Darmkanker: symptomen, oorzaak, behandeling en overleving

Symptomen van dikkedarmkanker zijn divers. Darmkanker symptomen zijn onder meer een gewijzigd ontlastingspatroon (diarree, obstipatie), rectale bloedingen, een aanhoudende, soms pijnlijke drang tot stoelgang, gewichtsverlies en symptomen van bloedarmoede (anemie). Dikkedarmkanker duidt op een kwaadaardige tumor in de wand van de dikke darm. Bij een kwaadaardige tumor spreken we van kanker. Een kwaadaardig gezwel is infiltratief, dat wil zeggen dat de tumorcellen binnendringen in weefsels en organen buiten het gebied waar ze zijn gevormd. Kankercellen kunnen zich ook via de bloedbaan verplaatsen. Dit proces heet uitzaaiing. De groeisnelheid van een kwaadaardig gezwel is relatief hoog. Bij grofweg 80% van de mensen met dikkedarmkanker krijgt een operatie waarbij de arts (een deel van) het colon verwijdert. De prognose van darmkanker varieert en is afhankelijk van het stadium van de ziekte ten tijde van de diagnose.

• Dikkedarmkanker
• Oorzaken darmkanker: leefstijl en erfelijkheid
• Voeding
• 'Te veel rood vlees verhoogt kans darmkanker'
• Erfelijke vorm van kanker
• Ontstaan dikkedarmkanker verder ontrafeld
• Insuline-gelijkende groeifactorsysteem
• Ontstaanspatroon
• Verder onderzoek is nodig
• Risicofactoren darmkanker
• Symptomen van dikkedarmkanker
• Verschijnselen
• Andere oorzaak van de klachten
• Onderzoek en diagnose
• Stadiumindeling darmkanker
• Behandeling van dikkedarmkanker
• Curatieve behandeling
• Palliatieve behandeling
• Aspirine helpt uitstekend tegen darmkanker
• Vooruitzichten (prognose) en overleving
• Vermoeidheid bij partners van darmkankerpatiënten
• Preventie
• Bevolkingsonderzoek darmkanker
• Zorg voor een gezond gewicht
• Niet roken of stoppen met roken
• Wees lichamelijk actief
• Drink matig of geen alcohol
• Beperk rood vlees, vooral bewerkt vlees
• Voldoende inname van calcium en vitamine D
• Overweeg een multivitamine met foliumzuur
• Een gezond weekmenu
• Zondag
• Maandag
• Dinsdag
• Woensdag
• Donderdag
• Vrijdag
• Zaterdag

Dikkedarmkanker

Dikkedarmkanker komt zeer vaak voor. In 2006 werd er bij circa 11.000 Nederlanders de diagnose ‘dikke darmkanker’ gesteld en elk jaar overlijden ongeveer 4500 mensen hieraan.¹ De meeste mensen zijn ouder dan 60 jaar wanneer de ziekte bij hen wordt vastgesteld. Het komt bijna even vaak voor bij mannen als bij vrouwen, er zijn net iets meer mannen die het krijgen. Het is een kankersoort die in een vroegtijdig stadium opgespoord kan worden door middel van colonoscopie. Hierbij wordt met een flexibele slang, de zogeheten colonoscoop, in de dikke darm gekeken naar mogelijke aandoeningen. Dit instrument wordt via de anus in de dikke darm gebrachten via de scoop wordt lucht in de darm geblazen om deze te laten ontplooien zodat de darm goed onderzocht kan worden op poliepen en andere onregelmatigheden. Het onderzoek duurt gewoonlijk 15 tot 60 minuten.

Oorzaken darmkanker: leefstijl en erfelijkheid

Voeding

Het schijnt dat in minder ontwikkelde landen darmkanker slechts sporadisch voorkomt. Dit heeft te maken met het voedingspatroon van mensen: een vezelrijk dieet dat bestaat uit granen, fruit en groenten, zal de ontwikkeling van darmkanker minder waarschijnlijk maken. Het typische westerse voedingspatroon is: vezelarm, veel vlees en dierlijke, verzadigde vetten. Dit vergroot het risico op deze vorm van kanker. Ander risicofactoren zijn overmatig alcoholgebruik, overgewicht en gebrek aan lichaamsbeweging. Ook zijn poliepen een risicofactor. Kwaadaardige gezwellen in de dikke darm ontstaan in veel gevallen uit goedaardige poliepen: 5% van de poliepen wordt kwaadaardig. Ook lopen mensen met chronische darmontstekingen een groter kans darmkanker te ontwikkelen.

