Bacteriële conjunctivitis (oogbindvliesontsteking)

Conjunctivitis, ook wel oogbindvliesontsteking genoemd, kan worden veroorzaakt door verschillende factoren zoals chemische, traumatische, toxische, fungale (schimmel), virale, bacteriële of allergische invloeden. Algemene symptomen van conjunctivitis zijn pijn, roodheid en afscheiding uit het oog, terwijl de gezichtsscherpte meestal nauwelijks of slechts mild wordt aangetast. Ongeveer 30% van de gevallen van conjunctivitis is bacterieel van aard. De behandeling omvat meestal antibiotica en/of zelfzorgmaatregelen, wat vaak leidt tot een goede uitkomst. Onbehandelde bacteriële conjunctivitis kan echter leiden tot ernstige complicaties voor het gezichtsvermogen.

• Epidemiologie
• Voorkomen bij kinderen en volwassenen
• Seizoensgebonden trends
• Mechanisme
• Infectie en bacteriële verspreiding
• Ontsteking en immuunrespons
• Oorzaken en risicofactoren bacteriële conjunctivitis
• Risicogroepen
• Pasgeborenen en jonge kinderen
• Volwassenen met specifieke risicofactoren
• Specifieke beroepsgroepen
• Ouderen
• Symptomen: Veel afscheiding uit de ogen
• Alarmsymptomen
• Hevige roodheid en pijn
• Wazig zicht en gevoeligheid voor licht
• Overvloedige en aanhoudende pusvorming
• Zwelling van het ooglid en omliggende weefsels
• Koorts en algemene malaise
• Verminderde reactie op standaardbehandeling
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via antibiotica of ondersteunend
• Prognose oogbindvliesontsteking is uitstekend
• Complicaties
• Preventie van bacteriële conjunctivitis

Epidemiologie

Voorkomen bij kinderen en volwassenen

Bacteriële conjunctivitis is een van de meest voorkomende oorzaken van roodheid en irritatie van het oog, met een piekincidentie bij jonge kinderen. Scholen en kinderdagverblijven zijn vaak broedplaatsen voor uitbraken.

Seizoensgebonden trends

Hoewel de aandoening het hele jaar door voorkomt, zijn uitbraken van bacteriële conjunctivitis vaker in de herfst en winter te zien, mogelijk door de toename van luchtweginfecties.

Mechanisme

Bacteriële conjunctivitis is een ontsteking van het bindvlies van het oog die wordt veroorzaakt door een bacteriële infectie. Het bindvlies, ook wel conjunctiva genoemd, is een dun, doorzichtig membraan dat de binnenkant van de oogleden en het witte deel van de oogbol bedekt. Het mechanisme van deze aandoening omvat de interactie tussen bacteriën, de afweermechanismen van het oog en de daaropvolgende immuunrespons.

Infectie en bacteriële verspreiding

De infectie begint wanneer bacteriën het oog binnendringen via direct contact, bijvoorbeeld door het aanraken van het oog met besmette handen, of door indirect contact met besmette oppervlakken en voorwerpen, zoals handdoeken of cosmetica. Andere bronnen van bacteriën kunnen de neusholte, huidlaesies of luchtwegen zijn. Veelvoorkomende bacteriële veroorzakers zijn Staphylococcus aureus, Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, en Moraxella catarrhalis. Bij pasgeborenen zijn Neisseria gonorrhoeae en Chlamydia trachomatis belangrijke pathogenen.

Zodra bacteriën zich in het bindvlies nestelen, hechten ze zich aan de cellen van de conjunctiva. Dit gebeurt via specifieke hechtingsmechanismen op de bacteriële celwand die binden aan receptoren op het bindvliesepitheel. Daarna beginnen de bacteriën zich snel te vermenigvuldigen en verspreiden, wat leidt tot een lokale infectie. De bacteriën produceren toxines en enzymen, zoals hyaluronidase en protease, die de beschermende barrière van het bindvlies beschadigen en verdere verspreiding mogelijk maken.

