Longontsteking: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose

Longontsteking symptomen bestaan uit pijn bij ademhalen, benauwdheid, ophoesten van geel of groen slijm (soms met wat bloed), vermoeidheid, een hogere of juist lagere lichaamstemperatuur en spierpijn en pijn bij de longen. Jaarlijks krijgen in Nederland 135.000 mensen longontsteking (pneumonie); dat is een ontsteking van de longblaasjes en het omringende weefsel. Een longontsteking ontstaat meestal na besmetting met een bacterie of virus en is vaak het gevolg van een verkoudheid of griep. Het is van belang dat de ziekte tijdig onderkend wordt, aangezien de longblaasje flink aangetast kunnen worden waardoor de longinhoud steeds kleiner wordt. Dit kan de dood tot gevolg hebben. Een bacteriële longontsteking kan behandeld worden met antibiotica. In het Sint Antonius Ziekenhuis in Nieuwegein is een eenvoudige, maar doeltreffende manier ontdekt om patiënten met longontsteking sneller te genezen. Patiënten krijgen naast de gebruikelijke antibiotica een aanvullend ontstekingsremmend medicijn.

• Wat is een longontsteking?
• Ontsteking van de longblaasjes
• Dubbele longontsteking
• Longontsteking oorzaken
• Risicofactoren
• Roken, alcohol en ondervoeding
• Verminderde weerstand
• Antipsychotica
• Opioïde pijnstillers
• Maagzuurremmers
• Beschermende factoren
• Borstvoeding
• Is een longontsteking besmettelijk?
• Longontsteking symptomen
• Longontsteking herkennen
• Minder uitgesproken symptomen
• Symptomen bij oudere mensen, kinderen en baby's
• Onderzoek en diagnose
• Anamnese en lichamelijk onderzoek
• Beeldvormend onderzoek
• Bloedonderzoek
• Onderzoek van lichaamsvloeistoffen
• Longontsteking behandeling
• Pijnstillers en antibiotica
• Aanvullende medicatie
• Steroïden kunnen ziekenhuisverblijf verkorten
• Huisarts behandelt vaak longontsteking
• Preventie
• Vaccinatie
• Handen wassen
• Niet roken
• Gezonde leefstijl
• Verloop
• Herstel en prognose
• Mogelijke complicaties

Wat is een longontsteking?

Ontsteking van de longblaasjes

Een longontsteking is een ontsteking van de longblaasjes, dat vaak door een infectie wordt veroorzaakt. De ontstoken longblaasjes vullen zich met witte bloedlichaampjes en vocht. Er zijn drie typen bloedcellen: rode bloedlichaampjes, witte bloedlichaampjes en bloedplaatjes met ieder hun eigen taak. Bloedplaatjes zorgen voor afsluiting van een wond. In de longen nemen de rode bloedlichaampjes zuurstof op en de verdediging van ons lichaam tegen ziekteverwekkers en het opruimen van afgestorven cellen in het lichaam gebeurt door witte bloedlichaampjes. Doordat de longblaasjes ontstoken zijn, kunnen de longen minder zuurstof opnemen.

Dubbele longontsteking

Als beide longen zijn aangedaan, kan dat levensbedreigend zijn. Indien beide longen zijn ontstoken is er sprake van een zogeheten dubbele of bilaterale longontsteking.

Longontsteking oorzaken

In de meeste gevallen wordt longontsteking bij volwassenen veroorzaakt door een bacterie. Vaak is de bacterie Streptococcus pneumoniae (pneumokok) de boosdoener. Andere veroorzakers zijn de huidbacterie Staphylococcus aureus, virussen (influenza), andere micro-organismen en in zeldzame gevallen schimmels. Longontsteking is vaak het gevolg van een verkoudheid of griep - de longontsteking dient zich dan aan als complicatie bij een virusinfectie van de bovenste luchtwegen.