'Te veel rood vlees verhoogt kans darmkanker'

Uit een onderzoek van de Belgische Hoge Gezondheidsraad blijkt dat het consumeren van te veel rood vlees de kans op dikke darmkanker verhoogt. In rood vlees zit het pigment heemijzer en dat stimuleert de aanmaak van schadelijke verbindingen, als gevolg waarvan darmkanker zich gemakkelijker kan ontwikkelen.

Op grond van deze bevindingen adviseert de Gezondheidsraad derhalve om niet meer dan 500 gram vlees of vleeswaren per week te eten. Gemiddeld eten Belgen 640 gram vlees per week. Volgens het onderzoek kan het eten van minder vlees de kans op kanker met tien tot twintig procent terugdringen. De uitkomsten gelden niet voor gevogelte, aangezien kip of kalkoen wel zonder verhoogd risico kan worden gegeten. (Bron: Hoge Gezondheidsraad, 13-01-2014.)

Erfelijke vorm van kanker

Bij circa één op de twintig patiënten is er sprake van aanleg voor een erfelijke vorm van kanker. Bij erfelijke aanleg heeft iemand door een afwijking aan zijn genen - het erfelijke materiaal - een sterk verhoogd risico op dikke darmkanker. De twee meest voorkomende erfelijke vormen van darmkanker zijn:

• Hereditair NonPolyposis Colorectaal Carcinoom (HNPCC), thans Lynch Syndroom genoemd; en
• Familiaire Adenomateuze Polyposis (FAP).

Circa 3 tot 5% van de mensen met dikke darmkanker heeft HNPCC. Bij HNPCC of het Lynch syndroom ontstaat dikke darmkanker meestal op vrij jonge leeftijd, onder het vijftigste levensjaar. Des te meer van onderstaande kenmerken voorkomen in één familie, des te groter de kans dat er sprake is van erfelijkheid. We noemen:

• In geval er tenminste drie familieleden, in twee opeenvolgende generaties, darmkanker hebben of hebben gehad. Daarbij moet ten minste één van hen een eerstegraads familielid zijn.
• Komt er naast darmkanker ook baarmoederkanker in de familie voor?
• Wordt darmkanker (en/of baarmoederkanker) vastgesteld voor het vijftigste levensjaar, bij de persoon zelf of een naast familielid.

Ontstaan dikkedarmkanker verder ontrafeld

De puzzel rond het ontstaan van kanker in de dikke darm en de endeldarm is weer iets verder ontrafeld door onderzoekers van het Maastricht UMC+. Promovenda Colinda Simons ontdekte dat mannen met overgewicht een grotere kans maken op deze kankersoort als de regulering van groei is aangedaan. Hiervoor keek zij naar een ongunstige genetische aanleg en naar mogelijke stillegging van genen. Bij vrouwen lijkt juist een grotere lengte een hoger risico met zich mee te brengen.

Insuline-gelijkende groeifactorsysteem

Het is al langer bekend dat overgewicht en een gebrek aan beweging het risico op colorectaalkanker (dikkedarmkanker en endeldarmkanker) vergroten. Het is nog niet duidelijk of deze verbanden verschillen voor mannen en vrouwen en naar gelang de plaats in de darm. In dit onderzoek zijn de verschillen en mogelijke mechanismen onderzocht. Er is ingezoomd op het insuline-gelijkende groeifactorsysteem (IGF) dat groei in het lichaam reguleert en mogelijk ook kanker. Vooral in het laatste deel van de dikke darm was de kans op kanker groter bij mannen naarmate ze meer overgewicht hadden en minder bewogen. De kans op kanker in het eerste deel was verhoogd als mannen ook een bepaalde ongunstige genetische aanleg hadden in IGF-genen. Bij vrouwen bleek lengte bepalender voor het risico op dikke darmkanker dan overgewicht. Het hebben van een ongunstige genetische aanleg speelde minder een rol. Verder onderzoek bevestigde het belang van het IGF-systeem als onderliggend mechanisme door te kijken naar moleculaire veranderingen aan IGF-genen in tumoren.

