Stijve gewrichten: oorzaken en symptomen gewrichtsstijfheid

Stijve gewrichten of gewrichtsstijfheid wordt gekenmerkt door de moeilijkheid of onmogelijkheid om een ​​gewricht te bewegen. Een gewricht is een verbinding tussen twee botten waarbij beweging mogelijk is. In de regel zijn gewrichten stijver bij het ouder worden en, ongeacht de leeftijd, bij het ontwaken of nadat je gedurende een lange tijd inactief bent geweest. Als stijve gewrichten echter wordt geassocieerd met aanhoudende pijn, kunnen er meer ernstige problemen aan ten grondslag liggen. Bij incidentele klachten kun je zelfzorgmaatregelen toepassen, maar bij aanhoudende of verergerende gewrichtsstijfheid is het verstandig je huisarts te raadplegen. Stijve gewrichten kunnen gepaard gaan met pijn en ontsteking en dit kan ervoor zorgen dat het lopen, staan of belasten van je gewrichten pijnlijk is. Er zijn veel aandoeningen die stijve gewrichten kunnen veroorzaken zoals artrose, reumatoïde artritis, lupus en slijmbeursontsteking (bursitis).

• Stijve gewrichten
• Epidemiologie van gewrichtsstijfheid
• Symptomen van gewrichtspijn
• Oorzaken van gewrichtsstijfheid
• Veel voorkomende oorzaken
• Verwondingen
• Artrose
• Reumatoïde artritis
• Jicht
• Ouderdom
• Overgang
• Lupus
• Psoriatische artritis
• Bursitis
• Schildklierproblemen (hypothyreoïdie)
• Osteoporose
• Fibromyalgie
• Risicogroepen en -factoren
• Onderzoek en diagnose
• Huisarts raadplegen
• Behandeling van stijve gewrichten
• Warm of koud kompres
• Lichaamsbeweging en fysiotherapie
• Medicijnen
• Natuurlijke remedies
• Visoliesupplementen
• Lijnzaad
• Glucosamine
• Prognose
• Complicaties bij stijve gewrichten
• Preventie van stijve gewrichten: soepel blijven op elk moment van de dag

Stijve gewrichten

Elke ochtend voelde Maria, een gepassioneerde tuinier en oma van drie, de stijfheid in haar gewrichten toenemen. Wat ooit begon als een lichte stramheid in haar vingers na een dag in de tuin, was nu een alledaags ritueel geworden waarbij het draaien van de kraan en het optillen van haar kleinzoon gepaard gingen met een ongemakkelijke stramheid. Het meest frustrerende was de traagheid waarmee haar knieën en handen ontwaakten; alsof ze eerst overtuigd moesten worden om weer soepel te bewegen. Toen ze op een ochtend haar vertrouwde theekop liet vallen vanwege een plotselinge steek in haar pols, wist Maria dat het tijd was om haar gewrichten de aandacht te geven die ze al maanden vroegen.

Stijve gewrichten kunnen je dagelijks leven behoorlijk beïnvloeden. Stijve gewrichten wordt gekenmerkt door de moeilijkheid of onmogelijkheid om een ​​gewricht te bewegen. Je kunt je gewrichten niet meer soepel bewegen en dit beperkt je bewegingsbereik. Stijfheid gaat vaak gepaard met gewrichtspijn en/of zwelling.

Epidemiologie van gewrichtsstijfheid

Stijve gewrichten, een veelvoorkomend symptoom dat kan variëren van tijdelijke ochtendstijfheid tot chronische klachten, treft mensen wereldwijd en wordt veroorzaakt door diverse onderliggende aandoeningen. De incidentie en ernst van stijve gewrichten kunnen sterk verschillen op basis van geslacht, leeftijd, genetische aanleg, klimaat en voedingspatronen. Hieronder volgt een uitgebreide bespreking van de epidemiologie van stijve gewrichten, met een focus op Nederland, de Nederlandse overzeese gebieden, België en mondiale trends.

Geslachts- en leeftijdsverschillen: wie heeft het vaakst last van stijve gewrichten?
Stijve gewrichten komen vaker voor bij ouderen, maar kunnen ook jongere volwassenen en kinderen treffen. In Nederland heeft ongeveer 30% van de volwassenen boven de 65 jaar regelmatig last van stijve gewrichten, vaak als gevolg van artrose of reumatoïde artritis. Bij volwassenen van 30 tot 50 jaar is dit percentage lager, rond de 15%, waarbij de klachten meestal gerelateerd zijn aan fysieke overbelasting, verwondingen of vroege stadia van artrose.

Vrouwen hebben een hoger risico op stijve gewrichten, voornamelijk door hormonale invloeden en een verhoogde prevalentie van auto-immuunziekten zoals reumatoïde artritis en lupus. Reumatoïde artritis komt bij vrouwen twee tot drie keer zo vaak voor als bij mannen en treft naar schatting 1% van de bevolking. In België en Nederland zijn vrouwen in de leeftijd van 40 tot 60 jaar de meest getroffen groep, waarbij 20% van de vrouwen in deze leeftijdsgroep regelmatig stijve gewrichten ervaart.

Bij kinderen kan stijve gewrichten een symptoom zijn van juveniele idiopathische artritis (JIA). Ongeveer 1 op de 1.000 kinderen in Nederland heeft te maken met JIA, wat kan leiden tot chronische gewrichtsstijfheid en pijn. Jongens en meisjes worden beide getroffen, maar meisjes hebben een iets hogere incidentie.

Klimaat en omgevingsfactoren: de invloed van temperatuur en vochtigheid
Het klimaat heeft invloed op het ervaren van gewrichtsstijfheid, hoewel de exacte mechanismen nog niet volledig begrepen zijn. In gematigde klimaten zoals Nederland en België rapporteren veel mensen een toename van stijfheid tijdens koude en vochtige maanden. Ongeveer 25% van de mensen met artrose of reumatoïde artritis geeft aan dat hun symptomen verergeren in de winter. Dit effect wordt vaak toegeschreven aan veranderingen in luchtdruk en temperatuur, die de gewrichtsvloeistof en omliggende weefsels kunnen beïnvloeden.