Risicofactoren

Roken, alcohol en ondervoeding

De bekendste risicofactoren voor het krijgen van een longontsteking zijn:

• roken;
• excessief alcohol drinken;
• ondervoeding.

Verminderde weerstand

Daarnaast hebben mensen met een verminderde weerstand (een verzwakt immuunsysteem) meer kans op longontsteking. Dit zijn:

• kinderen;
• ouderen;
• mensen die ernstig of chronisch ziek zijn;
• diabetespatiënten;
• Aidspatiënten;
• patiënten met hart- en circulatieproblemen
• patiënten met een chronische obstructieve longziekte (COPD, zoals astma, emfyseem, enz.);
• verminderde immuniteit kan ook optreden bij chemotherapie.

Antipsychotica

Onderzoek heeft uitgewezen dat het gebruik van antipsychotica bij ouderen de kans op een longontsteking vergroot, de kans is 4,5 keer zo hoog als bij controlepersonen. Het is nog niet opgehelderd hoe antipsychotica longontstekingen veroorzaken. De onderzoekers vermoeden dat sufheid en spierstijfheid waar de medicijnen toe kunnen leiden, slikproblemen tot gevolg hebben waardoor ouderen zich vaker verslikken en zo vaker een longontsteking krijgen door eten dat in de longen terecht komt.¹

Opioïde pijnstillers

Opioïde pijnstillers zijn matig tot zeer sterk werkzame pijnstillers, die behoren tot de groep morfine-achtige pijnstillers. Opioïden worden geassocieerd met een hoger risico op longontsteking. Dit blijkt uit onderzoek onder 3061 volwassenen in de leeftijd van 65 jaar tot 94 jaar, welke is gepubliceerd in het Journal of the American Geriatrics Society. Het onderzoek werd uitgevoerd door onderzoekers die verbonden zijn aan Group Health Research Institute and the University of Washington. Zij kwamen tevens tot de bevinding dat benzodiazepinen, dit zijn medicijnen die het algemeen voorgeschreven worden bij slapeloosheid en angst, geen invloed hadden op het ontstaan van longontsteking.[4]

Maagzuurremmers

Uit een analyse van gegevens van meer dan 360.000 patiënten uit 150 huisartsenpraktijken, blijkt dat medicijnen die de productie van maagzuur tegengaan de kans op een longontsteking verhogen met een factor tussen 1,6 en 1,9. Dit is afhankelijk van het type maagzuurremmer die gebruikt wordt. De maagzuurremmers die alleen op voorschrift verkrijgbaar zijn, zijn zwaarder dan de vrij verkrijgbare middelen. Zwaardere middelen vergroten de kans op longontsteking.

Maagzuurremmers helpen tegen maagklachten zoals maagpijn, brandend maagzuur, oprispingen, een opgeblazen gevoel en misselijkheid. Ongeveer 25 van de 1.000 gebruikers van een maagzuurremmer ontwikkelen een longontsteking, wat de conclusie rechtvaardigt dat het gebruik van maagzuurremmers bepaald niet zonder risico’s is. Maagzuur voorkomt bacteriegroei, maar bij het gebruik van maagzuurremmers neemt de bacteriegroei in de maag sterk toe. Wellicht dat deze bacteriën uit de maag omhoog komen en via de slokdarm en de mond in de longen terechtkomen, waar ze een longontsteking veroorzaken.

Het onderzoek werd uitgevoerd door onderzoekers van het Universitair Medisch Centrum St Radboud en het Erasmus MC gepubliceerd en de resultaten werden gepubliceerd in het Journal of the American Medical Association van 26 oktober 2004.[5]

Beschermende factoren

Borstvoeding

Onderzoek wijst uit dat borstgevoede kinderen (kinderen die borstvoeding krijgen) minder ziek zijn doordat moedermelk de antistoffen tegen ziekten van de moeder aan de baby doorgeeft. Het blijkt dat ongeveer 80% van de cellen in moedermelk uit macrofagen bestaat, dat zijn cellen die bacteriën, schimmels en virussen bestrijden en doden. Borstgevoede baby's worden op verschillende manieren beschermd tegen een aantal ziektes waaronder longontsteking.[6]

Is een longontsteking besmettelijk?

