Spijsverteringsaandoeningen met verhoogd risico op kanker

Een precancereuze aandoening is een aandoening of letsel waarbij abnormale cellen betrokken zijn, waardoor een verhoogd risico op kanker tot stand komt. Enkele bekende precancereuze aandoeningen en letsels aan het spijsverteringskanaal zijn dikkedarmpoliepen, atrofische gastritis en een Barrett-slokdarm. Veel van deze aandoeningen hebben geen bekende oorzaak, al zijn vaak wel leef-, voedings- en andere omgevingsfactoren geassocieerd met de aandoening. Patiënten met bepaalde risicofactoren of patiënten die gediagnosticeerd zijn met een bepaalde aandoening die het risico op kanker van het gastro-intestinale gebied verhoogt, moeten zich regelmatig laten screenen, zodat de arts eventueel tijdig afwijkende cellen kan verwijderen en de kanker niet tot stand komt.

Aandoeningen aan spijsverteringssysteem met verhoogd risico op kanker

• Alvleesklier
• Dikkedarm (dikke darm)
• Dikkedarmpoliepen
• Familiale Adenomateuze Polyposis (FAP)
• Lynch-syndroom
• Peutz-Jeghers-syndroom
• Galblaas
• Lever
• Cirrose
• Maag
• Atrofische gastritis
• Slokdarm
• Barrett-slokdarm, een precancereuze aandoening
• Plummer-Vinson-syndroom

Alvleesklier

Kanker
De meest voorkomende precancereuze aandoeningen die mogelijk leiden tot alvleesklierkanker omvatten:

• een intraductaal papillair slijmvliesneoplasma
• een neuro-endocriene tumor
• een slijmcystisch neoplasma
• een solide pseudopapillaire neoplasma

Symptomen
De tekenen van precancereuze aandoeningen van de alvleesklier zijn onder meer:

• diabetische symptomen, zoals ongewone dorst, frequent urineren, extreme vermoeidheid of een gebrek aan energie, nervositeit en zweten
• een stevige, maar niet zacht knobbeltje in de buik
• het geel worden van de huid en het oogwit (geelzucht)
• gewichtsverlies
• vage buikpijn of ongemak

Behandeling
De arts voert meestal een operatie uit om precancereuze aandoeningen van de alvleesklier te behandelen. De meeste precancereuze aandoeningen kunnen volledig worden verwijderd. Het type operatie hangt af van de locatie van de tumor in de alvleesklier.

Dikkedarm (dikke darm)

Dikkedarmpoliepen

Oorzaken
Een poliep is een groep cellen die samen groeien. Een dikkedarmpoliep treedt op wanneer deze cellen aan de binnenkant van de dikke darm of het rectum (endeldarm) gaan groeien. Er zijn een paar verschillende vormen van poliepen.

Kanker
Dikkedarmkanker duurt vaak vele jaren om te groeien, en bijna alle gevallen van darmkanker en rectumkanker beginnen als een poliep. Sommigen zijn goedaardig terwijl anderen kunnen ontaarden in dikkedarmkanker (colorectale kanker).

Symptomen
Patiënten voelen niet dat ze poliepen hebben; ze veroorzaken vrijwel nooit symptomen. Sporadisch gaat een dikkedarmpoliep bloeden, waardoor bloed in de ontlasting optreedt. Ook ervaren sommige patiënten darmzweren door de aanwezigheid van de dikkedarmpoliepen. Verder kampen sommige patiënten met tenesmen (aanhoudende pijnlijke valse stoelgangsdrang). De meeste patiënten ervaren echter enkel tekenen wanneer een dikkedarmpoliep zich ontwikkeld heeft tot dikkedarmkanker. Het is bijgevolg belangrijk om zich regelmatig te laten testen op dikkedarmkanker.

Behandeling
De meeste poliepen verwijdert de arts tijdens een colonoscopie (inwendig kijkonderzoek van de dikkedarm). Hierdoor kan de poliep niet uitgroeien tot kanker.

Familiale Adenomateuze Polyposis (FAP)

Familiale Adenomateuze Polyposis (FAP) is ook bekend als familiale polyposis coli, adenomateuze polyposis coli (APC) of het Gardner-syndroom.

Oorzaken
Familiale Adenomateuze Polyposis is een genetische aandoening waarbij een patiënt meerdere (> 100) adenomateuze poliepen in de dikke darm en het rectum heeft. Deze ontwikkelen zich meestal na het eerste decennium van het leven. De meeste gevallen van FAP resulteren uit mutaties (wijzigingen) van het APC-gen op chromosoom 5q21. FAP is een autosomaal dominante aandoening. Dit betekent dat getroffen patiënten genetisch heterozygoot zijn (met zowel een goede als een gemuteerde kopie van het APC-gen). Elk nageslacht van een patiënt met FAP heeft 50% kans om FAP te erven. Mannen en vrouwen zijn even vaak getroffen. Wetenschappers vermoeden dat ongeveer één derde van de gevallen sporadisch optreedt (er is dan geen familiegeschiedenis aanwezig) en tweederde familiaal is.