Ontsteking en immuunrespons

De aanwezigheid van bacteriën activeert het immuunsysteem, wat leidt tot een ontstekingsreactie. Dit proces begint met de vrijgave van cytokines en chemokines door de epitheelcellen van het bindvlies. Deze signaalmoleculen trekken immuuncellen aan, zoals neutrofielen en macrofagen, naar het geïnfecteerde gebied. De neutrofielen zijn gespecialiseerd in het doden van bacteriën door fagocytose, waarbij de bacteriën worden ingesloten en vernietigd.

De ontstekingsreactie veroorzaakt een toename van de doorlaatbaarheid van de bloedvaten in het bindvlies. Dit leidt tot zwelling, roodheid en een verhoogde productie van tranen en slijm. De combinatie van bacteriën, dode immuuncellen en beschadigd weefsel resulteert in de kenmerkende purulente afscheiding bij bacteriële conjunctivitis.

Als de infectie onbehandeld blijft, kan de ontsteking zich verspreiden naar diepere lagen van het oog, zoals de cornea. Dit kan leiden tot complicaties zoals keratitis, littekenvorming of zelfs verlies van het gezichtsvermogen. Bij pasgeborenen kan bacteriële conjunctivitis, vooral door Neisseria gonorrhoeae, zich snel uitbreiden en ernstige schade veroorzaken als medische interventie uitblijft.

Met tijdige en adequate behandeling, zoals antibiotische oogdruppels of -zalven, worden bacteriën effectief bestreden. Hierdoor neemt de ontsteking af, herstelt het bindvlies zich en verdwijnen de symptomen meestal binnen een week. Echter, bij ernstig verzwakte patiënten of in het geval van een resistente bacteriestam kan het herstel langer duren of extra medische aandacht vereisen.

Oorzaken en risicofactoren bacteriële conjunctivitis

Bacteriële conjunctivitis komt vooral voor bij personen zonder bijkomende gezondheidsproblemen. Risicofactoren omvatten:

• Blootstelling aan geïnfecteerde personen
• Contact met gedeelde producten zoals handdoeken of deurklinken
• Sinusitis
• Een verzwakt immuunsysteem
• Een reeds bestaande oogziekte
• Trauma aan het oog
• Recente oogoperaties
• Blootstelling aan seksueel overdraagbare aandoeningen bij de geboorte
• Contactlensdragers, vooral bij nachtelijk gebruik, onjuiste contactlenshygiëne, onvoldoende vervangingen en contactlenzen blootstelling aan water
• Overvolle leefomstandigheden zoals in basisscholen of kazernes

Risicogroepen

Bacteriële conjunctivitis kan iedereen treffen, maar bepaalde groepen mensen lopen een verhoogd risico vanwege hun leeftijd, leefomstandigheden, gezondheidsstatus of beroepsmatige blootstelling. Deze risicogroepen hebben vaak specifieke predisponerende factoren die hen vatbaarder maken voor infectie.

Pasgeborenen en jonge kinderen

Pasgeborenen vormen een belangrijke risicogroep voor bacteriële conjunctivitis, met name vanwege de mogelijkheid van overdracht tijdens de bevalling. Infecties zoals Neisseria gonorrhoeae en Chlamydia trachomatis kunnen worden overgedragen van een geïnfecteerde moeder aan haar baby tijdens een vaginale bevalling. Neonatale conjunctivitis, ook bekend als oftalmia neonatorum, kan ernstige complicaties veroorzaken als het niet snel wordt behandeld.

Jonge kinderen zijn eveneens vatbaar voor bacteriële conjunctivitis omdat hun immuunsysteem nog niet volledig ontwikkeld is. Bovendien hebben kinderen vaak de neiging hun ogen aan te raken met ongewassen handen, waardoor bacteriën gemakkelijker worden overgedragen. Dit risico wordt vergroot in omgevingen zoals crèches en scholen, waar nauw contact en gedeelde voorwerpen de verspreiding van bacteriën bevorderen.

Volwassenen met specifieke risicofactoren

Volwassenen met bepaalde medische aandoeningen of levensomstandigheden lopen ook een verhoogd risico. Personen met chronische oogziekten, zoals droge ogen of blefaritis, hebben een verstoorde oogbarrière, waardoor bacteriën gemakkelijker het bindvlies kunnen binnendringen. Mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals patiënten met diabetes, hiv, of die immunosuppressiva gebruiken, zijn minder goed in staat om infecties te bestrijden en lopen daardoor meer risico.

