Köbner-fenomeen bij psoriasis: Letsels door schade aan huid

Het Köbner-fenomeen is een symptoom waarbij door schade aan de huid, andere huidletsels ontstaan. Deze letsels ontstaan spontaan maar meestal wel bij de aanwezigheid van een andere huidziekte. Het Köbner-fenomeen komt het vaakst tot stand bij de huidziekte psoriasis. De presentatievorm en tijdsduur van de huidziekte zijn heel variabel. De patiënt heeft hierbij dezelfde psoriatrische vlekken als op andere aangetaste gebieden, maar dan op de plaats van het nieuwe letsel. Het huidsymptoom valt vrijwel niet te voorkomen, maar de behandeling van de onderliggende aandoening vermindert de klachten. Heinrich Köbner, een Duits huidarts (1838–1904), beschreef voor het eerst deze aandoening in de medische literatuur in 1872.

• Synoniemen Köbner-fenomeen
• Epidemiologie
• Oorzaken: Door schade aan de huid
• Risicofactoren van fenomeen van Köbner
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen: Psoriatrische vlekken bij huidletsel
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van huidziekte psoriasis
• Prognose
• Complicaties van psoriatrische letsels
• Preventie van huidbeschadiging

Synoniemen Köbner-fenomeen

‘Isomorfe reactie', 'isomorf prikkeleffect van Köbner' of 'köbnerisatie' zijn courante synoniemen van het Köbner-fenomeen. Verder is in de Engelse literatuur sprake van 'Koebner' waardoor sommige bronnen de schrijfwijze ook zo overnemen. De correcte schrijfwijze is echter 'Köbner' omdat de Duitse dermatoloog die de ziekte voor het eerst beschreef, deze achternaam had.

Epidemiologie

Het Köbner-fenomeen wordt vaak waargenomen bij personen met psoriasis, een chronische auto-immuunziekte die wereldwijd ongeveer 2-3% van de bevolking treft. Studies tonen aan dat het Köbner-fenomeen kan optreden bij 20-30% van de psoriasis-patiënten, hoewel de frequentie kan variëren afhankelijk van de ernst van de psoriasis en de mate van huidtrauma. Het fenomeen is wereldwijd gerapporteerd en komt voor bij zowel mannen als vrouwen, vaak vanaf de adolescentie tot de volwassenheid.

Oorzaken: Door schade aan de huid

Het Köbner-fenomeen gaat vaak gepaard met psoriasis, een chronische huidziekte met een droge huid en schilfering. Het is anno oktober 2020 onduidelijk wat de juiste oorzaak is van dit symptoom en waarom dit vaker bij psoriasis dan bij andere ziekten of omgevingsfactoren optreedt. De huid overreageert op een stimulus (prikkel). Sommige wetenschappers geloven dat beide huidlagen (epidermis en dermis) tegelijkertijd gewond moeten raken opdat de tekenen van het Köbner-fenomeen verschijnen. Een andere theorie suggereert dat de ontstekingsreacties op het letsel psoriasis tot stand doet komen.

Risicofactoren van fenomeen van Köbner

Aandoeningen

Naast psoriasis verschijnt het fenomeen van Köbner mogelijk bij diverse mogelijke (huid)aandoeningen. Het is echter niet zo dat alle patiënten met deze ziekten het Köbner-fenomeen ervaren. Patiënten zonder huidproblemen hebben namelijk mogelijk eveneens het Köbner-fenomeen.