Kanker
Patiënten die een mutatie in het APC-gen erven, hebben meer dan 90% kans om een colonadenomen te ontwikkelen, een voorloper van dikkedarmkanker. De leeftijd bij het begin van adenomen in de dikke darm varieert tussen tien en dertig jaar. Zonder behandeling zullen de meeste patiënten met FAP tegen het vierde decennium van het leven darm- of rectumkanker ontwikkelen. APC-genmutatiedragers krijgen een goede opvolging, meestal met een regelmatige sigmoïdoscopie (inwendig kijkonderzoek van het laatste gedeelte van de dikke darm) die begint rond de puberteit. Naast een verhoogd risico op colorectale kanker, hebben patiënten met FAP een verhoogd risico op:

• alvleesklierkanker
• ampullaire kanker
• duodenumkanker
• een desmoïdtumor
• een hepatoblastoom
• een hersentumor
• maagkanker
• schildklierkanker

Symptomen
Typische symptomen zijn onder meer rectale bloedingen, diarree, buikpijn, bloedarmoede en/of een mucosale afscheiding. De poliepen ontwikkelen zich meestal rond de puberteit.

Behandeling
Familiale adenomateuze polyposis behandelt de arts via een totale colectomie (chirurgische verwijdering van de dikkedarm) met ileoanale anastomose.

Lynch-syndroom

Oorzaken
Het Lynch-syndroom is een autosomaal dominante aandoening waarbij een kiemlijnmutatie van een MMR-gen (MisMatch Repair) plaatsvindt. Dit leidt tot een defect DNA-MMR-systeem. Daarom hebben patiënten met deze genetische aandoening een aanleg voor een spectrum van kankers, voornamelijk dikkedarmkanker en endometriumkanker. Andere plaatsen van kanker omvatten de eierstokken, de maag, de dunne darm, de lever, de galblaas, het nierbekken, de urineleiders, de hersenen en de huid. Er kan ook een verhoogd risico zijn op borst-, prostaat- en pancreaskanker bij patiënten met het Lynch-syndroom. Patiënten met het Lynch-syndroom ontwikkelen meestal carcinomen op een eerdere leeftijd dan de algemene bevolking (gemiddelde leeftijd: 44 jaar oud).

Symptomen
De symptomen zijn afhankelijk van het type kanker dat aanwezig is. De tekenen van colorectale kanker zijn afhankelijk van de locatie van de tumor in de darm en of ook deze zich elders in het lichaam heeft verspreid (metastasen). De klassieke waarschuwingssignalen zijn onder meer een verergering van constipatie, bloed in de ontlasting, veranderingen in de stoelgang, een verlies van eetlust, gewichtsverlies en misselijkheid of braken. Circa de helft van de patiënten met dikkedarmkanker rapporteert geen symptomen.

Behandeling
Een regelmatige screening van patiënten met dit syndroom is nodig om kanker tijdig op te sporen. Dit gebeurt met een colonoscopie. Lijdt de patiënt al aan dikkedarmkanker, dan zijn diverse chirurgische ingrepen en procedures beschikbaar.

Peutz-Jeghers-syndroom

Oorzaken
Het Peutz-Jeghers syndroom (PJS) die wordt veroorzaakt door mutaties in het STK11 / LKB1-gen.

Kanker
Patiënten met dit syndroom ontwikkelen sneller kanker in een aantal lichaamsdelen zoals kanker in de lever, de longen, de borst, de eierstokken, de baarmoeder, de testes en andere organen.

Symptomen
PJS kenmerkt zich door de groei van meerdere goedaardige poliepen (hamartomen) op de slijmvliezen van het maagdarmstelsel en vlekken van donkerblauwe tot donkerbruine huidsproeten (melanocytische macules) rond de mond, de ogen, de neusgaten, de vingers, het mondslijmvlies en de anus.

Behandeling
In sommige gevallen is een chirurgische verwijdering van de poliepen nodig.

Galblaas

In 75% van de gevallen is galblaaskanker een cholangiocarcinoom, meestal in een laat en gevorderd stadium. Deze vorm van kanker heeft één van de slechtste prognoses van alle soorten kanker aan het spijsverteringsstelsel. Vrouwen zijn drie keer van dan mannen getroffen. Invasieve vormen treden meestal op na zestigjarige leeftijd.

