Pijn in de onderbuik: oorzaken onderbuikpijn bij man & vrouw

Pijn in de onderbuik duidt specifiek op pijn die zich in de onderbuik bevindt. Bijna iedereen ervaart bij tijd en wijle pijn in de buik ofwel buikpijn. Buikpijn is een verzamelterm voor alle pijnklachten die zich afspelen in de regio abdominalis, daar waar veel vitale organen liggen zoals de maag, twaalfvingerige darm, dunne en dikke darm, lever, alvleesklier, galblaas, milt en nieren. Aandoeningen aan al deze organen kunnen gepaard gaan met allerlei soorten pijnsensaties.

• Wat is pijn in de onderbuik?
• Oorzaken van onderbuikpijn
• Bedreigende ziekten
• Functionele klachten
• Pijn in de rechteronderbuik
• Blindedarmontsteking of appendicitis
• Ziekte van Crohn
• Pijn in de linkeronderbuik
• Diverticulitis
• Darmkanker
• Colitis ulcerosa
• Pijn in het midden of gehele onderbuik
• Darmobstructie en vernauwing
• Darminfecties
• Voedselintolerantie
• Ziekten van de urinewegen
• Prikkelbaredarmsyndroom (PDS)
• Pijn in de onderbuik bij de vrouw
• Menstruatiepijn en endometriose
• Buitenbaarmoederlijke zwangerschap
• Torsie van de eierstok, de steel en de eileider
• Ontsteking van de eierstokken en de eileiders
• Pijn in de onderbuik bij de man
• Teelbaltorsie
• Prostaatontsteking of teelbalontsteking
• Blaasontsteking
• Lagere buikpijn en rugpijn

Wat is pijn in de onderbuik?

Pijn in de onderbuik is buikpijn, gelokaliseerd in het onderste deel van de buik, dat wil zeggen vanaf de navel naar beneden. Ze wordt veroorzaakt door ziekten en irritaties van de darmen of de interne vrouwelijke geslachtsorganen. Ze komen uit de nieren, de blaas, de urineleiders of de prostaat. Als de buikpijn optreedt boven de navel, wordt dit pijn in de bovenbuik genoemd. Lagere buikpijn kan krampend, stekend of zeurend van aard zijn en afhankelijk van de oorzaak in het midden of juist meer rechts of links te voelen. De zogenaamde orgaanpijn of viscerale pijn kan acuut, chronisch en in de context van bepaalde gebeurtenissen (menstruatiekrampen) optreden. Alleen een arts kan een ernstige aandoening diagnosticeren, zoals een darmobstructie of appendicitis of blindedarmontsteking. Vooral met langdurige of plotselinge ernstige pijn en als begeleidende symptomen, zoals koorts, diarree en braken optreden, moet een arts worden geraadpleegd.

Oorzaken van onderbuikpijn

Er zijn verschillende mogelijke oorzaken van onderbuikpijn. Voor een arts is het allereerst belangrijk om onderscheid te maken tussen bedreigende ziekten en functionele klachten.

Bedreigende ziekten

Een onmiddellijk bezoek aan de arts is nodig bij de volgende alarmsymptomen:

• zeer ernstige buikpijn
• een gevoelige buik bij aanraking
• lagere buikpijn gepaard gaande met aandoeningen van de bloedsomloop
• snel begin van pijn gevolgd door braken, een sterk opgezette buik en winderigheid
• bloedbraken, teerachtige zwarte ontlasting, bloederige ontlasting
• pijn in de onderbuik of buikpijn tijdens de zwangerschap
• lagere buikpijn bij urineretentie (niet kunnen plassen)

De volgende symptomen geassocieerd met bekkenpijn kunnen ook wijzen op een ernstige aandoening:

• koorts
• geelzucht
• ongewenst gewichtsverlies
• een verandering in de stoelgang
• gedurende meer dan 14 dagen aanhoudende diarree

Functionele klachten

Functionele stoornissen worden gekenmerkt door het feit dat verstoorde orgaanfuncties niet door fysieke bevindingen kunnen worden verklaard. In de huisartspraktijk heeft ongeveer elke vierde patiënt zo'n probleem. De verstoorde orgaanfuncties worden grotendeels gepresenteerd als pijnstoornissen, bijvoorbeeld in de buik. Niet alle pijn is hetzelfde. Pijn kan plotseling optreden of meer sluipend en er kunnen triggers of juist verzachtende factoren zijn. Al deze omstandigheden kunnen aanwijzingen geven voor de oorzaak van de pijn. Bovendien geeft de locatie van de pijn informatie over de mogelijke oorzaak.

