Gezwollen rectum/anus: Oorzaken anale of rectale zwelling

Het rectum is het laatste deel van de dikke darm. Hier wordt de ontlasting vastgehouden voordat het uit de anus komt. Een gezwollen anus kan mogelijk het gevolg zijn van een gezwollen rectum, aangezien de twee lichaamsdelen zo nauw verwant zijn. Anale en rectale zwelling varieert in ernst. Sommige oorzaken zijn gemakkelijk thuis te behandelen, zoals aambeien, terwijl andere oorzaken, zoals cellulitis, een medische behandeling vereisen. Jeuk, anale bloedingen, anuspijn en voelbare of zichtbare knobbeltjes zijn enkele mogelijke symptomen die gepaard gaan met een opgezwollen anus of rectumzwelling. De anale of rectale zwelling is meestal thuis te verhelpen met enkele huisremedies. Treden echter bepaalde alarmsymptomen op of werken de zelfzorgtechnieken niet, dan moet een patiënt met een arts praten. Deze zoekt de oorzaak van de gezwollen anus of het gezwollen rectum en stelt dan een geschikt behandelplan op.

• Oorzaken van rectale of anale zwelling
• Aambeien
• Anale kloven
• Anuskanker
• Fistel
• Inflammatoire darmaandoeningen
• Proctitis
• Prolaps (verzakking)
• Cellulitis
• Geassocieerde symptomen bij anus- of rectumzwelling
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling bij gezwollen rectum of zwelling van anus
• Zelfzorg
• Professionele medische behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Oorzaken van rectale of anale zwelling

Het anale kanaal (de verbinding van rectum naar anus) bestaat uit spieren (sfincters) die het passeren van feces van het rectum door de anus regelen. Er zijn een interne en een externe sluitspier. Naast deze spieren bestaat het anorectale gebied uit klieren, slagaderen, aderen en zenuwen die het gevoel en de stroom van vloeistof en bloed in dat gebied regelen. Aandoeningen die deze onderdelen aantasten kunnen mogelijk een zwelling veroorzaken.

Aambeien

Aambeien ontstaan door druk op de anus van binnenuit, zoals bij overbelasting tijdens de stoelgang, constipatie, zwangerschap of anale geslachtsgemeenschap. Zwangere vrouwen en ouderen zijn bijzonder vatbaar, maar iedereen kan getroffen worden. Gezwollen aderen in het rectum worden interne aambeien genoemd, terwijl gezwollen aderen onder de huid van de anus externe aambeien worden genoemd. Pijn, ongemak, jeuk, anale bloedingen tijdens of na een stoelgang, en zwelling rond de anus zijn enkele symptomen van aambeien. De behandeling omvat meestal eenvoudige veranderingen in de levensstijl, zoals:

• het gebruik van op de huid toegepaste medicatie
• het gebruik van vezelsupplementen en ontlastingverzachters
• het toevoegen van vezelrijk voedsel aan de voeding
• meer water drinken
• niet persen om een stoelgang te passeren

Chirurgische procedures om de aambeien te verwijderen kunnen soms noodzakelijk zijn.

Anale kloven

Bij patiënten met anale kloofjes ontstaat er een scheur in de bekleding van de anus. Risicofactoren voor anale fissuren (anale kloofjes) kunnen het prikkelbare darmsyndroom, constipatie, chronische diarree, een strakke anale sluitspier of anale tumoren of infecties zijn. Symptomen kunnen anale bloedingen, pijn tijdens het maken van een stoelgang (deze pijn kan enkele uren aanhouden), en een knobbeltje in de buurt van de bilspleet omvatten. Een behandeling met botoxinjecties kan bij veel patiënten succesvol zijn.

Anuskanker

Een kwaadaardige massa in het anale kanaal groeit en zwelt op, wat leidt tot symptomen zoals pijn, bloedingen en/of jeuk in het anorectale gebied. Anuskanker zaait zelden uit (metastaseert) naar andere lichaamsdelen.

Fistel

In zeldzame gevallen ontstaat een abnormale anatomische verbinding (fistel) tussen de anus of het rectum en de huid rond de anus. Een anale fistel (vorming van een abnormale tunnel tussen rectum en huid rond de anus) is vaak het gevolg van een anaal abces dat niet genezen is (slechte wondgenezing), wat leidt tot breuken in het huidoppervlak. Chirurgie is vaak nodig om abces- en fistelvorming te behandelen. Daarnaast is een antibioticakuur nodig voor patiënten met een onderliggende ziekte (zoals diabetes) of een zwak immuunsysteem.

