Acuut nierletsel (niertrauma): Plots verlies van nierfunctie

Een acuut nierletsel (ook wel acuut niertrauma) is een medische noodtoestand waarbij een plotseling verlies van de nierfunctie optreedt. De nieren spelen een cruciale rol bij het verwijderen van afvalstoffen uit het bloed en het reguleren van het vochtniveau in het lichaam. Wanneer acuut nierletsel zich voordoet, kunnen de nieren hun functie niet naar behoren uitvoeren, wat leidt tot ernstige gezondheidsproblemen. Acuut nierletsel kan ontstaan voordat het bloed de nieren bereikt, binnenin de nieren zelf (meest voorkomend), of wanneer urine de nieren verlaat en zich naar de blaas verplaatst. Verschillende aandoeningen en omgevingsfactoren, zoals medicijnen, kunnen leiden tot deze nierbeschadiging. Enkele symptomen van acute nierschade zijn onder andere weinig plassen, verwardheid en zwelling van de benen. De behandeling richt zich voornamelijk op het aanpakken van de onderliggende oorzaak, waardoor de nieren de kans krijgen om te herstellen.

• Epidemiologie van acuut nierletsel
• Mechanisme
• Oorzaken van schade aan de nieren
• Bloed kan niet naar de nieren
• Blokkering van nieren
• Directe nierschade
• Risicofactoren van Plots verlies van nierfunctie
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen bij acuut nierletsel
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van nierletsel
• Prognose
• Complicaties van acute nierschade
• Preventie van nierbeschadiging

Epidemiologie van acuut nierletsel

Acuut nierletsel treft jaarlijks miljoenen mensen wereldwijd. Het komt vaker voor bij oudere volwassenen, vooral zij die lijden aan chronische aandoeningen zoals diabetes mellitus en hypertensie. Daarnaast worden mensen op de intensive care-afdelingen vaker getroffen, mede door de complexiteit van hun medische toestand en de intensieve behandelingen die zij ondergaan.

Mechanisme

Het mechanisme van acuut nierletsel betreft de directe schade aan de nieren door fysieke trauma's. Niertrauma kan op verschillende manieren optreden, afhankelijk van de aard van het letsel. De meeste gevallen van acuut nierletsel zijn het gevolg van plotselinge, krachtige impacten die de nierfunctie verstoren en in ernstige gevallen kunnen leiden tot nierfalen.

Direct trauma
Het meest voorkomende mechanisme van acuut nierletsel is direct trauma, zoals bij verkeersongevallen, vallen of sportblessures. Deze traumas kunnen leiden tot contusies, scheuren of barsten in de nier. De kracht van de impact kan ook schade veroorzaken aan de omliggende bloedvaten, wat kan leiden tot inwendige bloedingen en verstoringen van de nierfunctie.

Inwendige schade door compressie
Bij compressie van de nieren kan het nierweefsel ernstig worden beschadigd. Dit mechanisme kan optreden wanneer de nier tussen twee harde oppervlakken komt te zitten, zoals bij bepaalde verkeersongevallen of ongevallen waarbij de buik in contact komt met een object. De beschadiging van de nierstructuren kan leiden tot acute nierinsufficiëntie door een vermindering van de doorbloeding en het afsterven van niercellen.

Vasculaire schade
Schade aan de bloedvaten die de nieren van bloed voorzien is een ander belangrijk mechanisme. Wanneer de bloedvaten scheuren of blokkeren, kan dit leiden tot ischemie (gebrek aan bloedtoevoer), wat de nierfunctie ernstig kan beïnvloeden. In sommige gevallen kan er sprake zijn van acute nierinsufficiëntie als gevolg van onvoldoende doorbloeding van het nierweefsel.

Oorzaken van schade aan de nieren

Een acuut nierletsel is een plotselinge episode van nierfalen of nierbeschadiging die binnen enkele uren of dagen optreedt. Dit resulteert in een opeenhoping van afvalproducten in het bloed, wat de nieren belemmert om de vochtbalans in het lichaam te behouden. Bovendien kan het plotse verlies van nierfunctie problemen veroorzaken in andere organen, zoals de hersenen, het hart en de longen. Ondanks de naam is acuut nierletsel niet het gevolg van een fysieke klap op de nieren, maar eerder van problemen zoals onvoldoende bloedtoevoer naar de nieren, problemen in de nieren zelf, of obstructies in de urinewegen.

Bloed kan niet naar de nieren

Bloed kan mogelijk niet de nieren bereiken vanwege oorzaken zoals bloedverlies, overmatig vochtverlies (uitdroging door bijvoorbeeld ernstige diarree), bloedvatproblemen of infecties.