In de Nederlandse overzeese gebieden zoals Aruba en Curaçao, waar het klimaat warm en vochtig is, worden stijve gewrichten minder vaak gerelateerd aan weersomstandigheden. Toch kunnen uitdroging en fysieke overbelasting door activiteiten in de warmte bijdragen aan tijdelijke gewrichtsstijfheid. Hier rapporteert ongeveer 10% van de bevolking incidentele gewrichtsstijfheid, vaak na zware fysieke inspanning.

Genetische factoren en familiaire aanleg
Genetica speelt een belangrijke rol bij het risico op gewrichtsstijfheid, vooral bij auto-immuunziekten zoals reumatoïde artritis. Mensen met een familiegeschiedenis van deze aandoeningen hebben een tot 50% verhoogd risico om zelf gewrichtsproblemen te ontwikkelen. Genetische varianten zoals HLA-DR4 worden in verband gebracht met een hogere vatbaarheid voor reumatoïde artritis. Dit geldt zowel voor Nederland als voor België, waar de prevalentie van genetische aanleg voor auto-immuunziekten vergelijkbaar is.

Ook bij artrose, de meest voorkomende oorzaak van stijve gewrichten, speelt genetica een rol. Onderzoek wijst uit dat mensen met een familiaire geschiedenis van artrose een 40% hogere kans hebben om de aandoening te ontwikkelen, met name bij oudere volwassenen. In België heeft ongeveer 17% van de bevolking boven de 50 jaar artrose, terwijl dit percentage in Nederland rond de 15% ligt.

Voedingspatroon en levensstijl: de impact van voeding en gewoonten
Voedingspatronen en levensstijl zijn cruciaal voor het voorkomen en beheersen van gewrichtsstijfheid. Een dieet dat rijk is aan ontstekingsbevorderende voedingsmiddelen zoals suikers en verzadigde vetten kan bijdragen aan chronische gewrichtsontsteking. Ongeveer 20% van de Nederlandse bevolking heeft een voedingspatroon dat geassocieerd wordt met een verhoogd risico op ontstekingsgerelateerde gewrichtsproblemen.

Daarentegen kan een dieet dat rijk is aan omega-3-vetzuren en antioxidanten helpen om ontstekingen te verminderen en gewrichtsstijfheid te verlichten. In de Nederlandse overzeese gebieden speelt het traditionele dieet, dat vaak rijk is aan gefrituurd voedsel en suiker, een rol bij de verhoogde incidentie van metabolische aandoeningen die gewrichtsstijfheid kunnen veroorzaken.

Wereldwijde trends en sociaal-economische invloeden
Wereldwijd zijn er aanzienlijke verschillen in de incidentie van stijve gewrichten, afhankelijk van sociaal-economische status en toegang tot gezondheidszorg. In ontwikkelingslanden, waar toegang tot preventieve zorg beperkt is, komen aandoeningen die leiden tot gewrichtsstijfheid vaker voor en worden vaak pas in latere stadia gediagnosticeerd. In Europa en Noord-Amerika, waar de toegang tot medische zorg beter is, zijn gewrichtsaandoeningen eerder en effectiever te behandelen.

Sociaal-economische factoren spelen ook een rol in het voorkomen van gewrichtsstijfheid. Mensen met een lagere sociaal-economische status hebben vaak minder toegang tot gezond voedsel en sportfaciliteiten, wat kan leiden tot overgewicht en een verhoogd risico op gewrichtsproblemen. In Nederland is ongeveer 15% van de volwassenen met overgewicht getroffen door chronische gewrichtsstijfheid, terwijl dit percentage in België iets hoger ligt, rond de 18%.

Symptomen van gewrichtspijn

De symptomen van gewrichtspijn variëren van persoon tot persoon en zijn afhankelijk van de oorzaak. De volgende symptomen komen vaak voor bij stijve gewrichten:

• stijfheid
• pijnlijke gewrichtsbeweging
• gezwollen gewrichten
• verlies van de functie van het gewricht
• bewegingsbeperking
• warm gewricht
• roodheid

Oorzaken van gewrichtsstijfheid

Gewrichtsstijfheid kan worden veroorzaakt door een verwonding of gewrichtsaandoening en komt vaak voor bij reumatische aandoeningen. Soms kunnen verwondingen, ontstekingen of aangrenzende gebieden pijn veroorzaken die de beweging van het gewricht beperkt, waardoor de perceptie van stijfheid ontstaat.

Stijve gewrichten kunnen worden veroorzaakt door herhaalde microtraumatische activiteiten, verwondingen of gewrichts- of peri-articulaire letsels (dat is letsel in de spieren en weefsels die het gewricht omgeven, zoals fracturen, dislocaties, verstuikingen, enz.). Soms is het de complicatie van een verwonding of een operatie die langdurige immobilisatie van het gewricht vereist. Chronische ochtendstijfheid kan duiden op reumatoïde artritis, als het minder dan een half uur duurt, artrose. Vooral de laatste veroorzaakt degeneratie van het kraakbeen tussen de gewrichten, wat op lange termijn pijn, misvorming en functieverlies veroorzaakt.

Wanneer de ochtendstijfheid langer dan een half uur duurt en reeds gedurende meerdere weken voorkomt, is het waarschijnlijk dat het reumatoïde artritis is. Als de gewrichten op elk moment van de dag stijf zijn, moet eerder gedacht worden aan infecties of een reeks spier-, skelet- en neurologische pathologieën, zoals systemische lupus erythematosus, sarcoïdose en fibromyalgie. Leefstijlfactoren, waaronder voeding en gewicht, kunnen ook van invloed zijn op de beweeglijkheid van de gewrichten. Ten slotte kunnen stijfheid en pijn in de gewrichten optreden als gevolg van verschillende medicijnen, waaronder antibiotica en chemotherapie.