Als je naar de organen direct onder de buikwand kijkt, zie je alleen de darm. Men maakt onderscheidt tussen de dunne en dikke darm, die samen enkele meters lang zijn. In de rechter onderbuik is de overgang tussen dunne en dikke darm.

Pijn in de rechteronderbuik

Blindedarmontsteking of appendicitis

De appendix of blindedarm bevindt zich op de plaats waar de dunne darm overgaat in de dikke darm en dat is meestal rechts onder in de buik. De appendix is echter lang en beweeglijk. Daarom kan de ligging ervan variëren, waardoor ook pijn­klachten middenin of rechts boven in de buik voorkomen.

Een appendicitis of blindedarmontsteking begint vaak met pijn in de navelstreek. De pijn zakt langzaamaan weg naar de rechteronderbuik. De pijn wordt steeds erger, vooral als je beweegt, diep ademhaalt, hoest of niest. De pijn kan aanvoelen alsof je verstopt zit of winden moet laten. Andere klachten waar je last van kunt hebben is verminderde eetlust, misselijkheid en braken, een licht verhoogde lichaamstemperatuur en een algeheel ziektegevoel. Het aanraken en loslaten van de buik doet flink pijn. Kinderen en ouderen vertonen meestal minder symptomen, waardoor de diagnose moeilijker te stellen is.

Ziekte van Crohn

Een andere aandoening die rechtsonder buikpijn kan veroorzaken, vergelijkbaar met appendicitis, is de ziekte van Crohn. Dit is een chronische ontstekingsziekte van het maag-darmstelsel of spijsverteringskanaal. De ziekte veroorzaakt ontstekingen van mond tot anus, vooral in de dunne en dikke darm. Door deze ontstekingen kunnen de darmen vernauwd of zelfs afgesloten raken. In het ergste geval moet je geopereerd worden, waarbij stukken ontstoken darm worden verwijderd. In Nederland wordt ieder jaar bij ongeveer 1.000 mensen de diagnose vastgesteld. Het betreft meestal jonge mensen tussen de 15 en de 25 jaar. Het verloop van de ziekte is onvoorspelbaar: periodes van inactiviteit (remissie) en activiteit (recidief) wisselen elkaar af. Bij iedereen verloopt de ziekte geheel verschillend. Sommige mensen hebben bijna nooit klachten, terwijl anderen zelden een klachtenvrije periode hebben. Iets meer vrouwen dan mannen hebben de ziekte van Crohn.

Door een fout in het afweersysteem ontstaan er ontstekingen in de darmen. Het afweersysteem valt bij mensen met de ziekte van Crohn zonder reden de eigen lichaamscellen aan, in dit geval de darmen. De ziekte van Crohn wordt daarom beschouwd als een auto-immuunziekte. Het is anno 2024 (nog) niet bekend hoe de ziekte van Crohn precies ontstaat. Erfelijkheid speelt een rol. Voorts zijn factoren zoals voeding, een ‘westers’ leefpatroon, roken en de soorten bacteriën die in de darmen voorkomen van invloed op het ontstaan van de ziekte. Het geven van borstvoeding is een beschermende factor voor het nageslacht.

De chronische ontstekingen in de darmen veroorzaken allerlei klachten zoals buikpijn, diarree, gewichtsverlies en vermoeidheid. Minder courante klachten zijn verminderde eetlust, koorts, nachtzweten, overmatige winderigheid, rectale pijn en rectaal bloeden. De ontstekingen kunnen ook voor allerlei complicaties zorgen, zoals verklevingen, fistels, abcessen en/of vernauwingen.

Pijn in de linkeronderbuik

Diverticulitis

Uitstulpingen in de dikke darm staan bekend als 'diverticulose' en een ontsteking van deze uitstulpingen heet 'diverticulitis'. De prevalentie van diverticulose is zeer hoog in geïndustrialiseerde landen, met ongeveer 60 procent van de bevolking ouder dan 70 jaar oud. Diverticulose is vrijwel altijd symptoomvrij. Ongeveer 20 procent ontwikkelt echter acute ontsteking (diverticulitis), bijvoorbeeld wanneer de ontlasting vastzit in de uitsteeksels. De meeste getroffenen zijn oudere patiënten in de leeftijd van 60 tot 80 jaar. Verschillende factoren zoals overgewicht, hoge vleesconsumptie, chronische obstipatie en leeftijdsgebonden zwakte van het bindweefsel kunnen leiden tot diverticulose.