Daarnaast zijn mensen die contactlenzen dragen een kwetsbare groep. Onjuiste hygiëne bij het inzetten, verwijderen of reinigen van contactlenzen kan leiden tot een verhoogde blootstelling aan bacteriën. Dit geldt vooral bij langdurig gebruik van lenzen of het dragen van lenzen tijdens het slapen.

Specifieke beroepsgroepen

Beroepsgroepen waarbij mensen veel in contact komen met bacteriële verontreinigingen of irriterende stoffen lopen ook een verhoogd risico op bacteriële conjunctivitis. Zorgverleners, medewerkers in kinderdagverblijven en schoonmakers kunnen vaker worden blootgesteld aan bacteriën via hun werk. Werknemers in stoffige of vuile omgevingen, zoals fabrieken of landbouwbedrijven, hebben meer kans op oogirritatie, wat de natuurlijke afweer van het oog kan verzwakken en infecties kan bevorderen.

Ouderen

Ouderen vormen een risicogroep vanwege leeftijdsgebonden veranderingen in hun immuunsysteem en verminderde productie van traanvocht. De afname van traanvochtproductie vermindert de natuurlijke spoeling van het oog en maakt het gemakkelijker voor bacteriën om zich aan de conjunctiva te hechten. Bovendien hebben ouderen vaker last van comorbiditeiten, zoals diabetes of auto-immuunziekten, die hun weerstand tegen infecties verder kunnen verminderen.

Het identificeren van risicogroepen is essentieel om gerichte preventieve maatregelen te nemen en tijdige behandeling te bieden. Hierdoor kunnen complicaties worden voorkomen en kan de verspreiding van bacteriële conjunctivitis worden beperkt.

Symptomen: Veel afscheiding uit de ogen

Acute conjunctivitis
Bacteriële conjunctivitis is vaak bilateraal (aan beide ogen aanwezig). Wanneer gonokokken (koffieboonvormige bacteriën) verantwoordelijk zijn voor de oogontsteking, spreekt men van “conjunctivitis gonorrhoica”. De symptomen beginnen vaak abrupt en de patiënt heeft overmatige afscheiding (slijm en soms etter) uit het rood uitziende oog. Deze afscheiding is meestal dik, maar kan ook dun zijn (waterig, tranende ogen). Er is vaak een zwelling van zowel het oogbindvlies (chemosis, conjunctivaal oedeem) als van het ooglid (gezwollen oogleden), waarbij ook wallen onder de ogen kunnen optreden. Brandende pijn, jeukende ogen en lichtschuwheid (fotofobie) zijn andere typische symptomen van bacteriële conjunctivitis. Sommige patiënten ervaren een variabel of wazig gezichtsvermogen.

Subacute en chronische conjunctivitis
Bij minder acute of subacute purulente (etterende) conjunctivitis, veroorzaakt door organismen zoals Haemophilus influenzae en Streptococcus pneumoniae, is de afscheiding vaak matiger. Chronische conjunctivitis gaat meestal gepaard met milde purulente afscheiding en minder ernstige ooggerelateerde symptomen. Veelvoorkomende organismen bij chronische conjunctivitis zijn stafylokokkenbacteriën zoals Staphylococcus aureus en Moraxella lacunata.

Alarmsymptomen

Bij bacteriële conjunctivitis is het belangrijk om alarmsymptomen te herkennen die kunnen wijzen op ernstigere onderliggende aandoeningen of complicaties. Tijdige medische aandacht is noodzakelijk om verdere schade aan het oog of andere gezondheidsproblemen te voorkomen.

Hevige roodheid en pijn

Hoewel milde roodheid en irritatie vaak voorkomen bij bacteriële conjunctivitis, kan hevige roodheid gepaard met intense pijn wijzen op een ernstigere infectie of betrokkenheid van dieper liggende oogstructuren. Dit kan bijvoorbeeld een aanwijzing zijn voor keratitis, een infectie van het hoornvlies, die snel kan leiden tot permanente schade aan het gezichtsvermogen.

