

Mucormycose blijft wereldwijd een zeldzame maar ernstige infectieziekte met een variabele incidentie en mortaliteit, afhankelijk van de locatie, gezondheidszorgsystemen en prevalentie van onderliggende risicofactoren.

Oorzaken van mucormycose

Schimmelsoorten die mucormycose veroorzaken

Verschillende schimmels kunnen de oogkas infecteren en mucormycose veroorzaken. De belangrijkste organismen die oogkasontsteking kunnen veroorzaken, zijn soorten zoals Rhizopus, Mucor en Absidia. In sommige gevallen is ook Aspergillus betrokken (wat aspergillose veroorzaakt). Vanwege de nabijheid van de sinussen bij de oogkas verspreiden deze schimmelinfecties zich vaak vanuit de sinussen naar de oogkas. Deze verspreiding vindt meestal plaats bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem, aangezien gezonde patiënten over het algemeen minder vatbaar zijn voor deze infecties. Naast verspreiding vanuit de sinussen kan de schimmel ook via een directe weg de oogkas bereiken na een oogletsel, of via de bloedbaan als de schimmel elders in het lichaam aanwezig is.

Leefomgevingen en blootstelling aan schimmels

De schimmels die mucormycose veroorzaken, zijn wijdverspreid in het milieu en gedijen in vochtige en organische materialen zoals bodem, compost, en rottende planten. Blootstelling aan deze schimmels vindt vaak plaats via inademing of via huidcontact, vooral bij verwondingen. Hoewel iedereen in contact komt met deze schimmelsporen, lopen alleen personen met een zwak afweersysteem een aanzienlijk risico op infectie. Verhoogde blootstelling kan ook plaatsvinden in omgevingen waar rottend organisch materiaal aanwezig is, zoals bij tuinieren, landbouw, of verblijf in vochtige, slecht geventileerde ruimtes. Deze omgevingsfactoren kunnen in combinatie met een verzwakt immuunsysteem bijdragen aan het ontstaan van mucormycose.

Risicofactoren bij een verzwakt immuunsysteem

Mucormycose komt voornamelijk voor bij patiënten met een aangetast immuunsysteem, zoals bij diabetespatiënten, personen die immunosuppressieve medicatie gebruiken, of patiënten met bepaalde hematologische aandoeningen zoals leukemie. Diabetes mellitus, vooral in ongecontroleerde vormen die leiden tot diabetische ketoacidose, schept een gunstige omgeving voor de groei van schimmels. Het gebruik van corticosteroïden verzwakt eveneens het immuunsysteem, wat de kans op schimmelinfecties verhoogt. Daarnaast zijn patiënten die een orgaantransplantatie hebben ondergaan, kwetsbaar voor infecties zoals mucormycose vanwege de noodzaak van immunosuppressiva. Eenmaal in het lichaam verspreiden de schimmelsporen zich vaak via de slijmvliezen in de neus en mond en kunnen ze doorgroeien naar de sinussen en uiteindelijk de oogkas, waar ze ernstige en soms onomkeerbare schade kunnen aanrichten.

Systemische verspreiding van schimmels in het lichaam

Mucormycose kan zich door het lichaam verspreiden via de bloedbaan, vooral bij patiënten met een reeds aanwezige infectie op een andere plaats. Wanneer de schimmel in de bloedbaan terechtkomt, kan deze zich vestigen in diverse organen, waaronder de longen, darmen, nieren en hersenen. Deze verspreiding leidt vaak tot levensbedreigende complicaties, zoals hersenvliesontsteking of longinfecties, waarbij de infectie zich via bloedvaten naar de oogkas kan uitbreiden. Het risico op systemische verspreiding is hoger bij patiënten met een ernstig aangetast immuunsysteem, zoals bij HIV/AIDS-patiënten, chemotherapiepatiënten of patiënten met chronische nierziekten.

