Bijwerkingen bij langdurig gebruik van corticosteroïden

Corticosteroïden zijn krachtige medicijnen die een ontsteking remmen (glucocorticosteroïden) of hormonen vervangen (mineralocorticoïden). Ze zijn een door de mens geproduceerde versie van het hormoon cortisol dat de bijnieren normaal aanmaken. De arts zet deze medicatie in bij verschillende medische aandoeningen, zoals onder andere reumatoïde artritis, astma en eczeem. De geneesmiddelen zijn verkrijgbaar in tabletvorm, als een injectie, in inhalatievorm (inademing), een neusspray, een zalf, een lotion, een crème of een oplossing. Door langdurige steroïdetherapie, verhoogt het risico op bijwerkingen en tijdelijke of aanhoudende gezondheidsproblemen aan bijna elke lichaamsstructuur. De arts schrijft daarom steeds een zo laag mogelijke effectieve dosis voor en probeert ook steeds te zorgen voor een zo kort mogelijke behandelingsduur om de kans op bijwerkingen te minimaliseren.

• Voorbeelden van corticosteroïden
• Toepassingen van krachtige ontstekingsremmers
• Bijwerkingen van therapie met steroïden
• Behandeling en opvolging bij lange inname van medicatie
• Tips voor patiënten en artsen bij langdurig gebruik van corticosteroïden

Voorbeelden van corticosteroïden

De voorgeschreven geneesmiddelen zijn:

• Acticort / Aristocort / Cortef (hydrocortison)
• Celestone (betamethason)
• Cortone (cortisonacetaat)
• Decadron / Hexadrol (dexamethason)
• Deltason / Sterapred (prednison)
• Medrol (methylprednisolon)
• Prelone (prednisolon)

Toepassingen van krachtige ontstekingsremmers

De arts schrijft corticosteroïden voor voor de therapeutische vervanging van endocriene tekorten, maar daarnaast zet hij eveneens corticosteroïden in voor de behandeling van vele niet-endocriene aandoeningen.

Veel voorkomende therapeutische toepassingen van corticosteroïden zijn:

• endocrien: ziekte van Addison
• hart: post-myocardiaal infarct syndroom
• huid: pemphigus, eczeem, netelroos
• longen: astma (chronische ontsteking van luchtwegen in de longen): een chronische obstructieve longziekte, sarcoïdose (aandoening met symptomen aan ogen, longen, zenuwstelsel en huid), hooikoorts (meestal op de huid toegepast), preventie / behandeling van het acute respiratory distress syndroom
• maag en darmen: colitis ulcerosa, de ziekte van Crohn, auto-immune hepatitis, behandeling van misselijkheid en braken (anti-emeticum) bij chemotherapie
• neurologische ziekte: cerebraal oedeem (hersenzwelling)
• nieren: sommige nefrotische syndromen, sommige glomerulonefritiden
• ogen: oogziekte van Graves, uveïtis
• reumatologisch: systemische lupus erythematosus, het syndroom van Sjögren, spierreuma, craniële arteritis, juveniele idiopathische artritis (pijn aan gewrichten), vasculitiden, reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• tumoren: een Hodgkin-lymfoom (kanker van lymfesysteem), andere lymfomen, transplantatie, immunosuppressie

Bijwerkingen van therapie met steroïden

Het kortdurend gebruik (bijvoorbeeld voor acuut astma) van corticosteroïden heeft slechts een klein risico op significante bijwerkingen. Het gevaar schuilt in het langdurig innemen van steroïden. In het algemeen zal een behandeling van drie weken of minder, of een dosis prednisolon van minder dan vijf mg per dag, niet leiden tot een significante langdurige onderdrukking van de normale bijnierwerking (bijniersuppressie). Langdurige therapie met synthetische of natuurlijke steroïden zal het Cushing-syndroom (aandoening met te veel cortisol in het lichaam) nabootsen.

Ernstige bijwerkingen van corticosteroïdtherapie

• benen en voeten: gezwollen voeten, zwelling van de benen
• bot en spieren: spierzwakte, osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken), aseptische necrose van de heup en knie met heuppijn en kniepijn tot gevolg, pathologische fracturen, een afronding van de bovenrug (Buffalo bult)
• cardiovasculair: een verhoogde bloeddruk, vroegtijdige slagaderverkalking, een verhoogd risico op een hartaanval en een beroerte
• centraal zenuwstelsel: angst, een depressie, euforie, een psychose, slapeloosheid, nervositeit, prikkelbaarheid, stemmingswisselingen, persoonlijkheidsveranderingen, hoofdpijn
• endocrien: een onregelmatige menstruatie of een gestopte menstruatie, een verhoogde eetlust, een gewichtstoename, glucosurie (glucose in urine), hyperglykemie (verhoogde bloedsuikerspiegel), diabetes mellitus (suikerziekte), een vertraagde groei
• gastro-intestinaal: pancreatitis (alvleesklierontsteking), een maagontsteking, maagirritatie, maagzweren, zweren in de twaalfvingerige darm, maagbloeding en darmbloeding
• gezicht: een vollemaangezicht (moon face), wallen in het gezicht, haargroei in het gezicht
• huid: acne, meer bepaald steroïde acne (vorm van acne medicamentosa), een langzame wondgenezing, een dunnere huid, gemakkelijk blauwe plekken
• infecties: een verhoogde gevoeligheid voor infecties (verschijnselen en koorts worden vaak gemaskeerd)
• nieren: polyurie (veel plassen), nycturie (nachtelijk plassen)
• ogen: vettige oogleden, cataract (staar: oogziekte met vertroebeling van ooglens), een wazig gezichtsvermogen, glaucoom (verhoogde oogdruk met risico op schade aan oogzenuw)

Behandeling en opvolging bij lange inname van medicatie

Op lange termijn zijn veel van de symptomen dermate ernstig dat de arts de behoefte aan hooggedoseerde steroïden bij de patiënt voortdurend en kritisch moet beoordelen. De arts moet steeds steroïde-sparende middelen (bijvoorbeeld azathioprine) overwegen en screening. Verder adviseert hij bij langdurige therapie preventief een behandeling met statines (geneesmiddelen voor de behandeling van osteoporose). Nieuwe gerichte biologische therapieën voor inflammatoire aandoeningen kunnen de incidentie van steroïde-geïnduceerde bijniersuppressie verminderen.

Tips voor patiënten en artsen bij langdurig gebruik van corticosteroïden

Alle patiënten die steroïden krijgen, moeten een 'steroïde kaart' dragen. Langdurige corticosteroïden mag de patiënt nooit plotseling stopzetten. De patiënt moet de doses zeer geleidelijk verlagen. De patiënt moet in overleg met de arts de doses verhogen in tijden van een ziekte die gepaard gaat met koorts, een ongeval en stress. Tijdens deze tijden moet de patiënt mogelijk dubbele doses innemen. Andere artsen, anesthesisten en tandartsen moeten verder op de hoogte zijn van de behandeling met corticosteroïden. Patiënten moeten ook worden geïnformeerd over mogelijke bijwerkingen en al deze informatie.

Lees verder

• Steroïde acne: Puistjes door gebruik van corticosteroïden
• Corticosteroïden: Medicatie om ontsteking te verminderen