Naast genetische en geografische factoren zijn volgende risicofactoren bekend voor galblaaskanker:

• choledochale cysten
• de aanwezigheid van één of meer grote galstenen
• een chronische galblaasinfectie
• een porseleingalblaas, vooral wanneer er verkalking van het slijmvlies van de galblaas is
• galblaaspoliepen groter dan 1,5 cm
• primaire galcirrose

Lever

Cirrose

Oorzaken en risicofactoren
Cirrose is een vorm van interne littekens van de lever. Dit treedt meestal op wanneer de lever gedurende langere tijd is beschadigd door alcoholmisbruik of chronische virale hepatitis (vooral B en C). Een andere steeds belangrijkere risicofactor voor cirrose is niet-alcoholische leververvetting (NAFLD). Deze ziekte zorgt ervoor dat levercellen worden vervangen door vetcellen. NAFLD komt veel voor bij patiënten met slecht gecontroleerde diabetes mellitus en obesitas. Wanneer levercellen beschadigd zijn en sterven als gevolg van een chronische leverziekte, wordt vezelachtig littekenweefsel afgezet in plaats van de ontbrekende cellen. Cirrose is onomkeerbaar wanneer voldoende levercellen zijn vervangen door littekenweefsel.

Kanker
Cirrose is een risicofactor voor het ontwikkelen van leverkanker. Het is anno oktober 2020 niet duidelijk hoe cirrose het risico op kanker verhoogt. Mogelijk houdt dit verband met de een verhoogde kans dat DNA-veranderingen zich ontwikkelen naarmate de levercellen zich voortplanten in reactie op de schade die leidt tot cirrose. Een andere factor is dat de aanwezigheid van cirrose langdurige schade weerspiegelt. Hoe langer de duur van de schade, hoe groter de kans dat zich kankerverwekkende veranderingen in het DNA zullen voordoen. De kans op mutaties neemt dan toe.

Symptomen
In de vroege stadia van cirrose zijn er mogelijk geen symptomen. Veel van de symptomen van cirrose zijn ook de eerste symptomen van leverkanker. De meest voorkomende symptomen van leverkanker en cirrose zijn:

• buikpijn aan de rechterkant
• een gele verkleuring van de ogen en de huid
• een verlies van eetlust
• een vermindering van mentale functie
• een vochtophoping in de benen en buik
• gewichtsverlies
• meer blauwe plekken en bloedingen
• misselijkheid
• vermoeidheid

Behandeling
Hoewel het mogelijk is om cirrose te behandelen met een levertransplantatie, is de beste manier om leverkanker te voorkomen, de risicofactoren te kennen en aan te pakken.

Maag

Atrofische gastritis

Oorzaken
Atrofische gastritis is een langdurige ontsteking van de maag die resulteert in de afbraak van de maagwand. De aandoening is meestal te wijten aan een chronische maagontsteking geassocieerd met de bacterie Helicobacter pylori en auto-immuunprocessen waarbij het afweersysteem zich richt tegen de eigen maagkliercellen.

Kanker
Patiënten met de auto-immune vorm van atrofische gastritis hebben statistisch gezien meer kans op het ontwikkelen van maagkanker, maar ook op Hashimoto thyroïditis (ontsteking en zwelling van de schildklier) en achloorhydrie (afwezig zoutzuur in de maag met vitaminetekorten).

Symptomen
Auto-immuun
Wanneer een auto-immuunproces aan de basis ligt van atrofische gastritis, zijn tekenen van een vitamine B12-tekort mogelijk:

• duizeligheid
• hartkloppingen
• oorsuizen
• pijn op de borst
• vermoeidheid

Bacteriële infectie
Wanneer H. pylori de oorzaak is van atrofische gastritis, komen volgende mogelijke tekenen tot uiting:

• bloedarmoede door ijzertekort (ferriprieve anemie)
• braken
• een verlies van eetlust
• evenwichtsproblemen
• maagpijn
• maagzweren
• misselijkheid
• onbedoeld gewichtsverlies
• tintelingen of gevoelloosheid in de armen of benen
• verwardheid

Behandeling
Antibiotica behandelen bacteriële oorzaken van atrofische gastritis. Maagzuurremmers zijn soms ook inzetbaar. Vitamine B12-injecties zijn nuttig wanneer een vitamine B12-tekort aanwezig is.

Slokdarm

Barrett-slokdarm, een precancereuze aandoening

Oorzaken
Bij een Barrett-slokdarm ontstaat een afwijking in het slijmvlies van de onderkant van de slokdarm. De slokdarmaandoening is het gevolg van langdurige gastro-oesofageale reflux. Bij gastro-oesofageale reflux stroomt zure vloeistof terug in de slokdarm vanuit de maag en beschadigt het normale slokdarmweefsel. Terwijl de slokdarm geneest, kunnen de beschadigde cellen veranderen in cellen die kenmerkend zijn voor een Barrett-slokdarm.