Of een longontsteking besmettelijk is, hangt af van de oorzaak. De meest voorkomende oorzaak is de pneumokokbacterie en deze plaaggeest is voor zover bekend niet heel besmettelijk. Virussen zijn daarentegen wel zeer besmettelijk. Vooral mensen met een verminderde weerstand zijn extra vatbaar voor besmetting. Het is dan beter om uit de buurt te blijven van iemand met een longontsteking.

Longontsteking symptomen

Longontsteking herkennen

Hoe herken je een (beginnende) longontsteking? Een longontsteking gaat gepaard met een aantal specifieke symptomen en verschijnselen:

• veel hoesten en het opgeven van slijm, die soms roestkleurig of bloederig is.
• hoge koorts, koude rillingen, delirium - dat is een plotseling optredende verwardheid.
  Benauwdheid / Bron: Wavebreakmedia/Shutterstock.com
• kortademigheid, een snelle oppervlakkige ademhaling, in rusttoestand.
• Benauwdheid.
• piepende ademhaling oftewel wheezing (treedt vooral op bij een virale longontsteking).
• pijn op de borst die erger wordt bij (diepe) ademhaling (pijn bij diep inademen);
• algehele malaise: vermoeidheid, lusteloosheid, klam/zweten (ook nachtzweten), spierpijn, verminderde eetlust, hoofdpijn.
• cyanose: blauwe lippen en/of gelaat en vingers (onder de nagels).
• Soms is een hikaanval mogelijk;
• Witte vlekjes op de nagel (leukonychia).

Minder uitgesproken symptomen

Bij een longontsteking die door organismen, maar niet door bacteriën wordt veroorzaakt, zijn er minder specifieke symptomen en zullen de ziekteverschijnselen meer geleidelijk verschijnen.

Symptomen bij oudere mensen, kinderen en baby's

Wat zijn de symptomen van een longontsteking bij oudere mensen, kinderen en zuigelingen? Bij oudere mensen en kleine kinderen zijn de klachten van een longontsteking vaak niet zo duidelijk. Wel valt het zogenaamde neusvleugel-ademen bij kinderen op. In een poging meer zuurstof in de longen te krijgen, worden de neusvleugels gespreid tijdens de inademing. Kortademigheid en een snelle (vaak oppervlakkige) ademhaling, komen ook voor. Verder hoest het kind veel, heeft het koorts en een snelle hartslag, een verstopte neus, een zere keel of keelpijn, oorpijn, en pijn in de borststreek wordt door kinderen vaak aangegeven als buikpijn. Ook kan het kind een bleke of blauwe kleur van de lippen en nagels hebben. Het kind voelt zich lamlendig en ligt het liefst op de bank of in bed.² Een verminderde eetlust en soms ook misselijkheid en braken, kunnen ook voorkomen. Baby's kunnen hoge koorts krijgen en overgeven. Soms treden koortsstuipen op, dat is een epileptische aanval veroorzaakt door koorts, ook wel koortsconvulsie genoemd.

Bij ouderen valt vaak de verwardheid op die gaandeweg erger wordt.

Onderzoek en diagnose

Anamnese en lichamelijk onderzoek

Longontsteking is vaak te herkennen aan de typische symptomen. Tijdens het lichamelijk onderzoek luistert de arts voornamelijk met een stethoscoop naar de longen en meet hij de pols en bloeddruk.

Beeldvormend onderzoek

Bovendien wordt meestal een röntgenfoto van de longen gemaakt. Op de röntgenfoto's is bijvoorbeeld te zien waar en in hoeverre het longweefsel ontstoken is. Soms is een uitgebreid röntgenonderzoek nodig, de computertomografie (CT-scan). Veranderingen in de buitenrand van de longen kunnen ook met echografie worden gedetecteerd.

