Ziekte van Bornholm: Virale infectie met pijn op de borst

De ziekte van Bornholm is een epidemisch optredende virale infectieziekte die gekenmerkt wordt door ontsteking van de tussenribspieren en het middenrif. Patiënten ervaren plotselinge pijn op de borst, vaak gecombineerd met griepachtige symptomen. Hoewel de symptomen meestal spontaan verdwijnen en behandeling vaak niet noodzakelijk is, kan bij baby's soms wel medische interventie vereist zijn. De ziekte is genoemd naar het Deense eiland Bornholm, waar de Deense arts Ejnar Sylvest de ziekte voor het eerst beschreef in 1933.

• Synoniemen van de ziekte van Bornholm
• Epidemiologie van de aandoening
• Mechanisme
• Oorzaken van de infectieziekte: Virale Infectie
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Pijn op de borst en griepachtige symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van de Bornholmse ziekte
• Prognose van de virale infectie
• Complicaties van de ziekte van Bornholm
• Preventie van de infectieziekte

Synoniemen van de ziekte van Bornholm

De ziekte van Bornholm is ook bekend onder verschillende andere benamingen:

• Bornholmse ziekte
• De greep van de duivel
• De greep van de Phantom
• Goedaardige droge pleuritis
• Pleurodynia
• Pleurodynia epidemica
• Pleurodynie
• Voorbijgaand middenrifspasme
• Ziekte van Bamble
• Ziekte van Sylvester

Epidemiologie van de aandoening

De epidemiologie van de ziekte van Bornholm, veroorzaakt door het coxsackievirus, omvat verschillende aspecten die van belang zijn voor het begrijpen van de verspreiding, incidentie en prevalentie van de aandoening. De ziekte komt wereldwijd voor, hoewel het vooral bekend is door uitbraken in Noord-Europa. De incidentie kan variëren afhankelijk van seizoensgebonden factoren, demografische kenmerken van een regio en de mate van virale circulatie.

Incidentie en prevalentie wereldwijd

Hoewel de exacte cijfers moeilijk te verkrijgen zijn, worden er wereldwijd incidentiepieken waargenomen in gemeenschappen met hoge bevolkingsdichtheid of in gebieden met beperkte sanitaire voorzieningen. Uitbraken worden vaak geregistreerd in vakantie- en recreatiegebieden waar mensen in dicht contact staan. De ziekte wordt vaak overgedragen tijdens de zomer- en herfstmaanden, wanneer enterovirussen het meest actief zijn.

Seizoensgebonden variabiliteit

De ziekte van Bornholm vertoont sterke seizoensgebonden variabiliteit, waarbij uitbraken vooral in de warme maanden van het jaar optreden. Dit heeft te maken met het hogere aantal infecties door enterovirussen, die in die periodes beter overgedragen kunnen worden door verhoogd sociaal contact en hogere concentraties virussen in omgevingen zoals zwembaden of scholen. Hoewel de ziekte zich wereldwijd verspreidt, zijn de hoogste incidentiecijfers meestal te vinden in gematigde klimaten.

Geografische verspreiding

De ziekte heeft zijn oorsprong in Europa, met de eerste gedocumenteerde gevallen op het Deense eiland Bornholm, maar komt ook voor in andere delen van de wereld, waaronder de Verenigde Staten en Azië. Uitbraken in tropische klimaten komen echter minder vaak voor. Het virus heeft de neiging zich snel te verspreiden via directe of indirecte interactie tussen mensen in gebieden met slechte hygiënepraktijken of waar de hygiënische omstandigheden niet optimaal zijn.

Mechanisme

Het mechanisme achter de ziekte van Bornholm is gerelateerd aan de infectie door het coxsackievirus, een subtype van het enterovirus. Dit virus richt zich specifiek op de intercostale spieren, wat resulteert in de kenmerkende pijn die vaak wordt verward met andere aandoeningen. Het virus kan via de luchtwegen of door direct contact worden overgedragen, waarbij het zich snel door het lichaam verspreidt en spierontstekingen veroorzaakt.

Virale infectie en spierbetrokkenheid

Na besmetting met het coxsackievirus komt het virus in de bloedbaan terecht, waarna het zich naar de spieren, met name de intercostale spieren, verspreidt. Deze spierontsteking veroorzaakt de hevige pijn en ongemakken die typisch zijn voor de ziekte van Bornholm. Dit leidt tot problemen met ademhaling en soms ook tot bewegingsbeperkingen, aangezien de pijn en ontsteking de spierfunctie beïnvloeden.