Ontstaanspatroon

Het onderzoek maakte gebruik van data van een grote epidemiologische studie onder ruim 120.000 Nederlanders die in 1986 werd gestart, de Nederlandse Cohortstudie naar voeding en kanker (NLCS). In dat onderzoek werden o.a. teennagels verzameld. In de teennagels van deze toen 55-69-jarige deelnemers is het met de hedendaagse technologie mogelijk genetische varianten te bepalen. Zodoende kon Simons achttien varianten in beeld brengen die invloed kunnen hebben op het ontstaan van dikkedarm- en endeldarmkanker. Dit onderzoek bevordert het inzicht in het ontstaanspatroon van deze kankers.

Verder onderzoek is nodig

Het proefschrift toont aan dat het IGF-systeem een belangrijke route is waarlangs een verstoorde energiebalans tot darmkanker kan leiden bij mannen. Waarom dit systeem bij vrouwen een minder grote rol speelt is nog onduidelijk. “In dit onderzoek hebben we gekeken naar verbanden, maar een verband is niet hetzelfde als een goede voorspelling”, waarschuwt de onderzoekster. “Iedereen nu genetisch screenen op een ongunstige genencombinatie of stillegging van genen in dit systeem is nog een brug te ver. Op gewicht blijven en voldoende bewegen is voor iedereen belangrijk. Verder onderzoek naar andere mogelijke routes en naar verschillen tussen mannen en vrouwen is nodig om subgroepen te vinden die in het bijzonder profijt kunnen hebben bij leefstijladviezen, zogenoemde adviezen op maat," aldus Colinda Simons. (Bron: Maastricht UMC+, 18-12-2013)

Risicofactoren darmkanker

Factoren die het risico op dikkedarmkanker kunnen verhogen, zijn onder meer:

• Oudere leeftijd: de grote meerderheid van de mensen doe zijn gediagnosticeerd met darmkanker zijn ouder dan 50 jaat;
• Een persoonlijke geschiedenis van darmkanker of poliepen: als je reeds darmkanker of adenomateuze poliepen hebt gehad, loop je een groter risico op darmkanker in de toekomst;
• Inflammatoire darmaandoeningen: chronische ontstekingsziekten van de darm, zoals colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn, kunnen het risico op darmkanker vergroten;
  Overgewicht is een risicofactor bij darmkanker / Bron: Istock.com/VladimirFLoyd
• Bepaalde erfelijke syndromen, zoals familiaire adenomateuze polyposis (FAP) en het Lynch syndroom;
• Familiegeschiedenis van darmkanker: je hebt meer kans om darmkanker te ontwikkelen als je een ouder, broer, zus of kind hebt met darmkanker.
• Vezelarm en vetrijk dieet;
• Een sedentaire levensstijl: als je niet actief bent, heb je meer kans om darmkanker te ontwikkelen. Regelmatige beweging vermindert de kans op darmkanker.
• Diabetes: mensen met diabetes en insulineresistentie hebben een verhoogd risico op darmkanker;
• Zwaarlijvigheid: mensen die lijden aan obesitas hebben een verhoogd risico op darmkanker en een verhoogd risico om eraan te overlijden in vergelijking met mensen als normaal gewicht.
• Roken: mensen die roken kunnen een verhoogd risico op darmkanker;
• Alcohol: duchtig de fles aanspreken verhoogt het risico op darmkanker;
• Radiotherapie voor kanker: eerdere behandeling met radiotherapie gericht op de buik, kan het risico van darmkanker vergroten.

Symptomen van dikkedarmkanker

Verschijnselen

Afhankelijk van de plaats van de tumor variëren de klachten. Symptomen van darmkanker zijn:

• blijvende veranderingen in de frequentie van de stoelgang c.q. het voor het individu normale ontlastingspatroon of veranderingen in soort ontlasting;
• buikpijn of andere aanhoudende ongemakken in de buik, zoals krampen en een opgeblazen gevoel;
  Vermoeidheid / Bron: Istock.com/BartekSzewczyk
• bloed en/of slijm bij de ontlasting;
• een aanhoudende, soms pijnlijke drang tot stoelgang;
• onverklaarbaar gewichtsverlies;
• verstopping en 'potloodontlasting': kanker kan als een ring de dikke darm afknijpen, hetgeen kan leiden tot verstopping en krampen en de ontlasting kan door de vernauwing de vorm van een potlood krijgen;
• permanente vermoeidheid.