Blokkering van nieren

Sommige patiënten kunnen geen urine uit het lichaam afvoeren door bijvoorbeeld:

• bloedstolsels in de urinewegen
• een prostaatvergroting
• kanker: blaaskanker, prostaatkanker of baarmoederhalskanker
• neurologische problemen waardoor de blaas en het plassen worden aangetast
• nierstenen

Directe nierschade

Een probleem binnen de nier zelf kan leiden tot acuut nierletsel. Dit kan gebeuren door bijvoorbeeld een operatie, een ontsteking, infecties zoals sepsis, multiple myeloom (ziekte van Kahler: kanker van plasmacellen met botpijn), bloedstolsels of bijwerkingen van medicijnen.

Risicofactoren van Plots verlies van nierfunctie

Patiënten op de afdeling intensieve zorgen en ouderen lopen een verhoogd risico op acute nierbeschadiging.

Aandoeningen

Een acuut nierletsel komt vaker voor bij patiënten met bepaalde aandoeningen en medische problemen.

• blokkades, door bijvoorbeeld een goedaardige prostaatvergroting of een blaastumor
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• hoge bloeddruk
• maagbloeding of darmbloeding
• hartaandoeningen
• leveraandoeningen
• nieraandoeningen
• complicaties na een operatie of ziekenhuisopname
• uitdroging

Omgevingsfactoren

Daarnaast zijn bepaalde omgevingsfactoren geassocieerd met een verhoogd risico op nierletsel:

• bepaalde medicijnen: overdosis van niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's), sommige bloeddruk- of hartmedicijnen bij aanwezigheid van uitdroging
• illegale drugs

Risicogroepen

Bepaalde patiëntengroepen hebben een verhoogd risico op acuut nierletsel. Dit kan te maken hebben met specifieke factoren die het lichaam vatbaarder maken voor nierbeschadiging of met bepaalde medische aandoeningen die de nierfunctie al verzwakken.

Jonge mannen
Jonge mannen, vooral tussen de 20 en 50 jaar, zijn vaker betrokken bij risicovolle activiteiten zoals autorijden, contact sporten of extreme sporten. Dit verhoogt hun kans op het oplopen van acuut nierletsel door fysieke trauma's.

Ouderen
Ouderen hebben een verhoogd risico op nierletsel door valincidenten of medische complicaties. Naarmate mensen ouder worden, neemt de sterkte van de botten af en wordt het lichaam minder bestand tegen trauma. Daarnaast kunnen onderliggende gezondheidsproblemen, zoals verminderde nierfunctie, het herstelvermogen van ouderen beperken.

Patiënten met nierziekten
Patiënten met pre-existente nierziekten, zoals chronische nierinsufficiëntie, hebben een verhoogd risico op acuut nierletsel. De verminderde nierfunctie maakt het moeilijker voor de nieren om zich te herstellen van schade.

Symptomen

Niet alle patiënten met acuut nierletsel vertonen symptomen, vooral niet in gevallen van mild verlies van nierfunctie. Bij ernstiger verlies van de nierfunctie verschijnen de symptomen echter snel, binnen enkele uren of dagen. Mogelijke klachten zijn:

• diarree
• donkere urine of rode urine
• algemeen ziek gevoel
• bleke huid
• gewichtstoename
• huiduitslag
• verlies van eetlust
• zwelling rond de ogen
• zwelling van de benen
• zwelling van de enkels
• epileptische aanvallen of coma in ernstige gevallen
• kortademigheid
• minder dan normaal plassen of meer dan normaal plassen
• misselijkheid of braken
• pijn of druk op de borst
• slaperigheid
• spierkrampen
• spierzwakte
• uitdroging
• vermoeidheid
• verwardheid

Alarmsymptomen bij acuut nierletsel

Alarmsymptomen van acuut nierletsel kunnen variëren van milde pijnklachten tot ernstige tekenen van nierfalen. Het is belangrijk om deze symptomen snel te herkennen om verdere schade aan de nieren te voorkomen.

Pijn in de onderrug of buik
Pijn in de onderrug of buik is een veelvoorkomend symptoom bij acuut nierletsel. Deze pijn kan scherp of dof zijn en wordt vaak verergerd door beweging of druk op de aangedane nier.

Bloed in de urine
Hematurie, of bloed in de urine, is een belangrijk alarmsymptoom van acuut nierletsel. Dit kan optreden door beschadiging van de bloedvaten in de nieren. De urine kan een roze of rode kleur hebben, wat duidt op de aanwezigheid van bloed.