Mogelijke oorzaken van stijve gewrichten zijn:

• achillespeesontsteking (een ontsteking van de achillespees)
• achondroplasie (een erfelijke aandoening waarbij de vorming van kraakbeen in de lange pijpbeenderen gestoord is)
• acromegalie (een ziekte die wordt veroorzaakt door een te hoge productie van groeihormoon)
• Afrikaanse slaapziekte (een dodelijke parasitaire ziekte)
• amyotrofische laterale sclerose (afgekort als ALS, een progressieve zenuw/spierziekte)
• artritis psoriatica (reumatische aandoening gekenmerkt door gewrichts- en peesaanhechtingsontstekingen, wat voorkomt bij de huidziekte psoriasis)
• artrose (hierbij verandert het kraakbeen van de gewrichten)
• cervicale spondylose (op de randen van de wervels ontstaan kleine ruwe stukken bot)
• chikungunya (een infectieziekte die wordt veroorzaakt door een virus)
• decompressieziekte (duikersziekte)
• De Quervain tendinitis (een peesontsteking van de duim)
• enchondroom (een goedaardig gezwel, dat bestaat uit kraakbeen)
• enthesitis (een ontsteking op de plaats waar één of meer pezen aan het bot vastzitten)
• fibrodysplasia ossificans progressiva (FOP), een genetische aandoening waarbij bot wordt gevormd in spieren, pezen, gewrichtsbanden en ander bindweefsel
• fibromyalgie (chronische pijn in je spieren en bindweefsel)
  De 18 symmetrische drukpunten of tenderpoints bij fibromyalgie / Bron: Sav vas, Wikimedia Commons (CC0)
  [
• frozen shoulder (een aandoening waarbij het gewrichtskapsel is verdikt en verschrompeld)
• hallux valgus (een standafwijking van de grote teen)
• hemofilie (erfelijke aandoening waarbij bloedingen in spieren en gewrichten optreden door een tekort aan stollingsfactoren)
• hereditaire spastische paraparese (een aandoening van de zenuwen)
• hersenverlamming (een stoornis die wordt veroorzaakt door schade aan de hersenen)
• hygroom (holte gevuld met vocht, welke ontstaat bij een ontsteking van peesscheden)
• jicht (een pijnlijke ontsteking in een gewricht)
• juveniele idiopathische artritis (chronische gewrichtsontstekingen bij kinderen onder de zestien jaar)
• kniekuilcyste (een zwelling in de knieholte)
• myelopathie (ziekte van het ruggenmerg)
• pseudojicht (het plotseling ontstaan van een ontsteking in een gewricht)
• reactieve artritis (een vorm van reuma waarbij je last krijgt van gewrichtsontstekingen)
• reumatische koorts of acuut reuma (begint meestal met hoge koorts, waarna de gewrichten pijnlijk worden)
• reumatoïde artritis (een chronische aandoening waarbij meerdere gewrichten gaan ontsteken)
• standsafwijkingen van de knie in de vorm van O-benen of X-benen (varus of valgus)
• systemische lupus erythematosus (SLE, een chronische ontstekingsziekte)
• tennisarm of tenniselleboog (een overbelasting van de pezen)
• osteochondritis dissecans (een aandoening van het kraakbeen en het onderliggende bot van een gewricht)
• ostitis (ontsteking van het botweefsel)
• osteochondrose (aandoeningen waarbij zich in bot, vaak onder een laag kraakbeen, groeistoornissen voordoen)
• osteoïd osteoom (een botpit)
• osteomyelitis (een bacteriële infectie van het bot, beenmerg en beenvlies)
• progeria (zeldzame verouderingsziekte)
• rodehond of rubella (virale kinderziekte)
  Rodehond, waarbij soms gewrichtsontstekingen in vingers, polsen en/of knieën ontstaan / Bron: CDC, Wikimedia Commons (Publiek domein)
• sacroiliitis (een aandoening die vooral bij jongeren voorkomt)
• schildklierproblemen (hypothyreoïdie)
• sclerodermie (een auto-immuunziekte waardoor de huid verstrakt en het bindweefsel in je organen toeneemt)
• slijmbeursontsteking (bursitis)
• spondylolisthesis (afschuiving van een wervel ten opzichte van een onderliggende wervel)
• steonecrose (hierbij sterft bot af door een beperkte bloedtoevoer naar de botten)
• syndroom van Reiter (ontwikkelt zich na een soa, bijvoorbeeld chlamydia of gonorroe)
• synovitis villonodularis pigmentosa (SVP, een zeldzame chronische gewrichtsaandoening)
• tendinitis of peesontsteking
• triggerfinger (hierbij zijn de buigpezen en/of de peeskoker van de buigpezen ontstoken)
• verstuiking (verstuikte enkel of verstuikte pols)
• vervorming van een gewricht
• whiplash (letsel aan de nek en/of rug doordat er plotseling flinke krachten inwerken op de nek)
• ziekte van Bechterew (een vorm van ontstekingsreuma)
• ziekte van Huntington (een erfelijke, progressieve hersenaandoening)
• ziekte van Lyme (een infectieziekte, veroorzaakt door een tekenbeet die besmet is met de Borrelia-bacterie)
• ziekte van Whipple (een zeldzame infectieziekte)

Veel voorkomende oorzaken

Er zijn een aantal veel voorkomende oorzaken van stijve spieren.

Verwondingen

Een verwonding, letsel of trauma is waarschijnlijk de hoofdoorzaak van gewrichtspijn. Gewrichtsblessures kunnen optreden bij sporten, vallen of in alledaagse situaties, zoals het draaien van een enkel of overbelasting van het gewricht. De meest voorkomende gewrichtsstructuren die verwond raken, zijn de ligamenten die de botten bij elkaar houden. Als het letsel ernstig is, kunnen er meerdere ligamenten beschadigd of ernstig gescheurd zijn. De spieren en de pezen rond de gewrichten, kunnen ook letsel oplopen en een ontsteking ontwikkelen. De meest voorkomende van deze gewrichtsblessures is een verstuikte enkel, gevolgd door een verrekte of gescheurde knieband.