Inflammatoire darmaandoeningen

Inflammatoire darmaandoeningen (ontstekingsaandoeningen van de darm) zoals de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa kunnen vaak het rectum aantasten. Deze aandoeningen kunnen leiden tot chronische irritatie die resulteert in anale abcessen die pijn en zwelling veroorzaken. De behandeling kan bestaan uit medicatie, warme baden en/of chirurgie.

Proctitis

Proctitis is een aandoening waarbij een ontsteking van de endeldarm ontstaat. Een endeldarmontsteking gaat vaak gepaard met pijn en problemen met de ontlasting, die soms kunnen leiden tot een zwelling van het rectum.

Prolaps (verzakking)

Een verhoogde druk in combinatie met verzwakking van de spieren van het anale kanaal kan leiden tot een verzakking (rectale prolaps), waarbij het rectum door de anus ‘glijdt’ en door de opening naar buiten steekt. De verzakking doet denken aan en voelt aan als een gezwollen knobbel.

Cellulitis

Oorzaken

Cellulitis ontstaat wanneer stafylokokkenbacteriën in een beschadigde huid terechtkomen door een snede, een schaafwonde of een bestaande huidinfectie zoals impetigo of eczeem. Het meest vatbaar zijn patiënten met een verzwakt immuunsysteem, bijvoorbeeld door het gebruik van corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers die het immuunsysteem onderdrukken) of chemotherapie, of patiënten met een slechte bloedsomloop door diabetes mellitus (suikerziekte) of een vaatziekte.

Symptomen

Cellulitis is een bacteriële infectie van de diepe huidlagen. Meestal zijn de voeten, de onderbenen en het gezicht aangetast, maar af en toe is ook het anorectale gebied getroffen. De symptomen ontstaan geleidelijk en bestaan uit een pijnlijke, rode huid.

Behandeling

De behandeling bestaat uit antibiotica, goede wondverzorging en soms een operatie om eventueel dood weefsel te verwijderen (chirurgisch debridement). Cellulitis komt vaak terug, dus het is belangrijk om eventuele onderliggende aandoeningen te behandelen en het immuunsysteem te verbeteren met rust en een gezonde en gevarieerde voeding.

Complicaties

Onbehandeld kan de infectie verergeren, pus vormen en het omliggende weefsel vernietigen. De patiënt kan ernstige pijn, koorts, rillingen, koud zweten en een snelle hartslag (tachycardie) ervaren. In sommige gevallen kan de infectie bloedvergiftiging of meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn en een stijve nek) veroorzaken.

Geassocieerde symptomen bij anus- of rectumzwelling

Milde tot ernstige symptomen die mogelijk gepaard gaan met een opgezwollen rectum of anus zijn bijvoorbeeld:

• bloed in de ontlasting / bloeding tijdens het maken van stoelgang
• diarree
• jeuk of irritatie in de anale regio
• pijn die alleen optreedt tijdens het maken van ontlasting
• slijm of een afscheiding in de ontlasting
• tenesmen: frequente drang om een stoelgang te hebben
• voelbare knobbeltjes of bultjes in de anale regio

Alarmsymptomen

Treden één of meer van de volgende symptomen op, dan is het verstandig om zo snel mogelijk een arts te raadplegen:

• aanhoudende anale bloedingen
• anusbloedingen
• anuspijn die gepaard gaat met koorts of koude rillingen
• duizeligheid
• geen verbetering met zelfzorgtechnieken
• toenemende pijn
• veranderingen in de ontlasting

Diagnose en onderzoeken

De arts bespreekt de medische geschiedenis met de patiënt en noteert de symptomen. Vervolgens onderzoekt hij de anale regio en het rectum. Hij voert een digitaal rectaal onderzoek uit om letsels in het anale kanaal op te sporen met behulp van een gehandschoende vinger. Verdere mogelijke onderzoeken omvatten een anoscopie (inwendig kijkonderzoek van de anus), een flexibele sigmoïdoscopie (inwendig kijkonderzoek van het laatste gedeelte van de dikke darm) en/of een colonoscopie (inwendig kijkonderzoek van de dikke darm).

Behandeling bij gezwollen rectum of zwelling van anus

Zelfzorg

Soms is een opgezwollen rectum te wijten aan levensstijlgewoonten die een patiënt gemakkelijk kan aanpassen.

Bewegen
Actief blijven voorkomt obstipatie, waardoor geen druk op de aderen ontstaat. Op die manier komen aambeien minder snel tot stand. Het verliezen van overgewicht vermindert ook de extra druk op het anorectale gebied.