Darmkanker

Darmkanker is een van de meest voorkomende vormen van kanker in de westerse wereld. Veel patiënten hebben alleen symptomen in een vergevorderd stadium. Een van de klachten is aanhoudende ongemakken in de buik, zoals pijn, krampen en een opgeblazen gevoel.

Colitis ulcerosa

Colitis ulcerosa duidt op een chronische darmontsteking, in het bijzonder van het slijmvlies van de dikke darm. Naast de ziekte van Crohn (zie hierboven) is het een van de chronische inflammatoire darmziekten. Ook hierbij kan er pijn in de onderbuik optreden, maar deze is meer linkszijdig. In tegenstelling tot de ziekte van Crohn is diarree bij colitis ulcerosa slijmerig. Ook typisch zijn krampende pijn in het kader van tenesmus (een vals gevoel van aandrang).

Pijn in het midden of gehele onderbuik

Bij een meer diffuse pijn in de onderbuik of de hele buikstreek, kan de dunne darm of de hele darm de oorzaak zijn.

Darmobstructie en vernauwing

Het kan dan bijvoorbeeld een darmobstructie (ileus) zijn, een vernauwing van de darm, een perforatie (darmperforatie) of darmaandoeningen. Het gaat in deze gevallen om een ​​acute, ernstige ziekte met de bovengenoemde alarmsymptomen.

Darminfecties

Een andere acute maar minder bedreigende en veel voorkomende ziekte van de dunne darm zijn gastro-intestinale infecties. Afhankelijk van de ziekteverwekker, veroorzaken infectieuze slijmvliesontstekingen van de maag en dunne darm, evenals acute diarree en braken pijn in de onderbuik. Over het algemeen zijn dergelijke infecties meestal binnen een dag weer goeddeels over. Het is belangrijk om rekening te houden met de vocht- en elektrolytenbalans bij alle vormen van diarree.

Voedselintolerantie

In geval van een voedselintolerantie heeft het lichaam problemen om bepaalde stoffen te verteren. Voorbeelden zijn fructose, lactose of tarwe. De inname van deze voedingsstoffen leidt vervolgens tot buikpijn, een opgeblazen gevoel en diarree. De oorzaak vinden met dergelijk niet-specifiek buikpijn is niet altijd eenvoudig.

Ziekten van de urinewegen

De urinewegen bestaan uit de nieren, urineleiders, urineblaas en urethra (plasbuis).

Urineretentie
In extreme gevallen kan een steen het je onmogelijk maken om de blaas te legen. Artsen noemen dit een urineretentie. Vooral in het acute geval gaat dit gepaard met ernstige buikpijn. Stenen zijn echter niet de oorzaak van urineretentie bij de meeste patiënten, maar eerder een reeds bestaande chronische blaasledigingsstoornis, bijvoorbeeld door prostaatvergroting bij mannen.

Blaasontsteking
Vaak kleine beetjes plassen is een typisch verschijnsel van een blaasontsteking (cystitis). Dan kan tevens een doffe pijn voelbaar zijn in de onderbuik. Een blaasontsteking wordt meestal gemakkelijk herkend door de brandende pijn bij het plassen en de onaangename drang om te plassen. Het komt veel vaker voor bij vrouwen dan bij mannen.

Urinestenen
Een veel voorkomende ziekte van de urinewegen in welvarende landen zijn urinestenen. Ze zijn niet altijd symptomatisch. Alleen wanneer nierstenen zich verplaatsen via een urineleider, kunnen hevige pijnaanvallen optreden. Dit heet een koliek. Kenmerkend is de motorische rusteloosheid van een patiënt met koliek die zijn pijn wil verlichten door voortdurend van positie te veranderen.