Artrose

Artrose is waarschijnlijk de op één na meest voorkomende oorzaak van gewrichtspijn en een stijf gewrichten. Deze chronische ziekte van de gewrichten kan op elke leeftijd ontstaan, hoewel de kans erop groter is met het voortschrijden der jaren. Artrose kan in alle gewrichten optreden, maar de grote gewrichten die het gewicht van het lichaam ondersteunen, zoals de heupen of knieën, zijn meestal de eerste die erdoor getroffen worden. Artrose in de botten van de lumbale wervelkolom kan pijn in de onderrug veroorzaken; vergelijkbare slijtage in de botten van de cervicale wervelkolom kan leiden tot pijn in de nek.

Reumatoïde artritis

In vergelijking met artrose is reumatoïde artritis (RA) een aandoening die je op relatief jonge leeftijd kan treffen en tot pijn in de gewrichten kan leiden. Het is een auto-immuunziekte, waarbij het immuunsysteem, waarvan de gebruikelijke rol is om het lichaam te verdedigen tegen indringers zoals bacteriën en virussen, zijn eigen cellen aanvalt. Bij RA zijn de gewrichten ontstoken zijn en zijn de handen, polsen, enkels en/of voeten pijnlijk, dik en stijf. In tegenstelling tot artrose heeft RA de neiging om eerst de kleinere gewrichten te treffen, waaronder die van de handen en voeten. De symptomen van reumatoïde artritis kunnen met tussenpozen opspelen. Perioden met klachten kunnen worden gevolgd door perioden van rust.

Jicht

Jicht is een stofwisselingsziekte die wordt gekenmerkt door de vorming van urinezuurkristallen in het bloed; deze kristallen slaan vervolgens neer in de gewrichten en andere weefsels. De aanwezigheid van urinezuur in de gewrichten zal een ontstekingsreactie veroorzaken, die op zijn beurt zwelling en pijn genereert. In het klassieke scenario worden de gewrichten van de grote tenen het eerst getroffen. Andere gewrichten zoals knieën, ellebogen en vingers kunnen ook de pineut zijn.

Ouderdom

Een stijve rug, stijve knieën of stijve enkels is een veel voorkomende klacht onder ouderen. Toch veroorzaakt ouderdom op zichzelf geen ochtendstijfheid van de gewrichten. Het is meestal een indicatie van kraakbeen dat in kwaliteit achteruitgaat (artrose), spierpijn of ontsteking door artritis. Naarmate je gewrichten ouder worden, begint het sponsachtige kussen van het kraakbeen uit te drogen en te verstijven. Er wordt tevens minder gewrichtsvloeistof aangemaakt, die het gewricht smeert.

Zowel artrose als reumatoïde artritis (die zwelling en ontsteking veroorzaakt) kunnen beide ochtendstijfheid veroorzaken. Dit duurt gemiddeld 10 tot 15 minuten. De stijfheid verdwijnt als je beweegt en de gewrichten en spieren opwarmen. Stijfheid door reumatoïde artritis kan echter meer dan een uur duren. De ernst en frequentie van ochtendstijfheid zal verminderen door lichamelijk actiever te zijn en oefeningen te doen om de spierkracht en flexibiliteit te vergroten. Het handhaven van een gezond gewicht levert ook een belangrijke bijdrage.

Overgang

Hoewel pijnlijke, gezwollen gewrichten een klacht is die veel voorkomt bij het ouder worden, kan het ook optreden bij de overgang. Het hormoon, oestrogeen beschermt gewrichten en vermindert ontstekingen, maar wanneer de oestrogeenspiegels dalen tijdens de overgang, kun je meer last krijgen van ontstekingen, kan het risico op osteoporose (botontkalking) en artrose toenemen en kunnen pijnlijke gewrichten ontstaan.

Lupus

Stel je voor dat je op een zonnige dag buiten loopt en plotseling het gevoel hebt dat je gewrichten vast zitten als een roestige scharnier. Dat is wat mensen met lupus kunnen ervaren. Deze auto-immuunziekte valt niet alleen je gewrichten aan, maar ook je huid, nieren en zelfs je hart. Het kan elke dag anders zijn. Vandaag zijn het je knieën, morgen je ellebogen. Het lijkt misschien alsof je elke dag op een ander soort avontuur gaat – eentje waar je liever niet heen wilt. Lupus kan zorgen voor pijnlijke, gezwollen gewrichten, vaak in je handen en polsen. Een 25-jarige vrouw met lupus vertelt: “Soms voelt het alsof mijn vingers verstijven als ik ’s ochtends mijn kopje koffie probeer vast te houden.”

Psoriatische artritis

Denk aan een puzzel waarbij de stukjes niet helemaal lijken te passen. Dat is hoe psoriatische artritis zich kan voelen. Het gaat vaak hand in hand met psoriasis, waarbij je huid schilferig en jeukend kan zijn, maar deze vorm van artritis zorgt ervoor dat je gewrichten stijf en pijnlijk worden. Een voorbeeld? Een man van in de veertig die zegt: "Ik werk als timmerman, en mijn handen waren mijn grootste troef. Maar tegenwoordig voelt het alsof elke ochtend mijn vingers aan elkaar gelijmd zijn." De stijfheid kan zich concentreren in de rug, knieën en vingers, en de pijn kan variëren van mild tot intens, afhankelijk van de dag.

Bursitis

Stel je voor dat je een zachte kussen hebt tussen je gewrichten en die kussen raakt ontstoken – dat is bursitis. Het komt vaak voor bij mensen die repetitieve bewegingen maken, zoals schilders, atleten of zelfs tuiniers. Denk bijvoorbeeld aan iemand die na jaren werken in de tuin plotseling merkt dat zijn schouder pijnlijk en stijf is. Het voelt alsof hij zijn arm niet helemaal kan strekken zonder een scherpe pijn. Een ontstoken slijmbeurs maakt zelfs eenvoudige bewegingen, zoals het oppakken van een theekopje, een marteling.