Bloedonderzoek

Er wordt ook bloed afgenomen ten behoeve van bloedonderzoek, bijvoorbeeld om ontstekingswaarden te meten. Omdat de ontstoken longen niet meer goed werken, kan het nodig zijn om het zuurstofniveau in het bloed onder controle te houden. Dit kan ook zonder bloedafname, met een zogenaamde 'pulsoxymeter'. Een pulsoxymeter is een medisch instrument waarmee de hoeveelheid zuurstof in het bloed kan worden bepaald.

Onderzoek van lichaamsvloeistoffen

Om de exacte ziekteverwekker te bepalen, kan in het laboratorium bloed, urine en opgehoest slijm worden onderzocht.

Longontsteking behandeling

Pijnstillers en antibiotica

Pijn en koorts kunnen bestreden worden met pijnstillers. Een antibioticum zoals amoxicilline, doxycycline of erytromycine wordt voorgeschreven als een bacterie de oorzaak van de longontsteking is. Drink voldoende, eet gezond en neem rust en na een week tot veertien dagen moeten de klachten over zijn. Bij een ernstige longontsteking of als er complicaties optreden, kan een ziekenhuisopname volgen. Het blijkt dat bij ongeveer eenvijfde deel van de patiënten de ziekte zo ernstig is, dat een ziekenhuisopname nodig is. Gemiddeld mag een patiënt na acht dagen het ziekenhuis verlaten.

Aanvullende medicatie

In het Sint Antonius Ziekenhuis in Nieuwegein is een eenvoudige, maar doeltreffende manier ontdekt om patiënten met longontsteking sneller te genezen. Patiënten krijgen naast de gebruikelijke antibiotica een aanvullend (al lang bestaand) medicijn Dexamethason, wat een ontstekingsremmende werking heeft. Bij 300 patiënten van het St. Antonius Ziekenhuis in Nieuwegein en Ziekenhuis Gelderse Vallei is onderzocht wat het effect is dit aanvullende medicijn, dat werd toegediend naast de geijkte antibiotica. Het resultaat was verbluffend. De 150 patiënten die het medicijn innamen konden gemiddeld al na zeven dagen naar huis (het gemiddelde is acht). Ook meldde deze groep na 30 dagen een groter gevoel van welbevinden dan de testgroep van 150 patiënten die het middel niet kregen. Het onderzoek is ook in het gerenommeerde en toonaangevende medisch vakblad The Lancet verschenen.

Steroïden kunnen ziekenhuisverblijf verkorten

Patiënten met een longontsteking kunnen sneller ontslagen worden uit het ziekenhuis als zij naast antibiotische behandeling en ondersteunende zorg, steroïden toegediend krijgen. Dat is de conclusie van een analyse die is uitgevoerd door Mayo Clinic in de Verenigde Staten op basis van acht gerandomiseerde gecontroleerde klinische studies waarbij meer dan 1100 patiënten betrokkene waren. De resultaten zijn verschenen in het maartnummer van 2013 van het Journal of Hospital Medicine.[7]

Huisarts behandelt vaak longontsteking

Nederlandse huisartsen zijn zeer succesvol bij de diagnostiek en behandeling van thuis opgelopen longontstekingen. Dat concluderen onderzoekers van het RIVM en NIVEL. De onderzoekers berekenden dat 4 op de 5 patiënten met een longontsteking alleen door de huisarts worden behandeld. Van deze patiënten herstelt 95% binnen 30 dagen, 2,3% wordt in het ziekenhuis opgenomen en 1% overlijdt. Patiënten die in het ziekenhuis belandden, waren over het algemeen ouder en zieker dan lotgenoten die bij de huisarts bleven (57 versus 47 jaar). Aan verreweg de meeste ziekenhuisopnamen was overigens geen diagnose van longontsteking door de huisarts voorafgegaan. De onderzoekers opperen als verklaringen dat patiënten met een zeer ernstige acute longontsteking vaak direct via de Spoedeisende Hulp worden opgenomen.[3]

Preventie

Er zijn een aantal manieren om te voorkomen dat je ene longontsteking krijgt.