Bij ernstige roodheid, vooral in combinatie met pijn die niet afneemt bij eenvoudige behandelingen, is directe medische evaluatie noodzakelijk. Dit is vooral belangrijk als de patiënt ook andere symptomen ervaart, zoals wazig zicht of verhoogde gevoeligheid voor licht.

Wazig zicht en gevoeligheid voor licht

Wazig zicht kan een alarmsymptoom zijn dat wijst op verspreiding van de infectie naar het hoornvlies. Wanneer conjunctivitis gepaard gaat met fotofobie (gevoeligheid voor licht), kan dit een teken zijn van ernstigere aandoeningen, zoals iridocyclitis of glaucoom. Beide aandoeningen vereisen onmiddellijke medische interventie.

Bij patiënten met een voorgeschiedenis van oogoperaties, zoals een staaroperatie, kan wazig zicht of abnormale oogdruk ook wijzen op postoperatieve complicaties die behandeling vereisen.

Overvloedige en aanhoudende pusvorming

Hoewel bacteriële conjunctivitis vaak wordt gekenmerkt door gele of groene pusvorming, kan een overmatige hoeveelheid pus, vooral als deze niet afneemt na enkele dagen behandeling, een indicatie zijn van een ernstige infectie. Dit kan duiden op een meer agressieve bacteriële stam, zoals Neisseria gonorrhoeae, die niet alleen het oog maar ook omliggende weefsels kan aantasten.

Zwelling van het ooglid en omliggende weefsels

Significante zwelling van het ooglid, soms gepaard met roodheid of warmte in het omliggende gebied, kan wijzen op cellulitis van het ooglid. Vooral preseptale of orbitale cellulitis zijn ernstige aandoeningen die kunnen ontstaan als complicatie van bacteriële conjunctivitis. Orbitale cellulitis is bijzonder zorgwekkend omdat het kan leiden tot verlies van gezichtsvermogen of een levensbedreigende verspreiding van de infectie naar de hersenen.

Koorts en algemene malaise

Wanneer bacteriële conjunctivitis gepaard gaat met koorts, algemene zwakte, of een verminderde eetlust, kan dit een teken zijn dat de infectie zich systemisch verspreidt. Dit is vooral relevant bij kinderen en ouderen, die kwetsbaarder zijn voor ernstige complicaties. Koorts kan ook wijzen op een onderliggende systemische infectie die medische aandacht vereist.

Verminderde reactie op standaardbehandeling

Als symptomen van bacteriële conjunctivitis, zoals roodheid, irritatie, of afscheiding, niet verbeteren binnen 48 tot 72 uur na het starten van antibiotische behandeling, kan dit een alarmsymptoom zijn. Dit kan wijzen op resistentie tegen de gebruikte medicatie of een verkeerde diagnose, zoals een virale of allergische oorzaak van de conjunctivitis.

Het herkennen van deze alarmsymptomen is cruciaal om ernstige complicaties te voorkomen. Bij aanwezigheid van een van deze symptomen moet onmiddellijk een oogarts of huisarts worden geraadpleegd voor verdere evaluatie en behandeling.

Diagnose en onderzoeken

Oogonderzoek
De oogarts vermoedt bacteriële conjunctivitis op basis van de aanwezigheid van pusachtige afscheiding. De snelheid van het optreden en de ernst van de afscheiding helpen bij het identificeren van het onderliggende organisme. Bacteriële conjunctivitis produceert vaak veel meer slijm en etter dan virale conjunctivitis. Daarnaast kan de oogarts gezwollen lymfeklieren vlak voor het oor waarnemen.

Differentiële diagnose
De symptomen van conjunctivitis kunnen verwarrend zijn. De differentiële diagnose voor bacteriële conjunctivitis omvat:

• acute gesloten hoek glaucoom (een verhoogde oogboldruk resulteert mogelijk in schade aan de oogzenuw met een verlies van het gezichtsvermogen als gevolg) allergische conjunctivitis blefaritis (ontsteking van de ooglidranden) chemische brandwonden droge ogen een plaveiselcelcarcinoom (vorm van huidkanker), conjunctivaal een subconjunctivaal hematoom (bloeding onder het oogbindvlies) episcleritis (ontsteking tussen oogbindvlies en harde oogrok) faryngoconjunctivale koorts iritis (ontsteking van de iritis die gepaard gaat met veel oogpijn en een overgevoeligheid voor licht) keratoconjunctivitis scleritis (ernstige oogontsteking van de harde oogrok) toxische en chemische conjunctivitis uveitis anterior (oogontsteking van straallichaam en iris), granulomateus virale conjunctivitis