Andere oorzaak van de klachten

Bovenstaande klachten kunnen wijzen op dikke darmkanker, maar het kan echter ook een andere oorzaak hebben. Raadpleeg je huisarts, zeker als je bloed opmerkt in je ontlasting. De klachten kunnen net zo goed wijzen op een minder ernstige aandoening zoals aambeien.

Onderzoek en diagnose

Bij het vermoeden van darmkanker kan de huisarts een rectaal toucher uitvoeren: de huisarts voelt met een gehandschoende vinger via de anus of de endeldarm afwijkingen vertoont. Dit wordt doorgaans ervaren als onprettig, doch niet pijnlijk. Eventueel wordt de ontlasting in een laboratorium onderzocht worden op bloedsporen. Dit onderzoek wordt faeces occult blood test (FOBT) genoemd. De huisarts kan de persoon verwijzen naar het ziekenhuis voor een colonoscopie, waarbij een flexibele slang met camera naar binnen wordt gebracht om de darm te kunnen bekijken. Eventueel worden er biopten genomen voor verder onderzoek. In sommige gevallen worden röntgencontrastfoto's gemaakt. Indien er een kwaadaardige tumor is ontdekt, volgt vaak een echografie of een CT-scan. Mensen met erfelijke aanleg voor darmkanker, krijgen om de zoveel jaar een colonoscopie aangeboden.

Stadiumindeling darmkanker

Afhankelijk van de stadiëring, dat wil zeggen de mate waarin de kanker zich ontwikkeld heeft, wordt bepaald welke behandeling geïndiceerd is. De verschillende stadia volgens de meest gebruikte indeling, het zogenaamde TNM systeem of de TNM classificatie, zijn de volgende.²

Behandeling van dikkedarmkanker

Curatieve behandeling

De behandeling is zoals gezegd afhankelijk van de plaats van de tumor en het stadium. Bij vroege signalering van de kanker, wanneer er nog geen uitzaaiingen zijn, kan overgegaan worden op het verwijderen van het aangetaste deel van de darm. Soms wordt ook het grootste deel van de endeldarm verwijderd, waarna een stoma noodzakelijk is. Dat is een opening in de buik waardoor de ontlasting wordt afgescheiden.

Behandelingen van uitzaaiingen in de lever, de longen of het buikvlies, kan in opzet genezend (curatief) zijn. Uitzaaiingen kunnen worden behandeld door middel van:

• een operatie, waarbij bijvoorbeeld delen van de lever worden weggehaald waar de tumoren zitten;
• RFA (Radio Frequentie Ablatie), waarbij de arts de uitzaaiingen in de lever wegbrandt met elektromagnetische straling;
• HIPEC (Hypertherme IntraPEritoneale Chemotherapie), een combinatiebehandeling van een operatie en chemotherapie waarbij kankercellen die nog in de buikholte zitten worden vernietigd; en
• Bestraling van uitzaaiingen (radiotherapie).

Daarnaast kan chemotherapie en doelgerichte therapie worden ingezet bij de behandeling van dikkedarmkanker. Doelgerichte therapie is een medicamenteuze behandeling gericht op het doden van kankercellen of het remmen van de celdeling van kankercellen.

Palliatieve behandeling

Als de kanker niet kan worden genezen, dan zal de behandeling palliatief zijn. Dat wil zeggen gericht op het verminderen van klachten als gevolg van pijnlijke uitzaaiingen en/of het remmen van de kankergroei, zodat het leven verlengd en de pijn verlicht wordt. We kunnen hierbij denken aan chemotherapie of bestraling of een combinatie van behandelingen.

Aspirine helpt uitstekend tegen darmkanker

Het dagelijks innemen van een aspirine remt de groei van tumoren dusdanig dat het aantal sterfgevallen onder darmkankerpatiënten halveert. Leidse onderzoekers toonden aan dat de aspirine de dood afhoudt in de eerste 4 tot 10 jaar na diagnose van darmkanker zonder uitzaaiingen. Bij voorkeur kunnen darmkankerpatiënten zo snel mogelijk nadat de diagnose is gesteld beginnen met aspirine, concluderen de onderzoekers. (Bron: www.nationalezorggids.nl, 03-04-2014.)