Schildklierproblemen (hypothyreoïdie)

Hypothyreoïdie (traag werkende schildklier) is als een verborgen saboteur. Je merkt het niet meteen, maar langzaam verstoort het de boel, vooral in je gewrichten. Wanneer je schildklier niet genoeg hormonen aanmaakt, vertraagt je hele lichaam, inclusief je gewrichten. Stijfheid, vooral in je handen, voeten en knieën, kan sluipend je dagen binnenkomen. "Ik voelde me altijd traag, alsof ik door stroop liep, en mijn gewrichten protesteerden bij elke beweging," deelt een 50-jarige man die ontdekte dat zijn stijve gewrichten eigenlijk door een te traag werkende schildklier kwamen.

Osteoporose

Hoewel osteoporose vooral bekend staat als de "bottenbrokkelaar", kan het ook voor stijve gewrichten zorgen. Wanneer je botten verzwakken, verliezen je gewrichten hun stabiliteit, wat stijfheid en pijn kan veroorzaken. Een 65-jarige vrouw met osteoporose zegt: “Het voelt alsof mijn gewrichten altijd een stap achterlopen – ze willen niet soepel bewegen zoals vroeger.” Vooral na lange perioden van inactiviteit kan de stijfheid toeslaan.

Fibromyalgie

Dit is een mysterieuze aandoening die spieren, gewrichten en het hele lichaam in zijn greep kan houden. Fibromyalgie kan ervoor zorgen dat iemand zich 's ochtends voelt alsof ze door een marathon zijn gegaan, zelfs zonder uit bed te komen. Een voorbeeld? Een 38-jarige moeder van twee die beschrijft: "Soms lijkt het alsof mijn gewrichten bevroren zijn en elke beweging kost meer energie dan ik heb." Stijfheid in de gewrichten en spieren is vaak het ergste in de ochtend, maar kan de hele dag aanhouden, vooral in de nek, schouders en knieën.

Risicogroepen en -factoren

Laten we eens duiken in de risicogroepen en -factoren die je vatbaarder maken voor stijve gewrichten. Stijve gewrichten zijn als ongenode gasten die je bewegingsvrijheid stelen, en sommige mensen hebben nou eenmaal meer kans om die gasten tegen te komen. Hier zijn de risicogroepen die we in de gaten moeten houden.

Leeftijd
Naarmate we ouder worden, zijn onze gewrichten vaak de stille getuigen van al onze avonturen. Mensen boven de 50 lopen een groter risico om stijve gewrichten te ervaren. Denk aan het slijten van kraakbeen, het verliezen van flexibiliteit en het toenemende aantal “krakende” geluiden wanneer je uit bed komt. Een 70-jarige man grapte ooit: “Mijn gewrichten weten eerder dan ik zelf dat het weer gaat omslaan!”

Vrouwen: hormonale schommelingen en gewrichtspijn
Vrouwen hebben helaas vaker te maken met stijve gewrichten dan mannen, vooral naarmate ze de menopauze naderen. Het dalen van oestrogeenspiegels kan de gewrichten gevoeliger maken voor pijn en stijfheid. Een 55-jarige vrouw beschrijft: "Alsof de hormonale storm nog niet genoeg was, voelden mijn gewrichten ineens ook nog eens als vastgeroest." Vrouwen lopen ook meer kans op aandoeningen zoals reumatoïde artritis en osteoporose, die de stijfheid verder kunnen verergeren.

Atleten en sportliefhebbers
Actieve mensen, zoals hardlopers, voetballers en tennisspelers, kennen het gevoel van stijve gewrichten maar al te goed. Hoe meer je je lichaam duwt tot zijn grenzen, hoe meer je het risico loopt op slijtage, ontstekingen of kleine blessures die kunnen leiden tot stijfheid. Een fanatieke basketballer zei eens: "Ik sprong vroeger zonder moeite, maar nu hoor ik mijn knieën klagen bij elke sprong."

Beroepen met zware fysieke belasting
Iedereen die de hele dag fysiek werk verricht, zoals bouwvakkers, landarbeiders of verpleegkundigen, heeft vaak te maken met stijve gewrichten. Dag in dag uit tillen, buigen, strekken en duwen, zonder voldoende rust voor je lichaam, leidt onvermijdelijk tot gewrichtsstijfheid. Een verpleegster vertelde: "Na 12 uur op de been te zijn, lijkt het alsof mijn knieën even niet meer willen buigen."

Overgewicht: extra gewicht, extra druk
Voor mensen met overgewicht of obesitas kan de extra belasting op de gewrichten veel sneller leiden tot stijfheid. Vooral de knieën, heupen en onderrug moeten al dat extra gewicht dragen, wat na verloop van tijd tot slijtage kan leiden. Een 45-jarige man met overgewicht zei: "Het voelt alsof mijn knieën elke ochtend even moeten wennen aan het gewicht dat ze moeten dragen."

Reumatische aandoeningen
Mensen met reumatoïde artritis, lupus of andere auto-immuunziekten hebben een hoger risico op stijve gewrichten. Bij deze ziekten vallen het immuunsysteem en ontstekingsreacties de gewrichten aan, wat leidt tot chronische stijfheid en pijn. Een vrouw met reumatoïde artritis zei: "Ik moet ’s ochtends een half uur de tijd nemen om mijn handen weer 'wakker' te maken voordat ik iets kan doen."

Slechte lichaamshouding
Wie lange tijd achter een bureau zit, zonder aandacht voor een goede houding, kan stijve gewrichten ontwikkelen, vooral in de nek, schouders en rug. Werken aan een computer lijkt misschien onschuldig, maar je gewrichten kunnen protesteren als ze te lang in dezelfde houding worden gedwongen. Een kantoormedewerker zei: "Na een dag achter het scherm voelt mijn rug aan alsof ik een marathon heb gelopen."