Risicofactoren van mucormycose in de ogen

Mucormycose is een acute schimmelinfectie veroorzaakt door de schimmelsoorten Rhizopus, Mucor en Absidia. Meestal is de schimmel aanwezig bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem, wat het gevolg is van:

• bloedkanker zoals leukemie of de ziekte van Kahler (kanker van plasmacellen met botpijn)
• brandwonden
• chemotherapie (voor de behandeling van kanker)
• diabetes mellitus (suikerziekte) en diabetische ketoacidose, de belangrijkste risicofactor voor de ziekte
• een beenmergtransplantatie
• een behandeling met deferoxamine, medicijn voor de behandeling van hemochromatose, een bloedziekte waarbij ijzeropstapeling gebeurt
• een behandeling met meerdere bloedtransfusies
• hiv of aids
• intraveneus (via een ader) drugsgebruik
• langdurig gebruik van corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) of andere immunosuppressiva (geneesmiddelen die het immuunsysteem onderdrukken)
• metabole acidose
• neutropenie (verlaagd aantal neutrofielen = soort witte bloedcellen)
• ondervoeding

Symptomen van mucormycose in de ogen

De tijd tussen de blootstelling aan de schimmel en het tot uiting komen van de symptomen (incubatieperiode) bedraagt bij mucormycose vijf tot zestien dagen, maar in de medische literatuur zijn ook patiënten bekend waarbij de klachten sneller of later optreden. Meestal treden eerst niet-specifieke tekenen op waarna zeer snel oogproblemen tot stand komen.

Beginnende, niet-specifieke symptomen
De klinische presentatie van een ooginfectie die veroorzaakt is door mucormycose is meestal acuut. Niet-specifieke symptomen zijn:

• (bloederige) slijmen uit de neus
• aangezichtspijn
• benauwdheid
• een algemeen ziek gevoel (malaise)
• een gevoelige sinus
• een loopneus
• een neusbloeding (epistaxis)
• een verstopte neus
• hoofdpijn
• koorts

Late symptomen
Late, ooggerelateerde symptomen treden op wanneer de schimmelinfectie aan de ogen de zenuwen en bloedvaten van de oogkas is binnengedrongen. Dit gebeurt zeer snel, vaak zelfs binnen een dag. Deze symptomen komen hierbij tot uiting:

• chemosis (zwelling van het oogbindvlies)
• dubbelzien (diplopie)
• een verminderd gezichtsvermogen of het volledig verlies van het gezichtsvermogen
• een zwelling en ontsteking rond de oogkas (periorbitaal oedeem)
• gevoelsverlies aan het hoornvlies (de cornea)
• oftalmoplegie (oogspierverlamming)
• periorbitale pijn (pijn rond de oogkas)
• proptosis (uitpuilende ogen)
• ptosis (hangende oogleden)
• roodheid rond de ogen
• wazig zien
• zwelling rond de ogen
• zwelling van het gezicht

Het organisme dringt mogelijk de bloedvaten binnen, waardoor een verstopping / afsluiting ontstaat (vasculaire occlusie), wat leidt tot ischemische weefselnecrose (afsterven van weefsel als gevolg van zuurstoftekort). Een weefselinfarct en necrose veroorzaken ook de typische zwartgekleurde eschara (dood stukje weefsel) op de mond, het nasale septum (neustussenschot) en de gezichtshuid, hetgeen meestal late symptomen van de infectie zijn. Een invasie en occlusie van de centrale retinale arterie (netvliesslagader) of choroïdale vasculatuur (vaatstelsel van het vaatvlies) is verantwoordelijk voor het vroege en ernstige visuele verlies.

Alarmsymptomen

Dubbelzien
Wanneer mucormycose de oogkas aantast, kan de groei van de schimmel op de zenuwen en spieren rondom het oog drukken. Dit veroorzaakt soms dubbelzien (diplopie) doordat de coördinatie van oogbewegingen verstoord raakt. Het zien van dubbele beelden kan een vroeg alarmsymptoom zijn van deze infectie en wijst op een verergering van de zwelling en aantasting van oogstructuren.

