Bijwerkingen bij langdurig gebruik van corticosteroïden

Corticosteroïden zijn krachtige medicijnen die worden ingezet om ontstekingen te verminderen (glucocorticosteroïden) of om hormonen te vervangen (mineralocorticoïden). Ze vormen de synthetische variant van het hormoon cortisol, dat normaal gesproken door de bijnieren wordt aangemaakt. Artsen schrijven corticosteroïden voor bij verschillende medische aandoeningen, waaronder reumatoïde artritis, astma en eczeem. Deze medicijnen zijn beschikbaar in diverse vormen, waaronder tabletten, injecties, inhalatoren, neussprays, zalven, lotions, crèmes en oplossingen. Het langdurig gebruik van corticosteroïden kan echter leiden tot bijwerkingen en gezondheidsproblemen die bijna elk systeem van het lichaam kunnen beïnvloeden. Daarom schrijft de arts doorgaans de laagst mogelijke effectieve dosis voor en beperkt hij de duur van de behandeling om het risico op bijwerkingen te minimaliseren.

• Voorbeelden van corticosteroïden
• Toepassingen van krachtige ontstekingsremmers
• Bijwerkingen van therapie met corticosteroïden
• Behandeling en opvolging bij langdurig gebruik van corticosteroïden
• Nieuwe therapieën en onderzoek
• Tips voor patiënten en artsen bij langdurig gebruik van corticosteroïden

Voorbeelden van corticosteroïden

Enkele veelvoorkomende corticosteroïden zijn:

• Acticort / Aristocort / Cortef (hydrocortison)
• Celestone (betamethason)
• Cortone (cortisonacetaat)
• Decadron / Hexadrol (dexamethason)
• Deltason / Sterapred (prednison)
• Medrol (methylprednisolon)
• Prelone (prednisolon)

Toepassingen van krachtige ontstekingsremmers

Corticosteroïden worden voorgeschreven voor zowel endocriene als niet-endocriene aandoeningen. Enkele veelvoorkomende therapeutische toepassingen zijn:

• Endocriene aandoeningen: ziekte van Addison
• Hartproblemen: post-myocardiaal infarct syndroom
• Huidproblemen: pemphigus, eczeem, netelroos
• Longziekten: astma (chronische ontsteking van de luchtwegen), chronische obstructieve longziekte, sarcoïdose (aandoening met symptomen aan ogen, longen, zenuwstelsel en huid), hooikoorts (meestal topicaal toegepast), preventie en behandeling van acute respiratory distress syndrome (ARDS)
• Maag en darmen: colitis ulcerosa, ziekte van Crohn, auto-immune hepatitis, behandeling van misselijkheid en braken (anti-emetisch) bij chemotherapie
• Neurologische aandoeningen: cerebraal oedeem (hersenzwelling)
• Nierziekten: bepaalde nefrotische syndromen, sommige glomerulonefritiden
• Oogproblemen: oogziekte van Graves, uveïtis
• Reumatologische aandoeningen: systemische lupus erythematosus, syndroom van Sjögren, spierreuma, craniële arteritis, juveniele idiopathische artritis (pijn aan gewrichten), vasculitiden, reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• Tumoren: Hodgkin-lymfoom (kanker van het lymfesysteem), andere lymfomen, transplantatie, immunosuppressie

Bijwerkingen van therapie met corticosteroïden

Het kortdurend gebruik van corticosteroïden, bijvoorbeeld voor acute astma, brengt meestal weinig risico op significante bijwerkingen met zich mee. Het langdurig gebruik kan echter ernstige bijwerkingen veroorzaken, die variëren van lichamelijke veranderingen tot mentale effecten. Een behandeling van drie weken of korter, of een dosis prednisolon van minder dan vijf milligram per dag, zal doorgaans geen langdurige bijnieronderdrukking veroorzaken. Langdurig gebruik van corticosteroïden kan echter symptomen vertonen die lijken op het Cushing-syndroom, een aandoening gekenmerkt door een overmaat aan cortisol in het lichaam.