Kanker
Patiënten met een Barrett-slokdarm hebben een klein verhoogd risico op slokdarmkanker. De meerderheid van de patiënten met de slokdarmaandoening ontwikkelt geen slokdarmkanker. Deze voorloper van slokdarmkanker kan een arts uitsluitend door middel van een endoscopie (inwendig kijkonderzoek) diagnosticeren. Weefselmonsters (biopsieën) van verdachte gebieden zijn vereist om deze aandoening te identificeren.

Symptomen
Patiënten met een Barrett-slokdarm hebben mogelijk helemaal geen symptomen. Sommige patiënten krijgen te maken met symptomen die verband houden met gastro-oesofageale reflux, zoals een brandend gevoel in de borst, het terug opgeven van voedsel of zure vloeistof en slikproblemen.

Behandeling
De behandeling van een Barrett-slokdarm is afhankelijk van de mate van microscopische veranderingen in de slokdarmcellen (laaggradige of hooggradige dysplasie). Als er geen dysplasie is, wil de arts gastro-oesofageale reflux behandelen met medicatie (zoals protonpompremmers) en veranderingen in de levensstijl. Een periodieke endoscopie om te controleren op verdere veranderingen in de slokdarmcellen is ook aanbevolen. Wanneer de patiënt geen dysplasie heeft, is een herhaalde endoscopie meestal elke drie tot vijf jaar nodig.

Laaggradig
Bij laaggradige dysplasie zijn er twee mogelijke opties beschikbaar. De arts behandelt dan gastro-oesofageale reflux met medicijnen en veranderingen in de levensstijl en een herhaalde endoscopie binnen de 12 maanden. De andere optie is om endoscopisch het gebied van de Barrett-slokdarm te behandelen, gezien het verhoogde risico op het ontwikkelen van slokdarmkanker.

Hooggradig
Bij van hooggradige dysplasie is er een grotere kans op het ontwikkelen van slokdarmkanker. Een endoscopische therapie is daarom aanbevolen. Hij verwijdert dan de abnormale cellen via speciale technieken zoals met:

• cryotherapie (met koude vloeistof of gas)
• radiofrequente ablatie om met warmte-energie
• speciale hulpmiddelen

Wanneer de endoscopische technieken falen, is sporadisch is een operatie nodig waarbij de arts het aangetaste gebied van de slokdarm verwijdert.

Plummer-Vinson-syndroom

Oorzaken
De oorzaak van het Plummer-Vinson-syndroom (sideropenische dysfagie, Paterson-Kelly-syndroom) is onbekend anno oktober 2020. Genetische factoren en voedingstekorten spelen mogelijk een rol. Patiënten met deze aandoening hebben problemen met slikken als gevolg van een kleine, dunne weefselgroei die het bovenste gedeelte van de slokdarm (slokdarmwebben) gedeeltelijk blokkeert.

Kanker
De zeldzame aandoening komt vaker voor bij vrouwen, vooral van middelbare leeftijd. Bij deze patiënten is het risico op een slokdarmplaveiselcelcarcinoom verhoogd. Daarom hebben patiënten met het Plummer-Vinson-syndroom een verhoogd risico op slokdarmkanker.

Symptomen
Het Plummer-Vinson-syndroom is een zeldzame ziekte waarbij een patiënt volgende mogelijke symptomen ervaart:

• atrofische glossitis (infectie en verschrompeling van de maag)
• bloedarmoede door ijzertekort
• bovenste slokdarmwebben (weefsel dat gespannen is over de bovenkant van de slokdarm = bij de aansluiting van de keel)
• cheilosis
• hoekige stomatitis (irritatie aan de mondhoeken van de lippen)
• slikpijn
• slikproblemen
• zwakte

Behandeling
De behandeling is voornamelijk gericht op het corrigeren van bloedarmoede door een tekort aan ijzer. Patiënten met een Plummer-Vinson-syndroom zijn gebaat met ijzersuppletie in hun voeding of eventuele ijzersupplementen. Hierdoor verbeteren de slikproblemen en slikpijn. Eventueel is een mechanische verwijding van de slokdarm via een endoscopie inzetbaar. Deze procedure biedt over het algemeen een uitstekend resultaat.

Lees verder

• Atrofische gastritis: Infectie en verschrompeling van maag
• Lynch-syndroom: Verhoogd risico op dikke darmkanker
• Barrett-oesofagus: Schade aan wand van slokdarm door reflux
• Darmpoliepen: Goedaardige gezwellen, soms voorloper kanker
• Paterson-Kelly-syndroom: Slikproblemen en ijzergebrek