• acne (huidaandoening met ontsteking van talgklieren)
• acquired perforating dermatosis
• balanitis xerotica obliterans (lichen sclerosus van de glans penis)
• calcinosis cutis
• calciphylaxis (calciumafzettingen in lichaam met huidzweren)
• eczeem (chronische huidziekte met droge huid en jeukende huid)
• erythema exsudativum multiforme
• folliculitis (ontsteking van de haarzakjes met pijn en jeuk aan de huid)
• Henoch Schönlein purpura (ontsteking van bloedvaten)
• herpes
• Kaposisarcoom (tumor op de huid, in slijmvliezen en in organen)
• keloïd (goedaardige groei van littekenweefsel rond een wonde)
• keratosis follicularis
• lepra (infectie met zenuwschade en symptomen aan de ogen en huid)
• lichen nitidus (huidaandoening waarbij vele glanzende bultjes en soms jeuk verschijnen)
• lichen planus (huidziekte met symptomen aan huid, mond en geslachtsorganen)
• lichen sclerosus (huidaandoening aan urogenitale gebied)
• lues
• luieruitslag (huidaandoening met rode vlekken in luiergebied)
• miliaria
• multicentric reticulohistiocytosis
• necrobiosis lipoidica (huidziekte met letsels en zweervorming)
• pityriasis rosea (moedervlek en vurige huiduitslag op de romp)
• pityriasis rubra pilaris (huidaandoening met huiduitslag aan hele lichaam)
• pruritus nno
• pyoderma gangrenosum (huidaandoening met pijnlijke zweren)
• reactive perforating collagenosis
• roodvonk (bacteriële infectie met keelpijn en een huiduitslag)
• sarcoïdose (aandoening aan huid, ogen, longen en zenuwstelsel)
• scabiës (schurft: besmettelijke huidziekte veroorzaakt door een mijt)
• Sweet-syndroom (huidletsels met koorts)
• urticaria factitia (huidziekte met jeukende bultjes)
• vitiligo (huidaandoening met witte vlekken op de huid)
• waterpokken (infectie met algemene symptomen en een huiduitslag)
• wratten
• ziekte van Behçet (aandoening met o.a. zweren en uveitis)

Psoriasis
De meeste patiënten met het fenomeen van Köbner lijden aan de huidziekte psoriasis. Dit geldt vooral bij patiënten met onstabiele psoriasis, patiënten met vroeg gediagnosticeerde psoriasis en patiënten die reeds meerdere behandelingen gehad hebben voor psoriasis. Psoriasis is een veel voorkomende huidaandoening waarbij een sneller dan normale huidcyclus plaatsvindt. Tijdens een snelle huidcyclus bouwen dode huidcellen zich op waarbij vaak rode, schubachtige vlekken ontstaan die jeukend en pijnlijk zijn. Vaak zijn deze vlekken aanwezig op de romp en rond de gewrichten. Ongeveer 20-25% van de patiënten met psoriasis, krijgt te maken met het Köbner-fenomeen. Hierbij ontwikkelen zich vlekken in een gebied waar eerder een letsel is geweest.

Omgevingsfactoren

Vermoedelijk dragen volgende omgevingsfactoren bij aan de totstandkoming van het Köbner-fenomeen:

• acupunctuur
• bijen- of insectensteken
• bijtwonden
• blauwe plekken en kneuzingen
• brandwonden
• contact met allergenen of irriterende stoffen
• druk
• een operatie
• een vaccinatie
• injecties
• krabben
• medicatiegebruik
• perioden van stress
• pleisters lostrekken
• scheren van de huid
• schuurplekken
• snijwonden, schaafwonden en schrammen
• steenwonden
• straling of zonnebrand (rode, pijnlijke huid door langdurige blootstelling aan de schadelijke UV-stralen van zonlicht)
• tatoeages
• verwonding
• winter of perioden van koud weer
• wrijving

Symptomen: Psoriatrische vlekken bij huidletsel

De tekenen van het Köbner-fenomeen verschijnen meestal binnen de drie tot twintig dagen, maar bij een aantal patiënten duurt de ontwikkeling van de plekken zelfs tot drie jaar. Rond een huidletsel (door bijvoorbeeld scheren, verbranding, …) ontstaan vervolgens psoriatrische vlekken. Deze vlekken, die overal op het lichaam bij een gekwetste huid mogelijk zijn, zijn vaak lineair of hebben de vorm van het letsel zelf bij een snij-, schaaf- of insectenwonde. De vlekken zijn verheven, rood, jeukend en schubachtig. Soms ontstaan barstjes in de plekken (gebarsten huid) en ontstaan bloedingen. Des te meer letsels (bijvoorbeeld insectenbeten) een patiënt heeft, des te meer plaques (vlekken) komen over het algemeen tot uiting. Er zijn verder vier verschillende fasen van het Köbner-fenomeen.