Onderzoek en diagnose

Wanneer je gewrichten beginnen te protesteren en je ze met moeite in beweging krijgt, is het tijd om op onderzoek uit te gaan. De diagnose van stijve gewrichten is vaak een reis door je medische geschiedenis, dagelijkse gewoonten en natuurlijk wat testen in de dokterspraktijk. Laat je niet ontmoedigen, het is allemaal onderdeel van de puzzel om je gewrichten weer soepel te krijgen!

Vraaggesprek
Bij de dokter begint alles met een goed gesprek. Stel je voor: je zit tegenover je arts en hij of zij vraagt je honderduit over je klachten. Wanneer begon de stijfheid? Hoe voelt het? Komt het na een intensieve activiteit, na rust of misschien elke ochtend als je uit bed komt? Het antwoord op deze vragen helpt de arts om de mogelijke oorzaken te beperken. Een man van 50 die altijd 's ochtends stijf is en zich pas na een uur soepel voelt, zou bijvoorbeeld tekenen van artrose kunnen vertonen. Zo'n vraaggesprek kan al de helft van de puzzel oplossen!

De fysieke check
Na het gesprek volgt de lichamelijke inspectie. De arts zal de aangedane gewrichten grondig bekijken en voorzichtig bewegen om te zien waar de stijfheid en eventuele pijn zitten. Soms is de stijfheid zo sterk dat de gewrichten maar beperkt kunnen bewegen, wat een teken kan zijn van aandoeningen als reuma of artrose. Stel je voor dat de arts je vraagt je knieën te buigen, je armen te strekken, en al je gewrichten even te laten bewegen. Een voorbeeld: een vrouw die klaagt over stijve vingers na een nacht slapen, zou reumatoïde artritis kunnen hebben, vooral als haar gewrichten ook warm en gezwollen aanvoelen.

De tests
Soms is een gesprek en fysieke controle niet genoeg om tot de kern van de stijfheid te komen. In zulke gevallen kunnen aanvullende onderzoeken nodig zijn. Denk aan bloedonderzoeken om ontstekingen, reumafactoren of andere markers voor auto-immuunziekten te vinden. Röntgenfoto’s kunnen laten zien of er sprake is van botafwijkingen of slijtage aan het kraakbeen, zoals bij artrose. En als het echt ingewikkeld wordt, kunnen MRI-scans helpen om zacht weefsel en pezen in beeld te brengen, bijvoorbeeld om te zien of er sprake is van een peesontsteking.

• Een 40-jarige man die regelmatig zware gewichten tilt, klaagt over pijnlijke en stijve schouders. Zijn röntgenfoto’s laten zien dat hij lijdt aan peesverkalking, een aandoening waarbij calcium zich ophoopt in de pezen rondom het gewricht. Dankzij de juiste diagnose kan hij nu gerichte behandelingen krijgen om de stijfheid aan te pakken.

De uitslag
Met alle puzzelstukjes op hun plek, is de diagnose eindelijk gesteld. Of het nu gaat om eenvoudige overbelasting, een reumatische aandoening of een andere oorzaak, de weg naar verlichting ligt voor je open. En hoewel de reis misschien hobbelig was, is elke stap dichter bij de oplossing een opluchting voor je gewrichten.

Of je nu bij de dokter zit omdat je al weken stijfheid voelt of omdat je plotselinge klachten hebt, onderzoek en diagnose zijn essentiële stappen om je weer soepel door het leven te laten bewegen. Het kost even wat tijd, maar het resultaat – een leven zonder stijve gewrichten – is het zeker waard!

Huisarts raadplegen

Als je plotseling last krijgt van stijve gewrichten of als de klachten verergeren, dan is het raadzaam je huisarts te raadplegen. Maak ook in de volgende gevallen een afspraak met je huisarts:

• snel opkomende zwelling
• hevige zwelling
• hevige pijn
• misvorming van de gewrichten
• roodheid en warmte van het aangedane gewricht
• verlies van mobiliteit in het gewricht

Stijve gewrichten kunnen een teken zijn van een ernstige onderliggende aandoening. Raadpleeg bij twijfel altijd je huisarts.

Behandeling van stijve gewrichten

De beste manier om gewrichtsstijfheid te verlichten hangt af van wat het veroorzaakt. Als stijfheid meer dan 30 minuten na het ontwaken aanhoudt is of als je daarbij pijn ervaart, is het belangrijk om een afspraak te maken met je huisarts. Een goede diagnose van het onderliggende probleem maakt de weg vrij voor het verlichten van stijfheid en andere symptomen.

Warm of koud kompres

Zowel warmte als koude kunnen gunstig zijn ter behandeling van stijve gewrichten. Breng gedurende een aantal dagen per dag voor 15 tot 20 minuten een koud kompres op het gewricht aan. Dit kan ontsteking of zwelling verminderen en kan de beweging van het gewricht vergemakkelijken. Het kan ook gewrichtspijn verminderen.

Warmte is ook heilzaam voor gewrichten en spieren. Gebruik een warmtekompres, een kruik of een warm waterbad om spieren te ontspannen en de bloedsomloop te bevorderen.

Lichaamsbeweging en fysiotherapie

Lichaamsbeweging alsmede fysiotherapie kunnen de gewrichtsmobiliteit vergroten, wat de stijfheid kan verminderen. Bewegen is ook een goede manier om gewicht te verliezen bij overgewicht of obesitas. Het met je meetorsen van extra kilo's kan het risico op bepaalde complicaties verhogen en leiden tot gewrichtspijn en -stijfheid. Als je niet weet hoe je moet beginnen met sporten of sportactiviteiten of problemen hebt met bewegen, raadpleeg dan je huisarts of een fysiotherapeut. Beweging is een gemakkelijke manier om pijn en stijfheid te verlichten, maar je kunt de problemen ook erger maken als je te geforceerd gaat bewegen of sporten.