Gevoelloosheid van het gezicht
Gevoelloosheid in delen van het gezicht, vooral rond de oogkas, kan duiden op zenuwcompressie door de schimmelgroei. Dit symptoom kan zich voordoen wanneer mucormycose de nabijgelegen zenuwen beïnvloedt, zoals de nervus trigeminus. Deze gevoelloosheid kan zich uitbreiden naar de wangen en bovenkaak, wat een ernstige aanwijzing is voor weefselinvasie.

Koorts
Koorts kan optreden als gevolg van een systemische reactie op de infectie, vooral wanneer de schimmel zich snel verspreidt en de ontstekingsreactie in het lichaam toeneemt. Dit alarmsymptoom, in combinatie met andere lokale tekenen zoals roodheid en zwelling, kan wijzen op een agressieve infectie en moet snel worden geëvalueerd.

Oogpijn
Ernstige pijn rond of in het oog kan duiden op de verspreiding van de infectie in de oogkas. Deze pijn is vaak aanhoudend en intens, wat suggereert dat de schimmel diepere lagen van het weefsel aantast. Oogpijn is een ernstig alarmsymptoom bij mucormycose en vraagt om onmiddellijke medische aandacht.

Roodheid en zwelling rond het oog
Een van de eerste zichtbare tekenen van mucormycose kan roodheid en zwelling rond het oog zijn. Dit symptoom ontstaat door ontsteking en kan snel verergeren. De zwelling kan gepaard gaan met warmte en pijn bij aanraking en kan de oogfunctie ernstig beïnvloeden.

Verlies van gezichtsvermogen
Wanneer de infectie zich verder verspreidt, kan het gezichtsvermogen aangetast raken. Verlies van gezichtsvermogen kan zich geleidelijk voordoen, afhankelijk van de mate van zenuw- of weefselschade veroorzaakt door de schimmel. Dit symptoom vormt een cruciale aanwijzing voor een vergevorderd stadium van mucormycose en vereist dringende medische interventie.

Verstoorde oogbewegingen
Mucormycose kan de spieren rond het oog aantasten, wat leidt tot moeite met het bewegen van het oog in bepaalde richtingen. Dit symptoom kan veroorzaakt worden door spierinvasie of druk op zenuwen. Verstoorde oogbewegingen kunnen samen met dubbelzien en pijn wijzen op een vergevorderde infectie en moeten snel worden onderzocht.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek
Een CT-scan of MRI-scan van de oogkas en sinusbijholten is geïndiceerd bij patiënten met niet-gecontroleerde diabetische of bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem met een acute aanvang van oogspierverlamming, uitpuilende ogen en een verminderd gezichtsvermogen om mucormycose uit te sluiten. De bevestiging van de diagnose gebeurt door een biopsie uit escharamateriaal of door het wegnemen van een stukje weefsel bij de sinusbijholten of oogkas.

Differentiële diagnose
Schimmelinfecties van de oogkas zijn relatief zeldzaam en bootsen mogelijk andere infectieuze, ontstekings- en neoplastische oogkasproblemen na, zoals orbitale cellulitis (huidinfectie rond de ogen met pijnlijke, rode en gezwollen huid), orbitale aspergillose (schimmelinfectie met longproblemen), een orbitale pseudotumor (oogkasaandoening met zwelling van de weefsels), een mucocele invasie, een schildklieroogziekte (oogziekte van Graves), een oogkastumor en een traankliertumor. Af en toe is de diagnose hierdoor vertraagd.