Ernstige bijwerkingen van langdurig gebruik van corticosteroïden kunnen onder andere zijn:

• Benedenlichaam: gezwollen voeten, zwelling van de benen
• Botten en spieren: spierzwakte, osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken), aseptische necrose van de heup en knie, heuppijn, kniepijn, pathologische fracturen, een afronding van de bovenrug (Buffalo hump)
• Cardiovasculair: verhoogde bloeddruk, voortijdige slagaderverkalking, verhoogd risico op een hartaanval en een beroerte
• Centraal zenuwstelsel: angst, depressie, euforie, psychose, slapeloosheid, nervositeit, prikkelbaarheid, stemmingswisselingen, persoonlijkheidsveranderingen, hoofdpijn
• Endocrien: onregelmatige menstruatie of gestopte menstruatie, verhoogde eetlust, gewichtstoename, glucosurie (glucose in urine), hyperglykemie (verhoogde bloedsuikerspiegel), diabetes mellitus (suikerziekte), vertraagde groei
• Gastro-intestinaal: pancreatitis (alvleesklierontsteking), maagontsteking, maagirritatie, maagzweren, zweren in de twaalfvingerige darm, maagbloeding en darmbloeding
• Gezicht: een vollemaangezicht (moon face), wallen in het gezicht, haargroei in het gezicht
• Huid: acne, met name steroïde-acne (vorm van acne medicamentosa), langzame wondgenezing, een dunnere huid, gemakkelijk blauwe plekken
• Infecties: verhoogde gevoeligheid voor infecties, waarbij symptomen en koorts vaak worden gemaskeerd
• Nieren: polyurie (veel plassen), nycturie (nachtelijk plassen)
• Ogen: vettige oogleden, cataract (staar), wazig gezichtsvermogen, glaucoom (verhoogde oogdruk)

Behandeling en opvolging bij langdurig gebruik van corticosteroïden

Bij langdurig gebruik van corticosteroïden dient de arts voortdurend de noodzaak van hooggedoseerde therapieën te evalueren. Regelmatige controles zijn noodzakelijk om bijwerkingen tijdig te signaleren. Het kan nuttig zijn om steroïde-sparende middelen zoals azathioprine te overwegen. Preventieve maatregelen zoals het gebruik van statines kunnen worden aanbevolen om osteoporose te voorkomen. Nieuwe biologische therapieën voor inflammatoire aandoeningen kunnen helpen om de incidentie van steroïde-geïnduceerde bijniersuppressie te verminderen.

Nieuwe therapieën en onderzoek

Recent onderzoek heeft geleid tot de ontwikkeling van nieuwe behandelingen die mogelijk de bijwerkingen van corticosteroïden kunnen verminderen. Biologische geneesmiddelen zoals TNF-alfa remmers en IL-6 remmers worden steeds vaker ingezet voor de behandeling van inflammatoire aandoeningen. Deze medicijnen kunnen helpen om de noodzaak van hoge doses corticosteroïden te verminderen en het risico op bijwerkingen te verlagen.

Daarnaast zijn er nieuwe strategieën in het onderzoek naar de effectiviteit van lagere dosis corticosteroïden met behulp van innovatieve toedieningsmethoden zoals gecontroleerde afgiftesystemen. Dit kan de bijwerkingen verder beperken door een meer gerichte afgifte van de medicatie.

Tips voor patiënten en artsen bij langdurig gebruik van corticosteroïden

Patiënten die corticosteroïden gebruiken, dienen altijd een 'steroïdekaart' bij zich te dragen. Het abrupt stoppen met corticosteroïden moet worden vermeden; de dosis dient geleidelijk te worden verminderd. Tijdens perioden van ziekte, koorts, ongevallen of stress kan een dosisverhoging noodzakelijk zijn. Andere zorgverleners, zoals artsen, anesthesisten en tandartsen, moeten op de hoogte zijn van de corticosteroïdenbehandeling. Patiënten moeten goed worden geïnformeerd over mogelijke bijwerkingen en worden aangemoedigd om deze informatie te delen met hun zorgverleners. Regelmatige opvolging en communicatie met de behandelend arts zijn essentieel om de risico’s van langdurig gebruik te beheersen en de gezondheid te monitoren.

Lees verder

• Steroïde acne: Puistjes door gebruik van corticosteroïden
• Corticosteroïden: Medicatie om ontsteking te verminderen