Vooruitzichten (prognose) en overleving

Darmkanker overlevingskansen, per stadium. Onderstaande cijfers zijn afkomstig uit het National Cancer Institute SEER-database, onder mensen met de diagnose darmkanker tussen 2004 en 2010. De vijfjaars relatieve overleving voor mensen met fase I darmkanker is ongeveer 95%. Voor mensen met een stadium IIA darmkanker, is de vijfjaars relatieve overleving ongeveer 87%. Voor fase IIB darmkanker, is de overlevingskans ongeveer 63%. De vijfaars relatieve overleving voor fase IIIA dikkedarmkanker is ongeveer 89%. Voor fase IIIB kanker is de overlevingskans ongeveer 69%, en voor fase IIIC kanker is de overlevingskans ongeveer 53%. Darmkanker die zich heeft verspreid naar andere delen van het lichaam zijn vaak moeilijker te behandelen en hebben vaak een slechtere prognose. Metastatische of stadium IV darmkanker, heeft een vijfjaars overleving van ongeveer 11%. Toch zijn er vaak vele behandelingsmogelijkheden beschikbaar voor mensen met dit stadium van kanker.

Vermoeidheid bij partners van darmkankerpatiënten

Partners van patiënten met darmkanker zijn in de loop van het eerste jaar nadat hun partner is geopereerd, gemiddeld genomen niet vermoeider dan een normpopulatie. De mate van vermoeidheid van partners hangt vooral samen met hun eigen aanleg, zoals gevoeligheid voor angst en somberheid. Er is geen verband met de behandeling of met de vermoeidheid van de patiënten. Dat blijkt uit een analyse van gegevens uit een eerdere studie naar seksuele en andere gevolgen van coloncarcinoom in een consortium van Brabantse ziekenhuizen (Support Care Cancer. 2016; online 4 mei)

Preventie

De volgende maatregelen kunnen darmkanker helpen voorkomen:

Bevolkingsonderzoek darmkanker

Het bevolkingsonderzoek darmkanker is voor mannen en vrouwen van 55 tot en met 75 jaar en maakt het mogelijk om darmkanker vroegtijdig op te sporen. Wanneer het vroegtijdig wordt ontdekt, in stadium 1, is de kans op genezing zeer groot.

Zorg voor een gezond gewicht

Na roken, verhoogt niets anders het algehele risico op kanker meer dan overgewicht. Ten minste 11 verschillende vormen van kanker zijn in verband gebracht met gewichtstoename en obesitas, waaronder darmkanker. Probeer daarom te streven naar een gezond gewicht.

Niet roken of stoppen met roken

Het hoeft anno 2024 nauwelijks meer gezegd te worden, maar niet roken is het beste wat je voor je gezondheid kunt doen. Roken verhoogt niet alleen het risico op ernstige ziekten zoals hartaandoeningen, beroertes en COPD, maar is ook een belangrijke oorzaak van ten minste 14 verschillende vormen van kanker, waaronder darmkanker. Als je rookt, is stoppen met roken het beste wat je kunt doen om je algehele gezondheid te verbeteren en het risico op darmkanker te verkleinen.

Wees lichamelijk actief

Lichamelijk beweging is goed voor je algehele gezondheid. Het verlaagt het risico op veel ernstige ziekten, waaronder darmkanker, en geeft je een mentale boost. Bewegen is goed, meer bewegen is beter. Doe ten minste 150 minuten per week aan matig intensieve inspanning, verspreid over diverse dagen. Langer, vaker en/ of intensiever bewegen geeft extra gezondheidsvoordeel.

Drink matig of geen alcohol

Alcohol kan het risico op darmkanker en andere kankers verhogen, zelfs bij lage niveaus. De Gezondheidsraad stelt: 'Drink geen alcohol of in ieder geval niet meer dan één glas per dag'. Als je echter niet drinkt, is er geen reden om te beginnen. Zware drinkers moeten proberen te minderen of te stoppen.

Beperk rood vlees, vooral bewerkt vlees

Het eten van te veel rood vlees verhoogt het risico op darmkanker. Elke 100 gram rood vlees meer per dag hangt samen met een 17% hoger risico op darmkanker, aldus het Voedingscentrum. Ook bewerkt vlees is een boosdoener. Bewerkt betekent dat het langer houdbaar is omdat het gerookt, gezout of gedroogd is. Vlees is tevens bewerkt wanneer er conserveringsmiddelen aan zijn toegevoegd. Voorbeelden van bewerkt vlees zijn ham, salami, bacon, rookworst en knakworst.