Immuunreactie en herstelmechanismen

De immuunrespons op de virale infectie resulteert in de productie van antilichamen tegen het coxsackievirus. Dit draagt bij aan de opruiming van het virus uit het lichaam. De meeste patiënten herstellen binnen enkele dagen tot een week, hoewel het herstel van de spierfunctie langer kan duren, vooral als er sprake is van secundaire spierzwakte.

Oorzaken van de infectieziekte: Virale Infectie

De ziekte van Bornholm is zeer besmettelijk en verspreidt zich voornamelijk door contact met speeksel of ontlasting (feces). Dit lijkt op de verspreiding van andere virale infecties zoals influenza (griep).

Fecaal-orale overdracht

De ziekte wordt veroorzaakt door een groep virussen genaamd enterovirussen, met name het Coxsackie B-virus. De overdracht gebeurt voornamelijk via de fecaal-orale route, waarbij besmette ontlasting in de mond terechtkomt. Minder vaak vindt overdracht plaats via aërosolen (druppels in de lucht). De virussen bevinden zich in ontlasting en de kleine druppeltjes die vrijkomen bij hoesten of niezen (niezen). Voorbeelden van overdracht zijn het verversen van besmette luiers en vervolgens het aanraken van de mond, of het delen van drankverpakkingen door kinderen. Daarnaast kan besmetting plaatsvinden door het drinken van vervuild water of het inademen van besmette lucht.

Transplacentale overdracht: Van moeder op kind

In zeldzame gevallen kan een besmette moeder het virus via de placenta aan haar pasgeboren baby doorgeven. De ernst van de infectie bij pasgeborenen kan variëren van asymptomatisch tot ernstig of zelfs fataal.

Risicofactoren

De risicofactoren voor het ontwikkelen van de ziekte van Bornholm zijn voornamelijk gebaseerd op de mate van blootstelling aan het coxsackievirus. Er zijn ook andere factoren die de gevoeligheid voor infectie kunnen vergroten, zoals het immuunsysteem van de persoon en de omgeving waarin iemand zich bevindt.

Blootstelling aan geïnfecteerde personen

Mensen die in nauw contact komen met geïnfecteerde individuen lopen het grootste risico op besmetting. Het coxsackievirus wordt vaak verspreid door hoesten, niezen en contact met lichaamsvloeistoffen van besmette personen. Dit maakt het moeilijk om te voorspellen waar en wanneer de ziekte zich kan verspreiden, vooral in gemeenschappen met dichte bevolkingsgroepen.

Verzwakt immuunsysteem en andere aandoeningen

Personen met een verzwakt immuunsysteem, zoals patiënten die chemotherapie ondergaan of immunosuppressieve medicatie gebruiken, kunnen vatbaarder zijn voor een ernstigere vorm van de ziekte. Daarnaast kunnen onderliggende aandoeningen, zoals hart- of longaandoeningen, complicaties verergeren en het herstel vertragen.

Leeftijd en contactomstandigheden

Hoewel de ziekte van Bornholm op elke leeftijd kan voorkomen, komen de meeste gevallen voor bij kinderen en jongvolwassenen. Dit is te wijten aan hun verhoogde blootstelling aan het virus in groepsinstellingen zoals scholen of opvangcentra. Ouderen kunnen ernstiger symptomen ervaren of langere herstelperiodes nodig hebben.

Risicogroepen

Er zijn specifieke risicogroepen die bijzonder vatbaar zijn voor de ziekte van Bornholm, en voor wie de gevolgen van de infectie ernstiger kunnen zijn.

Kinderen en jongeren

Kinderen, vooral die tussen de 5 en 15 jaar, lopen het grootste risico om geïnfecteerd te raken, vooral vanwege hun frequentie van contact met andere kinderen in gemeenschappen zoals scholen en kinderdagverblijven. Ze zijn ook vaak beter in staat om het virus op te nemen, waardoor ze vaker de ziekte ontwikkelen.

Ouderen en verzwakte immuunsystemen

Ouderen, vooral die met een verzwakt immuunsysteem door onderliggende chronische aandoeningen, lopen een hoger risico op ernstige infecties of langzame herstelprocessen. Bij ouderen kan de spierzwakte die gepaard gaat met de ziekte van Bornholm langer aanhouden, wat het herstelproces kan bemoeilijken.