Medicijnen

Milde gewrichtspijn kan veelal worden verlicht door bepaalde vrij verkrijgbare medicijnen. Paracetamol en niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's), zoals ibuprofen en naproxen, zijn de meest gebruikte pijnstillers bij stijve en pijnlijke gewrichten. Als ontsteking en zwelling van het gewricht gewrichtsstijfheid veroorzaken, kunnen NSAID's een optie zijn. Zwelling en ontsteking komen vaak voor bij artrose en reuma. NSAID's bestrijden de pijn en verminderen ontsteking. Naarmate de ontsteking vermindert, nemen ook de klachten gewrichtspijn en stijfheid af.

Natuurlijke remedies

Visoliesupplementen

Personen die visolie nemen blijken 's ochtends dikwijls minder last te hebben van stijve gewrichten en hebben bovendien minder last van gewrichtspijn. Visolie is volgens het Voedingscentrum rijk aan de visvetzuren eicosapentaeenzuur (EPA) en docosahexaeenzuur (DHA), en is verkrijgbaar in capsules. Meer vis eten kan ook nuttig zijn, aangezien vis omega 3-vetzuren bevat. Visoliesupplementen kunnen bij een dagelijkse inname van 300 mg een gunstige invloed hebben op je lichaam. Vergeet niet om je huisarts of apotheker te raadplegen voordat je begint met het nemen van visoliesupplementen. Deze supplementen kunnen van invloed zijn op de werking van (voorgeschreven) medicijnen.

Lijnzaad

Lijnzaad is het zaad van vlas en bevat een ander type omega-3-vetzuur, alfa-linoleenzuur (ALA), welke behoort tot de familie der omega-3. Net als EPA en DHA kan ALA ontstekingen verminderen en symptomen van gewrichtsstijfheid helpen verminderen. Gemalen of gebroken lijnzaad bevat een beetje ALA, maar lijnzaadolie bevat meer. Lijnzaadolie is verkrijgbaar in capsules of in flessen. De gemiddelde dagelijkse aanbeveling is 500 mg, vaak in de vorm van een lijnzaadoliecapsule. Lijnzaad wordt gemalen of gebroken om de voedingsstoffen en vezels in het lichaam vrij spel te geven

Glucosamine

Glucosamine is een natuurlijk voorkomende aminosuiker. Deze chemische stof is van nature te vinden in het vocht dat je gewrichten omringt. Het speelt een rol bij de vorming van kraakbeen. Bij een tekort is je lichaam mogelijk niet in staat om voldoende kraakbeen te produceren of te beschermen. Glucosamine is een bouwsteen van het kraakbeen. Wanneer er te weinig glucosamine wordt aangemaakt, dan verdwijnt de veerkracht in het kraakbeen. Het gebruik van glucosamine als supplement kan mogelijk gewrichtspijn en gewrichtsstijfheid verlichten. Deze behandeling kan zeer nuttig zijn voor mensen met artrose en daarmee gepaard gaande zwelling van de knie of elders. Overleg eerst met je huisarts over mogelijke interacties tussen geneesmiddelen voordat je het gaat gebruiken.

Prognose

Veel mensen hebben last van stijve gewrichten naarmate ze ouder worden, vooral ochtendstijfheid of stijfheid na een poosje zitten. Meestal neemt deze stijfheid af zodra je bent opgestaan en actief bent. Je kunt echter ook last hebben van stijve gewrichten als gevolg van een onderliggende aandoening. Het is belangrijk om tijdig je huisarts in te schakelen voor een diagnose en een behandelplan. Met de juiste behandeling, zelfzorgmiddelen en leefstijlaanpassingen kin je meestal de klachten verlichten.

Complicaties bij stijve gewrichten

Wanneer stijve gewrichten aanhouden, kunnen er meer vervelende problemen ontstaan dan alleen dat stramme gevoel in de ochtend. Als je te lang wacht om je klachten aan te pakken, kunnen die stijve gewrichten de deur openzetten voor een scala aan complicaties, die je mobiliteit en zelfs je dagelijks leven kunnen beïnvloeden.

Beperkte beweging
Eén van de meest voorkomende complicaties van stijve gewrichten is bewegingsbeperking. Stel je voor dat je knieën elke dag stijver worden. Je begint kleine dingen te vermijden – die trap op het werk of een wandeling in het park. Voor je het weet, wordt die beperkte beweging een gewoonte en bewegen je gewrichten nog minder soepel. Deze vicieuze cirkel zorgt ervoor dat spieren rondom de gewrichten zwakker worden, wat de stijfheid alleen maar erger maakt. Het resultaat? Je gewrichten voelen stroever dan ooit.

• Een man van 60 met chronische stijve heupen besloot zijn dagelijkse wandelingen over te slaan. Na een paar maanden merkte hij dat zelfs opstaan uit een stoel moeilijker werd, doordat zijn gewrichten hun soepelheid waren verloren. Wat eerst een beetje stijfheid was, werd uiteindelijk een grotere beperking.

Ontstekingen en pijn
Als stijfheid lange tijd aanhoudt, kan het je gewrichten en omliggende weefsels chronisch irriteren. Denk aan voortdurende gewrichtsontstekingen, waarbij het gebied rond de gewrichten warm en pijnlijk aanvoelt. Deze ontstekingen kunnen op hun beurt leiden tot pijn die niet zomaar verdwijnt. Elke beweging kan aanvoelen als een uitdaging. Pijn kan uiteindelijk je dagelijkse activiteiten gaan beïnvloeden – werken, sporten, en zelfs eenvoudige taken zoals boodschappen doen kunnen steeds meer pijn opleveren.

• Een vrouw met chronische stijfheid in haar handen begon zoveel pijn te krijgen dat ze moeite had met simpele dingen zoals haar jas aantrekken of een glas water vasthouden. De pijn hield aan en nam zelfs toe, ondanks rust. Het gevolg? Ze moest haar werk als schilder opgeven, iets wat ze al tientallen jaren met liefde deed.

