Gezwollen rectum/anus: Oorzaken anale of rectale zwelling

Het rectum is het laatste deel van de dikke darm. Hier wordt de ontlasting vastgehouden voordat het uit de anus komt. Een gezwollen anus is mogelijk het gevolg van een gezwollen rectum, omdat de twee lichaamsdelen zo nauw verwant zijn. Anale en rectale zwelling varieert in ernst. Sommige oorzaken zijn gemakkelijk thuis te behandelen, zoals aambeien, terwijl andere oorzaken, zoals cellulitis, een medische behandeling vereisen. Jeuk, anale bloedingen, anuspijn en voel- of zichtbare knobbeltjes zijn enkele mogelijke symptomen die gepaard gaan met een opgezwollen anus of een rectumzwelling. De anale of rectale zwelling is meestal thuis te verhelpen met enkele huisremedies. Treden echter bepaalde alarmsymptomen op of werken de zelfzorgtechnieken niet, dan praat een patiënt best met een arts. Hij zoekt de oorzaak van de gezwollen anus of het gezwollen rectum, en stelt dan een geschikt behandelplan op.

• Oorzaken van rectale of anale zwelling
• Aambeien
• Anale kloven
• Anuskanker
• Fistel
• Inflammatoire darmaandoeningen
• Proctitis
• Prolaps (verzakking)
• Cellulitis
• Geassocieerde symptomen bij anus- of rectumzwelling
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling bij gezwollen rectum of zwelling van anus
• Zelfzorg
• Professionele medische behandeling

Oorzaken van rectale of anale zwelling

Het anale kanaal (verbinding van rectum naar anus) bestaat uit spieren (sfincters) die het passeren van feces van het rectum door de anus regelen. Er is een interne sluitspier en een externe sluitspier. Naast deze spieren bestaat het anorectale gebied uit klieren, slagaderen, aderen en zenuwen die het gevoel en de stroom van vloeistof en bloed in dat gebied regelen. Aandoeningen die deze onderdelen aantasten, hebben mogelijk een zwelling tot gevolg.

Aambeien

Aambeien zijn het gevolg van alles wat de anus van binnenuit onder druk zet, zoals overbelasting tijdens de stoelgang, constipatie, een zwangerschap of anale geslachtsgemeenschap. Het meest vatbaar zijn zwangere vrouwen en ouderen, hoewel iedereen mogelijk getroffen is. Gezwollen aderen in het rectum staan bekend als interne aambeien, terwijl gezwollen aderen onder de huid van de anus bekend staan als externe aambeien. Pijn, ongemak, jeuk, anale bloedingen tijdens of na een stoelgang en zwelling rond de anus komen hierbij tot stand. De behandeling omvat meestal eenvoudige veranderingen in de levensstijl, zoals:

• het gebruik van op de huid toegepaste medicatie
• het gebruik van vezelsupplementen en ontlastingverzachters
• het toevoegen van vezelrijk voedsel aan de voeding
• meer water drinken
• niet persen om een stoelgang te passeren

Chirurgische procedures om de aambeien te verwijderen zijn soms noodzakelijk.

Anale kloven

Bij patiënten met anale kloofjes ontstaat er een scheur in de bekleding van de anus. Het prikkelbare darmsyndroom, constipatie, chronische diarree, een strakke anale sluitspier of anale tumoren of infecties zijn mogelijke risicofactoren voor anale fissuren (anale kloofjes). Anale bloedingen, pijn tijdens het maken van een stoelgang (deze pijn houdt tot enkele uren aan) en een knobbeltje in de buurt van de bilspleet zijn enkele mogelijke symptomen van anale kloven. Een behandeling met botoxinjecties is bij veel patiënten succesvol.

Anuskanker

Een kwaadaardige massa in het anale kanaal groeit en zwelt op, wat leidt tot geassocieerde symptomen van pijn, bloedingen en/of jeuk in het anorectale gebied. Anuskanker zaait zelden uit (metastaseert) naar andere lichaamsdelen.

Fistel

In zeldzame gevallen ontstaat een abnormale anatomische verbinding (fistel) tussen de anus of het rectum en de huid rond de anus. Een anale fistel (vorming van abnormale tunnel tussen rectum en huid en rond anus) is vaak het resultaat van een anaal abces dat niet genezen is (slechte wondgenezing), wat leidt tot breuken in het huidoppervlak. Chirurgie is vaak nodig om abces- en fistelvorming te behandelen. Daarnaast is een antibioticakuur nodig voor patiënten met een onderliggende ziekte (zoals suikerziekte) of een zwak immuunsysteem.

Inflammatoire darmaandoeningen

Inflammatoire darmaandoeningen (ontstekingsaandoeningen van de darm) zoals de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa, tasten vaak het rectum aan. Deze aandoeningen leiden mogelijk tot chronische irritatie die resulteert in anale abcessen die pijn en zwelling veroorzaken. De mogelijke behandeling bestaat uit medicatie, warme baden en/of chirurgie.

Proctitis

Proctitis is een aandoening waarbij een ontsteking van de endeldarm ontstaat. Een endeldarmontsteking gaat vaak gepaard met pijn en problemen met de ontlasting die soms leiden tot een zwelling van het rectum.

Prolaps (verzakking)

Een verhoogde druk in combinatie met verzwakking van de spieren van het anale kanaal leiden tot een verzakking (rectale prolaps), waarbij het rectum door de anus ‘glijdt’ en door de opening naar buiten steekt. De verzakking doet denken en voelt aan als een gezwollen knobbel.