Afname van urineproductie
Een plotselinge afname van de urineproductie, of oligurie, kan wijzen op een verstoorde nierfunctie als gevolg van trauma. Dit kan leiden tot ophoping van afvalstoffen in het lichaam, wat kan resulteren in vergiftiging en verdere schade aan de nieren.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van acuut nierletsel begint met een gedetailleerd vraaggesprek over de symptomen en de gezondheidsgeschiedenis van de patiënt, gevolgd door een lichamelijk onderzoek. Vervolgens voert de arts een bloedonderzoek en urineonderzoek uit. Deze laboratoriumtesten zijn essentieel om toxines (gifstoffen) en eiwitten te meten, en om de dagelijkse urineproductie te evalueren. Beeldvormende technieken zoals een nierechografie, CT-scan, MRI-scan of MRA-scan helpen bij het identificeren van de oorzaak van de acute nierschade. In sommige gevallen is een nierbiopsie nodig, waarbij een klein stukje nierweefsel wordt verwijderd en onder een microscoop wordt onderzocht.

Behandeling van nierletsel

De behandeling van acuut nierletsel is afhankelijk van de oorzaak en de ernst van de schade. Als medicijnen de oorzaak zijn, wordt het gebruik ervan gestopt of vervangen door een ander middel. Overdosis van NSAID’s moet worden vermeden. Daarnaast is het belangrijk om goed voor het lichaam te zorgen en de bloeddruk stabiel te houden. Patiënten met diabetes mellitus moeten hun bloedsuikerspiegel zorgvuldig beheren. Bij uitdroging is intraveneuze vochttoediening noodzakelijk. Soms zijn voedingsaanpassingen, zoals het beperken van zout- en eiwitinname, nodig. In ernstigere gevallen kan dialyse vereist zijn om de nierfunctie tijdelijk over te nemen totdat de nieren herstellen. Tot slot behandelt de arts eventuele nierstenen en schrijft hij antibiotica voor bij infecties.

Prognose

De prognose bij acuut nierletsel varieert sterk en is afhankelijk van de onderliggende oorzaak, de snelheid van diagnose en de effectiviteit van de behandeling. Bij vroege ontdekking en tijdige behandeling kan de nierfunctie volledig herstellen, vooral als de schade mild is. Patiënten die dialyse nodig hebben, kunnen in veel gevallen ook herstellen, maar het proces kan langer duren. Bij ernstige schade, vooral als andere organen betrokken zijn, kan de prognose echter slechter zijn, en in sommige gevallen kan chronisch nierfalen ontstaan, wat levenslange dialyse of een niertransplantatie noodzakelijk maakt.

Complicaties van acute nierschade

Zonder snelle en adequate behandeling kunnen er abnormaal hoge niveaus van zouten en chemicaliën in het lichaam ontstaan, wat de werking van andere organen kan verstoren. Na een acuut nierletsel is er een verhoogd risico op andere gezondheidsproblemen, zoals chronische nierziekte, beroerte, en hartaandoeningen. Daarnaast neemt het risico op herhaald nierletsel toe bij elke nieuwe episode van acute nierbeschadiging. Andere ernstige complicaties zijn onder meer hoge kaliumspiegels in het bloed (hyperkaliëmie), longoedeem (vochtophoping in de longen) en metabole acidose, een toestand waarbij het bloed te zuur wordt.

Preventie van nierbeschadiging

Preventie van acuut nierletsel richt zich voornamelijk op het verminderen van de risicofactoren die leiden tot fysiek trauma. Door veiligheidsmaatregelen te nemen en risicovolle activiteiten te vermijden, kan het aantal gevallen van acuut nierletsel aanzienlijk worden verminderd.

Veiligheidsmaatregelen
Het dragen van veiligheidsgordels in voertuigen en beschermende uitrusting tijdens sporten zijn cruciale preventieve maatregelen om niertrauma te voorkomen. Het naleven van verkeersregels en het vermijden van risicovolle rijomstandigheden kan het aantal verkeersongevallen verlagen.

Chirurgische voorzorgsmaatregelen
Bij medische ingrepen die de nieren kunnen aantasten, moeten artsen voorzorgsmaatregelen nemen om schade aan de nieren te minimaliseren. Dit kan onder meer het zorgvuldig monitoren van de nierfunctie tijdens operaties en het beperken van het gebruik van schadelijke medicijnen omvatten.

Vermijden van risicovolle activiteiten
Mensen die al een verhoogd risico op acuut nierletsel hebben, zoals ouderen of patiënten met nierziekten, moeten risicovolle activiteiten vermijden, zoals bepaalde sportactiviteiten of lichamelijk intensieve beroepen.

Lees verder

• Nierfalen: Verminderde of afwezige nierfunctie
• Nierbiopsie: Wegnemen van weefselmonster nier (nierbiopt)
• Niergezondheid: Tips voor gezonde nieren & goede nierfunctie
• Nierstenen: Vorming van kristallen met pijn in buik en rug
• Nierpijn: Oorzaken van pijn aan nier of pijnlijke nieren