Behandeling via antibiotica of ondersteunend

Acute bacteriële conjunctivitis
De behandeling van acute bacteriële conjunctivitis gebeurt vaak met een topisch (op de huid aangebracht) antibioticum, toegediend als oogdruppels of zalf. De patiënt dient de oogdruppels te gebruiken volgens de correcte oogdruppelrichtlijnen. In sommige gevallen is een oraal antibioticum nodig. Bij gonokokkenconjunctivitis schrijft de oogarts penicilline voor, wat het risico op het ontwikkelen van een hoornvliesletsel door de ontsteking vermindert. Hoewel antibiotica vaak effectief zijn, kan een oogarts soms kritisch zijn bij het voorschrijven van antibiotica, omdat de aandoening vaak zelfbeperkend is en de symptomen mogelijk niet altijd worden verkort door een antibioticakuur. Koele kompressen en kunsttranen kunnen ook de symptomen verlichten.

Subacute en chronische conjunctivitis

Subacute en chronische conjunctivitis worden meestal behandeld met een topisch (lokaal) breedspectrumantibioticum zoals chlooramfenicol. Als deze behandeling niet effectief is, kan de oogarts een uitstrijkje van de oogafscheiding nemen om de exacte oorzaak van de oogirritatie te bepalen. Bij contactlensdragers met conjunctivitis kan het noodzakelijk zijn om de contactlenzen tijdelijk niet te dragen tijdens de antibioticabehandeling.

Prognose oogbindvliesontsteking is uitstekend

De prognose voor bacteriële conjunctivitis is over het algemeen uitstekend. De meeste patiënten herstellen volledig binnen één à twee weken met behulp van een antibioticabehandeling. Patiënten met geïsoleerde bacteriële conjunctivitis sterven niet, hoewel er soms een onderliggende ziekte kan zijn die ernstige gevolgen heeft. Sepsis (bloedvergiftiging) en meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn, koorts en een stijve nek) veroorzaakt door N. gonorrhoeae zijn voorbeelden van levensbedreigende aandoeningen.

Complicaties

Complicaties van bacteriële conjunctivitis kunnen variëren van mild tot ernstig en omvatten:

• Hoornvliesirritatie: Dit kan leiden tot droge ogen, hoornvlieszweren en/of symblefaron (vergroeiing tussen het slijmvlies van de oogleden en het slijmvlies van de oogbol), wat kan resulteren in gedeeltelijk verlies van het gezichtsvermogen.
• Ernstige infecties: Bij sommige zeer pathogene bacteriën zoals Chlamydia trachomatis of Neisseria gonorrhoeae kunnen complicaties ernstiger zijn, met ernstige gevolgen voor het gezichtsvermogen.

Preventie van bacteriële conjunctivitis

Preventieve maatregelen kunnen helpen bij het verminderen van het risico op bacteriële conjunctivitis:

• Hygiëne: Regelmatig handen wassen en het vermijden van aanraking van de ogen met ongewassen handen helpt de verspreiding van bacteriën te voorkomen.
• Oogverzorging: Het vermijden van delen van persoonlijke items zoals handdoeken of kussens kan de kans op infectie verminderen.
• Contactlenszorg: Volg de richtlijnen voor het reinigen, vervangen en het dragen van contactlenzen om infecties te voorkomen.
• Vermijd contact met geïnfecteerde personen: Het vermijden van nauw contact met mensen die symptomen van conjunctivitis vertonen kan de verspreiding van de infectie helpen voorkomen.

Lees verder

• Neonatale conjunctivitis: Oogbindvliesontsteking bij baby's
• Conjunctivitis: Ontsteking van het oogbindvlies
• Virale conjunctivitis: Oogbindvliesontsteking door virus
• Allergische conjunctivitis (oogbindvliesontsteking): Soorten