Behandeling met schimmeldodende medicijnen

Orbitale mucormycose vereist een snelle medische behandeling met antimycotica (schimmeldodende medicijnen). De arts dient dit intraveneus (via een ader) toe. Diverse medicijnen zijn beschikbaar. Één van deze medicijnen is mogelijk giftig voor de nieren (nefrotoxisch) en daarom is een goede monitoring van de nierfuncties nodig. Een uitgebreid chirurgisch debridement (wondtoilet: dood weefsel verwijderen) is nodig bij de meeste patiënten om het necrotische weefsel te verwijderen. Door het wondtoilet kunnen de antifungale medicijnen (geneesmiddelen tegen schimmels) ook in staat zijn om het lichaam binnen te dringen. De chirurgische procedure varieert van een drainage van de betrokken sinussen tot een radicale orbitale exenteratie (operatie waarbij de chirurg de gehele oogkas ledigt). Wanneer voorts neurologische schade is opgetreden, is een dringende neurochirurgische raadpleging nodig. Hyperbarische zuurstoftherapie is ook effectief bij de behandeling van mucormycose. Hierdoor vermindert namelijk de lokale acidose (te hoge zuurgraad van het bloed) die de schimmelgroei bevordert. Het is tot slot belangrijk om de onderliggende aandoeningen (zoals diabetische ketoacidose of systemische immunosuppressie) te behandelen om de infectie ook onder controle te krijgen.

Prognose van infectieziekte in de oogkas

Mucormycose in de oogkas is een uiterst gevaarlijke infectie, die vaak moeilijk te behandelen is vanwege het snelle en destructieve verloop. De infectie is met name levensbedreigend bij personen met een verzwakt immuunsysteem en vraagt om onmiddellijke medische interventie. Hieronder worden verschillende factoren en aspecten besproken die de prognose van mucormycose in de oogkas beïnvloeden.

Moeilijke diagnose en risico van vertraging
Het vroegtijdig herkennen van mucormycose blijft een uitdaging omdat de symptomen vaak vaag zijn en overeenkomen met die van andere infecties zoals bacteriële of virale sinusitis. De symptomen beginnen meestal met zwelling, roodheid en pijn rond het oog, maar deze kunnen snel escaleren zonder tijdige behandeling. Hierdoor wordt de diagnose vaak vertraagd, wat het risico op ernstige complicaties vergroot. Tegen de tijd dat de infectie wordt vastgesteld, heeft de schimmel zich vaak al verspreid, wat de behandelopties beperkt en de kans op herstel verkleint.

Behandelingsopties en effectiviteit
De behandeling van mucormycose in de oogkas vereist een combinatie van agressieve antischimmelmedicatie, zoals amfotericine B, en vaak chirurgische ingrepen om geïnfecteerd weefsel te verwijderen. In ernstige gevallen kan het zelfs nodig zijn om het aangetaste oog volledig te verwijderen (exenteratie) om verspreiding naar vitale structuren, zoals de hersenen, te voorkomen. Ondanks deze ingrepen blijft de prognose vaak slecht, omdat de infectie zich al naar andere delen van het lichaam kan hebben verspreid. De effectiviteit van de behandeling hangt sterk af van hoe vroeg de diagnose wordt gesteld en van de onderliggende gezondheidstoestand van de patiënt.

Invloed van het immuunsysteem op de prognose
Patiënten met een sterk verzwakt immuunsysteem, zoals mensen met diabetes, orgaantransplantaties, leukemie, of langdurig gebruik van immunosuppressiva, lopen een veel groter risico op ernstige complicaties en een slechtere prognose. Mucormycose profiteert van een verzwakt immuunsysteem om zich snel te verspreiden door het lichaam. Bij deze patiënten is de infectie vaak moeilijk onder controle te krijgen, zelfs met agressieve behandeling, waardoor het risico op overlijden aanzienlijk hoger ligt dan bij personen met een intact immuunsysteem.