Toiletgewoonten
Niet te lang op het toilet zitten is een goede tip om geen te hoge druk in de aderen van het rectum en de anus te krijgen.

Veilige seks beoefenen
Regelmatig laten testen en een condoom gebruiken voorkomt seksueel overdraagbare aandoeningen die mogelijk leiden tot infecties en abcesvorming in het anorectale gebied.

Voeding
Het eten van vezelrijk voedsel, zoals fruit, groenten en volle granen, maakt de ontlasting zachter en voorkomt overbelasting en persen, wat vaak leidt tot aambeien. De patiënt mag eventueel ook vrij verkrijgbare vezelsupplementen nemen. Het drinken van voldoende water maakt de ontlasting eveneens zacht.

Professionele medische behandeling

Soms helpen veranderingen in de levensstijl niet om de symptomen te verbeteren. Een inflammatoire aandoening, kanker of een andere ernstige ziekte kan dan mogelijk de oorzaak zijn van de anus- of rectumzwelling. De arts zal, afhankelijk van de oorzaak, één of meer van de volgende behandelingen inzetten:

Antibiotica
Afhankelijk van het type infectie of de aanwezigheid van een abces, schrijft de arts antibiotica voor om fistels en daaropvolgende abcessen te genezen.

Chirurgie
Chirurgie is de primaire behandeling voor aandoeningen zoals een rectale prolaps, maar wordt ook gebruikt bij anuskanker wanneer de kanker in een vroeg stadium wordt geïdentificeerd.

Gecombineerde chemotherapie en radiotherapie
Anuskanker wordt vaak behandeld met een combinatie van chemotherapie en radiotherapie om de genezingskansen te verbeteren.

Ontstekingsremmende medicijnen
Ontstekingsremmers zijn vaak de eerste stap in de behandeling van inflammatoire darmaandoeningen. De arts kan ook immuunsysteemonderdrukkende medicijnen (immunosuppressiva) gebruiken om een ontsteking te behandelen.

Prognose

De prognose hangt sterk af van de oorzaak en ernst van de zwelling. Bij tijdige behandeling en correcte opvolging is de prognose vaak goed. Aambeien en anale kloofjes kunnen goed reageren op zelfzorg en conservatieve behandelingen. Ernstigere aandoeningen zoals anuskanker vereisen vaak intensievere behandelingen en hebben een complexere prognose, afhankelijk van het stadium van de kanker en de reactie op behandelingen.

Complicaties

Complicaties van aambeien
Onbehandelde aambeien kunnen leiden tot chronische pijn, bloedingen en anemia door bloedverlies. In sommige gevallen kunnen de aambeien geïntensiveerd raken en een operatie noodzakelijk maken.

Complicaties van anale kloven
Anale kloven kunnen leiden tot chronische pijn en ongemak, infecties, en in sommige gevallen zelfs het ontstaan van anale fistels door aanhoudende irritatie en slechte genezing.

Complicaties van anuskanker
Onbehandelde anuskanker kan uitzaaien naar andere delen van het lichaam, zoals de lymfeklieren, lever of longen. Dit maakt de behandeling complexer en kan de prognose verslechteren.

Complicaties van cellulitis
Onbehandelde cellulitis kan leiden tot ernstige systemische infecties zoals sepsis of meningitis. Langdurige infecties kunnen ook resulteren in huidzweren en littekens.

Preventie

Preventie van aambeien
Om aambeien te voorkomen, is het belangrijk om constipatie te vermijden door een vezelrijk dieet te volgen, voldoende water te drinken, en regelmatig te bewegen. Het is ook nuttig om niet te lang op het toilet te zitten en niet te veel te persen.

Preventie van anale kloven
Anale kloven kunnen worden voorkomen door het vermijden van constipatie en het behouden van een gezonde stoelgang. Het gebruik van vezelrijke voeding en voldoende hydratatie kunnen bijdragen aan het voorkomen van anale fissuren.

Preventie van anuskanker
Preventieve maatregelen voor anuskanker omvatten veilige sekspraktijken en regelmatige screenings voor mensen met risicofactoren zoals HPV-infectie. Vroegtijdige detectie kan de kans op succesvolle behandeling vergroten.

Preventie van cellulitis
Het voorkomen van cellulitis kan worden bereikt door het goed verzorgen van de huid en het vermijden van huidbeschadigingen. Het behandelen van bestaande huidinfecties en het versterken van het immuunsysteem zijn eveneens belangrijke preventieve stappen.