Gezondheidswerkers en contactintensieve beroepen

Gezondheidswerkers die werken met patiënten met luchtweginfecties lopen een verhoogd risico op besmetting, net als mensen die in drukke publieke ruimtes werken. Dit komt doordat het virus zich gemakkelijk via druppels verspreidt, vooral in ziekenhuizen of klinieken waar virale infecties vaak optreden.

Symptomen: Pijn op de borst en griepachtige symptomen

De symptomen van de ziekte van Bornholm ontstaan meestal plotseling, vaak drie tot vier dagen na besmetting. Bij kinderen verdwijnen de symptomen meestal binnen één tot twee dagen, terwijl volwassenen vaak een herstelperiode van twee tot zes dagen ervaren. In sommige gevallen kunnen symptomen terugkeren.

Pijn op de borst

Het meest kenmerkende symptoom is ernstige, scherpe of stekende pijn in het onderste deel van de borstkas (pijn op de borst). Deze pijn verergert bij diepe ademhaling, hoesten of plotselinge bewegingen, en kan optreden in episodes van vijftien tot dertig minuten. In ernstige gevallen kunnen patiënten ademhalingsproblemen ervaren door de hevige pijn.

Griepachtige symptomen

Naast pijn op de borst kunnen griepachtige symptomen optreden, waaronder buikpijn, diarree, koorts, hoofdpijn (cefalalgie), keelpijn en spierpijn.

Bijkomende symptomen

Bij mannen kan een ontsteking van de zaadbal optreden, ook wel orchitis genoemd. Zeer zelden kunnen virale huiduitslag voorkomen.

Alarmsymptomen

De alarmsymptomen van de ziekte van Bornholm moeten goed worden herkend, aangezien ze kunnen wijzen op een verergering van de ziekte of het ontstaan van complicaties. Patiënten met deze symptomen moeten onmiddellijk medische zorg zoeken.

Hevige pijn op de borst of buik

Een van de meest kenmerkende symptomen van de ziekte van Bornholm is hevige, plotselinge pijn in de borst of de buik. Deze pijn kan intens zijn en kan uitstralen naar de rug, schouders of armen, wat het moeilijk maakt om het van hartproblemen te onderscheiden. Het is belangrijk dat mensen met dergelijke pijn onmiddellijk medische hulp inroepen om ernstige aandoeningen uit te sluiten.

Koorts en algemene malaise

Koorts en algemene vermoeidheid zijn veel voorkomende symptomen die gepaard gaan met de ziekte van Bornholm. Deze symptomen kunnen leiden tot een verminderde mobiliteit en verergeren de pijn, vooral als de patiënt niet goed kan rusten.

Pijn bij ademhaling of beweging

Door de spierontsteking kunnen patiënten pijn ervaren bij ademhalen of bij beweging. Dit komt doordat de intercostale spieren, die essentieel zijn voor ademhaling, geïrriteerd en ontstoken raken, waardoor elke ademhaling ongemakkelijk kan aanvoelen.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De diagnose wordt meestal gesteld op basis van de symptomen en de context van een uitbraak. Dit geldt met name wanneer er een bekende uitbraak van de ziekte van Bornholm is.

Diagnostisch onderzoek

In sommige gevallen zijn aanvullende onderzoeken nodig om andere aandoeningen uit te sluiten. Pijn op de borst kan namelijk ook wijzen op ernstige hart- of longproblemen. Bij zwangere vrouwen en jonge baby's is een definitieve diagnose cruciaal. Het virus kan worden opgespoord via bloedonderzoek, een keeluitstrijkje of een ontlastingsmonster.