Prikkelbaredarmsyndroom (PDS)

Het prikkelbaredarmsyndroom kan ook voor onderbuikpijn zorgen. Het klinische beeld van het prikkelbaredarmsyndroom is erg gevarieerd en het kan zich manifesteren door verschillende symptomen zoals buikpijn, diarree of obstipatie. Om een ​​diagnose te stellen, moeten de symptomen langer dan 3 maanden aanhouden en andere ziekten die de symptomen kunnen veroorzaken, moeten worden uitgesloten. Prikkelbare darm syndroom verwijst naar een groep van klachten die samen optreden.

Pijn in de onderbuik bij de vrouw

Menstruatiepijn en endometriose

Menstruatiepijn is niet ongewoon bij vrouwen. Soms zitten gynaecologische aandoeningen zoals endometriose achter pijn in de onderbuik. Bij endometriose bevindt de baarmoederslijmvlies zich ook buiten de baarmoeder. Tussen 2 tot 10 procent van alle vrouwen worden erdoor getroffen. Deze en andere gynaecologische aandoeningen die pijn in de onderbuik veroorzaken, worden meestal geassocieerd met andere symptomen, zoals onregelmatige menstruatie. Bij endometriose ontstaat vaak tijdens de menstruatie een reactie die flinke pijn kan geven.

Buitenbaarmoederlijke zwangerschap

Wisselende klachten van buikpijn, links of rechts onderin de buik, kan wijzen op een buitenbaarmoederlijke zwangerschap. Ook heb je dan vaak last van bloed uit de vagina, afkomstig van het slijmvlies in de baarmoeder.

Torsie van de eierstok, de steel en de eileider

Een ander gynaecologisch noodgeval is een torsie van de eierstok, de steel en de eileider Hierbij ervaar je acute buikpijn in de onderbuik, rechts of links, vaak na abrupte bewegingen. Hierbij draait de eierstok of een grote eierstokcyste om zijn eigen as en belemmert zo de circulatie van de eierstok. Een torsie van de eierstok kan gemakkelijk worden gedetecteerd door middel van een eenvoudig echografisch onderzoek.

Ontsteking van de eierstokken en de eileiders

Pijn in de onderbuik aan de rechter- of linkerkant kan ook worden veroorzaakt door ontsteking van de eileider en de eierstokken (adnexitis). Het is een belangrijke differentiaaldiagnose bij vermoeden van blindedarmontsteking bij vrouwen. Adnexitis is een ontsteking van de eileiders, eierstokken en het omliggende weefsel. De meeste hiervan komen voort uit reeds bestaande infecties van de vagina en baarmoeder, bijvoorbeeld bij chlamydia.

Pijn in de onderbuik bij de man

Teelbaltorsie

Bij mannen kunnen genitale aandoeningen ook de oorzaak zijn van pijn in de onderbuik. Plotselinge pijn in de onderbuik en teelballen, vooral bij kinderen en tieners, kunnen wijzen op een teelbaltorsie. Dit verwijst naar een acuut draaien van testikels en zaadstreng en is een medisch noodgeval.

Prostaatontsteking of teelbalontsteking

Prostaatontsteking, teelbalontsteking of bijbalontsteking zijn andere mogelijke oorzaken van onderbuikpijn bij mannen. Bij deze aandoeningen gaat het vaak om problemen met plassen, lokale tekenen van ontsteking en algemene tekenen van infectie zoals koorts en koude rillingen.

Blaasontsteking

In geval van problemen met plassen en pijn boven de schaamstreek, moet ook een blaasontsteking of cystitis worden overwogen, alhoewel mannen hier veel minder vaak door worden getroffen dan vrouwen. Bij mannen is vaak ook de prostaat ontstoken. Een onbehandelde of tijdig opgemerkte blaasontsteking kan leiden tot een nierbekkenontsteking.

Lagere buikpijn en rugpijn

Soms straalt pijn veroorzaakt door buikorganen uit naar andere delen van het lichaam. Organen die een nauwe relatie met de rug hebben, zijn met name de nieren en de alvleesklier. Maar ook ziekten van de urinewegen en geslachtsorganen kunnen rugpijn veroorzaken.

Lees verder

• Steken in onderbuik: stekende pijn linksonder of rechtsonder
• Steken in de buik: stekende pijn of pijnscheuten bovenbuik
• Pijn in de rechteronderbuik: pijnlijke onderbuik rechts
• Pijn in de linkeronderbuik: pijnlijke onderbuik links
• Drukkende, stekende of zeurende pijn in de onderbuik