Cellulitis

Oorzaken
Deze aandoening ontstaat wanneer stafylokokkenbacteriën in een beschadigde huid terechtkomen door een snede, een schaafwonde of een bestaande huidinfectie zoals impetigo of eczeem. Het meest vatbaar zijn patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals door het gebruik van corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers die het immuunsysteem onderdrukken) of chemotherapie, of patiënten met een slechte bloedsomloop door diabetes mellitus (suikerziekte) of een vaatziekte.

Symptomen
Cellulitis is een bacteriële infectie van de diepe huidlagen. Meestal zijn de voeten, de onderbenen en het gezicht aangetast, maar af en toe is ook het anorectale gebied getroffen. De symptomen ontstaan geleidelijk en bestaan uit een pijnlijke, rode huid.

Behandeling
De behandeling bestaat uit antibiotica, een goede wondverzorging en soms een operatie om eventueel dood weefsel te verwijderen (chirurgisch debridement). Cellulitis komt vaak terug, dus het is belangrijk om eventuele onderliggende aandoeningen te behandelen en het immuunsysteem te verbeteren met rust en een gezonde en gevarieerde voeding.

Complicaties
Onbehandeld verergert de infectie, vormt zich pus en wordt het weefsel eromheen vernietigd. De patiënt kampt dan met ernstige pijn, koorts, rillingen, koud zweten en een snelle hartslag (tachycardie). Af en toe veroorzaakt de infectie bloedvergiftiging of meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn en een stijve nek).

Geassocieerde symptomen bij anus- of rectumzwelling

Milde tot ernstige symptomen die mogelijk gepaard gaan met een opgezwollen rectum of anus zijn bijvoorbeeld:

• bloed in de ontlasting / bloeding tijdens het maken van stoelgang
• diarree
• jeuk of irritatie in de anale regio
• pijn die alleen optreedt tijdens het maken van ontlasting
• slijm of een afscheiding in de ontlasting
• tenesmen: dit is een frequente drang om een stoelgang te hebben.
• voelbare knobbeltjes of bultjes in de anale regio

Alarmsymptomen

Treden één of meer van volgende symptomen op, dan is het verstandig om zo snel mogelijk een arts op te zoeken:

• aanhoudende anale bloedingen
• anusbloedingen
• anuspijn die gepaard gaat met koorts of koude rillingen
• duizeligheid
• geen verbetering met zelfzorgtechnieken
• toenemende pijn
• veranderingen in de ontlasting

Diagnose en onderzoeken

De arts bespreekt de medische geschiedenis met de patiënt en noteert zijn symptomen. Daarna kijkt hij naar de anale regio en het rectum. Hij voert een digitaal rectaal onderzoek uit om letsels in het anale kanaal op te sporen met behulp van een gehandschoende vinger. Verdere mogelijke onderzoeken bestaan uit een anoscopie (inwendig kijkonderzoek van de anus), een flexibele sigmoïdoscopie (inwendig kijkonderzoek van het laatste gedeelte van de dikke darm) en/of een colonoscopie (inwendig kijkonderzoek van de dikke darm).

Behandeling bij gezwollen rectum of zwelling van anus

Zelfzorg

Soms is een opgezwollen rectum te wijten aan levensstijlgewoonten die een patiënt gemakkelijk kan aanpassen.

Bewegen
Actief blijven voorkomt obstipatie waardoor geen druk op de aderen ontstaat. Op die manier komen aambeien minder snel tot stand. Het verliezen van overgewicht vermindert ook de extra druk op het anorectale gebied.

Toiletgewoonten
Niet te lang op het toilet zitten is een goede tip om geen te hoge druk in de aderen van het rectum en de anus te krijgen.

Veilige seks beoefenen
Zich regelmatig laten testen en een condoom gebruiken voorkomt seksueel overdraagbare aandoeningen die mogelijk leiden tot infecties en abcesvorming in het anorectale gebied.

Voeding
Het eten van vezelrijk voedsel, zoals fruit, groenten en volle granen, maakt de ontlasting zachter en voorkomt overbelasting en persen wat vaak leidt tot aambeien. De patiënt mag eventueel ook vrij verkrijgbare vezelsupplementen nemen. Het drinken van voldoende water maakt de ontlasting eveneens zacht.

Professionele medische behandeling

Soms helpen veranderingen in de levensstijl niet om de symptomen te doen verbeteren. Een inflammatoire aandoening, kanker of een andere ernstige ziekte veroorzaakt dan mogelijk de anus- of rectumzwelling. De arts zet afhankelijk van de oorzaak één of meer van volgende behandelingen in.

Antibiotica
Afhankelijk van het type infectie / de aanwezigheid van een abces, schrijft de arts antibiotica voor zodat fistels en daaropvolgende abcessen te genezen.

Chirurgie
Chirurgie is de primaire behandeling voor aandoeningen zoals een rectale prolaps, maar ook de arts gebruikt ook een operatie bij anuskanker wanneer hij de kanker in een vroeg stadium identificeert.

Gecombineerde chemotherapie en radiotherapie
Anuskanker behandelt de arts met een combinatie van chemotherapie en radiotherapie om de genezingskansen te verbeteren.

Ontstekingsremmende medicijnen
Ontstekingsremmers zijn vaak de eerste stap in de behandeling van inflammatoire darmaandoeningen. De arts gebruikt soms ook immuunsysteemonderdrukkende medicijnen (immunosuppressiva) om een ontsteking aan te pakken.