Vaccinatie

Griepprik
Krijg elk jaar een griepprik om seizoensgriep te voorkomen. De griep is een veelvoorkomende oorzaak van longontsteking, dus het voorkomen van griep is een goede manier om longontsteking te voorkomen.

Pneumokokken
Kinderen jonger dan 5 en volwassenen van 65 jaar en ouder moeten worden gevaccineerd tegen pneumokokken-pneumonie, een veel voorkomende vorm van bacteriële pneumonie. Het pneumokokkenvaccin wordt ook aanbevolen voor alle kinderen en volwassenen met een verhoogd risico op pneumokokkenziekte als gevolg van andere gezondheidsproblemen.

Een studie onder leiding van het UMC Utrecht met ongeveer 85.000 deelnemers heeft de werkzaamheid aangetoond van een vaccin tegen verschillende varianten van de pneumokokkenbacterie bij Nederlandse 65-plussers. Het is wereldwijd de grootste goed-gecontroleerde studie naar de werkzaamheid van een vaccin die ooit in volwassenen is uitgevoerd. Een voorloper van het betreffende vaccin is als Prevenar-7 sinds 2006 in Nederland beschikbaar ter preventie van longontsteking in kinderen. Opvolger Prevenar-13 is enkele jaren geleden als een veelbelovend vaccin op de markt gekomen, maar over de werking ervan in ouderen was tot nu toe onvoldoende bekend. Ouderen die worden gevaccineerd, lopen veel minder risico op een longontsteking. Dat blijkt uit het onderzoek. (UMC Utrecht, 25-02-2014)

Andere vaccins
Er zijn verschillende andere vaccins die infecties door bacteriën en virussen die kunnen leiden tot longontsteking kunnen voorkomen, waaronder kinkhoest (pertussis), waterpokken en mazelen.

Handen wassen

Was je handen regelmatig, vooral na het snuiten van je neus, als je naar het toilet bent geweest of een luier hebt verschoond, en voor het eten of bereiden van voedsel.

Niet roken

Roden beschadigt het vermogen van je longen om infecties te bestrijden en rokers hebben een hoger risico op longontsteking.

Gezonde leefstijl

Een gezonde leefstijl, bestaande uit een gezond dieet, rust, regelmatige lichaamsbeweging, enz., zorgt ervoor dat je minder snel ziek wordt. Ook zorgt een gezonde leefstijl voor een sneller herstel als je een verkoudheid, griep of andere aandoeningen van de luchtwegen krijgt.

Verloop

Een typische longontsteking manifesteert zich met plotselinge hoge koorts en koude rillingen. Je voelt je binnen een paar uur erg slecht. Symptomen zoals hoesten, kortademigheid en het opgeven van sputum treden op. De ziekte kan zich echter ook geleidelijk en met weinig of slechts milde symptomen beginnen, vooral bij ouderen.

Indien onbehandeld, duurt de koorts ongeveer een week. Dan zakt de lichaamstemperatuur terug naar normale waarden. Dit kan leiden tot sterke zweetaanvallen. Bovendien worden de bloedvaten in de huid verwijd zodat het lichaam de overtollige warmte kan afgeven. Dit kan echter veel druk uitoefenen op het hart en de bloedsomloop van de getroffenen, die al verzwakt zijn. Dit is de reden waarom complicaties veel voorkomen in deze fase, die ook wel bekend staat als 'koortscrisis'. Na het overwinnen van de crisis verbetert de algemene toestand geleidelijk weer en na ongeveer vier weken is de longontsteking meestal volledig verdwenen. Maar je kunt je lange tijd uitgeput en moe voelen; de hoest kan ook langere tijd aanhouden.