Sterftecijfers en complicaties
De mortaliteit van mucormycose in de oogkas varieert sterk, maar wordt geschat tussen 20 en 80%. Dit brede bereik is afhankelijk van factoren zoals de snelheid van diagnose, de mate van verspreiding bij ontdekking, en de gezondheid van de patiënt. De verspreiding naar de hersenen, ook bekend als rhino-orbitocerebrale mucormycose, leidt vaak tot een zeer slechte prognose, waarbij het sterfterisico aanzienlijk toeneemt door complicaties zoals hersenabcessen, meningitis, en sinus cavernosustrombose. Deze complicaties zijn levensbedreigend en vragen om onmiddellijke medische interventie.

Complicaties van agressieve schimmel

Mucormycose in de oogkas kan zich snel verspreiden en leidt tot ernstige complicaties die vaak levensbedreigend zijn. Hieronder worden enkele van de belangrijkste complicaties besproken.

Uitbreiding naar de hersenen en neurologische complicaties
Wanneer mucormycose zich verspreidt van de sinussen en oogkas naar de hersenen, ontstaan ernstige complicaties zoals hersenvliesontsteking (meningitis) en hersenabcessen. De infectie kan ook leiden tot sinus cavernosustrombose, een zeldzame maar levensbedreigende aandoening waarbij bloedstolsels zich vormen in de sinus cavernosus, een grote veneuze structuur nabij de basis van de hersenen. Deze aandoening veroorzaakt hevige pijn, verlies van oogbewegingen, visusverlies en kan leiden tot coma of overlijden als deze niet onmiddellijk wordt behandeld.

Risico op sepsis en systemische verspreiding
Bij verdere verspreiding via de bloedbaan kan mucormycose systemisch worden en sepsis veroorzaken. Deze toestand ontstaat wanneer het immuunsysteem overweldigd raakt door de infectie, wat leidt tot ontstekingen door het hele lichaam, orgaanfalen en mogelijk overlijden. Sepsis is een ernstige complicatie die vaak voorkomt bij patiënten met een zwak immuunsysteem en is moeilijk te behandelen in combinatie met mucormycose, omdat zowel de infectie als de ontstekingsreactie levensbedreigend zijn.

Gezichtsverlies en permanente schade aan het oog
Zelfs wanneer mucormycose beperkt blijft tot de oogkas, kan de infectie snel de oogzenuw en andere oogstructuren beschadigen, wat leidt tot blijvend gezichtsverlies of volledige blindheid in het aangetaste oog. De schade aan de oogstructuren is vaak onomkeerbaar, zelfs met snelle behandeling. In sommige gevallen kan het nodig zijn om het oog chirurgisch te verwijderen om verdere verspreiding te voorkomen, wat leidt tot permanente visuele en esthetische beperkingen voor de patiënt.

Preventie van mucormycose in de ogen

Preventie van mucormycose richt zich voornamelijk op het verminderen van de risicofactoren en het optimaliseren van de zorg voor patiënten met een verzwakt immuunsysteem:

• Optimalisatie van diabetische controle bij patiënten met diabetes mellitus, inclusief het reguleren van bloedglucosewaarden en het voorkomen van diabetische ketoacidose.
• Beperken van blootstelling aan schimmelsporen door het vermijden van contact met verrot organisch materiaal en het dragen van een masker in omgevingen met een hoge schimmelbelasting, zoals bij renovatiewerkzaamheden of in stoffige omgevingen.
• Gebruik van antifungale profylaxe bij patiënten met een sterk verzwakt immuunsysteem die risico lopen op schimmelinfecties.
• Regelmatige controles voor patiënten met aandoeningen die het immuunsysteem onderdrukken, zoals patiënten onder behandeling met immunosuppressiva of chemotherapie.
• Zorg voor goede hygiëne bij patiënten met open wonden of huidletsels om secundaire infecties te voorkomen.

Lees verder

• Mucormycose: Schimmelziekte aan sinussen, hersenen en longen
• Ooginfecties door bacteriën, schimmels en virussen