Voldoende inname van calcium en vitamine D

Er zijn goede aanwijzingen dat voldoende calcium en vitamine D kunnen helpen beschermen tegen darmkanker. Zorg er daarom voor dat je voldoende van deze vitaminen binnenkrijgt.

Overweeg een multivitamine met foliumzuur

Een dagelijkse multivitamine is een goede voedingsverzekering die ook kan helpen beschermen tegen darmkanker. Naast calcium en vitamine D bevatten multivitaminen ook foliumzuur, wat aantoonbaar het risico op darmkankerverlaagt. Vermijd megadosis vitamines. Een standaard multivitamine is alles wat je nodig hebt.

Een gezond weekmenu

Voeding is een van de factoren die van invloed zijn ter preventie van darmkanker. Hieronder staat een voorbeeld van een gezond weekmenu ter bevordering van je darmgezondheid:

Zondag

Ontbijt: Volkoren pannenkoeken met vers fruit en een scheutje ahornsiroop, een zoete stroop gemaakt van het sap van de esdoornboom
Lunch: Mexicaanse tomaten-bonensoep met een volkoren (stok)broodje.
Diner: Geroosterde kipfilet met zoete aardappelen en gestoomde broccoli.

Maandag

• Ontbijt: Volkoren toast met avocado en tomatenschijfjes.
• Lunch: Quinoasalade met tonijn, cherrytomaatjes en olijven.
• Diner: Gegrilde kalkoenburgers met een zijdezachte spinaziesalade.

Dinsdag

• Ontbijt: Griekse yoghurt met plakjes banaan en een lepel chiazaad .
• Lunch: Volkoren wrap met hummus, verse groenten en geroosterde kalkoen.
• Diner: Linzensoep met een overheerlijk en frisse tomatensalade.

Woensdag

• Ontbijt: Havermout met bessen en een handjevol noten.
• Lunch: Gegrilde kipfilet met quinoa (een geweldig alternatief voor rijst of couscous) en geroosterde groenten.
• Diner: Gestoomde zalmfilet, gestoomde broccoli en zoete aardappelpuree.

Donderdag

• Ontbijt: Smoothie met spinazie, banaan, bosbessen en amandelmelk. (In blauwe bessen zit onder andere de natuurlijke kleurstof quercetine, wat wordt beschouwd als een krachtige antioxidant die je lichaam helpt ontstekingen te bestrijden.)
• Lunch: Volkoren pasta met gegrilde groenten en tomatensaus.
• Diner: Gestoomde heekfilet met gestoomde asperges en quinoa. (Heekfilet is zeer gezond. Dit komt doordat deze vis weinig vet en veel licht verteerbare eiwitten bevat.)

Vrijdag

• Ontbijt: Volkoren ontbijtgranen met magere melk en plakjes aardbei.
• Lunch: Quinoasushirolletjes met avocado en gerookte zalm.
• Diner: Kippenstoofpotje met wortelen, uien en selderij.

Zaterdag

• Ontbijt: Roerei met tomaten, paprika en champignons.
• Lunch: Geroosterde groenten en kikkererwtenwrap met hummus.
• Diner: Gegrilde zalm met quinoapilaf en gestoomde sperziebonen.

Zorg ervoor dat je voldoende water drinkt gedurende de dag en dat je je portiegroottes in de gaten houdt. Eet niet te veel. Overdaad schaadt. Het is ook belangrijk om voedingsmiddelen met veel voedingsvezels, zoals groenten, fruit en volkoren granen, op te nemen in je dieet. Vezels zijn goed door je spijsvertering en darmen.

Noten:

1. Dikke darmkanker: http://www.darmkanker.info/darmkankerinfo/pages/view.php?page_id=23 (voor de laatste keer geraadpleegd op 29 juni 2009)
2. TNM staat voor Tumour (de tumor zelf) Nodes (lymfeklieren rondom de tumor) Metastases (uitzaaiingen elders in het lichaam).

Lees verder

• Darmkanker: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose
• Darmklachten: opgezette buik, buikpijn en winderigheid
• Prikkelbare darm syndroom (PDS) behandeling: dieet, voeding
• Ontlasting: oorzaken bloed en slijm in poep en kleur en geur
• Pijn bij het poepen: stekende of brandende pijn stoelgang