Gewrichtsvervorming
In ernstige gevallen kunnen onbehandelde stijve gewrichten leiden tot gewrichtsvervorming. Vooral bij mensen met aandoeningen zoals reumatoïde artritis kan het gewrichtsoppervlak blijvend veranderen. Gewrichten kunnen dikker worden, hun vorm verliezen en zelfs in een verkeerde positie blijven staan. Dit niet alleen maakt beweging moeilijker, maar kan ook leiden tot permanente handicaps.

• Een oudere man met jarenlange stijfheid in zijn vingers ontdekte dat zijn gewrichten zo vervormd raakten dat hij zijn handen niet meer normaal kon gebruiken. Zijn vingertoppen leken naar binnen te draaien, en elke beweging deed pijn.

Slechte houding en rugproblemen
Soms beperkt stijve gewrichten zich niet tot de gewrichten alleen. Als je bijvoorbeeld stijve heupen of knieën hebt, ga je onbewust je houding aanpassen. Misschien ga je op één been leunen of loop je iets schever om de pijn te vermijden. Dit kan leiden tot een verkeerde houding, wat uiteindelijk problemen met je rug en nek kan veroorzaken. Spieren die normaal je ruggengraat ondersteunen, raken overbelast en pijnklachten beginnen zich uit te breiden naar andere delen van je lichaam.

Preventie van stijve gewrichten: soepel blijven op elk moment van de dag

Het geheim om stijve gewrichten te voorkomen? Beweging, aandacht voor je lichaam en een gezonde levensstijl. Of je nu 20 bent of 80, je gewrichten verdienen een beetje liefde om soepel te blijven. Met een paar simpele aanpassingen in je dagelijkse routine kun je stijfheid vermijden en je gewrichten de soepelheid van een danser geven.

Blijf bewegen – beweging is leven
Niets houdt je gewrichten zo soepel als beweging. Lange periodes van stilzitten – of dat nu achter je bureau is of op de bank – kunnen de stijfheid versterken. Maak er een gewoonte van om elk uur even op te staan en te bewegen. Een korte wandeling door het huis, een paar rek- en strekoefeningen, of zelfs even je benen strekken onder je bureau kunnen al wonderen doen. Kies voor dagelijkse activiteiten die je leuk vindt, zoals zwemmen, wandelen of fietsen. Door regelmatig te bewegen, blijven je gewrichten soepel en voorkom je dat ze ‘vast’ komen te zitten.

• Een vrouw van 50 jaar die vroeger last had van stijve knieën besloot dagelijks 10 minuten te wandelen na de lunch. Ze merkte al na een week dat haar knieën minder stijf waren en bewegen makkelijker ging.

Luister naar je lichaam – overbelasting vermijden
Hoewel beweging essentieel is, is overbelasting van je gewrichten een echte boosdoener. Luister naar je lichaam en voorkom dat je je gewrichten te zwaar belast. Het tillen van zware voorwerpen zonder de juiste techniek, of te intensief sporten zonder voldoende warming-up kan stijfheid en pijn veroorzaken. Doe alles met mate, en geef je gewrichten regelmatig de kans om te herstellen.

Voed je gewrichten – eet voor soepelheid
Wat je eet, heeft direct invloed op je gewrichten. Een gezond, gebalanceerd dieet rijk aan ontstekingsremmende voedingsmiddelen zoals vette vis (denk aan zalm en makreel), noten, zaden en veel groenten kan helpen om je gewrichten soepel te houden. Omega-3 vetzuren, bijvoorbeeld, staan bekend om hun ontstekingsremmende werking en kunnen bijdragen aan gezondere gewrichten.

Weetje: Studies tonen aan dat mensen die regelmatig vette vis eten, minder last hebben van gewrichtsstijfheid, vooral in de ochtend.

Blijf gehydrateerd – water voor je gewrichten
Gehydrateerd blijven is niet alleen goed voor je huid en organen, maar ook voor je gewrichten. Het kraakbeen dat je gewrichten soepel laat bewegen, bestaat grotendeels uit water. Door voldoende water te drinken, zorg je ervoor dat je gewrichten ‘gesmeerd’ blijven. Begin je dag met een glas water en zorg ervoor dat je gedurende de dag regelmatig drinkt.

Zorg voor de juiste houding – voorkom verkeerde belasting
Een slechte houding kan bijdragen aan stijve gewrichten, vooral in je rug, nek en knieën. Of je nu zit, staat of beweegt: een goede houding vermindert de druk op je gewrichten en voorkomt overbelasting. Zorg ervoor dat je bij het zitten je rug recht houdt, je knieën niet overstrekt en dat je regelmatig van houding verandert om stijfheid te voorkomen.

Vergeet niet te stretchen – soepel blijven met rek
Een eenvoudige, maar vaak vergeten stap om stijve gewrichten te voorkomen, is dagelijks stretchen. Stretchoefeningen zorgen ervoor dat je spieren en gewrichten flexibel blijven. Begin en eindig je dag met een paar eenvoudige stretchbewegingen – je zult merken dat je gewrichten soepeler aanvoelen, vooral in de ochtend.

• Een man die dagelijks een korte stretchroutine deed voor het slapen gaan, merkte dat hij de volgende ochtend zonder die vervelende stijfheid in zijn rug opstond.

Houd je gewicht in balans – minder druk op je gewrichten
Overgewicht legt extra druk op je gewrichten, vooral in de knieën, heupen en onderrug. Zelfs een paar kilo’s kunnen een groot verschil maken in de belasting van je gewrichten. Door op een gezond gewicht te blijven, verlicht je de druk op je gewrichten en voorkom je stijfheid en pijn.

Lees verder

• Gezwollen gewrichten: oorzaken van zwelling van een gewricht
• Gewrichtspijn: oorzaken en behandeling pijnlijke gewrichten
• Pijn in gewrichten, pijn en stijfheid heup en knie: artrose
• Artrose: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose
• Stijve rug: oorzaken, symptomen en zelfzorg stijfheid in rug