Dit beloop van longontsteking is tegenwoordig echter zeldzaam, omdat de ziekte meestal onmiddellijk wordt behandeld. Het gebruik van antibiotica vermindert de koorts meestal sneller en zorgt ervoor dat je je beter voelt. Toch is het belangrijk om jezelf niet te vroeg te belasten als je longontsteking hebt, aangezien dit kan leiden tot een terugval of andere complicaties.

Herstel en prognose

Een gezonde jongere kan zich binnen een week na herstel van een longontsteking weer normaal voelen. Bij mensen van middelbare of oudere leeftijd kan het enkele weken duren voordat zij zich weer de oude voelen. Als je herstelt van mycoplasma-pneumonie (mycoplasma pneumoniae is een bacteriesoort) kun je je gedurende een langere periode zwak voelen. Het nemen van rust is belangrijk voor het herstel en om recidief te voorkomen.

Mogelijke complicaties

Mensen die meer kans hebben op complicaties als gevolg van longontsteking zijn onder meer:

• Ouderen of zeer jonge kinderen.
• Mensen van wie het immuunsysteem niet goed werkt.
• Mensen met andere, ernstige medische problemen zoals diabetes of levercirrose.

Mogelijke complicaties zijn onder meer:

• Ademhalingsfalen (respiratoire insufficiëntie of respiratoir falen), waarvoor een beademingsmachine of beademingsapparaat vereist is.
• Een bloedvergiftiging of sepsis, die ontstaat door de verspreiding van bacteriën in het bloed en wat kan leiden tot wijdverspreid orgaanfalen.
• Acute respiratory distress syndrome (ARDS), een ernstige vorm van respiratoir falen.
• Longabces, een zeldzame, maar ernstige complicaties van longontsteking. Een longabces is een met pus gevulde holte in het longweefsel. Een bacteriële infectie is de oorzaak van een longabces.

Noten

1. Risico longontsteking door antipsychotica: http://www.nursing.nl/home/nieuw/240/risico-longontsteking-door-antipsychotica (voor de laatste keer geraadpleegd op 3 juni 2009)
2. Pak longontsteking op tijd aan: http://www.nubijlage.nl/20081030/griep/pak-longontsteking-op-tijd-aan-en-voorkom-complicaties (voor de laatste keer geraadpleegd op 3 juni 2009)
3. Huisarts behandelt vaak longontsteking: www.telegraaf.nl, 16 oktober 2013
4. Sascha Dublin, Rod L. Walker, Michael L. Jackson, Jennifer C. Nelson, Noel S. Weiss, Michael Korff, Lisa A. Jackson. Use of Opioids or Benzodiazepines and Risk of Pneumonia in Older Adults: A Population-Based Case-Control Study. Journal of the American Geriatrics Society, 2011; DOI: 10.1111/j.1532-5415.2011.03586.x
5. Maagzuurremmers verhogen kans op longontsteking: http://www.gezondheid.be/index.cfm?fuseaction=art&art_id=3275 (voor de laatste keer geraadpleegd op 21 augustus 2009)
6. Koutras, A.K., 'Fecal Secretory Immunoglobulin A in Breast Milk vs. Formula Feeding in Early Infancy'. J. Ped Gastro Nutr 1989
7. Steroids May Shorten Hospital Stay for Pneumonia Patients. www.sciencedaily.com, 28-02-2013

Lees verder

• Longontsteking behandeling: duur, genezen en thuisblijven
• Slijm ophoesten: wit, geel, grijs, rood sputum ophoesten
• Bronchitis: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose
• Bronchiolitis: oorzaken, symptomen, verloop en behandeling
• Geel of groen slijm ophoesten en bloed hoesten: oorzaken