Differentiële diagnose

De symptomen van de ziekte van Bornholm kunnen overlappen met die van andere aandoeningen. Daarom kan de arts een andere diagnose overwegen, zoals:

• Tumoren van de pleuraholte
• Astma
• Bronchiolitis obliterans (longziekte met droge hoest)
• Acute alvleesklierontsteking (acute pancreatitis)
• Aortadissectie (scheur in de wand van de aorta)
• Longontsteking (pneumonie: ontsteking van de onderste luchtwegen)
• Longembolie (afsluiting van een slagader in de longen)
• Mesothelioom
• Pneumothorax (klaplong)
• Ribfractuur (gebroken ribben met ribpijn)
• Sikkelcelcrisis (pijn door zuurstoftekort in lichaamsdelen)
• Familiaire mediterrane koorts (herhaalde ontstekingsepisodes met koorts)
• Herpes zoster (gordelroos: virale infectie met huiduitslag en symptomen aan het gezicht)
• Hyperventilatie syndroom
• Post-thoracotomie pijnsyndroom (complicatie na een thoracotomie: chirurgische insnijding van de borstkas)
• Intercostale neuralgie (zenuwpijn tussen de ribben)
• Mediastinale emfyseem
• Mediastinitis (ontsteking van de borstkasruimte tussen de longen)
• Myositis (spierontsteking: pijn en zwakte in spieren)
• Primaire pulmonale hypertensie
• Sarcoïdose
• Spierpijn door gebruik van geneesmiddelen
• Systemische lupus erythematosus
• Tuberculose
• Virale of idiopathische pleuritis (borstvliesontsteking met pijn op de borst)

Behandeling van de Bornholmse ziekte

Voor de ziekte van Bornholm is geen specifieke antivirale behandeling beschikbaar. De infectie verdwijnt meestal vanzelf binnen drie tot veertien dagen, met een gemiddelde herstelperiode van ongeveer één week. Antibiotica zijn niet effectief, omdat de ziekte door een virus en niet door een bacterie wordt veroorzaakt. Gewone pijnstillers, zoals aspirine, kunnen de symptomen verlichten, maar aspirine wordt niet aanbevolen voor kinderen onder de zestien jaar. Bij ernstige gevallen bij baby's kan een behandeling met immunoglobuline noodzakelijk zijn. Immunoglobuline, een gezuiverd bloedproduct, bevat antilichamen die helpen om de infectie te bestrijden en complicaties te voorkomen.

Prognose van de virale infectie

De prognose van de ziekte van Bornholm is over het algemeen gunstig, maar het herstel kan variëren afhankelijk van de ernst van de infectie en de gezondheidstoestand van de patiënt.

Herstel zonder complicaties

In de meeste gevallen herstellen patiënten volledig zonder langdurige complicaties. De ziekte heeft de neiging om binnen een week te verdwijnen, hoewel spierzwakte en vermoeidheid mogelijk enkele dagen langer aanhouden. Patiënten kunnen hun normale activiteiten hervatten zodra ze geen pijn meer ervaren.

Langdurige spierzwakte

In zeldzame gevallen kan de ziekte van Bornholm leiden tot langdurige spierzwakte, vooral als de spieren ernstig ontstoken zijn. Dit kan de ademhalingscapaciteit beïnvloeden en het herstelproces verlengen, waardoor patiënten mogelijk langer medische ondersteuning nodig hebben.

Complicaties van de ziekte van Bornholm

Complicaties komen zelden voor, maar baby's zijn vatbaarder voor ernstige complicaties. Mogelijke complicaties zijn onder andere:

• Aantasting van de bekleding van de longen
• Pericarditis (ontsteking van het hartzakje)
• Myocarditis (ontsteking van de hartspier)
• Tachycardie (versneld hartritme)
• Meningitis (hersenvliesontsteking met symptomen zoals hoofdpijn, koorts en een stijve nek)

Bij de aanwezigheid van deze complicaties is meestal een ziekenhuisopname vereist.

Preventie van de infectieziekte

Hoewel er geen specifieke vaccinatie voor de ziekte van Bornholm bestaat, zijn er verschillende preventieve maatregelen die de verspreiding van het coxsackievirus kunnen helpen beperken.

Hygiëne en handwas

Een goede handhygiëne en het vermijden van contact met geïnfecteerde personen zijn de belangrijkste preventieve maatregelen. Het dragen van een masker en het vermijden van drukke plaatsen tijdens epidemieën kunnen ook helpen om de overdracht van het virus te verminderen.

Gezondheidseducatie en bewustwording

Gezondheidsinstellingen kunnen bijdragen aan de preventie door het verstrekken van informatie over de ziekte en het belang van persoonlijke hygiëne. Dit kan vooral nuttig zijn in scholen en andere gemeenschapsinstellingen waar uitbraken vaak beginnen.

Lees verder

• Enterovirussen: Virale infecties met griepachtige symptomen
• Pijn op de borst: Oorzaken en symptomen van borstpijn