• geen Köbner-fenomeen na een letsel
• het abortieve Köbner-fenomeen: De vlekken verdwijnen snel binnen tien tot twintig dagen
• het minimale Köbner-fenomeen: De vlekken ontstaan bij de primaire punten van het letsel
• het maximale Köbner-fenomeen: De vlekken ontstaan over het gehele gewonde gebied

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen voor het Köbner-fenomeen omvatten de ontwikkeling van nieuwe psoriasislaesies op huidtrauma-plaatsen, zoals na een ongeluk of na krabben. De nieuwe laesies kunnen leiden tot een verergering van de symptomen van psoriasis, zoals ernstige jeuk en ontsteking. Bij het optreden van nieuwe huidveranderingen na trauma, vooral bij mensen met bekende psoriasis, moet medische hulp worden ingeroepen om de aandoening goed te beheren.

Diagnose en onderzoeken

Verschijnt een nieuwe vlek of een gebied van psoriasis waar dit niet eerder aanwezig was, dan is het verstandig om een arts te raadplegen. De arts zoekt naar tekens van het Köbner-fenomeen, zoals een lineaire vlek rond de plaats van een recent letsel. Het is echter voor de arts moeilijk om de diagnose te stellen indien de vlek jaren lang nodig heeft om zich te ontwikkelen.

Behandeling van huidziekte psoriasis

De arts behandelt de onderliggende aandoening psoriasis door middel van topische (op de huid aangebrachte) toepassingen zoals medische crèmes en zalven, fototherapie (behandeling via licht), orale (via de mond ingenomen) medicijnen en/of injecties. Daarnaast behandelt de arts bijvoorbeeld de insectenbeet of de brandwonde die geleid hebben tot de psoriatrische letsels op deze plek. Verder moet de patiënt voorzorgen nemen om schaaf- en snijwonden te voorkomen.

Prognose

De prognose van het Köbner-fenomeen is over het algemeen afhankelijk van de controle van de onderliggende psoriasis. Het fenomeen zelf is niet levensbedreigend, maar het kan bijdragen aan de ernst en frequentie van psoriasis-uitbraken. Met een goede behandeling en huidverzorging kunnen patiënten vaak de symptomen beheersen en verdere uitbraken van psoriasis voorkomen.

Complicaties van psoriatrische letsels

Patiënten met psoriasis die leiden aan het Köbner-fenomeen en schade oplopen aan het bot of gewricht, hebben tot 30% meer kans op het ontwikkelen van psoriatrische artritis (symptomen aan de huid en gewrichten).

Preventie van huidbeschadiging

Zelfs de meest voorzichtige patiënten krijgen toch te maken met een schaaf- of snijwonde. Toch kunnen patiënten die gevoelig zijn voor het fenomeen van Köbner enkele preventieve maatregelen nemen zoals:

• niet aan de huid krabben
• potentiële irriterende stoffen vermijden die een huidreactie veroorzaken
• zonnebrand vermijden door zonnecrèmes te gebruiken en in de schaduw te blijven

Lees verder

• Psoriasis: Chronische huidziekte met droge huid en schilfers
• Fototherapie (behandeling via licht) voor psoriasis: Soorten
• Psoriasis bij kinderen: Soorten van chronische huidziekte
• Psoriasis guttata: Druppelvormige vlekken op huid met jeuk
• Psoriasis: Uitlokkende factoren van opflakkering huidziekte